DOĞU KARADENĠZDE HEYELAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE ĠLĠġKĠN DÜġÜNCELER
Kayıtlara göre, Doğu Kara Denizde heyelan sorunun varlığı 1929 dan beri bilinmektedir. Bu coğrafyada, özellikle can kaybına neden olan heyelanlardan sonra, heyelan sorunu ülke gündemine gelmekte ve birkaç gün tartıģıldıktan sonra unutulmaktadır. Heyelan, can kayıpları ve önemli ekonomik zararlar oluģturduğunda sorun haline gelmektedir. Yani, can ve mal kaybına neden olmayan heyelanlar için herhangi bir sorun yokmuģ gibi algılanmaktadır. Bu doğru değildir. Son 20 yıldır, Ülkemizde heyelan konusunda yapılan çalıģmalar düzenlenen sempozyum, seminer ve panellerde tartıģılmakta ve heyelan sorununa çözümler aranmaktadır. Bu sorunun çözümü için, 2005 yılında Trabzon da gerçekleģtirilen bir heyelan panelinde yaptığım konuģmadan küçük bir bölümü sizlere hatırlatmak istiyorum.
Doğu Kara Denizde heyelan sorununa kalıcı çözüm bulunabilmesi için ; Trabzon Ġl Merkezinde Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğüne bağlı Heyelan AraĢtırma Bölge Müdürlüğü, Doğu Kara Denizdeki diğer il merkezlerinde ise Bölge müdürlüğüne bağlı Ģube müdürlükleri kurulmalıdır. Bu müdürlüklerde görev yapacak ilgili mühendisler çalıģtıkları illerin heyelan tehlike haritalarını hazırlamalıdırlar. Heyelan açısından tehlikeli alanlar belirlendikten sonra, bu alanlarda yerleģime izin verilmeyecek ve yerleģim varsa kaldırılacak ve böylece heyelan sonucu meydana gelebilecek can ve mal kayıpları önlenmiģ olacaktır. Söz konusu haritaların hazırlanması çok uzun zaman alacaktır. Ancak heyelan sorunu bu haritalar olmadan çözülemeyeceğine göre, haritaların hazırlanmasına bir an önce baģlanılması zorunludur (BULUT,2005 ).
Geçen süreçte, 17.06.2009 tarihine 5902 sayılı Kanun yürürlüğe girmiģtir. Söz konusu kanunda Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı kurulmuģ ve BaĢkanlığın TeĢkilat ve Görevleri düzenlenmiģtir. Bu kanunda, BaĢkanlık teģkilatının hizmet birimleri arasında Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi BaĢkanlığı yer almaktadır. Bu baģkanlığın görevlerinden bazıları Ģunlardır: Muhtemel afet ve acil durum bölgelerini tespit etmek ve önleyici tedbirleri ilan etmek. Zarara uğraması muhtemel yerlerin plan, proje ve imar esaslarını belirlemek.
Aynı kanununda, illerde, Ġl Özel Ġdare bünyesinde, valiye bağlı Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri kurulmuģtur. Bu müdürlüklerin görevleri arasında; Ġlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek. Afet ve acil durum önleme ve müdahale il planları, mahalli idareler ile kamu kurum ve kuruluģlarıyla iģbirliği ve koordinasyon içinde yapmak ve uygulamak yer almaktadır.
Doğu Karadeniz de heyelan sorununu çözebilmek için Doğu kara Denize ait; Heyelan Duyarlılık Haritası, Heyelan Tehlike Haritası, Heyelan Risk Haritası hazırlanmalıdır. Bu haritalar; heyelana duyarlı, heyelan açısından tehlikeli ve riskli alanları gösterir. Heyelan Duyarlılık Haritası; Bir alan içerisinde heyelanların gerçekleģme olasılığını ifade eden duyarlılık değerlerinin mekansal dağılımını gösteren haritadır. Bu harita, heyelan envanter haritası ile heyelan oluģumunda etkili olduğu düģünülen faktörler kullanılarak hazırlanır. Heyelan Tehlike Haritası; Bir alan içerisinde, heyelanların t zamanında gerçekleģme olasılığını ifade eden tehlike değerlerinin mekansal dağılımını gösteren haritadır. Bu harita, zamana bağlı envanter bilgileri veya tetikleyici faktörlere iliģkin eģik değerler kullanılarak hazırlanır.
Heyelan Risk Haritası ise, heyelan tehlike haritası ve oluģacak heyelanların meydana getireceği olası kayıplar birlikte değerlendirilerek hazırlanan haritadır. Heyelan Tehlike Haritasının üretilebilmesi için zamana bağlı envanter bilgilerine ihtiyaç vardır. Ülkemizde bu bilgilerin kayıtlı olduğu bir veri tabanı henüz bulunmamaktadır. Bu nedenle heyelan tehlike haritalarının hazırlanması bugünkü durumda mümkün değildir. Bundan sonra söz konusu veri tabanı oluģturulabilirse tehlike haritalarını üretmek mümkün olabilir. Bu bilgilere göre, bugünkü durumda Doğu Kara Denizde heyelan sorununu çözebilmek için bölgeye ait heyelan duyarlılık haritasının hazırlanmasından baģka bir çare gözükmüyor.
Bu haritalarının hazırlanması uzun zaman alacağından, öncelikle yerleģim alanları ve yakın çevresini kapsayan alanlar için büyük ölçekli heyelan duyarlılık haritaları üretilmeli ve zaman içerisinde diğer alanların duyarlılık haritası tamamlanmalıdır. Zamana bağlı envanter bilgileri elde edildikten sonra aynı alanların heyelan tehlike ve risk haritaları oluģturulmalıdır. Heyelan duyarlılık haritaları; Heyelan envanter haritaları ile heyelan oluģumunda etkili olduğu düģünülen faktörlerin istatistiksel yöntemlerle değerlendirilmesi sonucu elde edilen verilerin coğrafi bilgi sistemleriyle haritalanmasını kapsar. Bu haritalar değiģik derecelerde heyelana duyarlı alanları içerir. Yüksek ve çok yüksek derecede heyelana duyarlı alanlar, potansiyel heyelanların oluģacağı alanlar olacağına göre, bu alanlar planlamada göz önüne alınmalıdır.