TÜRKİYE İŞVEREN SENDİKALARI KONFEDERASYONU ÖZEL İSTİHDAM BÜROLARI ARACILIĞIYLA GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ SEMİNERİ Tebliğler ve Görüşler 25 Ocak 2013 Hilton Oteli - ANKARA
TÜRKİYE İŞVEREN SENDİKALARI KONFEDERASYONU 7 Haziran 2013 Yayın No: 331 Haberleşme Adresi: TİSK Hoşdere Cad. Reşat Nuri Sokak No: 108 Çankaya ANKARA Tel : (0312) 439 77 17 (Pbx) Faks : (0312) 439 75 92-93-94 E-mail : tisk@tisk.org.tr Web Sitesi : http://www.tisk.org.tr ISBN: 978-975-6728-94-9 Bu yayının tüm hakları saklı tutulmuş olup, tamamıyla TİSK e aittir. TİSK in yazılı izni olmadan hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, hiçbir elektronik veya mekanik formatta ve araçla (fotokopi, kayıt, bilgi depolama vb. her tür vasıta ile) transfer edilemez, çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ve bilimsel kıstaslara uygun ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Her türlü iktibasda kaynak gösterilmesi zorunludur. MATSA BASIMEVİ / ANKARA Tel: (0312) 395 20 54 Faks: (0312) 395 31 63 www.matsabasievi.com.tr matsa@matsabasımevi.com.tr
İÇİNDEKİLER SUNUŞ... 5 AÇILIŞ KONUŞMALARI... 7 Denis PENNEL... 11 Avrupa Özel İstihdam Büroları Konfederasyonu (Eurociett) Genel Sekreteri Lütfi İNCİROĞLU... 22 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdür Yardımcısı I. OTURUM ÖZEL İSTİHDAM BÜROLARI ARACILIĞIYLA GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİNE İLİŞKİN MEVZUAT VE TASLAKLARIN GENEL DEĞERLENDİRMESİ OTURUM BAŞKANI : Tibet EĞRİOĞLU... 27 : Özel İstihdam Büroları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı TEBLİĞLER: AB Müktesebatında Geçici İş İlişkisi Prof. Dr. Nurhan SÜRAL... 28 ODTÜ Öğretim Üyesi/Avrupa Birliği Cinsiyet Ağı Üyesi Özel İstihdam Büroları Aracılığıyla Geçici İş İlişkisine İlişkin Mevzuat ve Taslakların Genel Değerlendirmesi Prof. Dr. Alpay HEKİMLER... 49 Namık Kemal Üniversitesi Öğretim Üyesi - 3 -
II. OTURUM UYGULAMA AÇISINDAN DEĞERLENDİRME OTURUM BAŞKANI : Dr. Nusret YAZICI... 77 : Türkiye İş Kurumu Genel Müdürü TEBLİĞLER: Bakanlığın Özel İstihdam Büroları Aracılığıyla Geçici İş İlişkisine İlişkin Görüşleri Mehmet Ali ÖZKAN... 81 Türkiye İş Kurumu Genel Müdür Yardımcısı Özel İstihdam Büroları Aracılığıyla Geçici İş İlişkisinin İşgücü Piyasasına Katkıları Altuğ YAKA... 89 Özel İstihdam Büroları Derneği Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı - 4 -
SUNUŞ Yaşadığımız kriz koşullarının işgücü piyasasında yol açtığı olumsuzlukların giderilmesi noktasında esnek istihdam modellerine ihtiyaç artmış bulunmaktadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler, içinde bulunduğumuz dönemde krizden çıkış önlemleri kapsamında işsizliği azaltmak ve işgücü piyasasına katılımı artırmak için sürekli yeni esneklik modellerini yürürlüğe koymaktadır. Özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisi, küresel ekonomik dönüşüm ve teknolojik gelişmelerin yarattığı en önemli esnek istihdam modellerinden biridir. Genel olarak, özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisi, işletmelerin ortaya çıkan geçici işgücü ihtiyacını bürolar aracılığıyla gidermesini ifade etmektedir. Bu yolla işletmeler ekonomideki ve işgücü arzındaki değişimlere kolaylıkla uyum sağlamakta, çalışanlar da işgücü piyasasında kendi isteklerine uygun işler bulabilmektedir. Konfederasyonumuzun 50. yıl faaliyetleri kapsamında düzenlediğimiz Seminer, Ülkemizde derinlemesine tartışılmadığını düşündüğümüz bu alandaki bilgi eksikliğini gidermeyi hedeflemiştir. Seminerimizin düzenlenmesinde değerli katkılarını esirgemeyen Özel İstihdam Büroları Derneği ne şükranlarımızı sunarız. Ayrıca Seminerimize katılan Sayın Bakanlık yetkililerine, değerli tebliğ sahiplerine, tartışmalar bölümünde görüş ve önerilerini paylaşan tüm konuklarımıza bir kez daha teşekkür eder, yayınımızın konuyla ilgili tüm paydaşlara katkı sağlamasını dileriz. Saygılarımızla, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu - 5 -
AÇILIŞ KONUŞMALARI ULAŞ YILDIZ (TİSK Müşavir Avukatı) - Saygıdeğer konuklar, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu tarafından düzenlenen Özel İstihdam Büroları Aracılığıyla Geçici İş İlişkileri Semineri ne hoş geldiniz, onur verdiniz. Şimdi açılış konuşmalarını yapmak üzere Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Genel Sekreteri Sayın Bülent Pirler i kürsüye davet ediyorum; buyrun Bülent Bey. BÜLENT PİRLER (TİSK Genel Sekreteri) - Hepinizi şahsım ve Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu adına saygıyla selamlıyorum. Konuşmama iki tane özürle başlamam gerekiyor: Birincisi, Konfederasyonumuz Başkanı Sayın Tuğrul Kudatgobilik acil bir sorun nedeniyle İstanbul a dönmek durumunda kaldılar, sizlerle bir arada olamayacaklar. Kendilerinin selamını iletmek istiyorum öncelikle. İkinci özrüm ise, az önce Bakan Yardımcımız Sayın Etyemez aradılar, bir rahatsızlık geçirdiklerinden dolayı toplantıya katılamadıklarını ilettiler. Bu özrü benim aracılığımla siz- - 7 -
lerle paylaşmamı istediler, sizlerle paylaşıyorum. Rahatsızlığı inşallah önemli bir boyutta değildir. Sayın Genel Sekreter Pennel, değerli öğretim üyeleri, saygıdeğer bürokratlar, saygıdeğer konuklar; gerçekten önemli bir konu dolayısıyla bir aradayız. Özel İstihdam Büroları Aracılığıyla Geçici İş İlişkisi Semineri ne hoş geldiniz, şeref verdiniz. Gerçekten dünyadaki endüstri ilişkileri, gelişen ekonomik ilişkiler paralelinde, hatta teknoloji paralelinde ciddi bir değişim gösteriyor. Bu değişimin paralelinde birkaç konuyu daha saymak gerekiyor. Rekabetin de buna paralel şekilde değiştiğini, eğitim koşullarının, eğitimin öneminin ve ekonomiye, hatta sosyal politikalara yansımasının da ciddi ölçüde değiştiğini görüyoruz. Tabii sadece ekonomi olarak da bakmamak gerekiyor; ekonominin yaşadığı krizlerin de bu değişimi ciddi şekilde zorladığını düşünüyoruz. Bu anlamda baktığımızda, özel istihdam bürolarına ilişkin gelişmeler, yeni çalışma biçimleri ve esneklik konusunda, hatta zaman zaman Avrupa Birliği nde söylendiği gibi, güvenceli esneklik konusunda ciddi bir yaklaşıma ihtiyacımız var; Türkiye de de bu yaklaşıma ihtiyaç duyuyoruz. Son günlerde çalışma hayatına ilişkin olarak basında en fazla duyduğunuz konu nedir? Size hemen söyleyeyim. Taşeron işçiliği konusu. Hükümetin bir düzenleme yapması gerektiğini sürekli şekilde ifade ediyorlar. Yalnız, taşeron işçiliği konusunda neden sıkıştığımızı hiç kimse konuşmuyor. Esasında özü işte bu özel istihdam büroları yahut da belirli süreli hizmet akitleri. - 8 -
Şunu söylememiz gerekiyor: Evet, Türkiye de özel istihdam bürolarına ilişkin düzenlemeler yapılmadı. Kurulmasına izin verildi, ama geçici iş ilişkisi düzenlemesine müsaade edilmedi. Aynı şekilde, belirli süreli hizmet akitlerinin kullanılabilmesine ilişkin yasa düzenlemesi (4857) çok kısıtlayıcı çıktı. Ne kaldı? Suyun önünü keserseniz bir yere akacak; işte taşerona doğru aktı. Taşerona doğru akınca ne oldu? Oradaki muvazaalar gibi düzenlemeler hep palyatif düzenlemelerdi. Doğasına aykırı bir iş yapılınca sonuçta konu taşeron konusunda patladı. Şu anda taşeron konusu bu kadar önplana çıktı. Türkiye de özel istihdam bürolarının geçici iş ilişkisi hizmetleri, belirli süreli hizmet akitleri düzenlenebilseydi taşeron konusu bu kadar öne çıkar mıydı? Çok net cevap veriyorum, altını çizerek söylüyorum, hayır. Şu anda yine bir yanlış yapılıyor. Sadece taşeron konusu düzenlenerek konunun çözümlenebileceği sanılıyor. O madde ile mi olsun, 2 nci maddede şöyle mi yapalım, 1475 teki maddeye mi dönelim, bunu sadece uzmanlık gerektiren işlerde mi kullanalım, yardımcı işlerde mi kullanalım diye Bakanlık çalışma yapıyor. Çok net söylüyorum, yanlış yapıyor. Bakanlık eğer bu esneklik konularını geçici iş ilişkisi, özel istihdam acenteleriyle birlikte ele almazsa sonuç yine başarısızlık olacaktır; bunun altını çizmemiz gerekiyor. Bakanlığın, belirli süreli hizmet akitlerini düzenlemediğiniz sürece bu konuda başarıya ulaşması, -taşeron konusunda hangi tedbiri alırsa alsın- imkânı yoktur; bunun altını bir kere daha çizmemiz gerekiyor, vurgulamamız gerekiyor. Esneklik bakımından baktığımızda şu anda iki tane ülke var. Son 10 yılda Türkiye de çalışma mevzuatında birçok düzenleme yaptık. Avrupa - 9 -
Birliği ve OECD ülkeleriyle kıyasladığımızda esneklik hükümleri bakımından Türkiye şu anda bir Portekiz den daha iyi durumda. Portekiz den kötüydük, son düzenlemelerle Portekiz den daha iyi seviyeye geldik. Böyle bir sıralamamız var. Esasında esneklik denilen uygulama Türkiye de hiç yok; onun altını da çizerek vurgulamamız gerekiyor. Diğer ülke de Fransa. Fransa esasında, kamu otoritesinin, bürokrasinin en yüksek seviyelerde gerçekleştiği bir ülke. Fransa da işçi-işveren örgütleri 11 Ocak 2013 te, İşletmelerin Rekabet Gücü ve İstihdam Güvencesi ve İşçilerin Mesleki Gelişimi Konusundaki Yeni Ekonomi ve Sosyal Model konulu bir anlaşma yaptılar. Esasında, işçi-işverenler açısından güvenceli esneklik modellerinin mevzuata geçmesi için yapılmış bir anlaşma. Mevzuatı en katı şekilde koruyan ülkeler dahi bu yapmaya başladılar. İçeriğine girmiyorum. Türkiye nin, taşeron konusu da gündemdeyken ve hızlı şekilde bir değişime ihtiyaç duyulurken, özel istihdam büroları ve belirli süreli hizmet akitleri konusundaki düzenlemesini bir an önce yapabilmesi gerekiyor. Açık söylemek gerekirse, -burada gerçekçi konuşmamız gerekiyor- Türkiye de özel istihdam bürolarının görevini yapan kayıt dışı sektörün olmadığını mı sanıyorsunuz? Fazlasıyla var. Bunu Bakanlık da biliyor. Biz de diyoruz ki, öyle bir düzenleme yapın ki, bu çalışmaları kayıtlı sektör üzerinden sürdürelim, gelin bu işleri kayıtlı sektörlerde yapan firmaları denetleyin. Yoksa bu sektör kayıt dışılıkta zaten yürümüş gidiyor. Türkiye de bu imkânı göz ardı etmemek gerekiyor. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu olarak bu konudaki çabalarımızın bu yönüyle devam edeceğini bir kere daha vurgulamak istiyo- - 10 -
rum. Bu vesileyle, bu seminerin bu konuda çalışan herkese ışık tutması dileğiyle hoş geldiniz diyor, saygılar sunuyorum. ULAŞ YILDIZ - Sayın Pirler e teşekkür ediyoruz. Şimdi Avrupa Özel İstihdam Büroları Konfederasyonu Genel Sekreteri Sayın Denis Pennel i kürsüye davet ediyorum; buyurun Sayın Pennel. DENIS PENNEL (Avrupa Özel İstihdam Büroları Konfederasyonu-Eurociett-Genel Sekreteri) - Herkese günaydın. Beni davet ettiğiniz için çok teşekkür ederim. Geçici iş ilişkisi gerçekten önemli bir konu. TİSK in bu toplantıyı düzenleyerek geçici iş ilişkisi düzenlemelerinin arkasında yatan hikâyeyi anlatmaya karar vermesi beni çok mutlu etti. Sunumumda öncelikle bazı uluslararası karşılaştırmalar yapacağım. Bu ülkelerde emek pazarının nasıl çalıştığına, geçici iş bürolarının bunda nasıl katkısı olduğuna değinmeye çalışacağım. Sunumun ikinci kısmında, Türkiye de, geçici iş ilişkisinin, daha iyi işleyen, işlev gören emek piyasasına nasıl katkıda bulunabileceğini, Türkiye nin ekonomisini nasıl güçlendirebileceğini anlatmaya çalışacağım. Kendimi tanıtayım; kimi temsil ettiğimi söyleyeyim. İsmim Denis - 11 -
Pennel. Eurociett Genel Sekreteriyim. EuroCiett: Avrupa Özel İstihdam Büroları Konfederasyonu. Biz şirketleri, geçici iş ilişkisini, bunun yanı sıra daimi istihdam ve eğitim gibi konuları da bünyemizde bulunduruyoruz. Dolayısıyla Avrupa düzeyinde oldukça geniş bir alanı temsil ediyoruz. Aynı zamanda, işveren tarafını temsil ediyoruz. Avrupa da 35 binden fazla özel istihdam bürosunu biraraya getiriyoruz. Bu, 230 binden fazla insan kaynakları danışmanı, insanların emek pazarına girebilmesi ve istihdam edilebilmesi için çalışıyor demek. Biz aynı zamanda, Avrupa Birliği nde resmi sosyal tarafız, yani sendikalarla, geçici iş ilişkisiyle ilgili olarak Avrupa Birliği düzeyinde bir araya geliyoruz. Üyelerimiz kimler? İki tür üyemiz var. Öncelikle büyük, çokuluslu şirketler bizim üyemiz olduğu gibi, biz aynı zamanda ülkeleri de temsil ediyoruz. Bugün Eurociett Avrupa da 30 dan fazla ülkeyi temsil ediyor. Gördüğünüz gibi, Türkiye de Eurociett in bir üyesi. OİBD ise, Eurociett te geçici iş ilişkisini temsil eden Kuruluş. Gördüğünüz gibi, çeşitli Avrupa ülkeleri de bizim üyemiz. Batı Avrupa dan Doğu Avrupa ya kadar çeşitli ülkeler, hatta Rusya da Eurociett in tarafı. Dolayısıyla Avrupa Kıtası nın tanımı burada gerçekten oldukça geniş yapılmış. Bugünkü konumuza gelelim. Türkiye de geçici iş ilişkisinin neden yasallaştırılması gerekiyor, bu sektörün Türkiye de neden güçlendirilmesi gerekiyor? Hiç şüphe yok ki, geçici iş ilişkisinin yasallaştırılması meselesi tüm dünyada kabul edilmiş bir konu. Özel istihdam bürolarıyla ilgili olarak bir ILO sözleşmesi var. Bu sözleşme geçici iş ilişkisini de tanımlıyor. Bildiğiniz gibi, Avrupa Birliği düzeyinde de spesifik bir direktif var. 2008 de kabul - 12 -
edilmiş olan bu Geçici İş İlişkisi direktifi, tüm Avrupa da ulusal mevzuatlara aktarılmış bir direktif. Dolayısıyla bu soruyu sormaya hiç gerek yok. Hiç şüphe yok ki, tüm uluslararası çalışma standartlarına göre geçici iş ilişkisinin yasallaştırılması ve tüm ülkelerin bu yönde ilerlemesi gerekiyor. Tabii ki, bu direktifin sadece hukuki sebeplerden dolayı Türkiye deki ulusal mevzuata aktarılması gerekmiyor. Burada önemli olan, böyle bir düzenleme yapıldığı zaman, piyasasında daha iyi işlev görmesine katkıda bulunması. Geçici iş ilişkisi olmadığı takdirde var olmayacak yeni işler yaratır. Biz bir araştırma yaptık. Daha fazla insanın emek pazarına girmesine, insanlara daha fazla istihdam sağlamaya çalışıyoruz. Dolayısıyla geçici iş ilişkisi düzenlemeleri bunları kolaylaştıran bir mekanizma. Aynı zamanda, emek piyasasındaki geçişleri kolaylaştırmak da amacımız. Biliyorsunuz, bugün çok esnek, hatta oynak bir ekonomi söz konusu. Bu değişikliklere göre bizim de istihdamı, işleri adapte etmemiz gerekiyor. O yüzden, insanların bir işten diğerine geçmesini kolaylaştırmaya ya da iş yeri değiştirmesini kolaylaştırmaya çalışıyoruz. Özellikle genç insanlar için bir dayanak da oluşturmaya çalışıyoruz. Birçok genç insan için aslında geçici iş ilişkisi, emek pazarının kapısını biraz aralamasına yardımcı olan bir konu. İnsanların geçici işlerden daimi işlere geçmesi de ya da geçici iş bulabilmesi de burada önemli. Diğer önemli bir nokta da, biz yasa dışı ve kayıt dışı sektörü de bu sayede azaltmaya çalışıyoruz. Bununla ilgili birçok araştırma var. Bir örnek vereyim. İtalya da Hükümet geçici iş ilişkisini 1998 de yasallaştırmaya karar verdiği zaman buradaki ilk gerekçeleri, kayıt dışı çalışmanın önüne geçmekti. Zaten bu yasallaştırma bu konuda onlara yardımcı oldu. Yasallaştır- - 13 -
manın hemen arkasından kayıt dışı çalışma oranları İtalya da oldukça düştü. Tabii ki, biz sektör olarak şirketlere de hizmet sunuyoruz. Hizmetlerimizi şirketlere sunarak onların rekabet gücünü arttırmalarına ve ekonomideki dalgalanmalara adapte olabilmelerine yardımcı olmaya çalışıyoruz. O yüzden de, geçici iş ilişkisinin Türkiye de yasallaştırılması önemli diye düşünüyorum. Burada herhangi bir şekilde şüpheye verecek bir durum yok yani. Peki düzenleme ya da uygun düzenleme nasıl olmalı? Tabii ki, geçici iş ilişkisinin düzenlenmesi konusunda biliyorum ki Hükümet düzeyinde tartışılan, Parlamentodan geçecek bir yasa tasarısı var. Düzenlemeler çok güzel; uygun düzenlemelere tabii ki ihtiyacımız var. Uygun düzenleme den kastım nedir? Şu: Biz bu düzenleme içerisinde sadece geçici iş ilişkisine değil, tüm esnek çalışma şekillerine bakmalıyız. Eğer sadece tek bir esnek çalışma şeklini düzenleyecek olursanız, o zaman diğer şekiller yeterli gelişemeyecektir. O yüzden de, bütün esnek çalışma ilişkisi çeşitlerini dikkate almak gerekiyor. Hatta bazen kayıt dışı çalışma veya birtakım yasa dışı kontratların yapılması veya Outsourcing gibi çok katı konular söz konusu olabiliyor. Şunu kabul edelim: Evet, emek pazarında esnekliğe ihtiyacımız var ama, farklı esneklik şekilleri arasında bir dengenin kurulması, tüm esnek çalışma şekilleri için eşit bir zemin oluşturmak gerekir. Bu, geçici iş ilişkisinin diğer tüm esnek çalışma ilişkisi şekilleriyle karşılaştırılmasını (part-time sözleşmeler, sabit sözleşmeler, geçici iş ilişkisi düzenlemeleri) gösteren son birkaç yıllık grafik. - 14 -
Avrupa Birliği ortalamasında geçici iş ilişkisi yüzde 1.6 iken, Avrupa Birliği ortalaması geçici sözleşmeler açısından yüzde 14. Tabii ki, geçici iş ilişkisinde çok fazla artış olmadı. Bu yüzden çok katı birtakım düzenlemeler - 15 -
yaptık. Eurociett olarak, 2008 de kabul edilen direktifi büyük memnuniyetle karşıladık, çünkü direktif, geçici iş ilişkisiyle ilgili düzenlemelerin ve kısıtlamaların gözden geçirilmesi gerektiğini ve gereksiz kısıtlamaların da, emek piyasasının daha iyi işlemesine olanak sağlamak için kaldırılması gerektiğini söylüyor. O yüzden, geçici iş ilişkisini düşünürken, düzenlemede nasıl doğru dengeyi kurabileceğimizi de düşünmemiz gerekiyor. Peki denge derken neyi kastediyoruz? Tabii esneklik bir tarafta, güvence diğer tarafta; bu ikisinin dengelenmesi gerçekten çok zor. Biz İngilizcede, Avrupa da Güvenceli Esneklik (Flexisecurity) diye, her iki kelimeyi bir araya getiren bir kelime icat ettik. Böyle bir dengeden kastımız nedir? Daha önce söylediğim gibi, emek pazarında bir esnekliğe ihtiyaç var. Şirketlerin, yeni, belirsiz ekonomik ortamlara, ekonomi dalgalanmalara adapte olabilmesi gerekir; yani işletmenizin 6 ay sonra nerede olabileceğini görebilmeniz gerekiyor. Dolayısıyla esneklik gerekli. Çalışan tarafından bakıldığı zaman, bir miktar koruma ve güvenlik de gerekiyor. Bunun sebebi şu değil: Bugün daimi olmayan bir sözleşmeyle çalışıyorsa çalışan, daha az güvenlidir demek değil bu, bunu kastetmiyoruz. Bu ikisi arasında kesinlikle bir dengenin kurulması gerekiyor. Eurociett olarak bizim de zaten yapmaya çalıştığımız şey bu. Çeşitli ülkelerdeki geçici iş ilişkisi düzenlemelerine baktık. Bu, rapordan alınmış bir grafik Bu, bizim geçen yıl Boston Consulting Group la birlikte yaptığımız bir araştırma. Bu araştırmada biz, geçici iş ilişkisinin, emek piyasasına nasıl katkıda bulunduğunu görmeye çalıştık. Böyle bir endeks yarattık. Acaba düzenleme daha çok esneklik mi, yoksa güvence mi getirmiş, çeşitli kalkınmış ülkelerde nasıl bir etkisi olduğuna baktık. En yüksek skor, en iyi anlamına geliyor. En yüksek puanı almış olan ülkelerde, yüksek düzeyde güvenceyle, yüksek düzeyde esneklik dengelenmiş anlamına geliyor. - 16 -
Gördüğünüz gibi, esneklik grafiğin alt kısmında gösteriliyor Son iki sütun da güvenceye işaret ediyor. - 17 -
Eğer bu grafiğe bakacak olursanız, ne yazık ki en sondaki ülkenin Türkiye olduğunu görürsünüz. Neden? Çünkü Türkiye de, herhangi bir şekilde geçici iş ilişkisinin yasal olarak tanınmışlığı yok, bir esneklik eksikliği ve aynı zamanda geçici iş ilişkisine dayalı olarak çalışanların güvencesinin olmaması gibi sorunlar var. Eğer Hollanda, İsveç gibi ülkelerle karşılaştıracak olursanız, onlar hem mevzuatı geçirmişler, hem çok iyi bir diyalog kurmuşlar, çünkü sendikalar bazen bu sürecin tam içerisinde oluyor. Bu ülkeler esneklik ve güvenceyi çok iyi dengelemişler; ancak Türkiye ne yazık ki bunu başarabilmiş değil! Size anlattıklarım tabii bizim kendi araştırmalarımız ama, bizim araştırmalarımızı OECD de destekliyor. OECD endeksini biliyor musunuz bilmiyorum. Bu, İstihdam Koruma Düzeyi Endeksi. Eğer düzenleme seviyelerine bakacak olursanız, -sadece geçici değil, daimi sözleşmeler için de- göreceksiniz ki, bu endekste ülke daha düşük puan aldığında, -diğerinin tam tersi- durum daha iyi demek. Daha düşük puanı olan ülkelerde emek pazarının çok katı, katı olmadığını görüyoruz. Ne yazık ki Türkiye burada da en sonda. Türkiye de çok yüksek düzeyde istihdam koruması var. Türkiye de insanların işten çıkarılması veya geçici sözleşmeler imzalaması çok zor. Bu yüzden Türkiye ne yazık ki bu endekste de çok iyi bir konumda değil. Bu sadece bir endeks, neden çok önemli olsun ki diyebilirsiniz tabii ki. Ancak, bütün bu farklı endeksler aslında bir ülkede emek pazarının nasıl işlediğini de gösteriyor. Bu grafiğe bakacak olursak, bu grafikte de işgücü piyasasının performansı değerlendirmesi yapılmış olduğunu görüyorsunuz. - 18 -
Yine bizim tarafımızdan, Avrupa Reform parametresi olarak yapılmış bir çalışma. Bu, gençlerin emek pazarına girişi, istihdam, emek pazarındaki kişilerin istihdama dahil edilmesi ve yıllık çalışma saatleri gibi tüm konula- - 19 -
rın ele alındığı bir değerlendirme. Yine ne yazık ki Türkiye de en alt kısımda, sınıfın en başarısız öğrencisi diyebiliriz, çünkü istihdam oranı ve performans endeksi en düşük olan ülke. Neden böyle? Türkiye de çok yüksek düzeyde kayıt dışı, yasa dışı çalışma olduğunu ve işgücü piyasasına oldukça düşük düzeyde katılım olduğunu biliyorsunuz. Bunlar bir araya geldiği zaman Türkiye ne yazık ki en alt sıralarda yer alıyor. Bu da gösteriyor ki, Türkiye de özellikle geçici iş ilişkisi konusunda çalışma ve iş reformlarının kesinlikle yapılması gerekiyor, çünkü bu sektör, işgücü piyasasının işlev görmesini kolaylaştıran, daha fazla insanın işgücü piyasasının girmesini sağlayan ve insanların emek pazarının yollarını bulmasını sağlayan bir sektör. Sonuç olarak, bizim bakış açımızdan birkaç tane tavsiyede bulunmak istiyorum. Bunlar, daha önce yaptığımız uluslararası karşılaştırmalar, sahip olduğumuz deneyimler ışığında yaptığımız tavsiyeler. Daha önce de bahsedildi, Fransa da yeni bir anlaşma imzalandı. Belki fark etmişsinizdir, İngilizce konuşmama rağmen, Fransız olduğum için Fransız aksanıyla konuşuyorum. Fransa da Ocak ayında sosyal taraflar arasında çok büyük bir anlaşma imzalandı. Bu da, esneklik ve güvenceyi dengelemeye çalışan yaklaşımı benimsemiş bir anlaşma. İşten çıkarmaları kolaylaştıran, geçici işçilerin işe alınmasını kolaylaştıran, ama öte yandan da, çalışanlara, işçilere daha fazla güvence sağlayan, onların sosyal güvenlik programlarına veya tamamlayıcı sağlık sigortası sistemlerine erişimlerini kolaylaştıran bir anlaşma. Bu anlaşma, işverenler ve sendikalar arasında yapılan görüşmeler sonucunda imzalandı ve çok olumlu oldu. Umuyoruz ki Türkiye de de böyle bir anlaşma olur. Şimdi birkaç tane tavsiyede bulunmak istiyorum. Daha önce de söyle- - 20 -
diğim gibi, Türkiye de geçici iş ilişkisinin kesinlikle yasal bir çerçeveye kavuşması çok önemli. Sadece yasal çerçeve değil, aynı zamanda dengeli bir çerçeve, farklı esnek çalışma, çeşitleri arasında bir dengenin oluşturulması gerekiyor. Bir esnek çalışmaya daha fazla önem verilirken diğerinin göz ardı edilmesi, yani bunlar arasında bir ayrımcılığın yapılmaması çok önemli. Esneklikle ilgili bunları söyleyebilirim. Şunu da unutmamak gerekiyor ki; bu denklemde bir de güvenlik var. O yüzden, sosyal güvenlik programlarının reforme edilmesi çok önemli. Böylece, geçici iş ilişkisine dayalı olarak çalışanlar daimi istihdam edilmiş kişilere karşı ayrımcılığa uğramasınlar ve eşit muamele görebilsinler. Bugün oldukça dinamik bir işgücü piyasasıyla karşı karşıya olduğumuz için aktif işgücü politikaları uygulamamız gerekiyor. Aktif politikalar derken şunu kastediyorum: Hükümetler, iş arayanlara destek vermeli, gençlerin iyi eğitim almalarını temin etmeli, yani onların işgücü piyasasında kendilerine yer bulabilmeleri için donanımlı olmalarını sağlamalı. Avrupa düzeyinde gerçekten önem kazanan başka bir konu da, kamu ve özel istihdam hizmetleri arasında iş birliği olması. Bu, Avrupa Komisyonunun da desteklediği bir konu. Avrupa daki istihdam düzeyine bakacak olursanız, görülüyor ki, aslında iş arayanı mümkün olduğunca emek pazarına daha fazla sokmak gerekiyor. Görüyoruz ki, devletin istihdam büroları bunu tek başına yapamıyor, çünkü çok fazla işsiz insan var. O yüzden hem özel istihdam büroları, hem de kamu istihdam ofisleri arasında iş birliğinin olması gerçekten çok önemli. Sonuç olarak diyebilirim ki, etkin ve verimli bir işgücü piyasası bir ülkenin rekabet gücünü arttırması kilit bir itici güçtür. İyi işlev gören, iyi - 21 -
işleyen bir işgücü piyasas kesinlikle büyüme yaratacakt r, beraberinde istihdam yaratacakt r ve ülkenin rekabet gücünü artt racakt r. Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim. ULAŞ YILDIZ - Say n Pennel e ufuk aç c konuşmas için çok teşekkür ediyoruz. Şimdi konuşmalar n yapmak üzere Çal şma ve Sosyal Güvenlik Bakanl ğ Çal şma Genel Müdür Yard mc m z Lütfi İnciroğlu nu kürsüye davet ediyorum. LÜTFİ İNCİROĞLU (Çal şma ve Sosyal Güvenlik Bakanl ğ Çal şma Genel Müdür Yard mc s ) - Sayg değer konuklar, ben de Bakanl ğ m ve şahs m ad na hepinizi sayg yla selaml yorum. Yap lan bu organizasyonun hay rlara vesile olmas n diliyorum. Değerli konuklar az önce Say n Genel Sekreterin ifade ettiği gibi, asl nda bu aç l ş konuşmas n Bakan Yard mc m z Halil Etyemez Bey yapacakt ama, ani rahats zl ğ dolay s yla gelemediler. Kendilerine geçmiş olsun dileklerimizi de buradan iletelim. Değerli konuklar çal şma hayat nda Bakanl ğ m z n uygulad ğ iş mevzuat 10 y l önce yürürlüğe girmişti. İş Kanunu 10 y l önce yürürlüğe girdiğinde getirdiği en önemli yenilik, en önemli değişiklik esneklik - 22 -
hükümleriydi. O tarihte hangi hükümler yürürlüğe girdi diye baktığımızda, öncelikle işyerinin devri, geçici iş ilişkisi, kısmi süreli çalışma, çağrı üzerine çalışma gibi hükümler, özel istihdam bürolarına faaliyet izni tanınması o tarihlerde yürürlüğe girdi. 2003 öncesi uyguladığımız mevzuatın katı hükümleri vardı. İşgücü piyasasının esnekleştirilmesi, işverenlerimizin verimli, etkin bir üretim yapabilmesi, ellerinin bu konuda güçlendirilmesi maksadıyla, katı olan İş Kanunu hükümleri bu anlamda esnekleştirildi. Aradan 10 yıl geçti, Kanun uygulandı, ancak bazı hususların yeniden gözden geçirilmesi gerektiği, bazı hükümlerin rötuşlanması gerektiği kanaatine varıldı. Bu kapsamda Bakanlığımızca hazırlanan Ulusal İstihdam Stratejisinde bu konular dikkate alındı. Dikkate alınan konulardan bir tanesi de, özel istihdam bürolarına mesleki anlamda geçici iş ilişkisi yetkisi vermektir. Hepinizin çok iyi bildiği gibi, çalışma hayatında istihdam alanında iki temel sorunumuz var: Bunlardan bir tanesi mesleksizlik sorunudur, ikincisi de kayıt dışılıktır. Niteliksiz olan işgücünü nitelikli hâle getirebilmek için, az önce misafir konuşmacımızın da ifade ettiği gibi, burada iş ve meslek danışmanlarının devreye girmesi ve bu niteliksiz olan işgücünün eğitiminde ve onların doğru adrese, doğru işlere yönlendirilmesi babından çok önemli bir görevi olacaktır. 4000 civarında iş ve meslek danışmanının Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü bünyesine alınması öngörüldü ve bunların büyük bir çoğunluğu istihdam edilmeye başlandı ve şu anda görevlerine çok büyük bir gayret içerisinde devam ediyorlar. Değerli konuklar kayıt dışılığın önlenmesi, ortadan kaldırılması için çokboyutlu tedbirler alınabilir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus var. Kim kayıt dışı çalışıyor diye baktığımızda, genelde niteliksiz işçilerin - 23 -
geçici işlerde çalıştığına şahit oluyorsunuz. Bunu ortadan kaldırmanın en önemli yolu da, geçici iş ilişkisi yetkisi verilmiş istihdam bürolarının devreye alınmasıdır. Bu, gözden ırak tutulmaması gereken en önemli husustur. Uygulamaya baktığımızda, özellikle tarım sektöründe geçici çalışan tarım işçileri, dayıbaşı-çavuşbaşı denilen kişilerin emrindedir. Hatta dayıbaşı-çavuşbaşı denilen kişiler, her bir yevmiyenin yüzde 20 sini keserek onlara yevmiyelerini öderler. Bu şekilde çalışmalarının önüne geçilmesinin en büyük yollarından birisi, geçici istihdam bürolarında, nitelikli insanlar tarafından kurulan, devlet güvencesinde, devletin kontrolünde, işçilerin sosyal hak ve menfaatlerinin yasal altyapısının oluşturulduğu bir sistem, düzen kurmaktır. Ev hizmetlerinde çalışanların yoğun bir şekilde kayıt dışı olarak çalıştıkları bilinen bir gerçektir. Onların kayıt altına alınmasının en önemli yollarından birisi de yine, geçici iş ilişkisiyle yetkilendirilmiş özel istihdam bürolarının devreye alınmasıdır. Hülasa edecek olursak, Ulusal İstihdam stratejisinde öngördüğümüz ve Bakanlığımızda da mutfak çalışması olan bu hususun sosyal taraflarla uzlaşmacı bir şekilde ele alınıp kısa zamanda işçilerin iş güvencelerinin sağlandığı, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alındığı, ücret, tazminat vesair haklarının korunduğu bir şekle büründürülerek vizyona sokulmasında fayda olduğunu düşünüyorum. Bu seminerin düzenlenmesinde emeği geçen TİSK yetkililerine Bakanlığım ve şahsım adına en derin saygılar, sevgiler sunuyorum. Hepinize hayırlı günler diliyorum. ULAŞ YILDIZ - Bu değerli katkıları için Sayın İnciroğlu na çok teşekkür ediyoruz. - 24 -
Değerli konuklar açılış konuşmalarımız sona ermiş bulunmakta. Şimdi Mevzuat Açısından Değerlendirme konulu Birinci Oturumumuzu başlatacağız. Bu seminerin gerçekleşmesinde değerli katkılarını bizlerden esirgemeyen Özel İstihdam Büroları Derneğinin değerli Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Tibet Eğrioğlu nu oturuma Başkanlık etmek üzere, ayrıca değerli tebliğlerini bizlerle paylaşmak üzere ODTÜ Öğretim Üyesi ve Avrupa Birliği Cinsiyet Ağı Üyesi Sayın Prof. Dr. Nurhan Süral ve Namık Kemal Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Alpay Hekimler i davet ediyorum. - 25 -
- 26 -
I. OTURUM Mevzuat Açısından Değerlendirme Oturum Başkanı : Tibet EĞRİOĞLU Konuşmacılar : Prof. Dr. Nurhan SÜRAL Prof. Dr. Alpay HEKİMLER OTURUM BAŞKANI: Tİ- BET EĞRİOĞLU (Özel İstihdam Büroları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı) - Sayın TİSK Genel Sekreterim, Sayın Eurociett Genel Sekreterim, üst düzey Bakanlık yetkilileri ve değerli misafirler; tekrar hoş geldiniz. Bugünkü ilk oturumumuzda, tüm dünyada ve Avrupa da yaygın bir şekilde örnekleri bulunan, Geçici İş İlişkisi Kanun taslağının yasalaşması hâlinde ülkemizin istihdamına olabilecek katkıları görebilmek amacıyla, AB müktesebatı açısından Sayın Prof. Dr. Nurhan Süral ve Prof. Dr. Alpay Hekimler in değerlendirmelerini dinleyeceğiz; buyurun Sayın Süral. - 27 -
AB MÜKTESEBATINDA GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ PROF. DR. NURHAN SÜRAL (ODTÜ Öğretim Üyesi/Avrupa Birliği Cinsiyet Ağı Üyesi) - Teşekkürler Sayın Başkan. Hepinize hoş geldiniz diyorum. Ayrıca, TİSK e, bu bilimsel toplantıyı düzenlediği için teşekkür ediyorum. Zaman zaman iş hukukunda bazı zorluklarla karşılaşıyoruz. Bunları aşmanın en güzel yollarından biri de, zorluk yaşadığımız konuların bu tür bilimsel toplantılarda ele alınıp incelenmesi olduğuna inanıyorum. O nedenle TİSK bu konuda çok önemli bir görev yerine getiriyor. Onun için de teşekkür ediyorum. Günümüzde iş mevzuatından beklentiler farklılaşmış ve çeşitlenmiştir: İş mevzuatı, çalışanlarla çalıştıranlar arasında dengenin sağlanması, iş uyuşmazlıklarının kolay ve çabuk çözümlenmesi, işletmelerin rekabet gücünün artırılması ve işsizliğin azaltılması amaçlı olmalıdır. Esneklik, sosyo-ekonomik bir politika olarak, işletmelerin ve sosyal ortakların - 28 -