Doğum Sonu Servisinde Yatan Kadınların Gebelikteki Ağız Hijyeni Alışkanlıkları ve Diş Hekimine Gitme Durumları

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2013; 12(1):65-74 Doğum Sonu Servisinde Yatan Kadınların Gebelikteki Ağız Hijyeni Alışkanlıkları ve Diş Hekimine Gitme Durumları [Inpatient Postpartum Women s Status of Oral Hygiene Habits and Visit to The Dentist during Their Most Recent Pregnancy] ÖZET AMAÇ: Gebelik döneminde meydana gelen değişiklikler, ağız ve dişlerin sağlığının bozulmasına uygun bir ortam yaratır. Bu tanımlayıcı çalışma, doğum sonu servisinde yatan kadınların en son gebeliğindeki ağız hijyeni alışkanlıkları ve diş hekimine gitme durumlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM: Araştırma 01 Eylül Aralık 2011 tarihleri arasında 75. Yıl Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesinin doğum sonu servisinde yatan kadınlardan araştırmaya katılmayı kabul eden 320 kadınla yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak yapılmıştır. Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından geliştirilen anket kullanılmıştır. Verilerin analizinde yüzdelikler ve ki-kare kullanılmıştır. BULGULAR: Araştırmaya katılan kadınların yaş ortalamasının 24,91 ± 5.51 (en az = 16, en çok = 45) olduğu, %56,3 ünün (180) ilköğretim mezunu olduğu, %79,1 inin daha önce doğum öncesi bakım almadığı, %7,5 inin bu gebeliğinde sigara içtiği belirlenmiştir. Kadınların % 45,6 sı dişlerin gebelikten etkilendiğini düşündüğünü, %39,1 i gebelikte dişlerini düzenli fırçalamadığını, %28,4 ü dişlerini günde birden fazla fırçaladığını, sadece %4,4 ü dişlerini temizlemek için fırça dışında birşeyler kullandığını belirtmiştir. Katılımcıların %32,8 inin diş eti rahatsızlığı olduğu, %0,6 sının diş hekimine düzenli gittiği, %5,9 unun gebelikte diş hekimine gittiği, diş hekimine gidenlerin çoğunluğunun diş ağrısı nedeni ile diş hekimine gittiği belirlenmiştir. Bu çalışma da yaş diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olarak belirlenmiştir (p < 0.05, x 2 = 61.79). Dişlerini düzenli olarak fırçaladıklarını belirten kadınların oranı yaş grubundaki kadınlarda daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bu çalışmada yaş (p > 5, x 2 = 4,06) ve eğitimin diş hekimine gitmeyi etkilemediği bulunmuştur (p > 5) SONUÇ: Bu çalışmada, kadınların gebelikteki ağız hijyenine yönelik davranışları ve diş hekimine gitme durumları yetersiz bulunmuştur. Bu nedenle gebe takibi yapan sağlık profesyonelinin tüm gebe kadınları ağız hijyeni konusunda değerlendirmesi, ağız hijyeni yetersiz olan gebe kadınların diş hekimine yönlendirilmesi ve diş sağlığının korunmasına yönelik eğitimler vermesi önerilmektedir. SUMMARY AIM: Changes that occur during pregnancy create a favorable environment to deteriorate oral and dental health. This study was done as descriptive to determine the inpatient postpartum women s status of oral hygiene habits and visit to the dentist during their most recent pregnancy. METHOD: The present study was carried out between September 1, 2011 and 31 December, 2011 with 320 women who accepted to participate in the study and who were admitted to inpatient postpartum clinic of 75. year Obstetrics and Gynecology Hospital by using face to face interviews. A questionnaire was developed by the researchers to collect data. Percentages and chi-square was used to analyze the data. RESULTS: The average age of the women was ± 5.51 (min = 16, max = 45), over half of the participants had elementary school education 180 (56.3%), 79.1% reported receiving antenatal care and 7.5% stated smoking during their most recent pregnancy. Of the participants, 39.1% did not have a regular brush of their teeth, 28.4% stated that they brush their teeth more than once a day; only 4.4% reported using something other than a brush to clean their teeth. 32.8% of the participants' had problems with their gums and 5.9% had visited their dentist when pregnant. The main reason for visiting the dentist was tooth ache. This study determined the age as a factor affecting the habit of tooth brushing (p < 0.05, x 2 = 61.79). In this study, age (p> 0.05, x2 = 4.06) and education had no effect on the status of dentist visit (p > 0.05). Women who brush their teeth regularly were found to be higher among women aged CONCLUSION: In this study, the oral hygiene behaviors of women during pregnancy and dental visit were found to be inadequate. Therefore, all pregnant women should be assessed by health care professionals who care pregnant women about oral hygiene and dental health, women who have poor oral hygiene should be referred to dentist and recommended to provide health education for the protection of dental health.. Sezer Kısa 1 Simge Zeyneloğlu 2 1 Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Ankara. 2 Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Gaziantep. Anahtar Kelimeler: Alışkanlık, Ağız Hijyeni, Diş Hekimi Muayenesi, Gebelik, Diş Hekim Key Words: Habits, Oral Health, Dental Visit, Pregnancy, Dentist. Sorumlu yazar/ Corresponding author Simge Zeyneloğlu Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Gaziantep, Türkiye. simge@gantep.edu.tr Gönderme Tarihi/Date of Submission: , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: , DOI: /pmb GİRİŞ Gebelik, fizyolojik ve anatomik değişikliklerin yaşandığı doğal bir süreç olmasına rağmen, yaşanılan değişiklikler gebe kadınlarda ağız hijyeninin bozulmasına neden olmaktadır. Literatürde gebelikte ağız hijyeninin bozulmasına neden olan faktörler arasında hormonal değişimler, bulantı-kusma ve beslenme bozukluğu olarak belirtilmektedir (1,2). Gebelikte östrojen düzeyindeki artma ile birlikte ağız 65

2 ve diş etinde hiperemi, diş eti kanaması, şişlik ve kızarıklık görülür. Özellikle gebeliğin ilk aylarında görülen bulantı şikâyeti, gebe kadınların diş fırçalamasını engelleyebilir ya da kusma ile birlikte gelen mide asidine bağlı diş çürüklerine yatkınlık artabilir (3,4). Ağız hijyeni, bireyin benlik saygısını, konuşmasını, beslenmesini ve genel olarak kendisini iyi hissetmesini doğrudan etkiler. Türkiye gibi gelişmekte olan ve koruyucu diş hekimliği uygulamalarının henüz yaygınlaşmadığı ülkelerde, bu sorunlar kadınların yaşam kalitesini düşürmekte, ciddi ekonomik ve sosyal sorunlar oluşturmaktadır. Literatürde gebe kadınların ağız hijyeninin yetersiz olması ve kadınların yaşam kalitesini düşürmesi nedeni ile üzerinde durulması gereken önemli halk sağlığı sorunlarından birisi olarak belirtilmektedir (5-11). Ağız diş sağlığının bozulması hem anne hemde bebek için riskli durumlar ortaya çıkarmaktadır. Yapılan çalışmalarda ağız hijyeni bozuk olan gebe kadınlarda erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek doğurma ve preeklemsi olma riski yüksek bulunmuştur (12-17). Yurt dışında yapılan çalışmalarda, gebelikte kadınlarda ağız diş hastalıkları görülme sıklığının %30 ile %98,8 arasında değiştiği bildirilmektedir (1,7,18-20). Ülkemizde ağız hijyeni ve diş sağlığı ile ilgili yapılan çalışmalar daha çok çocuklar, yaşlılar ve genel nüfus üzerinde yoğunlaşmaktadır (21-24). Gebe kadınların ağız hijyeni alışkanlıkları ve diş hekimine gitme durumlarını araştıran çalışmalar bulunmamaktadır. Ancak Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında, Türkiye de diş hekimine gitme oranı yılda 0,9 kez iken, bu oran Avrupa da yılda 5 kez olarak belirtilmektedir (25). Araştırmalar gebelikte ağız ve diş sağlığına yönelik tedavi ve bakımın güvenli ve etkili olduğunu göstermiştir (2,3,26,27). Gebelikte diş tedavisi yaptırmak için en güvenilir zaman organogenezis sürecinin tamamlandığı ve düşük riskinin azaldığı ikinci trimester ve sonrası olarak belirtilmektedir (26). Ancak dünya genelinde yapılan araştırmalar gebelikte diş hekimine gitme oranının istenilen düzeyde olmadığını göstermektedir (5,28). Gebe kadınların diş hekimine gitmeme nedenleri arasında, maddi sıkıntılar, diş ile ilgili rahatsızlıklarının olmaması, gereksiz görme, önem vermeme, gebelik üzerindeki etkilerinin bilinmemesi, diş hekimi ve kadın doğum uzmanlarının tutumları ve diş hekimliği hizmetlerine ulaşımda sıkıntı gibi faktörler yer almaktadır (21,29-32). Ülkemizde ağız ve diş sağlığını korumaya yönelik birinci basamak diş hekimliği hizmeti verilmemektedir. Diş hekimliği hizmetleri daha çok özel hastanelerde, devlet hastanelerinde ve ağız ve diş sağlığı merkezlerinde verilmektedir. Bu nedenle gebe kadınlar sadece şikâyetleri olduğu zaman kendi tercih ettikleri merkezlere giderek hizmet satın almaktadır. Gebe kadının diş hekimine düzenli kontrole gitmesini sağlamak ve gebelikte diş hekimi muayenelerini yaptırmak, ağız diş sağlığı açısından çok büyük önem taşımaktadır. Çünkü gebelikte ağız hijyenine yeterince özenin gösterilmemesi ve sağlığı bozulan dişlerin tedavi edilmemesi diş çürüklerine yol açarak ülke ve birey için maliyeti yüksek sorunların oluşmasına neden olmaktadır. Doğum öncesi dönemde kadınların ağız ve diş sağlığı için tıbbi bakım alma olasılığı gebelik dışı dönemlerle karşılaştırıldığında daha fazladır. Ancak yapılan arşatırmalarda gebelikte ağız ve diş sağlığının gebe kadınlar da dâhil olmak üzere, kadın-doğum uzmanları, ebe ve hemşireler tarafından göz ardı edilen konular arasında yer aldığı ve gebe kadınlara ağız ve diş sağlığına yönelik danışmanlık ve eğitim verilmediği belirtilmektedir (6,11,27,31,32). Köse ve arkadaşlarının belirtiğine göre, genel sağlık hizmetlerinde olduğu gibi, ağız ve diş sağlığında da tedaviden çok korunmaya yönelik hizmetlerin ön planda olması, toplumun genel ağız ve diş sağlığı düzeyinin iyileştirilmesi ve ortaya çıkan sorunların erken dönemde saptanıp maliyetlerin en aza indirgenmesi açısından önemlidir (22). Aynı zamanda Türk Diş Hekimleri Birliği ne gore, ülkemizde koruyucu ve önleyici ağız ve diş sağlığı hizmetlerini önceleyen ve özellikle yaşlı, hamile ve sistemik hastalıkları olan nicelikli hasta gruplarını belirleyen bir diş hekimliği hizmeti sunulması gerekmektedir (25). Bu nedenle bu çalışma, doğum sonu servisinde yatan kadınların en son gebeliğindeki ağız hijyeni alışkanlıkları ve diş hekimine gitme durumlarına ilişkin durum saptaması amacıyla yapılmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Bu çalışma, tanımlayıcı tipte bir çalışma olup evrenini Gaziantep 75. Yıl Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi doğum sonu servisinde yatan kadınlar oluşturmuştur. Çalışmanın örneklem sayısı, evreni bilinen örneklemi hesaplama formülü ile (n=n.t2.p.q/d2.(n-1)1t2.p.q) 320 kadın olarak belirlenmiştir. Araştırmanın örneklemini 01 Eylül -31 Aralık 2011 tarihleri arasında hastanenin doğum sonu servisinde yatan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 320 kadın oluşturmuştur. Veri toplamada, araştırmacılar tarafından geliştirilen, yarı yapılandırılmış anket formu kullanılmıştır. Anket formunda katılımcıların sosyodemografik ve doğurganlık özelliklerini içeren 66

3 9 soru, kadınların gebelikteki ağız hijyeni alışkanlıklarına ilişkin 6 soru (Dişinizi ne sıklıkta fırçalarsınız?, Diş fırçası dışında dişinizi fırçalamak için herhangi bir şey kullanır mısınız?, Diş fırçası dışında kullanılan temizleme malzemeleri nelerdir?, Dişlerinizin gebelikte kötü etkilendiğini düşünüyor musunuz?, Gebeliğiniz ağız hijyeninizi olumsuz etkiledi mi?, Bozulan ağız hijyeni için ne yaptınız?) ve diş hekimine gitme durumlarına ilişkin 5 soru (Diş hekimine düzenli olarak gider misiniz?, En son gebeliğinizde diş hekimine gittiniz mi?, Gebelikte diş hekimine gitme nedeniniz nedir?, Diş hekimine gitmeme nedeniniz nedir?, Yakın zamanda diş hekimine gitmeyi düşünüyor musunuz?) yer almaktadır. Çalışmanın yapılabilmesi için ilgili kurumdan yazılı izin, çalışmaya katılmayı kabul eden kadınlardan ise sözlü onam ve bilgilendirilmiş yazılı onam alınmıştır. Veriler, araştırmacılar tarafından yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak toplanmıştır. Her bir anketin doldurulması dakika sürmüştür. Araştırmadan elde edilen verilerin değerlendirilmesinde, Statistical Package for Social Sciences (SPSS) for Windows 20.0 version kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde; ki-kare testi, ortalama, standart sapma, sayı ve yüzdelikler kullanılmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan kadınların yaş ortalamasının 24,8 ± 5,51 (en az = 16, en çok = 45) olduğu, %65,3 ünün yaş grubunda, %56,3 ünün ilköğretim mezunu, %7,5 inin şu andaki gebeliğinde sigara içtiği, %46,6 sının 7-9 arasında gebelik geçirdiği, ortalama gebelik sayısının 2,9 ± 1,66 (en az = 1, en çok = 9), %79,1 inin daha önce doğum öncesi bakım almadığı belirlenmiştir (bakınız Tablo 1). Tablo 1. Kadınların Sosyodemografik özellikleri (Gaziantep, 2011) (n=320). Özellikler n % 19 yaş ve altı 48 15, yaş ,3 Yaş* yaş 58 18,1 40 yaş ve üstü 5 1,6 Öğrenim Düzeyi Eşin Öğrenim Düzeyi Eşin Çalışma Durumu Sigara Kullanma Durumu İçilen Sigara Miktarı** Gebelik Sayısı*** Doğum Öncesi Bakım Alma Durumu *X ± SD = 24.8 ± 5.51 yıl ** X ± SD = 0.5 ± 2.23 adet ***X ± SD = 2.9 ± 1.66 Okur yazar değil Okur yazar İlköğretim mezunu Lise mezunu Üniversite ve üstü Okur yazar değil Okur yazar İlköğretim mezunu Lise mezunu Üniversite ve üstü Çalışıyor Çalışmıyor Kullanıyor Kullanmıyor 0-5 adet 6-10 adet adet adet Alan Almayan ,7 25,6 56,3 7,8 0,6 3,8 18,1 67,2 7,5 3,4 95,3 4,7 7,5 92,5 96,3 2,2 1,3 0,3 17,5 22,8 46,6 20,9 79,1 67

4 Kadınların %45,6 sı dişlerin gebelikten etkilendiğini düşündüğünü, %39,1 i dişlerini düzenli fırçalamadığını, %28,4 ü dişlerini günde birden fazla fırçaladığını, sadece %4,4 ü dişlerini temizlemek için fırça dışında bir şeyler kullandığını belirtmiştir. Katılımcıların kendi ifadelerine göre %32,8 inin diş eti rahatsızlığı olduğu, %99,4 ünün diş hekimine düzenli gitme alışkanlığının olmadığı, %5,9 unun şu andaki gebeliğinde diş hekimine gittiği, diş hekimine gidenlerin çoğunluğunun diş ağrısı nedeni ile diş hekimine gittiği belirlenmiştir. Katılımcıların %66,2 si diş ile ilgili sorun olmadığı için diş hekimine gitmediğini, %42,8 i gebelikte ağız hijyeninin olumsuz etkilendiğini ve %57,6 sı bozulan ağız hijyeni için yediklerine dikkat ederek ağız diş sağlığını korumaya çalıştıklarını belirtmiştir (bakınız Tablo 2) Tablo 2. Kadınların Kendi İfadelerine Göre En Son Gebeliğindeki Ağız Hijyeni Alışkanlıkları ve Diş Hekimine Gitme Durumları (Gaziantep, 2011) (n=320). Dişlerin Gebelikten Kötü Etkilendiğini Düşünme Durumu Diş Fırçalama Sıklığı Günde bir kez Günde birden fazla Düzenli fırçalamıyorum n % ,6 54,4 32,5 28,4 39,1 Fırça dışında diş temizleme malzemesi kullanma durumu * Diş eti rahatsızlığı yaşama durumu Diş Hekimine düzenli gitme durumu Şu andaki gebeliğinde diş hekimine gitme durumu ** Diş hekimine gitme isteği Var Yok Gitmek istememe nedeni (n = 251) Zamanı olmaması Diş hekimi korkusu Diş ile ilgili sorun olmaması Gerekli görmemesi Doğum sonu gitme planı Gebelikte ağız hijyeninin olumsuz etkilenme durumu Bozulan ağız hijyeni için yapılanlar ( n= 137) Diş hekimine gitme Dişleri düzenli fırçalamaya başlama Yediklerine dikkat etme (tatlı yiyeceklerden uzak durma) * Diş ipi ve ağız gargarası kullandıklarını belirtmişlerdir. ** Diş ağrısı olarak belirtilmiştir ,4 95,6 32,8 67,2 0,6 99,4 5,9 94,1 21,6 78,4 9,6 9,6 66,2 14,3 0,3 42,8 57,2 10,2 32,2 57,6 68

5 Bu çalışma da yaş diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olarak belirlenmiştir (p=0.000, x 2 =64.41). Dişlerini düzenli olarak fırçaladıklarını belirten kadınların oranının yaş grubundaki kadınlarda daha yüksek olduğu bulunmuştur. Kadınların eğitim durumu ile diş fırçalama alışkanlığı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur (p=0.000, x 2 =42.07). Dişlerini günde birden fazla fırçaladıklarını belirten kadınların lise mezunları arasında daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Kadınların gebelik sayısı ile diş fırçalama alışkanlığı (p=0.000, x 2 =52.22) ve doğum öncesi bakım alma durumu ile diş fırçalama alışkanlığı (p=0.000, x 2 =33.30) arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Dişlerini günde birden fazla fırçaladıklarını belirten kadınların 1-3 gebelik geçirmiş ve doğum öncesi bakım alan kadınlar arasında daha yüksek olduğu bulunmuştur. Sigara içme ve gebelikte ağız hijyeninin olumsuz etkilenme durumu diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olarak belirlenmemiştir (bakınız Tablo 3). Kadınların bazı özelliklerine göre diş hekimine gitme durumları incelendiğinde, yaş ile diş hekimine düzenli gitme durumu (p>0.05, x 2 =2.11) ile şu andaki gebeliğinde diş hekimine gitme durumu (p>0.05, x 2 =4.01) arasında istatistiksel olarak bir ilişki bulunamamıştır. Kadınların öğrenim düzeyi ile şu andaki gebeliğinde diş hekimine gitme durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.002, x 2 =17.24). Bu çalışma da dişlerin gebelikten kötü etkilendiğini düşünme durumu ile şu andaki gebeliğinde diş hekimine gitme durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.000, x 2 =24.07). Dişlerinin gebelikten kötü etkilendiğini düşünen kadınların tamamının şu andaki gebeliğinde diş hekimine gittiği belirlenmiştir. Tablo 3. Kadınların Bazı Özelliklerine Göre Diş Fırçalama Alışkanlıkları (Gaziantep, 2011) (n=320). Özellikler Yaş 19 yaş ve altı yaş yaş 40 yaş ve üstü Günde Bir Kez Fırçalayan % 23,1 67,3 8,7 1,0 Kadınların Diş Fırçalama Alışkanlıkları Günde birden fazla Fırçalayan % 15,4 82,4 2,2 Düzenli Fırçalamayan % 8,0 51,2 37,6 3,2 İstatiksel analiz x 2 = p = Öğrenim düzeyi Okur yazar değil Okur yazar İlköğretim mezunu Lise mezunu Üniversite ve üstü 6,7 26,9 61,5 4,8 2,2 16,5 61,5 17,6 2,2 17,6 31,2 48,0 3,2 x 2 = p = Sigara Kullanma Durumu Kullanıyor Kullanmıyor 6,7 93,3 9,9 90,1 6,4 93,6 x 2 = 1.05 p > 0.05 Doğum Öncesi Bakım Alma Durumu Alan Almayan 12,5 87,5 41,8 58,2 12,8 87,2 x 2 = p = Gebelik Sayısı ,1 25,0 1,9 93,4 6,6 48,8 43,2 8,0 x 2 = p = Gebelikte ağız hijyeninin olumsuz etkilenme durumu 47,1 52,9 46,2 53,8 36,8 63,2 x 2 = 3.04 p >

6 Tablo 4. Kadınların Bazı Özelliklerine Göre Diş Hekimine Gitme Durumları (Gaziantep, 2011) (n=320). Özellikler Yaş 19 yaş ve altı yaş yaş 40 yaş ve üstü Kadınların Diş Hekimine Gitme Durumları Diş Hekimine Düzenli Şu andaki gebeliğinde diş Gitme Durumu hekimine gitme durumu % % % % ,8 65,4 18,2 1,6 78,9 21,1 15,9 64,5 17,9 1,6 İstatiksel analiz x 2 = 2.11 p > 0.05 x 2 = 4.01 p > 0.05 Öğrenim düzeyi Okur yazar değil Okur yazar İlköğretim mezunu Lise mezunu Üniversite ve üstü 10 9,7 25,8 56,0 7,9 0,6 5,3 68,4 21,1 5,3 10,3 26,9 55,5 7,0 0,3 İstatiksel analiz x 2 = 1.56 p > 0.05 x 2 = p = Dişlerin Gebelikten Kötü Etkilendiğini Düşünme Durumu 10 45,9 54, ,2 57,8 İstatistiksel analiz x 2 = 1.68 p > 0.05 x 2 = p = Gebelikte ağız hijyeninin olumsuz etkilenme durumu 10 43,1 56,9 26,3 73,7 43,9 56,1 İstatistiksel analiz x 2 = p > 0.05 x 2 = 2.24 p > 0.05 TARTIŞMA Literatürde gebelikte diş hekimine gitme sıklığının %35 ile %50 arasında olduğu belirtilmektedir (5,28). Bu çalışma da kadınların şu andaki gebeliğinde diş hekimine gitme oranının çok düşük (%5,9) olduğu ve katılımcıların tamamına yakınının diş hekimine düzenli gitme alışkanlığının olmadığı bulunmuştur. Yeni Zelanda da gebe kadınların sadece %32 si, Amerika Birleşik Devletleri nde %35 i, Birleşik Arap Emirlikleri nde %58,3 ü, İngiltere de %61 i, Danimarka da %90 ı ve Kuveyt te %50 si gebelikleri sırasında diş hekimine gittiklerini belirtmiştir (6,10,18,28,29,31). Yapılan çalışmalarda sosyoekonomik seviyesi düşük ve düzenli diş hekimine gitme alışkanlığı olmayan gruplarda diş hekimine gitme oranının çok düşük olduğu bildirilmektedir (21,23,29,30,31,33). Bu çalışma da gebelikte diş hekimi ziyaretinin düşük olmasının nedeni, araştırma örneğine alınan kadınların düzenli diş hekimine gitme alışkanlığının olmaması, sosyoekonomik durumunun yetersizliği, daha yoksul ailelerden oluşan kırsal bir bölgeden gelmesi ile açıklanabilir. Bu çalışma da, kadınların yarıya yakınının dişlerinin gebelikten olumsuz etkilendiği, sadece her üç kadından birisinin dişlerini günde birden fazla fırçaladığı ve bozulan ağız hijyeni için yediklerine dikkat ederek ağız diş sağlığını korumaya çalıştıklarını belirlenmiştir. Araştırma sonuçları literatürle benzerlik göstermektedir (6,9). İran da yapılan çalışmada, gebe kadınların %47,9 u, Birleşik Arap Emirlikleri nde kadınların %40 ı dişlerin gebelikte kötü etkilendiğini belirtmiştir (10,34). Habashneh ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, ağız ve diş sağlığının gebelikten olumsuz etkilendiğini düşünen kadınların ağız hijyeni alışkanlıkları ve diş hekimine gitme durumlarının daha iyi olduğu belirlenmiştir (5). Bu çalışma da dişlerinin gebelikten kötü etkilendiğini düşünen kadınların tamamının en son gebeliğinde diş hekimine gittiği belirlenmiştir. Her üç kadından birisi gebelikte diş eti rahatsızlığı olduğunu belirtmiştir. Danimarka da 1,935 gebe kadınla yapılan bir çalışma da, diş eti rahatsızlığı görülme oranı %30, Tayland da %86,2 olarak bulunmuş ve gebe olmayan kadınlarla karşılaştırıldığında 2,2 kat daha fazla olduğu belirtilmiştir (7,18). Avustralya da yapılan bir çalışma da gebe kadınların %41 inde, Tanzanya da 70

7 %22,6 sında gebelikte diş eti kanaması görülmüştür (20,35). Gebelikte en sık karşılaşılan ağız diş sağlığı sorunu diş eti kanamasıdır. Yeni Zelanda da gebe kadınların %60 ında diş eti kanaması birinci sorun olarak bulunmuştur (28). Yapılan çalışmalar da gebelerin diş hekimine sadece dişle ilgili sorunları olduğunda gittiği bildirilmektedir (10,28,34,36). Bu çalışma da kadınların büyük çoğunluğunun şu andaki gebeliğinde diş hekimine gitme nedeni diş ağrısı olarak belirlenmiştir. Diş ağrısı dayanılması en güç ağrılar arasında yer almaktadır. Bu nedenle kadınların diş hekimine gitme olasılığı diş ağrısı olanlarda yüksek olacaktır. Araştırma sonucu literatürle uyumlu bulunmuştur. Kadınların gebelikte diş hekimine gitme nedenleri arasında birinci sırada diş ağrısı yer almaktadır (6,10,31,37). Gökalp ve arkadaşlarının yaptıkları çalışma da, çekim, ağrı ve dolgu, diş hekimine en son gitme nedenleri arasında ilk beş neden içerisinde yer almaktadır (23). Özcan ve arkadaşlarının yaptıkları çalışma sonucunda da belirtildiği gibi, toplumun belirli aralıklarla ağız ve diş muayenesine gelmesi konusunda bilinçlendirilmesi ve diş hekimine gitmek için ağrı şikâyetinin beklenmemesi konusunda uyarılması gerekmektedir (37) Kadınların en son gebeliğinde diş hekimine gitmeme nedenleri sorulduğunda, yarısından fazlasının diş ile ilgili sorun olmadığı için diş hekimine gitmediği belirlenmiştir. İran da, gebe kadınların gebeliğinde diş hekimine gitmeme nedenleri arasında diş hekimi korkusu ve dişle ilgili sorun olmaması olarak belirtilmektedir (34). Yeni Zelanda da gebe kadınların %37 si gebelikte diş hekimine gitmeleri gerektiği konusunda bilgilerinin olmadığını belirtmiştir (28). Yapılan çalışmalar incelendiğinde, kadınların gebeliğinde diş hekimine gitmeme nedenleri arasında birinci sırada herhangi bir sorunları olmadığı için gerekli görmemeleri gelmektedir (31,34). Ancak Amerika da yapılan bir çalışma da, gebe kadınların diş hekimine gitmeme nedenleri sorulduğunda, diş hekimlerinin tedaviyi gebelik sonrasına erteleme davranışının olduğu bulunmuştur (38). Diş hekimi ve diş hekimi yanında çalışan yardımcı personelinin gebelikte diş tedavisine yönelik olumsuz tutumlarının gebelikte diş hekimine gitme durumunu olumsuz etkilediği belirtilmektedir (39,40). Morgan ve arkadaşlarının obstetrik ve jinekoloji uzmanları ile yaptığı anket çalışmasında, katılımcıların %38 inin hastalarına gebelikte diş tedavisini önermedikleri, %77 sinin hastalarına diş hekimine gitmeyi yasakladıkları belirlenmiştir (41). Bu çalışma da, yaş diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olarak belirlenmiştir. Dişlerini düzenli olarak fırçaladıklarını belirten kadınların oranının, yaş grubundaki kadınlar arasında daha yüksek olduğu bulunmuştur. Yaş ilerledikçe ağız diş sağlığına verilen önem azalmaktadır. Gökalp ve arkadaşlarının yaptıkları Türkiye Ağız-Diş Sağlığı Profili, 2004 başlıklı çalışma da, erişkin yaşta %15,9 olan diş fırçası olmama yüzdesi, yaşlı grupta %39,2 olarak bulunmuştur. Diş hekimine gitme durumu incelendiğinde, her iki yaşta da diş hekimine hiç gitmemiş olanların yüzdesinin yaklaşık aynı olduğu bildirilmektedir (23). Ancak literatürde yaş ile diş fırçalama alışkanlıkları üzerine yapılmış çalışma sonuçları çelişkilidir. Bu nedenle diş fırçalama alışkanlığını etkileyen sosyo demografik özelliklere ilişkin ileri çalışmaların yapılmasının bu konudaki açığı kapatacağı düşünülmektedir. Doğum öncesi bakım alma durumu diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olarak belirlenmiştir. Çalışmamızda doğum öncesi bakım alan kadın sayısı çok az olmakla birlikte dişlerini günde birden fazla fırçalayanların oranı bu grupta daha yüksek bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda gebelikte doğum öncesi bakım almayan kadınların diş hekimine gitme oranları düşük bulunmuş, ağız diş sağlığına yönelik doğru davranışlar geliştirmedikleri belirlenmiştir (5,31). Literatürde kadınların eğitim durumu yükseldikçe doğum öncesi bakım alma oranının arttığı ve eğitim durumu yüksek olan bireylerin sağlığı koruyucu davranışlara eğilimlerinin yüksek olduğu bildirilmektedir (42). Bu nedenle bu sonucun kadınların eğitim durumları ile de ilişkili olduğu düşünülmektedir. Doğum öncesi bakım, önceden var olan ya da gebelikte ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının erken tanı ve tedavisini sağlayan temel koruyucu sağlık hizmetleri arasında yer almaktadır. Ağız diş sağlığına yönelik sorunlar önlenebilir sorunlardır. Bu nedenle ağız ve diş muayenesinin rutin prenatal bakımın bir parçası olarak ele alınması, gebelikte olabilecek ağız diş sağlığı sorunlarının önlenmesi açısından önemli bir yere sahiptir. Bu çalışma da sigara içme diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olarak belirlenmemiştir. Literatürde sigara ile ağız diş sağlığına ilişkin çelişkili sonuçlar bulunmaktadır. Sigaranın diş hekimi ziyaretini ve diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olmadığını belirten çalışmalar yanında, sigara ile diş hekimi ziyareti arasında güçlü ilişki olduğunu gösteren çalışmalarda bulunmaktadır (20,30,43). Bu araştırma sonuçları çalışmanın yapılma şekli, örneklemi ve örneklem büyüklüğüne göre değişiklik göstermektedir. Ancak gebelikte ya da gebelikten önce sigara kullanma alışkanlığı olan kadınların sağlığı koruma davranışlarınında yetersiz olduğu düşünülecek olursa, 71

8 bu kadınların ağız diş hijyeni alışkanlıklarında yetersiz olmaları da kabul edilebilir bir sonuçtur. Bu nedenle bu konudaki belirsizliği ortadan kaldıracak karşılaştırmalı, örneklemi büyük çalışmaların yapılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Eğitim durumu ağız diş sağlığını olumlu yönde etkileyen önemli faktörlerden birisidir. Eğitim seviyesi arttıkça bireylerin ağız diş sağlığına verdikleri önem artmaktadır (37,44) Bu çalışma da kadınların öğrenim düzeyi, diş hekimine gitme durumunu ve diş fırçalama alışkanlığını etkileyen bir faktör olarak belirlenmiştir. Dişlerini günde birden fazla fırçaladıklarını belirten kadınların lise mezunları arasında daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bu sonuç yüksek eğitim seviyesine sahip insanların kişisel ağız sağlığına daha fazla dikkat etmeleri gerektiği beklentimizle uyumlu bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda, ağız ve diş sağlığının ebeveynler, yaşam standartları ve öğrenim düzeyleriyle ilişkili olduğu belirtilmektedir (5,10,30,31,33,45,46). Uzun ve Çelenligil Nazlıel in çaptığı çalışmada, bireylerin oral hijyen alışkanlıklarının aldıkları eğitim düzeyine paralel olarak arttığı bulunmuştur (47). Yeni Zelanda da yapılan bir çalışmada, gebelikte diş hekimine giden kadınların yüksek öğrenim düzeyine sahip oldukları bulunmuştur (28). Öğrenim düzeyi düşük ailelerde, çocuklar dişlerini ya hiç fırçalamamakta ya da daha az fırçalamaktadırlar. Ülkemizde yapılan bir çalışma da, öğrenim düzeyi yüksek ailelerde bireylerin diş fırçalama alışkanlıklarının daha iyi ve bu tip ailelerde diş fırçasına sahip olanların sayısının fazla olduğu bulunmuştur (45, 47). Diş fırçasına sahip olmak diş fırçalamanın düzenli ve istenilen sayıda yapıldığı anlamına gelmiyor. Türkiye Ağız-Diş Sağlığı Profil çalışma sonuçlarına göre, diş fırçası olanların yalnızca %22,2 ila %34,7 sinin dişlerini günde 2-3 kez fırçaladıkları bildirilmektedir (23). SONUÇ Bu çalışmada gebe kadınların ağız hijyenine yönelik davranışları ve diş hekimine gitme durumları yetersiz bulunmuştur. Yaş, öğrenim durumu, gebelik sayısı ve doğum öncesi bakım alma durumu diş fırçalama alışkanlığını etkileyen faktörler olarak bulunmuştur. Ağız ve diş sağlığını birçok faktör etkilemektedir. Ancak bunlardan en önemlileri diş fırçalama alışkanlıklarıdır. Prenatal bakım veren sağlık profesyonelleri gebe kadınların ağız ve diş sağlığının korunmasında önemli bir role sahiptir. Bu nedenle ağız ve diş sağlığını değerlendirme ve tedavi, tüm gebe kadınlar için doğum öncesi bakımın bir parçası olmalıdır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda; Gebe kadınlara gebelikte ağız ve dişlerde orataya çıkabilecek değişikliklerin anlatılarak ağız ve diş sağlığının öneminin vurgulanması, Gebelikte ortaya çıkabilecek komplikasyonların önlenmesinde koruyucu tedaviye yönelik ağız ve diş sağlığını geliştirme programlarının uygulanması, Gebe takibi yapan sağlık profesyonellerinin tüm gebe kadınları ağız hijyeni konusunda değerlendirmesi, ağız hijyeni yetersiz olan gebe kadınların diş hekimine yönlendirilmesi, Diş fırçası dışında diğer diş temizleme araçların kullanımının artırılmasına yönelik farkındalık çalışmalarının yapılması, Gebe kadınlara gebelikte diş tedavisinin etkili ve güvenli olduğu anlatılarak sağlık kurumlarını ve diş hekimini kullanma oranlarının artırılmasının sağlanması, Bu konuya yönelik ileri çalışmaların farklı örneklemde ülke genelinde yapılması önerilir. Bu çalışmanın örneklemini Gaziantep 75. Yıl Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi doğum sonu servisinde yatan kadınlar oluşturmuştur. Bu nedenle çalışma sonuçları örneklem grubunda yer alan kadınlar ile sınırlıdır, sonuçlar genellenemez. Bu çalışma da kadınların sosyoekonomik seviyesini belirlemeye yönelik sorular sorulmamıştır. Gelir düzeyinin ağız diş sağlığı üzerindeki etkisine yönelik ileri çalışmaların yapılması önerilir KAYNAKLAR 1. Chaveli López B, Sarrión Pérez MG, Jiménez Soriano Y. Dental considerations in pregnancy and menopause. J Clin Exp Dent. 2011; 3(2): Amini H, Casamassimo PS. Prenatal dental care: A review. General Dentistry. 2010; New York State Department of Health. Oral health care during pregnancy and early childhood: Practice Guidelines. August, df. [Erişim Tarihi: ]. 4. California Dental Association (CDA). Oral Health during Pregnancy and Early Childhood: Evidence-based Guidelines for Health Professionals Erişim adresi: l_health [Erişim Tarihi: ]. 72

9 5. Habashneh R, Guthmiller JM, Levy S, et al. Factors related to utilization of dental services during pregnancy. J Clin Periodontol. 2005; 32: Honkala S, Al-Ansari J. Self-reported oral health, oral hygiene habits, and dental attendance of pregnant women in Kuwait. J Clin Periodontol. 2005; 32(7): Rakchanok N, Amporn D, Yoshıda Y, Rashıd HO, Sakamoto J. Dental Caries and Gingivitis Among Pregnant and Non-Pregnant Women In Chiang Mai, Thailand. Nagoya J. Med. Sci. 2010; 72: Karunachandra NN, Perera IR, Fernando G. Oral health status during pregnancy: rural urban comparisons of oral disease burden among antenatal women in Sri Lanka, Rural and Remote Health. 2012; 12: Kazemy H, Mohseni H, Oskouie SF, Haghani H. The Association between Knowledge, Attitude and Performance in Pregnant Women toward Dental Hygiene during Pregnancy. [Erişim Tarihi: ]. 10. Hashim R. Self-reported oral health, oral hygiene habits and dental service utilization among pregnant women in United Arab Emirates. Int J Dent Hyg. 2012; 10(2): George A, Johnson M, Duff M, Ajwani S, Bhole S, Blinkhorn A, Ellis S. Midwives and oral health care during pregnancy: perceptions of pregnant women in south-western Sydney, Astralia. Journal of Clinical Nursing. 2011; 21: Offenbacher S, Katz V, Fertik G, Collins J, Boyd D, Maynor G ve ark. Periodontal infection as a possible risk factor for preterm low birth weight. J Periodontol. 1996; 67(10): Xiong X, Buekens P, Fraser WD, Beck J, Offenbacher S. Periodontal disease and adverse pregnancy outcomes: a systematic review. BJOG. 2006; 113(2): Pitiphat W, Joshipura KJ, Gillman MW, Williams PL, Douglass CW, Rich-Edwards JW. Maternal periodontitis and adverse pregnancy outcomes. Community Dent Oral Epidemiol. 2008; 36(1): Ruma M, Boggess K, Moss K, et al. Maternal periodontal disease, systemic inflammation, and risk for preeclampsia. Am J Obstet Gynecol 2008; 198(4): Vergnes J. Studies suggest an association between maternal periodontal disease and preeclampsia.evidence Based Dentistry. 2008; 9(1): Shetty M, Shetty PK, Ramesh A, Thomas B, Prabhu S, Rao A. Periodontal disease in pregnancy is a risk factor for preeclampsia. Acta Obstet Gynecol Scand. 2010; 89(5): Christensen LB, Jensen D, Peterson P. Selfreported gingival conditions and self-care in the oral health of Danish women during pregnancy. J Clin Periodontol. 2003; 30: Wandera M, Engebretsen IMS, Okullo I, Tumwine JK, Åstrøm AN. Socio-demographic factors related to periodontal status and tooth loss of pregnant women in Mbale district, Uganda. BMC Oral Health. 2009; 9: Keirse MJNC, Plutzer K. Women s attitudes to and perceptions of oral health and dental care during pregnancy. J. Perinat. Med. 2010; 38: Saraç A, Kümbüloğlu Ö, Hatipoğlu HA, User A. Diş Hekimliği Öğrencilerinde Sosyal Durum ile Çürük ile Periodontal Sorun Görülme Sıklığı İlişkisi (Epidemiyolojik Bir çalışma). Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi. 2007; 10(1): Köse S, Güven D, Mert E, Eraslan E, Esen S Yaş Grubu Çocuklarda Oral Hijyen Eğitiminin Etkinliği. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2010; 13: Gökalp S, Doğan Güçiz B, Tekçiçek M ve ark. Beş, on iki ve on beş yaş çocukların ağız diş sağlığı profili, Türkiye Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi. 2007; 31(4): Akpınar A, Toker H, Çalışır M. Periodontoloji kliniğine başvuran hastalarda periodontal durum ve sistemik hastalıkların değerlendirilmesi. Cumhuriyet Dent J. 2012; 15(2): Türk Diş Hekimleri Birliği (TDHB). Ağız Diş Sağlığı Bileşenlerinin Sorunları: Çalışma Grubu raporları_2011_http:// lar/egitim_dizisi/egitimdizisi_16.pdf. [Erişim Tarihi: ]. 26. American Academy of Periodontology (AAP). American Academy of Periodontology statement regarding periodontal management of the pregnant patient. J Periodontol. 2004; 75: Detman LA, Cottrell BH, Denis-Luque MF. Exploring Dental Care Misconceptions and Barriers in Pregnancy. Birth. 2010; 37(4): Claas BM, Ellison-Loschmann L, Jeffreys M. Self-reported oral health care and access to oral health information among pregnant women in Wellington, New Zealand. Journal of the New Zealand Medical Association. 2011; 124 (1339):

10 29. Mangskau KA, Arrindell B. Pregnancy and oral health: utilization of the oral health care system by pregnant women in North Dakota. Northwest Dent. 1996; 75: Timothé P, Eke PI, Presson SM, Malvitz DM. Dental care use among pregnant women in the United States reported in 1999 and Prev Chronic Dis [serial online] Erişim adresi: [Erişim Tarihi: ]. 31. Marchi KS, Fisher-Owens SA, Weintraub JA, Yu Z, Braveman PA. Most Pregnant Women in California Do Not Receive Dental Care: Findings from a Population-Based Study. Public Health Reports. 2010; 125: Wilder R, Robinson C, Jared HL, Lieff S, Boggess K. Obstetricians knowledge and practice behaviors concerning periodontal health and preterm delivery and low birth weight. J Dent Hyg. 2007; 81(4): Thomas NJ, Middleton PF, Crowther CA. Oral and dental health care practices in pregnant women in Australia: a postnatal survey. BMC Pregnancy and Childbirth. 2008; 8: Hamissi J, BakianianVaziri P, Davalloo A. Evaluating Oral Hygiene Knowledge and Attitude of Pregnant Women. Iranian J Publ Health. 2010; 39(1): Mwangosi İEAT, Kiango MM. Oral health experience during pregnancy and dental service utilization in Bariadi. District, Tanzania. Tanzania Journal of Health Research. 2012; 14 (2): Cruz G, Roldos I, Puerta D, Salazar C. Community -based, culturally appropriate oral health promotion program. N Y State Dent J. 2005; 71: Özcan E, Evcil S, Turgut H, Yıldız M. Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesine Başvuran Hastalarda Kliniğe Başvurma Nedeni ile Eğitim Durumu, Yerleşim Yeri ile Diş Fırçalama Alışkanlığı Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi. Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak.Der. 2005; 15(3): Kloetzel MK, Huebner CE, Milgrom P, Littell CT, Eggertsson H. Oral health in pregnancy: educational needs of dental professionals and office staff. Journal of Public Health Dentistry. 2012; 72(4): Le M, Riedy C, Weinstein P, Milgrom P. Barriers to utilization of dental services during pregnancy; a qualitative analysis. J Dent Child (Chic). 2009; 76: Shuk-Yin Lee R, Milgrom P, Huebner CE, Conrad DA. Dentists Perceptions of Barriers to Providing Dental Care to Pregnant Women. Womens Health Issues. 2010; 20(5): Morgan MA, Crall J, Goldenberg RL, Schulkin J. Oral health during pregnancy. Journal of Maternal Fetal and Neonatal Medicine. 2009; 1: Turan T, Ceylan SS, Teyikçi S. Annelerin Düzenli Prenatal Bakım Alma Durumları ve Etkileyen Faktörler. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2008; 3(9): Mucci LA, Brooks DR. Lower use of dental services among long term cigarette smokers. J Epidemiol Community Health. 2001; 55: Şahin S, Saygun I, Enhoş Ş, Akyol M, Altuğ A, Tekbaş ÖF. Eğitim Düzeyinin Genç Erişkin Erkeklerde Ağız Sağlığına Etkisinin Değerlendirilmesi. GÜ Diş Hek Fak Derg. 2009; 26(3): Muğlalı M, Koyutürk AE, Sarı ME. Ebeveyn ve çocukları arasındaki ilişkinin Oral Sağlık Uygulamaları Üzerine Etkisi. Atatürk Üniv. Di Hek. Fak. Derg. 2006; 16(3): İşsever H, Sabuncu H, Garipağaoğlu M, Benderli Y. İstanbulda 1150 İlkokul, Ortaokul ve Lise Öğrencisinde Diş Fırçalama Alışkanlıkları, Türkiye Tıp Dergisi. 1995; 2(2): Uzun H, Çelenligil Nazlıel H. Yaşlıda medikal ve dental hikaye ile ekstraoral, intraoral ve dental muayene bulguları. Turkish Journal of Geriatrics 2000; 3(1):