ezberbozan serisi EĞİTİM BİLİMLERİ KONU ANLATIMLI 30.yıl KPSS 2018 eğitimde

Transkript

1 ezberbozan serisi EĞİTİM BİLİMLERİ KPSS 2018 KONU ANLATIMLI eğitimde 30.yıl Gelişim Psikolojisi Öğrenme Psikolojisi Rehberlik ve Özel Eğitim Program Geliştirme Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Sınıf Yönetimi Öğretim İlke ve Yöntemleri Ölçme ve Değerlendirme Editörler: Ercüment Yerlikaya Memet Karakuş Yazarlar: Ferah Çekici Ercüment Yerlikaya Nurdan Yerlikaya Memet Karakuş Abdulbaki Bektaş Halil Bolat

2 Editörler: Ercüment Yerlikaya - Mehmet Karakuş EZBER BOZAN KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 3. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Koza Yayın Dağıtım A.Ş. Cevat Dündar Cad. No. 139 Ostim/ANKARA Tel : Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: Mail: ctp@kozamatbaa.net İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, KPSS için hazırlanan bu kitabın temel amacı, siz öğretmen adaylarına açık ve anlaşılır bilgiler ve örneklerle, sınav kapsamında yer alan konularını bir arada sunmak ve anlamlı bir şekilde öğrenmenizi sağlamaktır. Kitapta yalın bir dil kullanmaya özen gösterilmiştir. Kitap akademik kaynaklar referans alınarak alanında uzman ve deneyimli bir kadro tarafından yazılmıştır. Öğrencilerin hangi konularda, nerelerde takılacağı göz önüne alınarak ona yönelik, tatmin edici açıklamalar verilmeye çalışılmıştır. On yıldır gerçekleştirilen bu sınav kapsamında sorulan sorular farklılaştıkça sınava hazırlanan adaylar için hazırlanan kitaplar da çeşitlilik göstermeye başlamıştır. Özellikle 2008 yılından bu yana sınavda yer almaya başlayan farklı kavramlar, sınav hazırlığı yapan öğretmen adaylarına yardımcı olmak için hazırlanan kitapların kapsamının da önemli ölçüde genişlemesine yol açmıştır. KPSS kitaplarında öğrencilerin en çok karşılaştıkları sorun kapsamla ilgilidir. Her kitap farklı bir kapsam genişliğinde olduğundan öğretmen adaylarının kafasını karıştırmakta, öğrenmesini zorlaştırmaktadır. Bu kitapta kapsam oluşturulurken KPSS de son 10 yılda sorulan sorular dikkate alınarak, genellik ve sınırlılık ilkesine göre hareket edilmiştir. ÖSYM tarafından son on yıldır hazırlanan KPSS Eğitim Bilimleri testleri incelendiğinde soruların bilgiden kavramaya, hatta kavramadan da uygulamaya doğru bir seyir izlediği görülmektedir. Bu durum sadece bilmenin KPSS de başarılı olmak için yetmeyeceği anlamına gelir. Yayınlanan bütün KPSS ye hazırlık kitaplarını ezbere bildiği hâlde sınavda başarısız olan birçok öğrenci vardır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi bilgiyi olduğu gibi ezberlemektir. KPSS de nadiren ezber gerektiren sorular sorulmaktadır, ezber adaylara çok büyük bir katkı getirmemektedir. KPSS de kavramak ve yorumlamak ön plandadır. Kitap, minimum kavrama düzeyi dikkate alınarak yazılmıştır. Kavramların tanımları sadece verilerek geçilmemiş, somut olarak örneklerle açıklanarak ve farklı şekillerde ifade ederek ezberin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Adaylar sınava hazırlanırken, sınavda sorulması olası çok sayıda konuyu değil de yalnızca sınav kapsamında bugüne kadar sorulmuş olan konuları kapsamlı bir şekilde ele alan ve bu konuların tam ve eksiksiz olarak öğrenilmesine yardımcı olacak, anlatım açısından değil ama kapsam açısından sınırlandırılmış bir hazırlık kitabına ihtiyaç duymaktadır. Elinizdeki kitap böyle bir ihtiyacı karşılamak üzere hazırlanmıştır. Kitapta ele alınan konular KPSS Eğitim Bilimleri testinde bugüne kadar yer alan konularla sınırlandırılmış ancak bu konular ayrıntılı olarak ele alınarak okuyucunun bu kapsamda ayrıntılı ve net bilgilere sahip olması hedeflenmiştir. Bu nedenle elinizdeki bu kitap bir özet kitap olmaktan ziyade yalnızca kapsam açısından sınırlandırılmış fakat gerekli olan tüm konuları detaylı olarak ele alan, alanındaki tüm dersleri tek bir ciltte bir arada sunan bir kaynaktır. Kitapta gelişim, öğrenme, rehberlik, program geliştirme, öğretim yöntem ve teknikleri ve ölçme değerlendirme konuları bir arada verilmiştir. Buradaki amaç dersler arasında bütünlüğü sağlamak ve kitabın kullanımını kolaylaştırmaktır. Son yapılan KPSS lerde sorulan bazı sorular, farklı derslere ait bilgi birikimini aynı anda kullanmayı gerektirmektedir. Kitapta bütün derslerin bir arada verilmesinin dersler arasında bağlantı kurmayı ve bilgileri sentezlemeyi kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bununla birlikte herhangi bir modüler seti kullanırken alanındaki önemli konuları tekrar etmek, sınav kapsamında yer alan konuların hepsini tek bir kitabı kullanarak gözden geçirmek için de bu kitaptan faydalanabilirsiniz. Tüm dersleri tek bir ciltte sunarak aylar süren sınav hazırlığı döneminde kolaylıkla yanınızda taşıyabileceğiniz ve her an başvurabileceğiniz temel bir kaynak olarak hazırlanan bu kitabın hedefinize ulaşmanızda size katkı sağlamasını dileriz. Bu kitaptan üst düzeyde bir katkı sağlayabilmek için yukarıda da açıklandığı gibi öncelikle konunun kavranması önemlidir. Konuyu kavrayabilmek için de kavramlar arasındaki ilişkileri görmek, benzerlik ve farklılıklarını ortaya koymak ve onları farklı durumlara taşımak gerekir. Kitap bu konuda zengin bir içeriğe sahiptir. Sonrasında çalışılan konuyla ilgili, çok sayıda soru çözmek faydalı olacaktır. Kitapta her kavramdan sonra verilen örnek açıklama ve uyarılar birer soru çözümü stratejisi niteliğindedir. Soru çözümünde bu uyarıların dikkate alınması önemlidir. KPSS ye girecek bütün öğretmenlere başarılar diler, kitapta emeği geçen herkese çok teşekkür ederiz. Pegem Akademi Yayıncılık

4

5 pegem akademi içindekiler Önsöz...iii İçindekiler... v 2. BÖLÜM GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GELİŞİM ALANLARI GELİŞİM PSİKOLOJİSİ 1. BÖLÜM GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ 1.1 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR Büyüme Olgunlaşma Hazırbulunuşluk Öğrenme Gelişim Değişim Yaş Deneyim GELİŞİMİN İLKELERİ Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür Gelişim süreklidir, ileriye doğrudur ve belli aşamalarda gerçekleşir Gelişimde genel bir eğilim (yordanabilir bir sıra) vardır Gelişim bir bütündür Gelişimde nöbetleşe ilkesi vardır Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur Gelişimde kritik dönemler (zamanlama) vardır GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER... 8 Kalıtım... 9 Kalıtımla İlgili Bazı Kavramlar Zaman Çevre GELİŞİM DÖNEMLERİ VE HAVIGHURST UN GELİŞİM GÖREVLERİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE KULLANILAN ARAŞTIRMA DESENLERİ Kesitsel Araştırmalar Boylamsal Araştırmalar Sırasal Araştırma Deseni (Ardışık Desen) Korelasyonel Araştırmalar Deneysel Desen FİZİKSEL GELİŞİM Bedensel Gelişim Doğum Öncesi Dönemde Bedensel Gelişim Bebeklik Döneminde Bedensel Gelişim İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Bedensel Gelişim Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Bedensel Gelişim Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Bedensel Gelişim Devinsel (Psiko-Motor) Gelişim Devinsel Gelişim Alanındaki Bazı Yeterlilikler Bebeklik Döneminde Devinsel (Psiko-motor) Gelişim Aylara Göre Devinsel (Psiko-Motor) Gelişim İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim BİLİŞSEL GELİŞİM Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramındaki Temel Kavramlar Zekâ Şema Dengeleme Adaptasyon (Uyum) Örgütleme (Organizasyon) Bilişsel Yapılar Piaget ye Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen Etmenler Olgunlaşma Yaşantı ve Toplumsal Aktarım Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemlerinin Özellikleri PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ Duyusal-Motor Dönem (Duyu Devinim, Duyu-Hareket, Sensori Motor) (0-2 Yaş) Evre: Refleksleri Deneme (0-1 ay) Evre: Birincil Döngüsel Tepkiler (1-4 ay) Evre: İkincil Döngüsel Tepkiler (4-8 ay) v

6 pegem akademi içindekiler 4. Evre: İkincil Şemaların Eşgüdümlenmesi (8-12 ay) Evre: Üçüncül Döngüsel Tepkiler (12-18 ay) Evre: Zihinsel Birleştirmeler Yoluyla Yeni Araçların Bulunması (Mantıksal Çözümler) (18-24 ay) Duyusal-Motor Dönemdeki Başlıca Değişimler İşlem Öncesİ Dönem (3-6 yaş) Somut İşlemler Dönemİ (7-11 YAŞ) Soyut İşlemler Dönemİ (12-18 Yaş) Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramıyla İlgili Bazı Kavramlar.36 BRUNER İN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Bruner in Bilişsel Gelişim Dönemleri Eylemsel Dönem (0-3 Yaş) İmgesel Dönem (3-6/7 Yaş) Sembolik Dönem (6/7 Yaş ve Sonrası) VYGOTSKY NİN SOSYO-KÜLTÜREL BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI DİL GELİŞİMİ Dil Gelişimiyle İlgili Bazı Özellikler Dil Edinim Kuramları Davranışçı Kuram Sosyal Öğrenme Kuramı Bilişsel Kuram Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram Dil Gelişimi Dönemi Agulama Evresi (0-12 Ay) Tek Kelime Evresi (12-18 Ay) Telgrafik Konuşma (18-24 Ay) (Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi) İlk Gramer Süreci (2 Yaş- 5 Yaş) Piaget ve Vygotsky nin Dil Gelişimi Kuramlarının Karşılaştırılması KİŞİLİK ve KİMLİK GELİŞİMİ Kişilik Nedir? Sigmund Freud: Psikanalitik Kuram TOPOGRAFİK MODEL: Bilinç, Bilinçöncesi, Bilinçdışı YAPISAL MODEL: İd, Ego, Süperego Ego Savunma Mekanizmaları PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM DÖNEMLERİ Erik H. Erikson: Psikososyal Gelişim Kuramı James Marcia nin Kimlik Gelişimi Kuramı HÜMANİSTİK (İNSANCIL) KURAMLAR Carl Ransom Rogers: Bireysel Gelişim Kuramı (Fenomenolojik Kuram) Abraham Harold Maslow: İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı AHLAK GELİŞİMİ Piaget nin Ahlak Gelişimi Kuramı Kohlberg in Ahlak Gelişimi Kuramı DUYGUSAL GELİŞİM Bağlanma Kuramı Bowlby nin Bağlanma Kuramı Aınsworth un Bağlanma Kuramı Aınsworth un Bağlanma Türleri Hazan ve Shaver in Yetişkinlikte Bağlanma Kuramı Bartholomew ve Arkadaşlarının Yetişkinlikte Dörtlü Bağlanma Kuramı İki Boyut Üzerinde Tanımlanan Yetişkin Bağlanma Modeli: Benlik Modeli ve Başkaları Modeli TOPLUMSAL GELİŞİM Cinsiyet Rolü (Toplumsal Cinsiyet Rolü) Gelişimi Ana-Baba Tutumları KAYNAKÇA ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ 1. BÖLÜM ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Öğrenme Nedir? Öğrenmenin Özellikleri Davranış Türleri Doğuştan Getirilen Davranışlar Geçici Davranışlar Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar Duyarlılaşma ve Alışma ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Öğrenenle İlgili Faktörler Öğrenme Yöntemi İle İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesi İle İlgili Faktörler ÖĞRENME KURAMLARI Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar vi

7 pegem akademi içindekiler 2. BÖLÜM KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA Klasik Koşullanmanın Dört Temel Ögesi Temel Kavramlar Olumlu ve Olumsuz Habercilik KOŞULLU TEPKİLERİ ORTADAN KALDIRMA YÖNTEMLERİ BÖLÜM BAĞLAŞIMCILIK KURAMI (DENEME YANILMA YOLUYLA ÖĞRENME) Temel Kavramlar Thorndike in Öğrenme İle İlgili Üç Temel Yasası Thorndike ın Kuramındaki Diğer Kavramlar BÖLÜM BİTİŞİKLİK KURAMLARI (UYARICI-TEPKİ BİTİŞİKLİĞİ) WATSON (En son ve En sık ilkesi) GUTHRİE (Tek denemede öğrenme) Guthrie nin Alışkanlıkları Yok Etme Yöntemleri BÖLÜM EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA Temel Kavramlar Pekiştirme Tarifeleri Diğer Pekiştirme Tarifeleri Eğitimde Cezanın Kullanılması BÖLÜM BİLGİ İŞLEME KURAMI BİLGİ DEPOLARI BİLİŞSEL SÜREÇLER Bilginin Duyusal Kayıttan KSB ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler Bilginin KSB de Saklanmasına Yardımcı Olan Süreçler Bilginin KSB den USB ye Aktarılması Bilginin USB den KSB ye Aktarılmasını Sağlayan Süreç BÖLÜM İŞARET GESTALT KURAMI Temel Kavramlar BÖLÜM SOSYAL ÖĞRENME (GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME) Dolaylı Öğrenmeyi Sağlayan Dolaylı Yaşantılar Model Alma Yoluyla Neler Öğrenilebilir? Modelin Özelliklerinin Gözlemci Üzerindeki Etkisi Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri KAYNAKÇA BÖLÜM GESTALT KURAMI İçgörüsel/Kavrama Yoluyla Öğrenme GESTALT YAKLAŞIMIN TEMEL İLKELERİ Algi Yasaları Algısal Değişmezlik ve Algıda Seçicilik Davranışın Belirleyicisi Olarak Fiziksel ve Psikolojik Çevre Üretici Düşünme (Eğitimde İçgörü) PROBLEM ÇÖZME TÜRLERİ YARATICI DÜŞÜNME ALAN KURAMI (Kurt Lewin) Yaşam Alanı REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM 1. BÖLÜM ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ REHBERLİĞİN TANIMI VE AMACI Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Maslow a Göre Kendini Gerçekleştiren İnsanın Özellikleri Rehberliğin İlkeleri Rehberliğin Ortaya Çıkmasını ve Gelişmesini Etkileyen Faktörler Rehberlik Uygulamalarında Farklı Yaklaşımlar Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programları vii

8 pegem akademi içindekiler 2. BÖLÜM REHBERLİĞİN TÜRLERİ HİZMET ALANLARINA GÖRE REHBERLİK TÜRLERİ KİŞİ SAYISINA GÖRE REHBERLİK TÜRLERİ PROBLEM ALANLARINA GÖRE REHBERLİK TÜRLERİ.187 Kişisel Rehberlik Eğitsel Rehberlik Mesleki Rehberlik Meslek Seçim Kuramları Özellik-Faktör Kuramı Anna Roe nun İhtiyaçlar Kuramı Holland ın Mesleki Tipolojisi Kuramı Ginzberg ve Arkadaşlarının Gelişim Kuramı Super in Benlik Kuramı (Kavramsal Model, Rol Kuramı) EĞİTİM KADEMESİNE GÖRE REHBERLİK TÜRLERİ Okul Öncesi Eğitimde Rehberlik Hizmetleri İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetleri TEMEL İŞLEVLERİNE GÖRE REHBERLİK TÜRLERİ BÖLÜM REHBERLİK HİZMETLERİ 1. Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Planının Hazırlanması Oryantasyon (Duruma Alıştırma) Hizmetleri Bireyi Tanıma Hizmetleri Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri Psikolojik Danışma Hizmetleri Grup Rehberliği Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri Sevk Hizmetleri İzleme Hizmetleri Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri Çevre ve Veli ile İlişkiler Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri BÖLÜM BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ BIREYI TANIMANIN AMACI BİREYİ TANIMANIN TEMEL İLKELERİ Öğrencinin Tanınması Gereken Yönleri BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Standart Testler (Test Teknikleri) Yetenek Testleri İlgi Testleri Başarı Testleri Tutum Testleri Kişilik Testleri TEST DIŞI TEKNİKLER Gözleme Dayalı Teknikler Gözlem Gözlem Listesi Olay Kaydı (Vaka Kaydı, Anekdot) Derecelendirme Ölçekleri Özellik Kayıt Çizelgesi Kendini Anlatmaya Dayalı Teknikler Görüşme Otobiyografi Kime Göre Ben Neyim? Arzu (İstek) Listesi Zaman Çizelgesi Problem Tarama Listesi Anket Öğrenci Tanıma Fişi (Formu) Başkalarının Kanılarına Dayalı Teknikler Sosyometri Kimdir Bu? Tekniği Sosyal Uzaklık Ölçeği Etkileşime Dayalı Teknikler Ev Ziyaretleri Oyun Terapisi Psikodrama Sosyodrama Rol Oynama Tekniği Diğer Teknikler Vaka İncelemesi Vaka Konferansı Toplu Dosya viii

9 pegem akademi içindekiler 5. BÖLÜM PSİKOLOJİK DANIŞMA YAKLAŞIMLARI PSİKANALİTİK YAKLAŞIM (Sigmund Freud) DAVRANIŞÇI YAKLAŞIM (Watson, Skinner, Thorndike) İNSANCIL (HÜMANİSTİK) YAKLAŞIM (Carl Rogers, Maslow) VAROLUŞÇU YAKLAŞIM (Rollo May, Victor Frankl, İrvin Yalom) GESTALT YAKLAŞIMI (Frederick Perls) AKILCI-DUYGUSAL-DAVRANIŞÇI YAKLAŞIM (Albert Ellis) BİLİŞSEL TERAPİ (Aaron T. Beck) GERÇEKLİK YAKLAŞIMI (William Glasser) TRANSAKSİYONEL ANALİZ (Eric Berne) EKLEKTİK YAKLAŞIM BÖLÜM İLETİŞİM VE DANIŞMANLIK BECERİLERİ Empati Saydamlık (Bağdaşım, Tutarlılık) Koşulsuz Kabul (Koşulsuz Saygı) GENEL İLETİŞİM BECERİLERİ Etkin Dinleme Edilgen Dinleme Ben Dili Öz Saygı Geliştirici Dil Açık Uçlu Soru Sorma Asgari Düzeyde Teşvik İLETİŞİM ENGELLERİ BÖLÜM PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜT VE PERSONEL Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetleri Örgütü Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonu Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM) Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri KAYNAKÇA PROGRAM GELİŞTİRME 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1. EĞİTİM KAVRAMI FORMAL VE İNFORMAL EĞİTİM ÖRGÜN VE YAYGIN EĞİTİM EĞİTİM VE KÜLTÜR İLİŞKİSİ SİSTEM YAKLAŞIMI EĞİTİM SİSTEMİ EĞİTİMİN VE EĞİTİM KURUMLARININ (OKULUN) İŞLEVLERİ a. Toplumsal İşlev: b. Siyasal İşlev: c. Bireyi Geliştirme İşlevi: d. Ekonomik işlev: e. Gizil İşlev: TÜRK MİLLİ EĞİTİMİN TEMEL İLKELERİ DANIŞMANLIK BECERİLERİ Açıklama Onaylama Duyguları Yansıtma Yüzleştirme Yorumlama Destekleme Cesaret Verme Kendini Açma Soru Sorma Bilgi Verme Tavsiye Etme BÖLÜM PROGRAM GELİŞTİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR 1. EĞİTİM PROGRAMI ÖĞRETİM PROGRAMI DERS PROGRAMI MÜFREDAT PROGRAM POSNER A GÖRE PROGRAM TÜRLERİ PROGRAM GELİŞTİRME İYİ BİR PROGRAMIN ÖZELLİKLERİ ix

10 pegem akademi içindekiler 3. BÖLÜM PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMELLERİ 1. PSİKOLOJİK TEMEL BİREYSEL TEMEL KONU ALANI TEMELİ HEDEF VE DAVRANIŞ YAZMADA FARKLI YAKLAŞIMLAR a) Aşamalı Hedef Yazma Yaklaşımı b) Yeterliğe (Ölçüte) Dayalı Amaç Yazma Yaklaşımı c) Modüler Amaç Yazma Yaklaşımı TARİHSEL TEMEL a. Dünyada Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler b. Türkiyede Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler EKONOMİK TEMEL TOPLUMSAL (SOSYOLOJİK) TEMEL FELSEFİ TEMEL a) Felsefenin Alanları b) Eğitim ve Felsefe İlişkisi c) Eğitime Temel Oluşturan Başlıca Felsefi Akımlar d) Eğitim Felsefeleri Daimicilik Esasicilik İlerlemecilik Yeniden Kurmacılık EĞİTİM PROGRAMI TASARIM YAKLAŞIMLARI EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ a) Tyler Modeli b) Taba Modeli c) Taba - Tyler Modeli PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİNİN PLANLANMASI.270 Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması Çalışma Planı Türleri BÖLÜM İHTİYAÇ ANALİZİ A) İHTİYAÇ BELİRLEME YAKLAŞIMLARI B) İHTİYAÇ BELİRLEME TEKNİKLERİ BÖLÜM EĞİTİMDE HEDEFLER 1. HEDEFLERİN ÖZELLİKLERİ HEDEFLERİN DİKEY VE YATAY BOYUTLARI HEDEFLERİN AŞAMALI OLARAK SINIFLANMASI BÖLÜM İÇERİK (Tema, Kapsam, Muhteva) 1. İÇERİK SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK İLKELER İÇERİK DÜZENLEME YAKLAŞIMLARI a) Doğrusal (Dikey) Programlama Yaklaşımı b) Sarmal Programlama Yaklaşımı (Spiral, Helezonik) c) Modüler Programlama Yaklaşımı d) Piramitsel Program Yaklaşımı e) Çekirdek (Bütünleştirilmiş) Program Yaklaşımı f) Konu Ağı- Proje Merkezli Yaklaşım g) Sorgulama Merkezli Yaklaşım BÖLÜM BELİRTKE TABLOSU Belirtke Tablosu BÖLÜM EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE PLANLAMA 1. PLANLI ÇALIŞMANIN YARARLARI PLAN YAPARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN İLKELER PLAN TÜRLERİ A) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan B) Ders Planı BÖLÜM SINAMA DURUMLARI (Değerlendirme) 1. SINAMA DURUMLARINI DÜZENLEME İLKELERİ AMACINA GÖRE DEĞERLENDİRME TÜRLERİ PROGRAMIN DENENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ PROGRAM DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMLARI Hedefe Dayalı Değerlendirme Yaklaşımı x

11 pegem akademi içindekiler 5. PROGRAMA SÜREKLİLİK KAZANDIRILMASI A) Program geliştirme uzmanı ve öğretmenin program geliştirme sürecindeki görev ve sorumlulukları: B) Program geliştirme uzmanının ve öğretmenin okul düzeyindeki görev ve sorumlulukları: PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİNİ ENGELLEYEN ETMENLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ A) Yönetici tutum ve davranışlarına ilişkin engeller B) Öğretmen tutum ve davranışlarına ilişkin engeller C) Program geliştirme sürecinin okul ve ulusal düzeyde çalışmalarına öneriler KAYNAKÇA ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI SLAYTLAR (Dialar) FİLM ŞERİTLERİ YAZILI MATERYALLER DERS KİTAPLARI GRAFİKLER ŞEMALAR TELEKONFERANS TELEMETİN VİDEOMETİN ETKİLEŞİMLİ VİDEO TEKNOLOJİ DESTEKLİ ÖĞRETİM MODELLERİ Bilgisayar Destekli Öğretim İnternet Tabanlı Öğretim Uzaktan Eğitim BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR, SINIFLANDIRILMASI İLETİŞİM SÜRECİ VE YAŞANTI KONİSİ TEMEL KAVRAMLAR Teknoloji: Eğitim Teknolojisi: Öğretim Teknolojisi: ÖĞRETİM TEKNOLOJİSİ VE İLETİŞİM İLETİŞİM VE ÖĞRENME ÖĞRETME SÜRECİ YAŞANTI KONİSİ (Edgar Dale) BÖLÜM ARAÇ GEREÇLERİN EĞİTİMDEKİ YERİ VE MATERYAL TASARIMI EĞİTİM ARAÇ GEREÇLERİNİN SINIFLANDIRILMASI ÖĞRETİM MATERYALLERİNİN TASARLANMASI VE ÖNEMİ MATERYAL TASARLAMA SÜRECİ GÖRSEL TASARIM Görsel Tasarım Türleri ve Tasarım Ögeleri TASARIM İLKELERİ EĞİTİMDE KULLANILAN ARAÇ GEREÇLER İki Boyutlu Görsel Araçlar Gerçek Eşyalar ve Modeller SUNUM MATERYALLERİNİN HAZIRLANMASI SAYDAMLAR (YANSILAR) SINIF YÖNETİMİ SINIF YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER a. Kişisel Özellikler b. Mesleki özellikler Öğretmenlerin Sınıf Yönetim Biçimleri Otokratik Öğretmen Demokratik Öğretmen Serbest (İlgisiz) Öğretmen Sınıf Yönetiminde Liderlik Öğrenci Tipleri Özellikleri Öğrenciyi Güdüleme GÜDÜLENME KURAMLARI Davranışçı Yaklaşım Bilişsel Yaklaşım Sosyal Öğrenme Yaklaşımı İnsancıl Yaklaşım Sınıf Yönetimi Modelleri Geleneksel Sınıf Yönetimi Çağdaş Sınıf Yönetimi Sınıf Yönetiminin Boyutları Sınıfın Yapısal Özellikleri İletişim Türleri İlk Ders Stratejileri Sınıf Kurallarının Belirlenmesi Sınıfta İstenmeyen Davranışlar ve Önlenmesi xi

12 pegem akademi içindekiler Disiplin Yaklaşımları Disiplin Modelleri İstenmeyen Davranışlara Müdahale Yolları: KAYNAKÇA ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ 1. BÖLÜM ÖĞRETİM İLKELERİ VE TEMEL KAVRAMLAR ÖĞRETİM İLKELERİ ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Ausubel) Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Bruner) Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (John Dewey) BÖLÜM ÖĞRETME ÖĞRENME YAKLAŞIM KURAM VE MODELLERİ ÖĞRETİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR OKULDA ÖĞRENME MODELİ (Carrol) TAM ÖĞRENME MODELİ (Bloom) A) Öğrenci Nitelikleri (Hazırbulunuşluk) B) Öğretim Hizmetinin Niteliği C) Öğrenme Ürünleri ETKİLİ ÖĞRETİM MODELİ (Slavin) TEMEL ÖĞRETME MODELİ (Glasser) ÇOKLU ZEKÂ KURAMI (Howard Gardner) İŞ BİRLİKLİ ÖĞRENME İşbirliğine Dayalı Öğrenmenin İlkeleri BASAMAKLI ÖĞRETİM (Nunley) PROBLEME DAYALI ÖĞRENME PROJE TABANLI ÖĞRENME (John Dewey, Kilpatrick ve Bruner) YAPILANDIRMACILIK - YENİDEN KURMACILIK - OLUŞTURMACILIK (Piaget, J. Dewey, Vygotsky, Bruner ve Gestalt) Yapılandırmacı Öğretimin Özellikleri E MODELİ AKTİF (ETKİN) ÖĞRENME ÖĞRETİM DURUMLARI MODELİ (Gagne) YAŞAM BOYU ÖĞRENME UZAKTAN EĞİTİM İNTERNET TABANLI ÖĞRENME BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME (Caine & Caine) KUANTUM ÖĞRENME BÖLÜM ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Öğretim Sürecinde Yöntem ve Teknik Seçimini Etkileyen Faktörler ÖĞRETİM TEKNİKLERİ I. GRUPLA ÖĞRETİM TEKNİKLERİ II. BİREYSEL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ III. SINIF DIŞI ÖĞRETİM TEKNİKLERİ IV. DİĞER TEKNİKLER BÖLÜM ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİ, ÖĞRENME STRATEJİLERİ VE ÖĞRENME STİLLERİ ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİ ÖĞRENME STRATEJİLERİ ÖĞRENME STİLLERİ Kolb un Yaşantı Temelli Öğrenme Stili Gregorc un Öğrenme Stilleri Modeli BÖLÜM KAVRAM ÖĞRETİMİ KAVRAM HARİTALARI KAVRAM AĞI ZİHİN HARİTALARI BİLGİ HARİTALARI KAVRAM KARİKATÜRLERİ ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOSU YAPILANDIRILMIŞ GRİD KAVRAM KARGAŞASI YARATMA TEKNİĞİ KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ DÜZELTİCİ METİN STRATEJİSİ İKİ AŞAMALI TEŞHİS TESTLERİ KAYNAKÇA xii

13 pegem akademi içindekiler ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. BÖLÜM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN İŞLEVLERİ Değişken Ölçme Ölçüm Ölçme Kuralı Ölçmede Birim Ölçmede Sıfır Ölçme Türleri Ölçüt Değerlendirme Ölçek Ölçme Hatası Ölçmenin Standart Hatası Korelasyon BÖLÜM BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN TEMEL ÖZELLİKLER A. GEÇERLİK Geçerlik Türleri I. Kapsam Geçerliği II. Ölçüt Geçerliği III. Yapı Geçerliği IV. Görünüş Geçerliği Geçerliği Etkileyen Faktörler B. GÜVENİRLİK Güvenirlik Katsayısı C. KULLANIŞLILIK BÖLÜM İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER EVREN VE ÖRNEKLEM Ölçme Sonuçları Üzerinde Yapılan Bazı İstatistiksel Teknikler A) Merkezi Eğilim Ölçüleri Gruplandırılmış Ölçümlerde Aritmetik Ortalama Medyan ve Modun Hesaplanması B) Merkezi Yayılma (Dağılım) Ölçüleri GRUP PUANLARININ DAĞILIMININ YORUMLANMASI A) Bağıl Değişkenlik Katsayısı B) Çarpıklık (Kayışıklık) Katsayısı HAM PUANLARIN STANDART PUANLARA ÇEVİRİLMESİ TEST ve MADDE ANALİZİ Testin Ortalama Güçlüğü (TOG) Madde Güçlük İndeksi (Derecesi) (Pjx) Madde Varyansı (Mv) Madde Ayırt Edicilik İndeksi (Derecesi) (rjx) Madde Güvenirlik Katsayısı BÖLÜM TESTLER TESTLER Testlerin Sınıflandırması Test Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler Test Geliştirme Aşamaları EĞİTİMDE KULLANILAN TESTLER Geleneksel Ölçme Araçları Sözlü Testler Yazılı Testler Kısa Cevaplı Testler (Boşluk Doldurmalı ya da Tamamlamalı Testler) Doğru/Yanlış Testleri Eşleştirmeli Testler Çoktan Seçmeli Testler Tamamlayıcı Ölçme Araçları Portfolyo (Bireysel Gelişim Dosyası, Öğrenci Dosyası, Ürün-Seçki Dosyası) Performans Değerlendirme (Performansa Dayalı Durum Belirleme) Çeteleme Aracı Kontrol Listesi Dereceleme Ölçekleri Rubrik (Dereceli Puanlama Anahtarı/Yönergesi) İş ve Performans Testleri Öz Değerlendirme ve Akran Değerlendirme Grup Değerlendirme Gözlem Tekniği Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) Yapılandırılmış Grid (YG) Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT) V- Diyagramı KAYNAKÇA xiii

14

15 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ eğitim bilimle itim bilimleri

16

17 gelişim psikolojisi 1. Bölüm GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ 1.1 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR 1. Büyüme Büyüme, kişinin bedeninde görülen boy ve kilo artışı, organ ve organ sistemlerinin hacimlerinde meydana gelen değişikliklerdir. Diğer bir ifadeyle organizmanın fiziki yapısında kalıtıma ve zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir. Örnek Doğum öncesi dönemde embriyodaki hücre sayısının artması, aydan aya bebeğin kilo alması, ergenlikte boyun uzaması ve vücut ağırlığının artması. Büyümenin Özellikleri: 1. Niceliksel artış söz konusudur. 2. Kalıtım ve çevreden etkilenir. 3. Büyümede organlar tek başlarına ve farklı hızlarda büyüyebilirler. Yani büyüme, vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşir. Örneğin; ergenlikte elleri ayaklar, ayakları kollar, kolları bacaklar, bacakları gövde takip eder. 4. Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum öncesi dönem, bebeklik ve ergenlik dönemidir. 5. Olgunlaşmanın ön koşuludur. KPSS ÇIKMIŞ SORU Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni Bertuğ a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Bertuğ un yaşını söyleyerek bir pantolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüşmemelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin bedenine tam olduğunu görür ve çok sevinir. Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavramlardan hangisine vurgu yapılmaktadır? A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Öğrenme D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem Yanıt A 2. Olgunlaşma Büyüyen organizmanın kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir. Olgunlaşma öğrenmeden bağımsız olarak ve kalıtımın etkisiyle meydana gelen biyolojik bir değişmedir. Örnek Bir bebeğin yürüyebilmesi, 6 aylık bebeğin desteksiz oturabilmesi, 6 yaşındaki bir çocuğun kalemi düzgün tutabilecek duruma gelmesi, 1,5 yaşındaki çocuğun idrarını tutabilmesi, ergenlikte ilk adet görme, ilk meni akıtma, erkeklerde sesin kalınlaşması, 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri, sayıları birbirinden ayırt edebilecek zihinsel yeterliliğe ulaşması gibi. Olgunlaşmanın özellikleri: 1. Niteliksel değişimler söz konusudur. 2. Kalıtımın etkisiyle ortaya çıktığından kendiliğinden ve zamanla meydana gelir. Öğrenmeden bağımsızdır yani olgunlaşmanın olması için öğrenmeye gereksinim yoktur. Çevrenin etkisi normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememektedir. Olgunlaşma dışarıdan müdahale ile hızlandırılamaz. Ancak olumsuz çevre şartları, kötü beslenme ve hastalıklar olgunlaşmayı geciktirebilir. Olumsuz şartlar düzeldiğinde gecikme telafi edilir, yani olgunlaşma hedefini yakalar. Örneğin uyarıcı yoksunluğunun yoğun olmadığı durumlarda çocuklar normal olarak yürümeyi öğrenir. İnsanın biyolojik donanımı yürüme davranışı için programlanmıştır. Ancak çocuğun tam yürümeye başlayacağı sırada eşlik eden ateşli bir hastalık yürümenin sekteye uğramasına neden olabilir. Olumsuz koşulların olgunlaşmaya etkisi nadiren kalıcı sonuçlar bırakır. Örneğin kabakulak hastalığının erkeklerde üreme özelliğini ortadan kaldırması gibi. 3. Fiziksel olgunlaşma örnekleri olduğu gibi zihinsel olgunlaşma örnekleri de vardır. Buna göre 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri birbirinden ayırt edebilecek gerekli zihinsel yeterliğe erişmesi zihinsel olgunlaşmaya örnektir. 4. Öğrenmenin ön koşulu olgunlaşmadır. 5. Olgunlaşma, büyük ölçüde fiziksel gelişime eşlik eder. Diğer bir deyişle olgunlaşma büyümeyle birlikte oluşur. Birçok psiko-motor davranışın yapılabilmesi olgunlaşmaya bağlıdır. 3

18 gelişim psikolojisi KPSS ÇIKMIŞ SORU Büyük bir hevesle ilköğretime başlayan Hakan, ikinci dönemde okuma ve yazmayı öğrenir. Ancak yıl sonunda annesinin istediği gibi, çizgiyi taşırmadan düzgün bir şekilde yazmayı başaramaz. Hakan ın düzgün yazamamasının sebebi aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Okuldan bıkması B) Annesinin düzgün yazması için baskı yapması C) Küçük kas gelişiminin yeterince tamamlanmaması D) Öğretmeninin yeterince ilgi göstermemesi E) Ellerini, kollarını etkili kullanamaması KPSS ÇIKMIŞ SORU pegem akademi Yanıt C İlköğretim okuluna yeni başlayan Mehmet önlüğünü kendisi giyebilmekte, ancak annesi defalarca göstermesine karşın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikleyememektedir. Mehmet in önlük yakasını bir türlü ilikleyememesi, aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanabilir? A) Yaka kullanmaya yeni başladığı için Mehmet deneyim eksikliği yaşamaktadır. B) Annesinin aşırı koruyucu tutumu nedeniyle Mehmet iliklemeyi öğrenememiştir. C) Mehmet yakasının düğmelerini ilikleyebileceği kritik döneme henüz ulaşmamıştır. D) Mehmet in el kasları yakasını ilikleyebilecek olgunluğa erişmemiştir. E) Mehmet in parmakları yakasını ilikleyebilecek kadar büyümemiştir. Yanıt D Hazırbulunuşluk Kavramında Yer Alan Ögeler: Örnek 1. Olgunlaşma düzeyi 2. Önceki öğrenmeler 3. İlgiler, tutumlar, yetenek 4. Güdülenmişlik düzeyi 5. Genel sağlık durumu Bölme ve çarpma işlemlerini öğrenecek olan bir çocuğun zihinsel olgunluğa ulaşmasının yanı sıra çarpma ve bölme için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili ön bilgilere sahip olması. Bisiklet kullanmak için yeterli hazırbulunuşluk düzeyinde olan bir çocuk, bisiklet kullanmaya isteklidir; bisikleti kullanmak için gerekli olan kaslar ve diğer organları yeterli olgunluğa erişmiştir, bisikletin nasıl kullanılacağı ile ilgili ön koşul öğrenmelere sahiptir, genel sağlık durumu bisiklete binmesine uygundur. 4. Öğrenme Organizmanın davranışlarında yaşantı kazanma sonucunda meydana gelen, nispeten kalıcı ve sürekli değişikliklerdir. Örnek Çocuğun sayı sayması, okuma-yazmayı öğrenmesi, renklerin isimlerini söylemesi, bisiklete binmeyi öğrenmesi. 5. Gelişim Döllenmeden ölüme kadar süren yaşam dönemi içinde organizmada gözlenen düzenli ve sürekli değişikliklerdir. Büyüme, olgunlaşma, öğrenme ve yaşantı sonucu bireyde gözlenebilir nitelik ve nicelik boyutundaki değişiklikleri içerir. 3. Hazırbulunuşluk Hazırbulunuşluk, yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Buna göre bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu, yetenekleri, önceki bilgileri ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili olan unsurlardır. Özetle hazırbulunuşluk kavramı; olgunlaşma düzeyiyle birlikte, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da içermektedir. Gelişim, bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal yönden ilerleme süreci iken bu sürecin ürünü ise gelişme olarak adlandırılır. GELİŞME = BÜYÜME + OLGUNLAŞMA + ÖĞRENME Örnek Uyarı İp atlama, sek sek oynama, toplama çıkarma yapabilme, duygularını ifade edebilme. 4