Nejat BOZKURT Marmara Üniversitesi

Transkript

1 Nejat BOZKURT Marmara Üniversitesi 1

2 2

3 Geçmişe Bir Bakış Dünyadaki ilk organize olmuş toplumlardan itibaren, hile eylemi değişik biçimlerde günümüze kadar gelmiştir. 3

4 Geçmişe Bir Bakış HİLE, Yasa dışı olmasına, Katı yasal düzenlemelere, İşletmelerin kendilerini korumalarına ve katı ahlaki düzenlemelere, KARŞIN HALA SÜRMEKTEDİR. 4

5 Geçmişe Bir Bakış Eski Mısırda şimdiki muhasebecilerin ataları, firavunların muhasebe kayıtlarını tutuyorlardı. Hububat, altın ve diğer varlıklar kayıt altına alınıyordu. Firavunun çalışanlarından bazıları bu varlıkların cazibesine kapılarak, hırsızlık yapmaya başlamışlardı.bunu çaresi olarak birbirlerinden bağımsız iki ayrı muhasebeci aynı kayıtları tutmaya başladı. Belli dönemlerde bunların kayıtlarındaki tutarlar karşılaştırılıyordu. Böylece işletmelerde iç kontrol sisteminin ilk temelleri atılmış oldu. Tutarlar birbiri ile benzer ise sorun yoktu. Ancak önemli tutar farklılıklarının bulunmasının sonucu, her iki muhasebecinin de ÖLDÜRÜLMESİ idi. 5

6 Hile Tanımları ACFE Aldatma, gizleme veya güven ihlali şeklinde nitelendirilebilecek yasadışı herhangi bir eylemdir. Bu hareketler şiddet veya güç kullanımına bağlı değildir. AICPA Kasıtlı veya kasıtsız bir hareket olup olmadığına bağlı olarak Hata dan ayrılabilen geniş kapsamlı yasal bir kavramdır. Hile bireyler veya örgütler tarafından yapılabilir 6

7 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler Gizlice Sürdürülen Bir Faaliyettir Kendine Yarar Sağlar Kasıt Unsuru Vardır Kurban Aldatılır Her Durumda İşletme Zarar Görür 7

8 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler GÜVEN SAĞLA ALDAT 8

9 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler Hile çoğunlukla kolay yapılan bir eylemdir NİÇİN Çoğunlukla işverenler çalışanlarına varlık ve verilere erişim izni verirler Sorumluluk verilen çalışan GÜVENİLİR demektir O da her zaman hile yapma FIRSATINI elinde tutar 9

10 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler Çoğu büyük olmayan işletme sahibi, hırsızı işe almayacağını düşünür ve güvenir GÜVEN ama KONTROL ET 10

11 Başlıca Hile Kabulleri Hile küçük başlar, giderek artar İlk ortaya çıkartılan hileler buzdağının ucudur Hileye başlayan durmaz Bir çürük elma tüm sepeti bozar 11

12 12

13 İşletme Odaklı Hile Türleri Hile Türü Kurban Hile Yapan Açıklama Çalışan Hileleri İşverenler Çalışanlar Çalışan kasadan para çalar Yönetim Hileleri Tüm İşletme İlgilileri Tepe Yönetimi Tepe yönetimi mali tabloları olduğundan farklı gösterir Yatırım Hileleri Yatırımcılar Bireyler Yatırımcıların gerçek olmayan yatırımlara para koyması sağlanır Satıcı Hileleri Mal veya Hizmet Alan İşletmeler Mal Satanlar Yüksek fiyatlı veya düşük kaliteli mal satılır Müşteri Hileleri Mal veya Hizmet Satan İşletmeler Mal Alanlar Satıcı aldatılarak mal veya hizmet alınır 13

14 İşletme Odaklı Hileler 14

15 Nakit Varlık Hileleri Kayıt Öncesi Hileler Kayıt Sonrası Hileler Hileli Ödemeler 15

16 Kayıt Öncesi Hileler Satışların Kayda Alınmaması Gelen Çek ve Senetlerin Kayda Alınmaması Satışların Düşük Değerde Gösterilmesi Nakit Tahsilatın Kayda Alınmaması 16

17 Kayıt Öncesi Hileler 17

18 Hileli Ödemeler Fatura Hileleri Çek Hileleri Gider Hileleri Bordro Hileleri 18

19 HİLENİN BOYUTLARI VE CİDDİYETİ Bölüm 3 19

20 Hilenin Boyutları ACFE nin yayımladığı hile raporlarında ABD işletmelerinin hile yoluyla kaybettikleri ortalama tutarlar aşağıda yer almaktadır : Rapor Tutar (Milyar USD) Ortalama Hile Maliyetleri Tutar (Milyar USD)

21 Hilenin Boyutları Raporlara göre işletmelerin yıllık gelirlerinden hile yoluyla kaybettikleri tutarların yüzde boyutları aşağıdaki gibidir: Rapor Yüzde Dünyada çeşitli tarihlerde yayımlanan hile ile ilgili diğer raporlar da incelendiğinde, ekonomik büyüklüklerle orantılı olarak benzer sonuçların olduğu görülmektedir. 21

22 Çalışan Sayılarına Göre Hile Maliyetleri ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ - USD Çalışan Sayısı Kişiden Az Kişiden Fazla ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Çalışan Sayısı Kişiden Az %39.0 %45.8 %36.0 % %20.1 %21.1 %20.3 % %23.4 %19.8 %24.8 % Kişiden Fazla %17.5 %13.3 %18.9 %

23 Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA MALİYET DAĞILIMI USD Yöntem Çalışan Hileleri Yolsuzluk Hileli Mali Raporlama HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Yöntem Çalışan Hileleri %81.1 %85.7 %92.7 %91.5 %88.7 Yolsuzluk %14.8 %12.8 %30.1 %30.8 %27.4 Hileli Mali Raporlama %4.1 %5.1 %7.9 %10.6 %

24 Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET - USD Yöntem Nakit Varlık Hileleri Nakdi Olmayan Varlık Hileleri ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER Yöntem Nakit Varlık Hileleri %70.4 %77.8 %86.6 %87.7 Nakdi Olmayan Varlık Hileleri %10.7 %9.0 %20.5 %23.4 %

25 Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET - USD Yöntem Nakit Hırsızlığı Kayıt Öncesi Hırsızlıklar Hileli Ödemeler NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER Yöntem Nakit Hırsızlığı %2.9 %6.9 %20.7 %14.2 %10.3 Kayıt Öncesi Hırsızlıklar %20.3 %24.7 %24.4 %18.9 %16.6 Hileli Ödemeler %47.1 %55.4 %

26 Hile Yöntemleri ve Maliyet HİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA MALİYET - USD Yöntem Fatura Hileleri Çek Hileleri Bordro Hileleri Gider Hileleri Yazar Kasa Hileleri HİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA YÜZDELER Yöntem Fatura Hileleri %15.7 %25.2 %33.5 %28.3 %23.9 Çek Hileleri %11.5 %16.7 %20.1 %17.1 %14.7 Bordro Hileleri %7.8 %9.8 %12.6 %13.2 %9.3 Gider Hileleri %7.0 %12.2 %14.2 %19.5 %13.2 Yazar Kasa Hileleri %1.3 %1.7 %2.8 %1.7 %2.8 26

27 Hilelerin Ortaya Çıkartılma Biçimleri - % Ortaya Çıkartılma Biçimi İhbar 43.0% %39.6 %34.2 %46.2 Şans Eseri %18.8 %21.3 %25.0 %20.0 İç Denetim %18.6 %23.8 %20.2 %19.4 İç Kontrol %15.4 %18.4 %19.2 %23.3 Bağımsız Denetim %11.5 %10.9 %12.0 %9.1 Polis Uyarısı %1.7 %0.9 %3.8 %3.2 27

28 HİLE YAPANLARIN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ Bölüm 4 28

29 Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri Çıkarcı Hilekarlar Bir Yaklaşımla İki Tür Hilekar Grubu Vardır Duruma Bağlı Hilekarlar 29

30 Çıkarcı Hilekarlar Suçlarını Tekrarlama Eğilimleri Vardır Ortalamanın Üstünde Akıllı ve Eğitimlidirler Yırtıcı Hayvana Benzerler Risk Alırlar. Yakalanma Tasa ve Korkuları Yoktur Kimseyi Düşünmez. Ben Odaklı Yaşarlar 30

31 İşletme Psikopatları - Konuşkan ve sevimli, - Kendine çok değer biçen, - Hastalık derecesinde yalancı, - Manipülasyon ve bozgunculukta aşırı hünerli, - Vicdan azabı çekmeyen, - Duygusuz, - Katı ve başkalarının duygularına önem vermeyen, - Eylemleri nedeniyle sorumluluk kabul etmeyen. * Bir psikoloğun araştırması 31

32 Duruma Bağlı Hilekarlar Olağan Görünümlü Kişilerdir Beklenmedik Bir Nedenle Hile Yaparlar Genelde Geçmişleri Temizdir Baskı ve Fırsatın Bir Araya Gelmesi Gerekir Hile Yaparken Bir Başkasına Zarar Verme Niyetleri Yoktur 32

33 Cinsiyet CİNSİYETEGÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ - USD Cinsiyet Kadın Erkek CİNSİYETE GÖRE ORTALAMA YÜZDELER Cinsiyet Kadın %46.5 %47.1 %39 %40.9 Erkek %53.5 %52.9 %61 %

34 Medeni Durum ACFE nin 1996 araştırmasında hile yapanların medeni durumu aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Bekar Evli Ortalama Zarar USD 34

35 Eğitim Durumu EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ - USD Eğitim Düzeyi Lise Kolej Üniversite Üniversite Sonrası EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Eğitim Düzeyi Lise %42 %56 %32.8 %33.9 Kolej %21.6 %20.8 Üniversite %45 %32.7 %33.4 %34.4 Üniversite Sonrası %13 %10.4 %12.2 %

36 Yaş Durumu YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ - USD Yaş < YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Yaş <25 %6.0 %5.9 %6.0 % %10.4 %10.7 %8.8 % %17.5!%18.0 %16.1 % %18.8 %16.2 %16.4 % %30.1 %32.0 %34.6 % %14.7 %15.1 %15.4 % %2.5 %2.0 %2.8 %3.9 36

37 Zeka Düzeyi Zeka Düzeyi Yüksek veya Bu İddiaları Var Bu tür kişilerde hile yapma isteği fazla görülüyor Özellikle işletmenin iç kontrol yapılarına veya güvenlik sistemlerine meydan okuyarak, bunları delme uğraşı veriyorlar 37

38 Benlik Düzeyi Egoist Bir Yapı Taşıma Hile yapanların, diğerlerine göre daha fazla egoist bir yapıda oldukları görülmüştür * Bulundukları yeri beğenmeme, * Kendilerini daha önemli biri olarak görme, * Üstlerini küçümseme veya aşağılama 38

39 İlgi Düzeyleri İlgili Bir Kişilik Taşıma Yapılan araştırmalar kişilik olarak ilgi düzeyleri yüksek olanlarda hile olasılığının yüksek olduğunu saptamıştır. İşletmeye veya işine aşırı meraklı olma, Yeni bir şey yaratmak için aşırı isteklilik 39

40 Risk Alma Düzeyi Risk Alan Bir Yapı Araştırmalar, hile yapanların diğerlerine göre daha fazla risk alabildiklerini göstermektedir. Başarısızlıktan korkmama, Yakalanabileceğini düşünmeme, Şansını denemek arzusu 40

41 Kurallara Uyma Düzeyi Kurallara Uymayan Bir Kişilik Kurallara uymama eğilimi yüksek olan işletme çalışanları arasında hile yapma eğilimi daha fazla olmaktadır. İşletmede konulmuş olan kurallara uymama, Sonuca daha kestirmeden gitme isteği, Kendini bu konularda haklı gösterme çabaları 41

42 Çalışma Koşulları İşe en önce gelip, en geç giderler İşin bitmediğini bahane edip, geç saate kadar çalışırlar Yıllarca izin yapmadan çalışırlar 42

43 Kişilik Durumları Suç Korku Stres Davranış Bozukluğu 43

44 ÇALIŞANLARI HİLE YAPMAYA İTEN NEDENLER Bölüm 5 44

45 Kimler Hile Yapar İŞLETMEDE HER ÇALIŞAN HİLE YAPABİLİR Bir Çalışan Niye Hile Yapar Bir Çalışanı Hile Yapmaya İten Nedenler Nelerdir 45

46 Kimler Hile Yapar Bazı insanlar her zaman dürüsttür Bazı insanlar hiçbir zaman dürüst değildir Bazı insanlar çoğu zaman dürüsttür Birçok insan bazen dürüsttür 46

47 Kimler Hile Yapar Hiçbir Durumda Hile Yapmazlar %10 %15 Her Durumda Hile Yaparlar %75 Fırsatını Bulunca Yaparlar 47

48 Hile Üçgeni Fırsat Baskı Haklı Gösterme 48

49 Hile Üçgeni Mali İçerikli Kötü Alışkanlıklar İşle İlgili Baskı Unsuru 49

50 Hile Üçgeni Mali İçerikli Baskılar Para hırsı ve açgözlülük Güzel yaşam isteği Yüksek tutarlı kişisel borçlar Yüksek tutarlı sağlık harcamaları Yüksek tutarlı eğitim harcamaları Beklenmeyen mali gereksinimler 50

51 Hile Üçgeni Kötü Alışkanlıklardan Doğan Baskılar Kumar Bağımlılığı Alkol Bağımlılığı Uyuşturucu Bağımlılığı Gece Hayatına Düşkünlük 51

52 Hile Üçgeni İşinden Memnun Olmama Beklediği Terfi yi Alamama İşle İlgili Baskılar Haksızlığa Uğradığını Düşünme Düşük Ücretle Çalıştırılma 52

53 Hile Üçgeni Fırsat Yoksa Hile Yoktur Sıkı Kontrol Yakalanma Olasılığı Yüksek Ağır Ceza Politikası Hile Yapma İsteği Azalır 53

54 Hile Üçgeni UNUTULMAMALI Denetim Önemli denetim sonuçları, tepe yönetimlerini etkiler, onlarda bu sonuçları değiştirmek isterler Yönetim Birçok işletmede iç kontrol sistemi vardır. Önemli hilelerin büyük çoğunluğu, sistemin yetersizliği veya yokluğundan değil, işletilmemesinden dolayı meydana gelir. 54

55 Hile Üçgeni Bir Çalışanın, Pozisyonu Sorumlulukları Yetkileri Hile Yapma Fırsatına Katkı Sağlar 55

56 Hile Üçgeni Zayıf ahlak politikaları Üçüncü kişilerle ve ortaklarla yapılan gizli anlaşmalar Çalışanların yaptıkları işlerin kalitesini değerlemede yetersizlik Disiplinli bir ortamın sağlanmaması Çalışanlar arasında bilgi akışının zayıf olması Tepe yönetiminde var olan cahillik, umursamazlık ve yetenek eksikliği Sağlıklı denetim çalışmalarının bulunmaması 56

57 Hile Üçgeni Haklı Gösterme Unsuru Borç Almıştım, Geri Verecektim Bu, Yaptıklarımı n Karşılığıdır Kimse İncinmedi İyi Bir Amaç İçin Yaptım Suç Olduğunu Bilmiyordum İşletme Bunu Hak Etmişti 57

58 HİLENİN ORTAYA ÇIKARTILMASI Bölüm 6 58

59 Hilenin Ortaya Çıkartılması Hilenin Ortaya Çıkartılması Hilenin Araştırılması Karara Varma Ceza 59

60 Hilenin Ortaya Çıkartılması Bir Cinayet Olayında Somut Bir Kanıt Vardır. Örneğin : Ceset Bir Banka Soygununda Somut Bir Kanıt Vardır: Örneğin : Kamera Kayıtları 60

61 Hilenin Ortaya Çıkartılması Hile Eyleminde Çoğunlukla Somut Kanıt Yoktur Başlangıçta Çoğunlukla Belirtiler Vardır Hile Belirtileri = Kırmızı Bayraklar Kırmızı bayrak, gerekli kanıt olmadan bazı şeylerin yanlış olabileceğini ortaya koyan bir göstergelerdir 61

62 Yönetimle İlgili Anormallikler Faaliyetlerin yürütülmesi ile ilgili Anormallikler Yönetim özellikleri ile ilgili anormallikler Örgüt yapısı ile ilgili anormallikler Üçüncü kişilerle olan düzensiz ilişkiler 62

63 Faaliyetlerin Yürütülmesi ile ilgili Anormallikler Mali tablo rakamlarındaki açıklanamayan değişiklikler Kriz ortamında faaliyetleri sürdürme Hesap döneminin kapanışına yakın olağan olmayan veya büyük ölçekli ve karlı işlemlerin varlığı va Kazançların kalite düzeyinde kötüye gidiş Kötü bir biçimde tanımlanmış işletme stratejileri Stratejilerin sağlıklı bir iletişim ortamında işletme kadrosuna aktarılmaması Sektör ortalamalarına göre sapmalar gösterme 63

64 Faaliyetlerin Yürütülmesi ile ilgili Anormallikler Sektörde çok kötü bir isim sahibi olma Yetersiz öz kaynak yapısı Sürekli olarak yüksek düzeylerde nakit sıkıntısı içinde bulunma Yüksek borç ve faiz kıskacı Alacakların tahsilinde sıkıntılar veya diğer nakit akış sorunları Gelirlerden daha hızlı artan giderler Anlamlı davalar 64

65 Yönetim Özellikleri ile ilgili Anormallikler Yüksek tutarlarda kişisel borçlu ve mali zorluklar içindeki yöneticiler Kumar veya buna benzer uygunsuz eylemlere meyilli yöneticiler Geçmişi karanlık veya sabıkalı yöneticiler Dürüst olmayan ve ahlaki nitelikleri taşımayan yönetim Çok üst düzeyde güven sağlamış yöneticilerin varlığı Düşük kaliteli yönetim kadrosu 65

66 Yönetim Özellikleri ile ilgili Anormallikler Mali başarıları, işletmenin başarısına bağlı yöneticiler Ayrıntılara gereken dikkati göstermeyen yöneticilerin varlığı Çalışanların düşüncelerine ve yorumlarına gereken değeri vermeyen bir yönetim biçimi Bir nedenle uzun yıllar izin kullanmayan yöneticiler Çok üst düzeyde güven sağlamış yöneticilerin varlığı Tepe yönetiminin muhasebede gelir yaratma tekniklerine aşırı ilgi göstermesi 66

67 Örgüt Yapısı ile ilgili Anormallikler Aşırı derecede karmaşık işletme yapıları Yetersiz kalitede yönetim kurulu ve denetim komitelerinin varlığı İşletmede etik kuralların ve örgüt kültürünün zayıf bir görüntü vermesi Zorbalığa veya diktatörlüğe dayanan yönetim biçimleri Denetimi zayıf, bağlı işletmelerle yapılan anlamlı işlemler Yönetimin veya denetimin etkinliğini azaltan örgüt yapıları 67

68 Örgüt Yapısı ile ilgili Anormallikler Özellikle yıl sonlarında yapılan olağan olmayan işlemler Etkili bir iç denetim bölümünün bulunmaması Yüksek oranda risk taşıyan bir sektörde faaliyette bulunma Kullanılmayan veya teknolojisi eskimiş varlıkların çokluğu Tepe yönetimlerinde meydana gelen sık değişmeler İşletmeyle ilgili taraflarla anlamlı ilişkiler 68

69 Üçüncü Kişilerle Olan İlişkilerdeki Anormallikler İşletmenin denetçilerinde meydana gelen sık değişmeler Yönetimin bağımsız denetçilere despot bir davranış biçimi göstermesi Kamu kurumları ile yaşanan sorunlar Yöneticilerin kamu otoritelerine karşı umursamaz tavırlar takınması İşletmenin geçmişinde sermaye piyasası kuruluşları ile ilgili olarak çeşitli sorunlar yaşanmış olması İşletmenin maliye idaresi ile çeşitli sorunlar yaşıyor olması 69

70 Üçüncü Kişilerle Olan İlişkilerdeki Anormallikler Denetçilere gerekli bilgileri vermede gönülsüzlük Denetimlerin tamamlanması konusunda denetçilerin önüne gerçekçi olmayan zaman kısıtlamaları çıkartma Bağımsız denetçiler ile yönetim arasında sıkça meydana gelen önemli bakış farklılıkları rı İç denetim bölümünün faaliyetlerinin kısıtlanması Özellikle, işletmenin mali yapısını sekteye uğratacak ciddi hukuki davaların sürmesi Çok sayıda farklı banka ile çalışma 70

71 Çalışanlarla İlgili Anormallikler Muhasebe ile ilgili Anormallikler İç kontrol yapısı zayıflıkları Analitik anormallikler Üçüncü kişilerle olan ilişkiler Aşırı yaşam biçimleri Olağan olmayan davranışlar Çeşitli şikayetler 71

72 Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri Genel İsim Ve Adresler Kayıp Belgeler Sıra No larda Düzensizlikler Fotokopi Belgeler Belge Üzerinde Oynamalar Zamanında Kayda Alınmama Çift Ödemeler

73 Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri Önemli Varlık Kayıpları Yetkisiz İşlemler Envanter Tutarsızlıkları Vadesi Geçen Hesaplarda Artış Son Dakika Düzeltmeleri Hareketsiz Hesaplarda Hareketlenme Kasa Fazla Ve Noksanlıkları

74 Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri Aynı Kişilere Yüksek Ödemeler Önemli Bütçe Sapmaları Uzun Süredir Bekleyen Büyük Tutarlı Şüpheli Alacaklar Faturalarda Destekleyici Belgelerin Yokluğu veya Eksikliği Şüpheli Alacaklarda Artış Belli Bir Satıcıda Yoğunlaşma

75 Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri Hile genelde bir zimmetle veya hırsızlıkla başlar Varlık cebe atılır Yapılan hile gizlenir veya olduğu gibi bırakılır 75

76 Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri Veznedar kasadan para çalar Bunun için bir kayıt yaparsa, hileyi gizlemiş olur Yapmazsa kasa açığı açıkta bekler 76

77 İç Kontrol Yapısı Zayıflıkları İç Denetim Yokluğu Görevlerin Ayrılığında Zayıflık İ.K. Sisteminin Olmaması Zayıflığı Denetim Komitesi Yokluğu Yetersiz Personel Politikaları

78 Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri Hırsızlık Aşaması Gizleme Aşaması Ortaya Çıkartılma Parayı Çalar Sahte bir gider kaydı Bekleyen bir borcun ödenmesi Denetim yoksa ortaya çıkmaz Tutar düşükse ortaya çıkmaz Doğrulama yoksa ortaya çıkmaz 78

79 Analitik Anormallikler Analitik İnceleme Prosedürleri ile BAK Yolunda gitmeyen bir durum var mı? Olağan durumdan olağan olmayan duruma geçiş var mı? Hareketlerde bir anormallik var mı? Sapmalar anlamlı mı? Gerçekçi olmayan gelişmeler var mı? 79

80 Analitik Anormallikler 1 Satışlar Artarken HESAP 1 HESAP 2 Stokların Azalması 2 Satışlar Azalırken Borçların Artması 3 Satışlar azalırken Alacakların Artması 4 Satışlar Normal Giderken Satışların Maliyetinin Daha Fazla Artması 5 Karlar Artarken Nakit Sıkıntısı

81 Üçüncü Kişiler ile Olan İlişkilerde Anormallikler Denetime Direniş Dikkati Çeken Davalar Sık Değişen Denetçiler Bozuk Kamu Kurumu İlişkileri Yönetim İstifaları Bankalarla İlişkiler

82 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri 82

83 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri Hırsızlık Yapılan hileyi gizlemek için çeşitli eylemler yapılır Gizleme Çalınanlar nakde dönüştürülür ve harcanır. Dönüştürme Nakit, alacak, stok, bilgi gibi varlıklar çalınır

84 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri HIRSIZLIK AŞAMASI Varlık Çalınır Ancak hırsızlık aşamasında birinin görmesiyle ortaya çıkar Kim görebilir. İşletme çalışanları ve yöneticiler Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR. İşletmede denetim varken hile durur. 84

85 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri GİZLEME AŞAMASI Hile yapan özellikle muhasebe kayıtlarında olayı örtmeye çalışır Yapılan özellikle inceleme aşamasında veya içeriden birinin görmesiyle ortaya çıkar Kim görebilir. Denetçiler ve çalışma arkadaşları Denetçiler görebilir mi. DAHA ŞANSLARI VAR. İşletmede denetim yaparken ortaya çıkartabilirler. 85

86 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri DÖNÜŞTÜRME AŞAMASI Çalınan malın paraya çevrilmesi ve çalınan paraların harcanması Yapılan harcamalar, hilekarın yaşam düzeyinde farklılıklara neden olur. Kim görebilir. Hilekarın yakınında olan çalışma arkadaşları. Değişimi en iyi onlar gözlerler. Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR. Aralıklarla denetim yaptıklarından, çalışandaki değişimleri anlayamazlar. 86

87 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri Hileyi yapan amiri olduğundan dolayı Korktuklarından dolayı Gammazcı gibi görünmek istemediklerinden dolayı Emin olmadıklarından dolayı Çalışanlar neden ihbarda bulunmaktan kaçınırlar Olayın içeriği yönetim tarafından kendilerine iyi anlatılmadığından dolayı 87

88 Davranış Değişiklikleri Suç Korku Stres Davranış Bozukluğu Uykusuzluk çekme, Artan alkol tüketimi, Uyuşturucu kullanma, Aşırı tütün kullanımı, Olağan olmayan sinirlilik, Aşırı şüphecilik, İşini kaybetme korkusu İnsanların gözlerine bakmaktan kaçınma Hoşgörü eksikliği, Aşırı alınganlıklar, Hasta olmaktan korkma, Aile ve arkadaş çevresinde utanma görüntüsü verme, Aşırı tartışmacılık ve sabit fikirlilik, Saplantılar veya ürkeklikler, Her an kaçacakmış havası verme, Psikologlara gitme, itiraflarda bulunma 88

89 HİLENİN ÖNLENMESİ VE CAYDIRICILIĞIN SAĞLANMASI 89

90 Hileden Korunma ve Caydırıcılık Dürüst Kişilerin İşe Alınması Olumlu Bir Çalışma Ortamının Yaratılması Korunma ve Caydırıcılık Çalışanlara Eğitim Verilmesi Çalışanlara Destek Programları 90

91 Hileden Korunma ve Caydırıcılık İşletme Kültürünün Yaratılması Korunma ve Caydırıcılık İşletme Etik Kurallarının Oluşturulması Güçlü İç Kontrol Sistemi İhbar Hatları 91

92 Hileden Korunma ve Caydırıcılık Müşteri ve Satıcıları Bilgilendir Cezalandırılma Korkusu Yarat Korunma ve Caydırıcılık Çalışanları Gözle İşletme Hile Politikası Oluştur 92

93 Dürüst Kişilerin İşe Alınması İşe alım sürecinde temel amaç : Her durumda hile yapan kişileri içeri sokmamak, hiç yapmayanları işe alabilmektir. 93

94 Dürüst Kişilerin İşe Alınması Suç Geçmişi Kötü Alışkanlıklar Borç Durumu Mesleki Belgeleri Referanslar Eğitim Geçmişi Kimlik Sorgulaması Trafik Geçmişi 94

95 Dürüst Kişilerin İşe Alınması 95

96 Dürüst Kişilerin İşe Alınması 96