Nejat BOZKURT Marmara Üniversitesi

Transkript

1 Nejat BOZKURT Marmara Üniversitesi 1

2 Geçmişe Bir Bakış Dünyadaki ilk organize olmuş toplumlardan itibaren, hile eylemi değişik biçimlerde günümüze kadar gelmiştir. 2

3 Geçmişe Bir Bakış HİLE, Yasa dışı olmasına, Katı yasal düzenlemelere, İşletmelerin kendilerini korumalarına ve katı ahlaki düzenlemelere, KARŞIN HALA SÜRMEKTEDİR. 3

4 Geçmişe Bir Bakış Eski Mısırda şimdiki muhasebecilerin ataları, firavunların muhasebe kayıtlarını tutuyorlardı. Hububat, altın ve diğer varlıklar kayıt altına alınıyordu. Firavunun çalışanlarından bazıları bu varlıkların cazibesine kapılarak, hırsızlık yapmaya başlamışlardı.bunu çaresi olarak birbirlerinden bağımsız iki ayrı muhasebeci aynı kayıtları tutmaya başladı. Belli dönemlerde bunların kayıtlarındaki tutarlar karşılaştırılıyordu. Böylece işletmelerde iç kontrol sisteminin ilk temelleri atılmış oldu. Tutarlar birbiri ile benzer ise sorun yoktu. Ancak önemli tutar farklılıklarının bulunmasının sonucu, her iki muhasebecinin de ÖLDÜRÜLMESİ idi. 4

5 Hile Tanımları 5

6 Hile Tanımları HİLE Birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, desise, entrika, çıkar sağlamak için bir şeye değersiz bir şey katma. DİĞER KAVRAMLAR Suistimal : Görev, yetki vb.ni kötüye kullanma Yolsuzluk : Bir görevi, bir yetkiyi kötüye kullanma Usulsüzlük : 1. Yöntemsizlik. 2. Yolsuzluk 6

7 Hile Tanımları ACFE Aldatma, gizleme veya güven ihlali şeklinde nitelendirilebilecek yasadışı herhangi bir eylemdir. Bu hareketler şiddet veya güç kullanımına bağlı değildir. AICPA Kasıtlı veya kasıtsız bir hareket olup olmadığına bağlı olarak Hata dan ayrılabilen geniş kapsamlı yasal bir kavramdır. Hile bireyler veya örgütler tarafından yapılabilir 7

8 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler Gizlice Sürdürülen Bir Faaliyettir Kendine Yarar Sağlar Kasıt Unsuru Vardır Kurban Aldatılır Her Durumda İşletme Zarar Görür 8

9 Kasıt Unsurunu Kanıtlamanın Yollar Belgelerde Değişiklik Yapılması, Kanıtın Gizlenmesi Kanıtın Yok Edilmesi Sahte Aklamalar veya Yalanlar Kişisel Kazanç İncelemenin veya Adaletin Engellenmesi Hareket Biçimi İşbirlikçinin Şahitliği Kabul Etme İtiraf Ettirme

10 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler GÜVEN SAĞLA ALDAT 10

11 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler İşletme sürecindeki ve sistemdeki zayıflıkları, bir çalışandan daha iyi kim bilebilir?. İşletmede çok sert işleyen bir kontrol sistemi varsa, bu sefer çalışan onun etrafından dolaşmanın yollarını arar. 11

12 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler Hile çoğunlukla kolay yapılan bir eylemdir NİÇİN Çoğunlukla işverenler çalışanlarına varlık ve verilere erişim izni verirler Sorumluluk verilen çalışan GÜVENİLİR demektir O da her zaman hile yapma FIRSATINI elinde tutar 12

13 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler UNUTULMAMALI Güven bir duygudur, hiçbir zaman kontrol unsuru değildir 13

14 Başlıca Hile Kabulleri Hile küçük başlar, giderek artar İlk ortaya çıkartılan hileler buzdağının ucudur Hileye başlayan durmaz Bir çürük elma tüm sepeti bozar 14

15 Başlıca Hile Kabulleri Düşük hile riskine dikkat edilmezse giderek artar Küçük hilelerin ortaya çıkartılması, büyükleri önler Yılanın başı sıfır toleransla küçükken ezilmezse giderek büyür 15

16 Bazı Hile Efsaneleri Tüm hileler etik olmayan bir davranıştır. Ancak tüm etik olmayan davranışlar hileli eylem değildir. Finans yöneticilerimiz, iç denetçilerimiz veya muhasebecilerimiz işletmemizi hileye karşı koruyabilir. İşletmemizde dikkati çekecek düzeyde hile yoktur. 16

17 Bazı Hile Efsaneleri Hile işletmede olabilecek bir maliyettir. Hileye karşı alınacak önlemler işletmeye pahalıya mal olur. 17

18 Para Hırsının Sonuçları Aynı işletmede çalışan kar ve koca, hayali bir şirket kurdular. Düzenlenen fatura, kocanın bölümüne geldi. Kendisi, inşaat ve bakım bölümünün başındaydı ve faturayı ödenmesi için onayladı. Ödeme talebi eşin bulunduğu bölüme gitti ve ödeme kendisi tarafından yapıldı. Yakalandıklarında, işletmeye USD zarar vermişlerdi. Nasıl yakalandılar. Çok akıllı biçimde hilelerini sürdürüyorlardı. Ancak koca paranın hırsına kapılarak kişisel harcamalarını da, şirkete yüklemeye başlamıştı. Bir kredi kartı incelemesinde yaptığı ortaya çıktı. Araştırmanın gemişletilmesi ile hayali işletmeleri de yakalandı. 18

19 Hile Kavramının İçerdiği Özellikler CHARLES PONZİ ve USD Faizleri Ödedi ama Hiç Yatırım Yapmadı. 19

20 İşletme Odaklı Hile Türleri Hile Türü Kurban Hile Yapan Açıklama Çalışan Hileleri İşverenler Çalışanlar Çalışan kasadan para çalar Yönetim Hileleri Tüm İşletme İlgilileri Tepe Yönetimi Tepe yönetimi mali tabloları olduğundan farklı gösterir Yatırım Hileleri Yatırımcılar Bireyler Yatırımcıların gerçek olmayan yatırımlara para koyması sağlanır Satıcı Hileleri Mal veya Hizmet Alan İşletmeler Mal Satanlar Yüksek fiyatlı veya düşük kaliteli mal satılır Müşteri Hileleri Mal veya Hizmet Satan İşletmeler Mal Alanlar Satıcı aldatılarak mal veya hizmet alınır 20

21 Çalışan Hileleri Doğrudan Yapılan Hileler Hile çalışan tarafından doğrudan yapılır, 3. Taraf bulunmaz Dolaylı Hileler 3. Taraf bulunur, Çalışan yararı 3. taraftan sağlar 21

22 Yönetim Hileleri İşletme olduğundan iyi gösterilir İşletme olduğundan kötü gösterilir 22

23 Yatırım Hileleri Yatırım ve yüksek getiri sözü verilir Yatırım yapılmaz, ilk getiri ödenir Genelde 2. yılda paralarla kaçılır 23

24 Satıcı Hileleri Yüksek tutarlı Düşük kalite Satıcı ilişkide olduğu işletmeyi hedef alır Eksik veya hiç teslim etmeme 24

25 Müşteri Hileleri Düşük tutarlı Ödeme yapmadan Müşteri ilişkide olduğu işletmeyi hedef alır Ödeme yapılmış gibi 25

26 İşletme Odaklı Hileler 26

27 Nakit Varlık Hileleri Kayıt Öncesi Hileler Kayıt Sonrası Hileler Hileli Ödemeler 27

28 Kayıt Öncesi Hileler Satışların Kayda Alınmaması Gelen Çek ve Senetlerin Kayda Alınmaması Satışların Düşük Değerde Gösterilmesi Nakit Tahsilatın Kayda Alınmaması 28

29 Kayıt Öncesi Hileler 29

30 Hileli Ödemeler Fatura Hileleri Çek Hileleri Gider Hileleri Bordro Hileleri 30

31 Hilenin Boyutları ACFE nin yayımladığı hile raporlarında ABD işletmelerinin hile yoluyla kaybettikleri ortalama tutarlar aşağıda yer almaktadır : Rapor Tutar (Milyar USD) Ortalama Hile Maliyetleri Tutar (Milyar USD)

32 Hilenin Boyutları Raporlara göre işletmelerin yıllık gelirlerinden hile yoluyla kaybettikleri tutarların yüzde boyutları aşağıdaki gibidir: Rapor Yüzde Dünyada çeşitli tarihlerde yayımlanan hile ile ilgili diğer raporlar da incelendiğinde, ekonomik büyüklüklerle orantılı olarak benzer sonuçların olduğu görülmektedir. 32

33 Organizasyon Yapılarına Göre Hile Maliyetleri ORGANİZASYON TÜRÜNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Organizasyon Türü Özel İşletmeler %31.9 %41.8 %36.8 %39.1 Halka Açık İşletmeler %30.0 %30.3 %31.7 %28.4 Kamu İşletmeleri %24.7 %15.8 %17.6 %18.1 Kar Amaçsız Kuruluşlar %13.4 %12.2 %13.9 %

34 Çalışan Sayılarına Göre Hile Maliyetleri ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ USD Çalışan Sayısı Kişiden Az Kişiden Fazla ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Çalışan Sayısı Kişiden Az %39.0 %45.8 %36.0 % %20.1 %21.1 %20.3 % %23.4 %19.8 %24.8 % Kişiden Fazla %17.5 %13.3 %18.9 %

35 Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA MALİYET DAĞILIMI USD Yöntem Varlıkların Haksız Kullanımı Yolsuzluk Hileli Mali Raporlama HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Yöntem Varlıkların Haksız Kullanımı %81.1 %85.7 %92.7 %91.5 %88.7 Yolsuzluk %14.8 %12.8 %30.1 %30.8 %27.4 Hileli Mali Raporlama %4.1 %5.1 %7.9 %10.6 %

36 Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET USD Yöntem Nakit Varlık Hileleri Nakdi Olmayan Varlık Hileleri ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER Yöntem Nakit Varlık Hileleri %70.4 %77.8 %86.6 %87.7 Nakdi Olmayan Varlık Hileleri %10.7 %9.0 %20.5 %23.4 %

37 Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET USD Yöntem Nakit Hırsızlığı Kayıt Öncesi Hırsızlıklar Hileli Ödemeler NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER Yöntem Nakit Hırsızlığı %2.9 %6.9 %20.7 %14.2 %10.3 Kayıt Öncesi Hırsızlıklar %20.3 %24.7 %24.4 %18.9 %16.6 Hileli Ödemeler %47.1 %55.4 %

38 Hile Yöntemleri ve Maliyet HİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA MALİYET USD Yöntem Fatura Hileleri Çek Hileleri Bordro Hileleri Gider Hileleri Yazar Kasa Hileleri HİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA YÜZDELER Yöntem Fatura Hileleri %15.7 %25.2 %33.5 %28.3 %23.9 Çek Hileleri %11.5 %16.7 %20.1 %17.1 %14.7 Bordro Hileleri %7.8 %9.8 %12.6 %13.2 %9.3 Gider Hileleri %7.0 %12.2 %14.2 %19.5 %13.2 Yazar Kasa Hileleri %1.3 %1.7 %2.8 %1.7 %2.8 38

39 Hilelerin Ortaya Çıkartılma Süreleri 2008 Raporu Hile Yöntemi Süre - Ay Çek Hileleri 30 Hileli Mali Raporlama 30 Kayıt Sonrası Hileler 26 Bordro Hileleri 25 Yolsuzluk 24 Fatura Hileleri 24 Gider Hileleri 24 Kayıt Öncesi Hileler 24 Yazar Kasa Hileleri 22 Nakdi Olmayan Hileler 21 Doğrudan Nakit Hırsızlığı 17 39

40 Hilelerin Ortaya Çıkartılma Biçimleri % Ortaya Çıkartılma Biçimi İhbar 43.0% %39.6 %34.2 %46.2 Şans Eseri %18.8 %21.3 %25.0 %20.0 İç Denetim %18.6 %23.8 %20.2 %19.4 İç Kontrol %15.4 %18.4 %19.2 %23.3 Bağımsız Denetim %11.5 %10.9 %12.0 %9.1 Polis Uyarısı %1.7 %0.9 %3.8 %3.2 40

41 İşbirliği Düzeyine Göre Hile İşbirliği Düzeyi 2006-% 2008-% Tek Başına Birden Fazla Çalışan İşbirliği Düzeyi 2006-usd 2008-usd Tek Başına Birden Fazla Çalışan

42 Hile Yöntemleri ve Çalışanlar 2008 KONUM VE HİLE TÜRÜ Hile Türü Düz Çalışan Yönetici Ortak/Yönetici Aktiflerin Haksız Kullanımı %39.9 %37.9 %22.2 Yolsuzluk %23.6 %39.1 %37.3 Mali Tablo Hilesi %11.1 %35.6 %

43 Hile ve Önleme 2008 HİLEYE KARŞI KONTROLLARIN VARLIĞINA GÖRE ZARAR Kontrol Var-usd Yok-usd Azalma % Ani Denetimler İş Rotasyonu İhbar Hatları Çalışan Destek Programları Hile Eğitimleri-Yöneticilere İç Denetim Hile Eğitimleri-Çalışanlara Hile Karşıtı Politikalar Bağımsız Denetim Ahlak Kuralları Denetim Komiteleri İhbarcılara Ödül Sistemi

44 HİLE YAPANLARIN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ 44

45 Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri Ana kural düşmanınızı tanımaktır. Birçok hilekar; Bilinmeyeni, Görülmemiş olanı, Kontrol edilmemiş olanı yapabildiklerinden dolayı başarılı olmaktadır. 45

46 Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri Adım 1: BİR HİLEKAR NEYE BENZER? Adım 2: HİLE İLE SAVAŞTA RAKİBİ TANIMAK GEREKİRMİ? Adım 3: Bir HİLEKAR PROFİLİ vardır 46

47 Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri Günümüz dünyasında hile yapan kişiyi, tek bir tipe indirmek çok zordur. Kişinin dürüst gibi gözüken dış görünüşüne karşın, kişisel yaşamında neler olduğunu bilemezsiniz. Çaresiz insanlar, her şeyi yapabilecek bir ruh haline girebilirler. 47

48 Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri Çıkarcı Hilekarlar Bir Yaklaşımla İki Tür Hilekar Grubu Vardır Duruma Bağlı Hilekarlar 48

49 Çıkarcı Hilekarlar Suçlarını Tekrarlama Eğilimleri Vardır Ortalamanın Üstünde Akıllı ve Eğitimlidirler Yırtıcı Hayvana Benzerler Risk Alırlar. Yakalanma Tasa ve Korkuları Yoktur Kimseyi Düşünmez. Ben Odaklı Yaşarlar 49

50 İşletme Psikopatları Konuşkan ve sevimli, Kendine çok değer biçen, Hastalık derecesinde yalancı, Manipülasyon ve bozgunculukta aşırı hünerli, Vicdan azabı çekmeyen, Duygusuz, Katı ve başkalarının duygularına önem vermeyen, Eylemleri nedeniyle sorumluluk kabul etmeyen. * Bir psikoloğun araştırması 50

51 Duruma Bağlı Hilekarlar Olağan Görünümlü Kişilerdir Beklenmedik Bir Nedenle Hile Yaparlar Genelde Geçmişleri Temizdir Baskı ve Fırsatın Bir Araya Gelmesi Gerekir Hile Yaparken Bir Başkasına Zarar Verme Niyetleri Yoktur 51

52 Cinsiyet CİNSİYETEGÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ USD Cinsiyet Kadın Erkek CİNSİYETE GÖRE ORTALAMA YÜZDELER Cinsiyet Kadın %46.5 %47.1 %39 %40.9 Erkek %53.5 %52.9 %61 %

53 Medeni Durum ACFE nin 1996 araştırmasında hile yapanların medeni durumu aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Bekar Evli Ortalama Zarar USD 53

54 Eğitim Durumu EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ USD Eğitim Düzeyi Lise Kolej Üniversite Üniversite Sonrası EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Eğitim Düzeyi Lise %42 %56 %32.8 %33.9 Kolej %21.6 %20.8 Üniversite %45 %32.7 %33.4 %34.4 Üniversite Sonrası %13 %10.4 %12.2 %

55 Yaş Durumu YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ USD Yaş < YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ Yaş <25 %6.0 %5.9 %6.0 % %10.4 %10.7 %8.8 % %17.5!%18.0 %16.1 % %18.8 %16.2 %16.4 % %30.1 %32.0 %34.6 % %14.7 %15.1 %15.4 % %2.5 %2.0 %2.8 %3.9 55

56 Zeka Düzeyi Zeka Düzeyi Yüksek veya Bu İddiaları Var Bu tür kişilerde hile yapma isteği fazla görülüyor Özellikle işletmenin iç kontrol yapılarına veya güvenlik sistemlerine meydan okuyarak, bunları delme uğraşı veriyorlar 56

57 Benlik Düzeyi Egoist Bir Yapı Taşıma Hile yapanların, diğerlerine göre daha fazla egoist bir yapıda oldukları görülmüştür * Bulundukları yeri beğenmeme, * Kendilerini daha önemli biri olarak görme, * Üstlerini küçümseme veya aşağılama 57

58 İlgi Düzeyleri İlgili Bir Kişilik Taşıma Yapılan araştırmalar kişilik olarak ilgi düzeyleri yüksek olanlarda hile olasılığının yüksek olduğunu saptamıştır. İşletmeye veya işine aşırı meraklı olma, Yeni bir şey yaratmak için aşırı isteklilik 58

59 Risk Alma Düzeyi Risk Alan Bir Yapı Araştırmalar, hile yapanların diğerlerine göre daha fazla risk alabildiklerini göstermektedir. Başarısızlıktan korkmama, Yakalanabileceğini düşünmeme, Şansını denemek arzusu 59

60 Kurallara Uyma Düzeyi Kurallara Uymayan Bir Kişilik Kurallara uymama eğilimi yüksek olan işletme çalışanları arasında hile yapma eğilimi daha fazla olmaktadır. İşletmede konulmuş olan kurallara uymama, Sonuca daha kestirmeden gitme isteği, Kendini bu konularda haklı gösterme çabaları 60

61 Çalışma Koşulları İşe en önce gelip, en geç giderler İşin bitmediğini bahane edip, geç saate kadar çalışırlar Yıllarca izin yapmadan çalışırlar 61

62 Kişilik Durumları Suç Korku Stres Davranış Bozukluğu 62

63 ÇALIŞANLARI HİLE YAPMAYA İTEN NEDENLER Bölüm 5 63

64 Kimler Hile Yapar İŞLETMEDE HER ÇALIŞAN HİLE YAPABİLİR Bir Çalışan Niye Hile Yapar Bir Çalışanı Hile Yapmaya İten Nedenler Nelerdir 64

65 Kimler Hile Yapar Bazı insanlar her zaman dürüsttür Bazı insanlar hiçbir zaman dürüst değildir Bazı insanlar çoğu zaman dürüsttür Birçok insan bazen dürüsttür 65

66 Kimler Hile Yapar Hiçbir Durumda Hile Yapmazlar Her Durumda Hile Yaparlar %10 tempting %15 %75 Fırsatını Bulunca Yaparlar 66

67 Kimler Hile Yapar Bir işletmede hile yapan kişi kimdir gibi genel bir soru sorulursa : YANIT GÜVENİLİR ÇALIŞANDIR Erişim Hüner Zaman GÜVENİLİ R ÇALIŞAN 67

68 İnsan Davranış Biçimi ve Hile Hile Yapmanın Sonuçları ÖDÜL CEZA 68

69 İnsan Davranış Biçimi ve Hile Hile Yapmamanın Sonuçları KAZANÇ KAYIP 69

70 Hile Üçgeni Fırsat Baskı Haklı Gösterme 70

71 Hile Üçgeni Mali İçerikli Kötü Alışkanlıklar İşle İlgili Baskı Unsuru 71

72 Hile Üçgeni Mali İçerikli Baskılar Para hırsı ve açgözlülük Güzel yaşam isteği Yüksek tutarlı kişisel borçlar Yüksek tutarlı sağlık harcamaları Yüksek tutarlı eğitim harcamaları Beklenmeyen mali gereksinimler 72

73 Hile Üçgeni Kötü Alışkanlıklardan Doğan Baskılar Kumar Bağımlılığı Alkol Bağımlılığı Uyuşturucu Bağımlılığı Gece Hayatına Düşkünlük 73

74 Hile Üçgeni İşinden Memnun Olmama Beklediği Terfi yi Alamama İşle İlgili Baskılar Haksızlığa Uğradığını Düşünme Düşük Ücretle Çalıştırılma 74

75 Hile Üçgeni Fırsat Yoksa Hile Yoktur Sıkı Kontrol Yakalanma Olasılığı Yüksek Ağır Ceza Politikası Hile Yapma İsteği Azalır 75

76 Hile Üçgeni UNUTULMAMALI Denetim Önemli denetim sonuçları, tepe yönetimlerini etkiler, onlarda bu sonuçları değiştirmek isterler Yönetim Birçok işletmede iç kontrol sistemi vardır. Önemli hilelerin büyük çoğunluğu, sistemin yetersizliği veya yokluğundan değil, işletilmemesinden dolayı meydana gelir. 76

77 Hile Üçgeni Bir Çalışanın, Pozisyonu Sorumlulukları Yetkileri Hile Yapma Fırsatına Katkı Sağlar 77

78 Hile Üçgeni Zayıf ahlak politikaları Üçüncü kişilerle ve ortaklarla yapılan gizli anlaşmalar Çalışanların yaptıkları işlerin kalitesini değerlemede yetersizlik Disiplinli bir ortamın sağlanmaması Çalışanlar arasında bilgi akışının zayıf olması Tepe yönetiminde var olan cahillik, umursamazlık ve yetenek eksikliği Sağlıklı denetim çalışmalarının bulunmaması 78

79 Hile Üçgeni Haklı Gösterme Unsuru Borç Almıştım, Geri Verecektim Bu, Yaptıklarımı n Karşılığıdır Kimse İncinmedi İyi Bir Amaç İçin Yaptım Suç Olduğunu Bilmiyordum İşletme Bunu Hak Etmişti 79

80 HİLENİN ORTAYA ÇIKARTILMASI Bölüm 6 80

81 Hilenin Ortaya Çıkartılması Hilenin Ortaya Çıkartılması Hilenin Araştırılması Karara Varma Ceza 81

82 Hilenin Ortaya Çıkartılması Bir Cinayet Olayında Somut Bir Kanıt Vardır. Örneğin : Ceset Bir Banka Soygununda Somut Bir Kanıt Vardır: Örneğin : Kamera Kayıtları 82

83 Hilenin Ortaya Çıkartılması Hile Eyleminde Çoğunlukla Somut Kanıt Yoktur Başlangıçta Çoğunlukla Belirtiler Vardır Hile Belirtileri = Kırmızı Bayraklar Kırmızı bayrak, gerekli kanıt olmadan bazı şeylerin yanlış olabileceğini ortaya koyan bir göstergelerdir 83

84 Hilenin Ortaya Çıkartılması

85 Yönetimle İlgili Anormallikler Faaliyetlerin yürütülmesi ile ilgili Anormallikler Yönetim özellikleri ile ilgili anormallikler Örgüt yapısı ile ilgili anormallikler Üçüncü kişilerle olan düzensiz ilişkiler 85

86 Faaliyetlerin Yürütülmesi ile ilgili Anormallikler Mali tablo rakamlarındaki açıklanamayan değişiklikler Kriz ortamında faaliyetleri sürdürme Hesap döneminin kapanışına yakın olağan olmayan veya büyük ölçekli ve karlı işlemlerin varlığı va Kazançların kalite düzeyinde kötüye gidiş Kötü bir biçimde tanımlanmış işletme stratejileri Stratejilerin sağlıklı bir iletişim ortamında işletme kadrosuna aktarılmaması Sektör ortalamalarına göre sapmalar gösterme 86

87 Yönetim Özellikleri ile ilgili Anormallikler Yüksek tutarlarda kişisel borçlu ve mali zorluklar içindeki yöneticiler Kumar veya buna benzer uygunsuz eylemlere meyilli yöneticiler Geçmişi karanlık veya sabıkalı yöneticiler Dürüst olmayan ve ahlaki nitelikleri taşımayan yönetim Çok üst düzeyde güven sağlamış yöneticilerin varlığı Düşük kaliteli yönetim kadrosu 87

88 Örgüt Yapısı ile ilgili Anormallikler Aşırı derecede karmaşık işletme yapıları Yetersiz kalitede yönetim kurulu ve denetim komitelerinin varlığı İşletmede etik kuralların ve örgüt kültürünün zayıf bir görüntü vermesi Zorbalığa veya diktatörlüğe dayanan yönetim biçimleri Denetimi zayıf, bağlı işletmelerle yapılan anlamlı işlemler Yönetimin veya denetimin etkinliğini azaltan örgüt yapıları 88

89 Üçüncü Kişilerle Olan İlişkilerdeki Anormallikler İşletmenin denetçilerinde meydana gelen sık değişmeler Yönetimin bağımsız denetçilere despot bir davranış biçimi göstermesi Kamu kurumları ile yaşanan sorunlar Yöneticilerin kamu otoritelerine karşı umursamaz tavırlar takınması İşletmenin geçmişinde sermaye piyasası kuruluşları ile ilgili olarak çeşitli sorunlar yaşanmış olması İşletmenin maliye idaresi ile çeşitli sorunlar yaşıyor olması 89

90 Çalışanlarla İlgili Anormallikler Muhasebe ile ilgili Anormallikler İç kontrol yapısı zayıflıkları Analitik anormallikler Üçüncü kişilerle olan ilişkiler Aşırı yaşam biçimleri Olağan olmayan davranışlar Çeşitli şikayetler 90

91 Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri Genel İsim Ve Adresler Kayıp Belgeler Sıra No larda Düzensizlikler Fotokopi Belgeler Belge Üzerinde Oynamalar Zamanında Kayda Alınmama Çift Ödemeler

92 Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri Önemli Varlık Kayıpları Yetkisiz İşlemler Envanter Tutarsızlıkları Vadesi Geçen Hesaplarda Artış Son Dakika Düzeltmeleri Hareketsiz Hesaplarda Hareketlenme Kasa Fazla Ve Noksanlıkları

93 Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri Aynı Kişilere Yüksek Ödemeler Önemli Bütçe Sapmaları Uzun Süredir Bekleyen Büyük Tutarlı Şüpheli Alacaklar Faturalarda Destekleyici Belgelerin Yokluğu veya Eksikliği Şüpheli Alacaklarda Artış Belli Bir Satıcıda Yoğunlaşma

94 Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri Hile genelde bir zimmetle veya hırsızlıkla başlar Varlık cebe atılır Yapılan hile gizlenir veya olduğu gibi bırakılır 94

95 Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri Veznedar kasadan para çalar Bunun için bir kayıt yaparsa, hileyi gizlemiş olur Yapmazsa kasa açığı açıkta bekler 95

96 Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri Hırsızlık Aşaması Gizleme Aşaması Ortaya Çıkartılma Parayı Çalar Sahte bir gider kaydı Bekleyen bir borcun ödenmesi Denetim yoksa ortaya çıkmaz Tutar düşükse ortaya çıkmaz Doğrulama yoksa ortaya çıkmaz 96

97 İç Kontrol Yapısı Zayıflıkları İç Denetim Yokluğu Görevlerin Ayrılığında Zayıflık İ.K. Sisteminin Olmaması Zayıflığı Denetim Komitesi Yokluğu Yetersiz Personel Politikaları

98 Analitik Anormallikler Analitik İnceleme Prosedürleri ile BAK Yolunda gitmeyen bir durum var mı? Olağan durumdan olağan olmayan duruma geçiş var mı? Hareketlerde bir anormallik var mı? Sapmalar anlamlı mı? Gerçekçi olmayan gelişmeler var mı? 98

99 Üçüncü Kişiler ile Olan İlişkilerde Anormallikler Denetime Direniş Dikkati Çeken Davalar Sık Değişen Denetçiler Bozuk Kamu Kurumu İlişkileri Yönetim İstifaları Bankalarla İlişkiler

100 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri 100

101 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri Hırsızlık Gizleme Yapılan hileyi gizlemek için çeşitli eylemler yapılır Çalınanlar nakde dönüştürülür ve harcanır. Dönüştürme Nakit, alacak, stok, bilgi gibi varlıklar çalınır

102 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri HIRSIZLIK AŞAMASI Varlık Çalınır Ancak hırsızlık aşamasında birinin görmesiyle ortaya çıkar Kim görebilir. İşletme çalışanları ve yöneticiler Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR. İşletmede denetim varken hile durur. 102

103 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri GİZLEME AŞAMASI Hile yapan özellikle muhasebe kayıtlarında olayı örtmeye çalışır Yapılan özellikle inceleme aşamasında veya içeriden birinin görmesiyle ortaya çıkar Kim görebilir. Denetçiler ve çalışma arkadaşları Denetçiler görebilir mi. DAHA ŞANSLARI VAR. İşletmede denetim yaparken ortaya çıkartabilirler. 103

104 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri DÖNÜŞTÜRME AŞAMASI Çalınan malın paraya çevrilmesi ve çalınan paraların harcanması Yapılan harcamalar, hilekarın yaşam düzeyinde farklılıklara neden olur. Kim görebilir. Hilekarın yakınında olan çalışma arkadaşları. Değişimi en iyi onlar gözlerler. Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR. Aralıklarla denetim yaptıklarından, çalışandaki değişimleri anlayamazlar. 104

105 Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri Hileyi yapan amiri olduğundan dolayı Korktuklarından dolayı Gammazcı gibi görünmek istemediklerinden dolayı Emin olmadıklarından dolayı Çalışanlar neden ihbarda bulunmaktan kaçınırlar Olayın içeriği yönetim tarafından kendilerine iyi anlatılmadığından dolayı 105

106 Davranış Değişiklikleri Suç Korku Stres Davranış Bozukluğu Uykusuzluk çekme, Artan alkol tüketimi, Uyuşturucu kullanma, Aşırı tütün kullanımı, Olağan olmayan sinirlilik, Aşırı şüphecilik, İşini kaybetme korkusu İnsanların gözlerine bakmaktan kaçınma Hoşgörü eksikliği, Aşırı alınganlıklar, Hasta olmaktan korkma, Aile ve arkadaş çevresinde utanma görüntüsü verme, Aşırı tartışmacılık ve sabit fikirlilik, Saplantılar veya ürkeklikler, Her an kaçacakmış havası verme, Psikologlara gitme, itiraflarda bulunma 106

107 HİLENİN ORTAYA ÇIKARTILMASINDA AKTİF YAKLAŞIMLAR Bölüm 7 107

108 Teknoloji Temelli Yaklaşımlar Denetçiler hile ile ilgili uygulamalarda teknolojiden yararlanmamışlardır Teknoloji Temelli Yaklaşımda, %100 inceleme, erken uyarı ve süreklilik esası vardır Dosyalar arası karşılaştırma ve analiz yapılabilir Geleneksel Yaklaşımda hile genellikle, ihbar veya şans eseri ortaya çıkmaktadır Geleneksel ve Teknoloji Temelli Yaklaşımlar Temel, Bilgisayar Destekli Denetim Teknikleri ne (CAAT S) dayanır 108

109 Teknoloji Temelli Yaklaşımlar NİYE YAKALANMADI 109

110 Teknoloji Temelli Yaklaşımlar Geleneksel Yaklaşım Teknoloji Temelli Yaklaşım Hilenin Ortaya Çıkartılması 110

111 BDDT Veri Madenciliği Teknoloji Temelli Yaklaşımlar Analitik İnceleme Prosedürleri Bulanık Mantık

112 Stratejik Yaklaşım Belirti Görülmesi Beklenmez Belirtinin Olup Olmadığına Bakılır Stratejik Yaklaşım 112

113 HİLENİN ARAŞTIRILMASI Bölüm 8 113

114 Hilenin Araştırılması 114

115 Hilenin Araştırılması Hile Belirtisi Araştırmaya Gerek Var mı? EVET : Araştır HAYIR : Kapat 115

116 Hilenin Araştırılması Hilekar Kim ve Rolü Ne Hileyi Hangi Nedenlerle Yapmış Olabilir Hile Nasıl ve Hangi Yollarla Yapılmış Olabilir Araştırmada Yanıt Bulunacak Noktalar 116

117 HİLENİN ÖNLENMESİ VE CAYDIRICILIĞIN SAĞLANMASI Bölüm 9 117

118 Hileden Korunma ve Caydırıcılık Dürüst Kişilerin İşe Alınması Olumlu Bir Çalışma Ortamının Yaratılması Korunma ve Caydırıcılık Çalışanlara Eğitim Verilmesi Çalışanlara Destek Programları 118

119 Hileden Korunma ve Caydırıcılık İşletme Kültürünün Yaratılması Korunma ve Caydırıcılık İşletme Etik Kurallarının Oluşturulması Güçlü İç Kontrol Sistemi İhbar Hatları 119

120 Hileden Korunma ve Caydırıcılık Müşteri ve Satıcıları Bilgilendir Cezalandırılma Korkusu Yarat Korunma ve Caydırıcılık Çalışanları Gözle İşletme Hile Politikası Oluştur 120

121 Dürüst Kişilerin İşe Alınması 121