ÖZET Yüksek Lisans Tezi BEŞİNCİ GENİŞLEME SÜRECİNDE AVRUPA BİRLİĞİ İLE YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM KONUSUNDA GÖRÜŞME POZİSYONLARI VE SONUÇLARI Seçil Ba

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BEŞİNCİ GENİŞLEME SÜRECİNDE AVRUPA BİRLİĞİ İLE YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM KONUSUNDA GÖRÜŞME POZİSYONLARI VE SONUÇLARI Seçil Başak YALÇIN TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI ANKARA 2006 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi BEŞİNCİ GENİŞLEME SÜRECİNDE AVRUPA BİRLİĞİ İLE YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM KONUSUNDA GÖRÜŞME POZİSYONLARI VE SONUÇLARI Seçil Başak YALÇIN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Gülcan ERAKTAN Bu çalışmanın amacı Avrupa Birliği nin beşinci genişleme döneminde edinilen deneyimler ışığında Türkiye ile başlayan görüşmeler açısından ipuçları elde etmektir. Araştırma literatür çalışmasına dayanmakta ve temel materyalini söz konusu devletlerin tarım konusundaki müzakere pozisyon belgeleri, müzakereler sonunda elde ettikleri kazanımları ve vermiş oldukları tavizler oluşturmaktadır. Tezin araştırma aşamasında, tüm yeni üye devletlerin görüşme pozisyon belgeleri ile bu belgelerde öne sürülen talepler ve gerekçeleri incelenmiştir. Bu inceleme sonunda devletlerin taleplerine karşılık Avrupa Birliği nin belirlemiş olduğu geçiş süreleri ve tanımış olduğu derogasyon hakları ile Katılım Anlaşmalarında yer alan düzenlemeler analiz edilmiş, tanınan derogasyonlar karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak diğer ülkelerin müzakerelerinin sonuçları analiz edilerek Türkiye nin Avrupa Birliği ne olası katılımını sağlayacak görüşme turlarında tarım açısından konu edilmesi gereken noktalar ortaya çıkarılmıştır. 2006, 211 sayfa Anahtar Kelimeler : Avrupa Birliği, Genişleme, Müzakere Pozisyonları, Tarım, Türk tarımı i

3 ÖZET Yüksek Lisans Tezi BEŞİNCİ GENİŞLEME SÜRECİNDE AVRUPA BİRLİĞİ İLE YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM KONUSUNDA GÖRÜŞME POZİSYONLARI VE SONUÇLARI Seçil Başak YALÇIN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Gülcan ERAKTAN Bu çalışmanın amacı Avrupa Birliği nin beşinci genişleme döneminde edinilen deneyimler ışığında Türkiye ile başlayan görüşmeler açısından ipuçları elde etmektir. Araştırma literatür çalışmasına dayanmakta ve temel materyalini söz konusu devletlerin tarım konusundaki müzakere pozisyon belgeleri, müzakereler sonunda elde ettikleri kazanımları ve vermiş oldukları tavizler oluşturmaktadır. Tezin araştırma aşamasında, tüm yeni üye devletlerin görüşme pozisyon belgeleri ile bu belgelerde öne sürülen talepler ve gerekçeleri incelenmiştir. Bu inceleme sonunda devletlerin taleplerine karşılık Avrupa Birliği nin belirlemiş olduğu geçiş süreleri ve tanımış olduğu derogasyon hakları ile Katılım Anlaşmalarında yer alan düzenlemeler analiz edilmiş, tanınan derogasyonlar karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak diğer ülkelerin müzakerelerinin sonuçları analiz edilerek Türkiye nin Avrupa Birliği ne olası katılımını sağlayacak görüşme turlarında tarım açısından konu edilmesi gereken noktalar ortaya çıkarılmıştır. 2006, 211 sayfa Anahtar Kelimeler : Avrupa Birliği, Genişleme, Müzakere Pozisyonları, Tarım, Türk tarımı ii

4 TEŞEKKÜR Çalışmamın her safhasında yakın ilgi ve önerileri ile beni yönlendiren danışmanım Sayın Prof. Dr. Gülcan ERAKTAN (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) a, yardımlarını gördüğüm Sayın Selahattin MERMER (AB Tarım Müşaviri), Sayın Elif ÜLKÜ (İktisadi Kalkınma Vakfı) ve Sayın Vehbi Gökhan AMBER e, ve destekleri için annem Sayın Uzm. Vet. Hekim Şengül YALÇIN a, babam Sayın Prof. Dr. Ömer Faruk YALÇIN a ve ablam Dr. Şenöm YALÇIN a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Seçil Başak YALÇIN Ankara, Eylül 2006 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET.i ABSTRACT.ii TEŞEKKÜR.iii SİMGELER DİZİNİ iv ŞEKİLLER DİZİNİ.....v ÇİZELGELER DİZİNİ..... vi 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE.YÖNTEM AVRUPA BİRLİĞİ GENİŞLEME SÜRECİNİN TARİHÇESİ GENİŞLEME MÜZAKERELERİ SÜRECİNE İLİŞKİN GENEL KURALLAR Müzakere Çerçevesinin Belirlenmesi Tarama Süreci Müzakere Pozisyonlarının Hazırlanması Müzakerelerin Açılması Müzakerelerin Tamamlanması Katılım Anlaşmasının Onay Süreci TARIMLA İLGİLİ MÜZAKERE BAŞLIKLARI YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM MÜZAKERE POZİSYONLARI Çek Cumhuriyeti Estonya Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM MÜZAKERELERİNİN SONUÇLARI YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM MÜZAKERELERİNİN SONUÇLARININ KARŞILAŞTIRILMASI TÜRKİYE NİN ADAYLIK SÜRECİNDE GEÇİRECEĞİ AŞAMALAR SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ iv

6 KISALTMALAR DİZİNİ AB AET AKÇT AP AT EC EEC ESU FADN FEOGA GIS IACS MDAÜ OTP SAPARD TSP UNECE Avrupa Birliği Avrupa Ekonomik Topluluğu Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Avrupa Parlamentosu Avrupa Topluluğu Avrupa Topluluğu Avrupa Ekonomik Topluluğu Avrupa Ölçü Birimi Çiftlik Muhasebe Veri Ağı Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu Coğrafi Bilgi Sistemi Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Merkez ve Doğu Avrupa Ülkeleri Ortak Tarım Politikası Tarım ve Kırsal Kalkınma Alanında Özel Katılım Programı Tarımsal Sigorta Planı Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 7.1 Çek Cumhuriyeti nin Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet)..32 Şekil 7.2 Estonya nın Alt Başlıklar Bazında Talepleri...43 Şekil 7.3 Kıbrıs ın Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet).55 Şekil 7.4 Letonya nın Alt Başlıklar Bazında Talepleri (Adet)..73 Şekil 7.5 Litvanya nın Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet)..83 Şekil 7.6 Macaristan ın Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet) 96 Şekil 7.7 Malta nın Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet) 113 Şekil 7.8 Polonya nın Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet). 132 Şekil 7.9 Slovakya nın Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet) Şekil 7.10 Slovenya nın Alt Başlıkları Bazında Talepleri (adet) Şekil 9.1 Yeni Üye Devletlere Alt Başlıklar Bazında Tanınan Geçiş Süreçleri 192 Şekil 9.2 Yeni Üye Devletlere Alt Başlıklar Bazında Tanınan Derogasyon Hakları. 193 Şekil 9.3 Yeni Üye Devletlere Tanınan Geçiş Düzenlemeleri (adet). 194 Şekil 9.4 Yeni Üye Devletlere Tanınan Geçiş Düzenlemelerinin Taleplere Oranları (%)195 Şekil 9.5 Yeni Üye Devletlere Tanınan Derogasyon Hakları (adet) 196 Şekil 9.6 Yeni Üye Devletlere Tanınan Derogasyonların Taleplere Oranları (%) 197 Şekil 9.7 Yeni Üye Devletlere Talep Edilmediği Halde Verilen Haklar/ Getirilen Düzenlemeler (adet).198 Şekil 9.8 Yeni Üye Devletlerin Talepleri, Tanınan Geçiş Düzenlemeleri ve Derogasyon Haklarının Karşılaştırılması vi

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 6.1 Müzakere Başlıkları 20 Çizelge 6.2 Beşinci Genişleme Döneminde Müzakere Takvimi 25 Çizelge 7.8 Yıllar bazında süt üretim kotası. 127 Çizelge 8.1 Yeni Üye Devletler İçin Aşamalı Doğrudan Ödemeler Takvimi 173 Çizelge 8.2 Tarla bitkileri için desteklenebilecek baz alan ve hektar başına referans alınacak rekolte..177 Çizelge 8.3 Talep Edilen ve Kabul Edilen Ulusal Süt Üretim Kotaları 180 Çizelge 8.4 Sütteki Ulusal Ortalama Yağ Oranları.181 Çizelge 8.5 Yeni Üye Devletler için Alınan Özel Önlem Tutarları 184 Çizelge 9.1 Yeni Üye Devletlerin Alt Başlıklar Bazında Talepleri Çizelge 9.2 Yeni üye devletlere alt başlıklar bazında tanınan geçiş süreçleri Çizelge 9.3 Yeni üye devletlere alt başlıklar bazında tanınan derogasyon hakları.190 Çizelge 9.4 Yeni Üye Devletlere Tanınan Derogasyon Haklarının ve Geçiş Düzenlemelerinin Taleplere Oranı ve Talep Edilmediği Halde Getirilen Düzenlemeler..191 Çizelge 10.1 Türkiye nin Müzakere Takvimi 201 vii

9 1. GİRİŞ Avrupa Birliği'nin (AB) başarılı bir genişleme tarihi vardır. Süreç 1957'de 6 kurucu ülkenin (Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda) Roma Antlaşmasını imzalamalarıyla başlamış ve dört ayrı genişleme ile günümüze kadar gelmiştir (Anonim 2001). AB nin ilk genişlemesi İngiltere, İrlanda ve Danimarka nın 1 Ocak 1973 te tam üye olmaları ile gerçekleşmiştir. İkinci genişleme Yunanistan ın 1 Ocak 1981 de, üçüncü genişleme ise Portekiz ile İspanya nın 1 Ocak 1986 da tam üye olarak kabul edilmesiyle sağlanmıştır. Ocak 1995 te gerçekleşen dördüncü genişlemede Topluluğa tam üye olan ülkeler İsveç, Finlandiya ve Avusturya dır. Son olarak beşinci genişleme Güney Kıbrıs Rum Kesimi, Malta, Macaristan, Polonya, Slovakya, Letonya, Estonya, Litvanya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya nın 1 Mayıs 2004 te, tam üyeliğe kabul edilmesiyle gerşekleşmiş ve Romanya ve Bulgaristan ın 1 Ocak 2007 den itibaren katılımını kabulü ile tamamlanmıştır. Türkiye, 14 Nisan 1987 tarihinde Avrupa Topluluğu na (AT) tam üyelik başvurusunda bulunmuştur. AB ile entegrasyonunda 22 yıl süren Geçiş Dönemini 31 Aralık 1995 tarihinde tamamlayarak, 01 Ocak 1996 tarihinde Gümrük Birliği anlaşması ile Son Döneme girmiştir. Hırvatistan ise 21 Şubat 2003 tarihinde AB katılım başvurusunu yapmış ve 2005 yılında görüşmelere başlamıştır. Türkiye nin görüşmelere başlama tarihi ise 3 Ekim 2005 olarak belirlenmiştir te Madrid Avrupa Konseyi nde, her aday ülkenin kendi idarî yapılarını AB uygulamalarına göre uyarlaması gerektiğini, böylece, AB mevzuatının ulusal düzeyde yeterli biçimde aktarılması yanında, AB üyeliğinin gerektirdiği karşılıklı güvenin bir koşulu olarak, uygun idarî ve adlî yapılar yoluyla etkili bir şekilde uygulanmasının da gerekli olduğu bildirilmiştir. Avrupa Birliği'nin 1997 Lüksemburg zirvesinde alınan kararlar arasında yer alan Türkiye ile ilişkilerin derinleştirilmesi yönündeki talimat üzerine Komisyon'un hazırladığı ve 1998 Cardiff zirvesinde kabul edilerek, Türkiye'ye resmen iletilen "Türkiye İçin Avrupa Stratejisi" başlıklı belgede özetle; tarafların tarım politikalarına ilişkin bilgi ve mevzuat değişimi yapılması, ayrıntıların karşılıklı görüşülmesi, Türk 1

10 tarım politikası ile Ortak Tarım Politikası nın (OTP) farklılıklarının saptanması, Türkiye nin OTP yi üstlenmesi için teknik ve mali yardım sağlanması ve Türkiye nin önceliklerini içeren bir liste hazırlamasını takiben teknik yardımın başlatılması öngörülmüştür. Türkiye için Avrupa Stratejisi belgesi kapsamındaki çalışmalar sürdürülürken, Aralık 1999 tarihinde Helsinki de gerçekleştirilen Zirve Toplantısında ülkemize AB ne katılmaya aday diğer ülkeler ile eşit koşullarda aday ülke statüsü tanınmıştır. Bu gelişme, Türkiye-AB ilişkileri açısından büyük önem taşımaktadır. Zirvede alınan kararlar uyarınca, Türkiye, AB nin tam üyeliğe aday ülkeler için geliştirdiği Katılım Öncesi Strateji ye dahil edilecek ve bu çerçevede Topluluğun genişleme perspektifi içerisinde Türkiye ye yönelik mali desteği de tek bir şemsiye altında toplanacaktır yılındaki Nice Avrupa Konseyi nde, adaylardan kendilerini katılıma hazırlamak için gerekli reformları sürdürmeleri ve hızlandırmaları istenmiştir (Anonim 2001). AB aday ülkelere AB üyeliği için hazırlanmada yardımcı olunması amacıyla, katılım öncesi stratejisi çerçevesinde AB gereklerine hızla intibak edebilmeleri ve gereksiz gecikmeler veya uzun geçiş dönemleri olmaksızın üye olabilmeleri için, değişimi uyarmak üzere, aday ülkelere yardım sağlamakta ve bu ülkelerde yatırımı teşvik etmektedir. Brüksel Zirvesi nin gerçekleştiği 17 Aralık 2004 tarihli Konsey Kararı nın üncü maddeleri Türkiye ye ilişkin değerlendirmeler içermekte olup, stratejik belirlemeler ve tarım sektörüne ilişkin hükümler 23üncü madde kapsamında yer almaktadır. Karar ın 22 inci maddesi uyarınca, 3 Ekim 2005 tarihi itibariyle müzakereler açılacaktır. 17 Aralık Zirvesi Sonuç Belgesinde yer alan Türkiye ile ilgili kararların en önemli özelliği, bu kararlar doğrultusunda müzakere sürecinin genel çerçevesinin çizilmiş olmasıdır. Özellikle 23. paragraf temelinde genel hatları ortaya konan Türkiye ile müzakerelerin çerçevesi, beraberinde pek çok tartışmayı da getirmiştir. Bu tartışmalar özellikle kişilerin serbest dolaşımı, tarım ve yapısal politikalar gibi alanlarda öngörülen derogasyon ve/veya korunma önlemlerinin herhangi bir biçimde kalıcı olması gibi ne Türkiye, ne de AB hukuku açısından kabulü mümkün olmayan ifadelerde odaklanmıştır. 2

11 Türkiye nin tam üyelik aşamaları göz önünde bulundurulduğunda, hem görüşmeler sırasında bu ülkelerin pozisyonları, hem de görüşmeler sonrası almış oldukları tavizler ile elde etmiş oldukları kazanımlar çok önemli örnekler oluşturmaktadır. Bu çerçevede bu çalışmanın amacı, beşinci ve son genişleme turundaki görüşmelerin incelenmesiyle Türkiye nin olası tam üyeliği için yapması gereken çalışmalara ışık tutabilmektir. 3

12 2. KAYNAK ÖZETLERİ Ülkemizde AB ile beşinci genişleme döneminde üye olan devletlerin katılım müzakereleri üzerine pek çok sayıda araştırma yapılmıştır. Ancak, tarım konusundaki müzakereleri ülkelerin talepleri ve bu taleplerin sonuçları ışığında inceleyen araştırma ve yayın yok denecek kadar azdır. Konuya ilişkin yabancı kaynaklı yayınlar ise, devletlerin katılım öncesi müzakereler sırasında hazırlamış oldukları pozisyon belgeleri ile Avrupa Komisyonu nun yayınladığı müzakere sonuç belgeleridir. Söz konusu yayınlar aşağıda özetlenmiştir. Çek Cumhuriyeti (2001), Estonya (2001), Kıbrıs (2001), Letonya (2001), Litvanya (2001), Macaristan (1999), Malta (2001), Polonya (2000), Slovakya (1999) ve Slovenya nın (2001) hazırladıkları pozisyon belgelerinde öncelikle ülkede tarımın mevcut durumu hakkında bilgi verilmektedir. Mevcut durumdan sonra, müktesebatın kabulü kısmı yer almaktadır. Bu kısımda devletlerin, her bir müzakere alt başlığına ilişkin olarak tarım müktesebatının uyumlaştırılması için gerekli olduğunu düşündükleri geçiş dönemi ve istisna talepleri belirtilmektedir. Çoğunlukla ülkeler bu kısımda müktesebatın uygulanması için hayvan sağlığı ve refahı, kamu sağlığının korunması gibi yüksek standartlar gerektiren konularda geçiş dönemlerine ihtiyaç duyduklarını belirtmekte, ayrıca ürünler bazında üretim kotaları belirlenmesini talep etmektedirler. Yine pozisyon belgelerinin bu kısmında pek çok devlet, kendilerine has koşulları göz önünde bulundurulduğunda müktesebatın uygulanması imkânsız görünen bölümleri için derogasyon talebinde bulunmaktadır. Ayrıca, devletler pozisyon belgelerinde her talepleri için gerekçelerini belirtmektedirler. Anonymous, Avrupa Komisyonu nun dönemsel olarak yayınladığı müktesebatın tarım bölümüne ilişkin ortak pozisyon belgelerinde ise devletlerin pozisyon belgelerinde belirttikleri taleplere ilişkin olarak Komisyon un görüşleri yer almakta ve bu raporlarla talepler müzakere edilmektedir. Ayrıca, yine Avrupa Komisyonu nun müzakereleri kapatma aşamasında yayınladığı, her devlet için ayrı olarak hazırlanan nihai raporlarda ise müzakereler sonucunda belirlenen nihai kararlar, üretim kotaları, geçiş dönemleri derogasyonlar, varsa devletlerin geri çekmiş oldukları talepler belirtilmektedir. 4

13 Anonymous (2003), Avrupa Komisyonu nun hazırladığı Kıbrıs, Malta, Macaristan, Polonya, Slovak Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ile Yapılan AB ye Katılım Müzakerelerinin Sonuçları başlıklı raporunda tüm yeni üye devletlerin katılım anından itibaren AB nin tarım müktesebatına uyması gerekliliği vurgulanmakta ve devletlerle yapılan müzakerelerin sonuçlarına yer verilmektedir. Bu raporda özellikle tüm devletlerin tabi olacakları ortak düzenlemeler yer almaktadır. Anonymous (2003) Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde yeni üye devletlerin Birliğe katılmasının ardından müktesebat üzerinde yapılan eklemeler ve çıkarmalar tüm detaylarıyla yer almaktadır. Anonim (2004) TÜSİAD tarafından hazırlanan AB ye Katılım Müzakereleri Sonucunda Yeni Üyelere Tanınan Geçiş Süreleri belgesinde, yeni üye devletlere tüm tarım müzakeresi alt başlıklarına ilişkin olarak tanınan geçiş süreleri yer almaktadır. Anonymous (2005), İktisadi Kalkınma Vakfı nın yayınladığı Avrupa Birliği ile Katılım Müzakereleri Rehberi adlı yayında, 5. genişleme süreci ayrıntılarıyla incelenmekte, yeni üye devletlerin müzakere pozisyonlarında geçiş dönemlerine ve istisnalara ilişkin taleplerin nasıl gerekçelendirildiği ve sonuçta müzakerelerin nasıl sonuçlandırıldığı başlıklar halinde değerlendirilmektedir. 5

14 3. MATERYAL VE YÖNTEM Tezin yazımı aşamasında müzakere pozisyonları konusunda esas olarak ülkelerin AB ye tam üyelikleri için adaylıkları süresince müzakerelerine kılavuzluk yapan ve tarafların yayınlamış oldukları müzakere pozisyon belgeleri ile ülkelere ilişkin raporlardan yararlanılmıştır. Çalışma temel olarak literatür incelemesine dayandırılmış ve görüşme sürecine ilişkin olarak yeni üye devletlerin tarımsal alanda görüşmelerindeki talepleri ve sonuçları literatür çalışmaları ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmadan önce müzakere süreçlerini ve sonuçlarını inceleyen bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu çalışmalarda çoğunlukla mevcut en son raporlardan elde edilebilecek veriler yer almadığı için bazı tutarsızlıklar tespit edilmiştir. Bu nedenle bu tezin yazımı sırasında özellikle kesin ve doğru sayısal verilere ulaşılabilmesi açısından Avrupa Komisyonu nun hazırladığı ülke raporlarından ve 23 Eylül 2003 tarihinde yayınlanan Avrupa Birliği Resmi Gazetesinden faydalanılmıştır. 6

15 4. AVRUPA BİRLİĞİ GENİŞLEME SÜRECİNİN TARİHÇESİ Avrupa Birliği, 1 Mayıs 2004 tarihindeki son genişleme dalgasıyla üye sayısının 25 e çıkmasından önce, altı üyeli bir Topluluk iken sadece 38 yıl içinde 15 üyeli bir Topluluk haline gelmiştir. Kuruluş aşamasında 185 milyon olan nüfusu son genişleme ile 455 milyon a ulaşmıştır. Üye sayısının artırılması sürecinde, topluluğa entegrasyon konusu da gün geçtikçe derinleştirilmiştir. Topluluk 1980 lerin sonlarında Tek Pazar programını başlatmış, ekonomik ve sosyal uyum, teknoloji, çevre gibi pekçok konuda ortak politikalar belirlemiştir yılında yapılan Maastricht Anlaşması ile ekonomik ve parasal birliğin temellerini oluşturmuş ve buna müteakiben 1999 yılında ortak para birimi olarak Euro yu kabul etmiştir. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu nun (AKÇT) kurulmasına ilişkin Paris Anlaşması (1951) ile Avrupa Ekonomik Topluluğu nun (AET) ve EURATOM un kurulmasına ilişkin Roma Anlaşması nı (1957) kurucu altı üye olan Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg imzalamıştır. Altı üyeli olarak kurulan AET de ilk genişleme, 1961 yılında adaylık başvurusu yapan Danimarka, İrlanda ve İngiltere nin Ocak 1973 te topluluğa üye olmasıyla gerçekleşmiştir yılında adaylık başvurusu yapan Yunanistan ın 1981 de tam üyeliğe kabulü ile ikinci genişleme yaşanmış ve üye sayısı 10 a çıkmıştır yılında İspanya ve Portekiz de tam üyelik başvurusu yapmış ve topluluğu 12 üyeli hale getiren üçüncü genişleme bu iki devletin Ocak 1986 da üyeliğe kabulleri ile gerçekleşmiştir. Topluluk dördüncü genişlemesini Avusturya nın Ocak 1989 da, İsveç in Temmuz 1991 de ve Finlandiya nın Mart 1992 de yaptıkları tam üyelik başvurularını Ocak 1995 te kabul ederek yaşamıştır teki genişleme dalgası ile 15 üyesi olan Topluluk, en son ve en büyük genişlemesini 1 Mayıs 2004 te 10 devletin üyeliklerini kabul ederek gerçekleştirmiştir. Bu yeni üye devletler, tam üyelik için Temmuz 1990 da başvuran Kıbrıs ve Malta, Mart 1994 te başvuran Macaristan, Nisan 1994 te başvuran Polonya, Haziran 1995 te başvuran Slovakya, Ekim 1995 te başvuran Letonya, Aralık 1995 te başvuran Litvanya ve Estonya, Ocak 1996 da başvuran Çek Cumhuriyeti ve Haziran 1996 da başvuran Slovenya dır. Avrupa Birliği nin öngörülen genişlemeleri için şu an aday üye konumunda bulunan devletler, 1963 yılında tam üyelik başvurusu yapan Türkiye, Haziran 1995 te başvuran Romanya, 7

16 Aralık 1995 te başvuran Bulgaristan ve son olarak da 20 Şubat 2003 tarihinde başvuran Hırvatistan dır (Anonim 2004). Avrupa Konseyi, 22 Haziran 1993 tarihinde yapılan Kopenhag Zirvesi nde Orta ve Doğu Avrupa daki ortak ülkeler istedikleri takdirde Avrupa Birliği ne üye olurlar ifadesine yer vererek beşinci genişleme kapsamında Merkezi Doğu Avrupa Devletlerinin yer alacağını kabul etmiştir. Ayrıca, Avrupa Birliği nin beşinci genişlemesinde bir aday devletin tam üye olabilmesi için karşılaması gereken kriterleri içeren Kopenhag Kriterleri ni yayınlamıştır. Kopenhag Kriterleri üç ana grupta toplanmıştır (Aktan 2000): 1. Siyasi Kriter: Demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve azınlık haklarını güvence altına alan kurumların mevcudiyeti. AB'ye girmeye aday ülkelerin siyasi kriter başlığı altında değerlendirilecekleri kriterler aşağıda belirtilmektedir: istikrarlı ve kurumsallaşmış bir demokrasinin varlığı, hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı, azınlıkların korunması. Bu kriterler ülkenin çok partili bir demokratik sistemle yönetiliyor olmasını, hukukun üstünlüğüne saygıyı, idam cezasının olmamasını, azınlıklara ilişkin herhangi bir ayrımcılığın bulunmamasını, ırk ayrımcılığının olmamasını, kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın yasaklanmış olmasını, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Sözleşmesinin tüm maddelerinin çekincesiz olarak kabul edilmiş olmasını, Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Sözleşmesinin kabul edilmiş olmasını ve tüm nu ilkelerin kesintisiz olarak uygulanmasını içermektedir. 2. Ekonomik Kriter: İşleyen ve aynı zamanda Birlik içinde rekabetçi baskılara ve diğer serbest piyasa güçlerine dayanabilecek bir serbest piyasa ekonomisinin mevcudiyeti. 8

17 Etkin bir piyasa ekonomisi için arz-talep dengesinin piyasa güçlerinin bağımsız bir şekilde karşılıklı etkileşimi ile kurulmuş olması, ticaret kadar fiyatların da liberal olması, piyasaya giriş (yeni firma açılması) ve çıkış (iflaslar) için engellerin bulunmaması, mülkiyet haklarını (fikri ve sınai mülkiyet) içeren düzenlemeleri kapsayan yasal bir sistemin olması ve bu yasalar ile düzenlemelerin icra edilebilmesi, fiyat istikrarını içeren bir ekonomik istikrara ulaşılmış olması ve sürdürülebilir dış dengenin varlığı, ekonomik politikaların gerekleri hakkında geniş bir fikir birliğinin olması, mali sektörün, tasarrufları üretim yatırımlarına yönlendirebilecek kadar iyi gelişmiş olması gerekmektedir. AB içinde rekabet edebilme kapasitesinin sağlanması için ise öngörülebilir ve istikrarlı bir ortamda karar alabilen ekonomik kurumların makro ekonomik istikrarının olması ve bununla beraber işlevsel bir piyasa ekonomisinin varlığı, alt yapı, eğitim ve araştırmayı içeren yeterli miktarda fiziki ve beşeri sermayenin olması, firmaların teknolojiye uyum sağlama kapasitesinin bulunması gerekmektedir. 3. Topluluk Mevzuatının Benimsenmesi: Siyasi, ekonomik ve parasal birliğin hedeflerine bağlı kalmak üzere üyelik için gerekli yükümlülükleri yerine getirebilme kapasitesinin mevcudiyeti. 1. AB'nin siyasi birlik ile ekonomik ve parasal birlik hedeflerini kabul etmek: Birliğin "ortak dış politika ve güvenlik" politikasına etkin bir katılım için aday ülkelerin buna hazır olması gerekmektedir. Ekonomik ve Parasal Birlik konusunda ise, merkez bankasının bağımsızlığı, ekonomik politikaların koordinasyonu, İstikrar ve Büyüme Paktına katılım, merkez bankasının kamu sektörü açıklarını finanse etmesinin yasaklanması gibi konularda üye ülkelerin aldıkları kararlara katılmak gerekmektedir. 2. AB'nin aldığı kararlara ve uyguladığı yasalara uyum sağlamak: a. Gümrük Birliği, malların serbest dolaşımı, sermayenin serbest dolaşımı gibi ortaklık anlaşmaların da belirtilen şartlara uyum sağlaması, 9

18 b. Tek pazara geçişi gerektiren Topluluk müktesebatına uyum sağlanması, c. Topluluğun tarım, iletişim ve bilgi teknolojileri, çevre, ulaşım, enerji, taşımacılık, tüketici hakları, adalet ve içişleri, işgücü ve sosyal haklar, eğitim ve gençlik, vergilendirme, istatistik, bölgesel politikalar, genel dış ve güvenlik politikası gibi alanlardaki her türlü düzenlemesine uyum sağlanması. Komisyon, Gündem 2000 kapsamında geliştirdiği genişleme metodolojisi ışığında, aday devletlerin Kopenhag Kriterleri ni karşılamaları yönünde kaydettiği gelişmeleri değerlendirmek amacıyla Konsey e Düzenli Raporlar sunmaktadır. Konsey bu raporları temel alarak müzakerelerin yürütülmesi veya katılım kriterlerine dayalı olarak diğer adayları da kapsaması konusunda karar alır. Komisyon her bir kriter konusundaki gelişmeyi müktesebatın 31 (Beşinci Genişleme Dönemi sonrasında 35) bölümüne ilişkin gelişmelerle bir arada değerlendirir. Bu değerlendirme yapılırken ayrıntılı olarak hazırlanmış standart bir kontrol listesi kullanılır. Standart bir katılım süreci şu adımları içermektedir: 1. Üyelik için başvurunun verilmesi 2. Komisyon un Kopenhag Kriterleri ışığında yaptığı değerlendirmelerini yayınlaması 3. Katılım müzakerelerinin başlatılması ve Konsey bildirgesi ile sonuçlandırılması 4. Katılım anlaşmasının üye devletin parlamentosu ve/veya vatandaşları tarafından onaylanması 5. Katılımın gerçekleşmesi Aday devletlerin hepsi aynı kriterlere göre değerlendirilmektedir. Bir devlet bir defa tam üyelik için adaylık statüsü kazandığı takdirde, müzakereler önceden belirlenmiş bir gündeme göre işleme konulmaktadır. 10

19 Avrupa Birliği nin devam eden genişlemesi hem ekonomik hem de sosyal nedenlere dayanmaktadır. Dolayısıyla, genişleme yoluyla üye devlet sayısını artırırken, bir yandan büyümeyi hızlandırması anlamında Avrupa Tek Pazarı nı genişletmeyi, öte yandan da istikrarlılığı teşvik etmeyi ve güvenliği geliştirmeyi hedeflemektedir. 11

20 5. GENİŞLEME MÜZAKERELERİ SÜRECİNE İLİŞKİN GENEL KURALLAR 5.1 Müzakere Çerçevesinin Belirlenmesi Avrupa Birliği nin genişleme sürecinde aday üye statüsündeki devletlerden beklentileri esas olarak sözkonusu devletlerin Avrupa Birliği müktesebatına uyumuna dayanmaktadır. Katılım müzakereleri süreci, farklı dinamikleri açısından karmaşık bir yapıdır. Müzakerelere ilk olarak aday ülkeler için müzakerelerin temel ilkelerini belirleyecek olan müzakere çerçevesinin oluşturulmasıyla başlanır. Son genişleme dalgasında, tüm aday ülkelere ilişkin tek müzakere çerçevesi oluşturulmuştur. Bu çerçevede katılım, aday ülkenin AB müktesebatı ile Birliğin kurumsal yapısını kabul etmesi olarak tanımlanmıştır. Çerçevede, aday ülkeler için gerekli görülen kurumsal reform süreci de yer almaktadır. Her ne kadar Birliğe aynı zamanda aday olan tüm ülkeler için aynı müzakere çerçevesi geçerli olmasa da, her aday ülkenin kendine özgü koşullarına göre şekillenmek koşuluyla genel olarak bu çerçeveler arasında ortak birçok husus bulunmaktadır. AB müktesebatı üye devletleri AB ye bağlayan hak ve yükümlülükler ortak temelinin bütünüdür ve şu unsurlardan oluşmaktadır (European Commission Directorate-General Enlargement 2004): Avrupa Topluluğu nu Kuran Antlaşma (Roma Antlaşması) ile onu tadil eden Antlaşmalar (Tek Senet, Maastricht Antlaşması, Amsterdam Antlaşması, Nice Antlaşması), Topluluk kurumları tarafından kabul edilen tüm ikincil mevzuat (tüzük, direktif, karar, vb.) ile Adalet Divanı içtihat hukuku; Birlik dahilinde kabul edilmiş beyan ve açıklamalar; Ortak güvenlik ve savunma politikası çerçevesinde kabul edilen ortak tutum ve eylemler, imzalanan sözleşmeler, deklarasyonlar ve diğer tüm belgeler; 12

21 Adalet ve içişleri çerçevesinde kabul edilen ortak tutum ve eylemler, imzalanan sözleşmeler, deklarasyonlar ve diğer tüm belgeler; Topluluk tarafından imzalanan uluslararası Anlaşmalar ile üye ülkelerin Birlik faaliyetlerine ilişkin kendi aralarında imzaladıkları anlaşmalar. Beşinci genişleme müzakere çerçevesinde belirlenen temel ilkeler uyarınca, Ortaklık Anlaşmaları altında gerçekleştirilen, ancak müktesebat ile uyumlu olmayan özel düzenlemelerin, müzakere aşamasında emsal teşkil etmeyeceği belirtilmektedir. Ayrıca, genel olarak, AB nin entegrasyon sürecinin önemine dikkat çekilerek genişlemenin entegrasyonu engellememesi gerektiği vurgulanmaktadır. Müzakerelerin her aday ülke ile aynı ilkeler temelinde ancak ilgili aday ülkenin performansına göre gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Müzakere çerçevesi, müzakerelerin AB tarafında nasıl yürütüleceğine ilişkin yapılanmayı ve usulü belirlemektedir. Müzakere kararının alınmasını takiben, Hükümetlerarası Konferans tarafından tarama süreci başlatılmakta, aday ülkenin AB müktesebatına uyum düzeyinin belirlendiği bu süreci yine Hükümetlerarası Konferans kararıyla uyum seviyesinin yeterli bulunduğu konu başlıklarında müzakerelerin fiilen başlatılması izlemektedir. Bu süreçte, aday ülke tarafından her konu başlığı için hazırlanan müzakere pozisyonları AB Dönem Başkanlığı na sunulmakta, buna karşılık Komisyon tarafından hazırlanan ortak AB pozisyonlarına üye ülkelerin katkıları alındıktan sonra Konsey de oybirliği ile nihai hali verilmektedir. Açılan müzakere başlıklarının geçici olarak kapatılması kararı Hükümetlerarası Konferans da oybirliği ile alınmakta, müzakerelerin tamamlanması ile tüm başlıklar nihai olarak kapatılmaktadır. Komisyon tarafından hazırlanan Katılım Antlaşması, Avrupa Parlamentosu ve Konsey tarafından onaylandıktan sonra üye ülkeler ve aday ülke tarafından imzalanmaktadır. Bu aşamayı izleyen onay sürecinde aday ve üye ülkeler, kendi iç hukuk sistemleri uyarınca Antlaşma yı ulusal parlamentolarında ya da referandum yolu ile onaylamakta, Antlaşma nın taraf olan tüm ülkelerce 13

22 onaylanmasının ardından üyelik gerçekleşmektedir (European Commission Directorate- General Enlargement 2004). 5.2 Tarama Süreci Katılım müzakerelerinin ilk aşamasını, Hükümetlerarası Konferans kararı ile başlatılan tarama süreci oluşturmaktadır. Tarama sürecinde müktesebat analitik olarak incelenmekte, aday ülkeler müktesebat hakkında ayrıntılı olarak bilgilendirilmekte ve aday ülke ulusal mevzuatlarının AB müktesebatı ile uyum düzeyleri tespit edilmektedir. AB Komisyonu tarafından aday ülkelerin bürokratları ile koordinasyon halinde yürütülen tarama sürecinde aday ülkenin AB müktesebatına uyum düzeyinin belirlenmesinin yanı sıra, müktesebatın aday ülkelerin ulusal hukuk sistemlerine aktarılmasının kolaylaştırılması, ve müzakereler esnasında sorun çıkabilecek alanların birlikte tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Komisyon, tarama sürecinde aday ülke mevzuatının müktesebatla uyumlu olduğu tespit edilen alanlarında, bu mevzuatın etkili bir şekilde uygulanması için gerekli ulusal yapıların ve usullerin varlığını da değerlendirmektedir. AB müktesebatıyla uyumlaştırılması gereken alanlar için ya bir usul ve takvim belirlenmekte ya da konu müzakere aşamasına bırakılmaktadır. Tarama sürecinin bitimiyle, AB Komisyonu tarafından her müktesebat başlığı için ayrı bir tarama raporu hazırlanmasını ve bu raporların AB Konseyi ne sunulmasını takiben, Hükümetlerarası Konferans toplanmakta ve müzakerelerin hangi müktesebat başlıkları ile başlatılacağına oybirliği ile karar vermektedir. 5.3 Müzakere Pozisyonlarının Hazırlanması Müzakere pozisyonları, AB ye aday ülkelerin katılım müzakereleri sürecinde müktesebata uyum açısından pozisyonlarını ortaya koydukları belgelerdir. Müzakere pozisyonlarının yapısı her bir müktesebat başlığının içeriğine göre şekillenmektedir. Fakat, her müzakere pozisyonunda mutlaka bir giriş ve bir gerekçe bölümü bulunmaktadır. Giriş bölümlerinde aday ülkelerin, söz konusu AB Müktesebatına uyumda pozisyonları ve planlanan uyum çalışmalarının takvimi ortaya koyulmakta, 14

23 uyum çalışmalarının finansman ihtiyacı ve kurumsal yapı belirtilmekte, gerekli görülen durumlarda tam uyum için üyelik sonrası geçiş dönemi veya geçici istisna talepleri yer almaktadır. Gerekçe bölümünde ise tüm bu konular ayrıntılı olarak gerekçeleriyle birlikte tekrar ele alınmaktadır. Müzakere pozisyonunun aday ülkeler tarafından hazırlanması gereken belirli bir formatı yoktur. Dolayısıyla son genişleme döneminde üye olan on devletin müzakere pozisyonları kapsam ve yöntem olarak birbirinden farklıdır. Ancak, aday ülkelerin müzakere pozisyonlarını hazırlarken dikkate alınması gereken bir takım hususlar vardır. Bunlar(Anonim 2004 b): 1. Hangi müktesebat başlığına ilişkin veya hangi tarafa ait olursa olsun, açıklanan hiçbir pozisyon diğer başlıklar altındaki pozisyonlarda yer alabilecek konuları önceden belirleyemez. 2. Geçici düzenlemeler, hem süre hem de kapsam açısından sınırlamalara tabidir ve ilgili müktesebatın uygulanmasına dair ayrıntılı bir eylem planı içerir. 3. Geçici düzenleme talepleri, Birliğin kural ve politikalarında değişiklikler içeremez, olağan faaliyetlerini engelleyemez ve rekabeti önemli ölçüde bozamaz. Aday ülke için geçiş süreleri ve geçici veya kalıcı istisnalar isteme, AB için ise koruma önlemleri alma gerekçeleri aşağıdakiler gibi olabilecektir: - Uyum sağlamanın imkansız olduğu teknik durumlar (Örneğin; uyumun uluslararası bir anlaşmanın feshini gerektirmesi) - Uyuma ilişkin değişikliğin etkisini azaltma gereksinimi (Örneğin; işgücünün serbest dolaşımının AB işgücü piyasalarını ciddi olarak bozması veya bozma tehdidi altına sokması) - Aday ülkenin sosyal ve ekonomik geçişi tamamlamasına yardım etme gereksinimi 15

24 - Temel ulusal çıkarların korunması gereksinimi (Örneğin; yabancılara toprak satılmaması) - Ağır mali yükümlülükler (Örneğin; uyumun aday ülkenin kamu bütçesi veya özel sektöründe istikrarı bozması veya Topluluk bütçesini zorlaması) - Aday ülkelerdeki mevcut yüksek standartları koruma gereksinimi Her ne kadar teknik sorunlar belirli bir zaman içerisinde çözümlenebilse de mali sorunlar gibi kısa vadede olumsuz etkileri olabilecek sorunlar için katılım sonrasında belirli bir geçiş süresi talep edilmektedir. Bununla birlikte, müktesebatın çeşitli nedenlerle aday ülkede uygulanması imkansız olduğu kısımlarının uygulanmasından geçici ya da sürekli olarak muaf tutulmak için de talepte bulunulabilmektedir. Müzakere pozisyonunun sonunda tablolar, uygulama takvimleri, düzenleyici etki değerlendirmeleri gibi ekler bulunmaktadır. Bunların temel amacı pozisyon belgesindeki taleplere ilişkin gerekçelendirmeleri güçlendirebilmek ve talepleri somut verilere dayandırmaktır. Etki analiz raporu, ulusal mevzuatların uyumlaştırılmasının aday ülke üzerindeki olası etkilerini ölçmeyi amaçlayan bir çeşit kar-maliyet analizidir. Bu raporlar aday ülkelerin müzakerelerine bir yön vermekte ve toplumun ilgili kesimlerinin katılıma hazırlanmalarını sağlamaktadır. Pozisyon belgeleri tüm bu yönleriyle ve ayrıntılı içerikleriyle Katılım Anlaşmaları için bir temel oluştururlar. Aday ülkeler her müktesebat başlığı için çalışma grubu oluşturmaktadırlar. Pozisyon belgeleri çalışma grupları tarafından yapılan tarama süreci ve mevcut durum ele alınarak hazırlanmaktadır. Taslak pozisyonlar oluşturulurken muhalefet partilerinin, yerel yönetimlerin, sosyal tarafların ve sivil toplum kuruluşlarının da katkıda bulunmaları ile toplumun her kesiminden katılım sağlanmış olmaktadır. Bu şekilde, söz konusu taslak pozisyon belgesi ilgili tüm tarafların görüşlerini yansıtabilmektedir. Çalışma grupları tarafından oluşturulan taslak müzakere pozisyonları, tartışılmak üzere müzakere heyetine gönderilir. Eğer müzakere heyeti pozisyonun içeriği konusunda fikir 16

25 birliğine varırsa ya dışişleri bakanı, ya da Avrupa Birliği nden sorumlu bakan pozisyonu, karara bağlanması için Bakanlar Kurulu na gönderir. Son halini alan müzakere pozisyonları, AB Konseyi Dönem Başkanlığı nı elinde bulunduran üye ülkeye ve Avrupa Komisyonu na iletilir. AB Komisyonu Genişleme Genel Müdürlüğü her pozisyon belgesini konuyla ilgili sektörel genel müdürlük ile birlikte incelemekte, gerekirse aday ülkeye sorular yöneltmekte ve buna cevaben bir ortak pozisyon taslağı hazırlamaktadır. Söz konusu ortak pozisyon taslağı AB Komisyonu tarafından Konsey e iletilerek buraya bağlı olarak oluşturulan Genişleme Çalışma Grubu nda tartışılmakta ve üye ülkelerin katkıları alınarak son şekli verildikten sonra AB Konseyi ne sunulmaktadır. AB Konseyi oybirliği ile onayladıktan sonra AB ortak pozisyonu belge aday ülkeye gönderilmekte ve ilgili konu başlığında müzakere fiilen açılmaktadır. 5.4 Müzakerelerin Açılması Aday ülkeler müzakereler çerçevesinde esas olarak mevzuat uyumlaştırmasına ilişkin takvimi görüşürler. Mevzuatın uyumlaştırılması üç aşamada gerçekleşmektedir. İlk aşama AB müktesebatındaki tüm yükümlülükler, hak ve sorumluluklar aday ülkenin mevzuatına aktarılmasıdır. Aktarım sırasında iki mevzuat arasında çakışan hükümler ise kaldırılmakta veya uygun bir şekilde değiştirilmektedir. İkinci aşamada müktesebatın getirdiği yükümlülüklerin, sorumlulukların ve hakların gerektirdiği şekilde uygulanmasını sağlamak için gerekli kurumsal altyapı ve düzenlemeler yapılmaktadır. Üçüncü aşamada ise yetkililer uygulamalara yönelik önlemleri almaktadır. Süreç; tarama süreci ve müzakerelerin yanı sıra, Katılım Ortaklığı Belgesi nin hazırlanmasını, aday ülkenin Katılım Ortaklığı Belgesi ne uyum sağlama açısından taahhütlerini ve uyum takvimini içeren Ulusal Programın hazırlanmasını, ve Komisyonun aday ülkenin kaydettiği ilerlemeleri ve mevcut eksikliklerini belirttiği ilerleme raporunun hazırlanmasını da içermektedir. 17

26 Müzakereler aşamasında en zor ve kapsamı itibariyle uyumlaştırılmasında en fazla sıkıntıyla karşılaşılan konu başlıkları ise Tarım ve Çevre dir. Çünkü AB müktesebatının yarısından fazlası tarıma ilişkin düzenlemelerden oluşmaktadır ve Birlik bütçesinin yaklaşık %50 si tarıma ayrılmaktadır. Çevre mevzuatı da oldukça kapsamlıdır. Bu nedenle en fazla geçiş süresi tanınan müktesebat başlıkları tarım ve çevre olmuştur. Vergilendirme başlığı da en çok geçiş süresi talep edilen konular arasında yer almış, beşinci genişleme döneminde Katılım Antlaşması nda on aday ülkeye tanınan istisnaların büyük bölümü bu üç başlık altında toplanmıştır (Anonim 2004 b). Devlet Planlama Teşkilatı nın yaptığı araştırmaya göre, söz konusu genişleme döneminde birliğe son katılan on ülke toplam 102 konuda istisna almıştır. 5.5 Müzakerelerin Tamamlanması Müzakereler, ilgili başlıkta sağlanan ilerleme ile bu başlık özelindeki müktesebatın aktarılmasına ve uygulanmasına ilişkin somut ve kabul edilebilir bir plan olması halinde, Hükümetlerarası Konferansta oybirliği ile alınan karar neticesinde geçici olarak kapatılmaktadır 1. Müzakere sürecinde, açılan ve geçici olarak kapatılan tüm müzakere başlıklarına ilişkin olarak izleme prosedürü uygulanmaktadır. Müzakereler neticesinde sağlanan tam anlaşma ile, geçici olarak kapanmış olan başlığın nihai olarak kapatılması gerçekleşmektedir. Komisyon 2002 İlerleme Raporlarında on ülke ile müzakerelerin tamamlanmasını tavsiye etmiştir yılında üyelik için hazır olacağı öngörülen bu ülkeler ile müzakereler 2002 Aralık Kopenhag Zirvesi nde alınan karar ile kapatılmıştır. 5.6 Katılım Antlaşmasının Onay Süreci Müzakerelerin tamamlanmasını takiben, ilgili aday ülkenin AB ye katılım şartlarını ortaya koyan Katılım Antlaşması hazırlanmaktadır. 1 Müktesebatta değişiklik gerçekleşen başlıklar için müzakereler tekrar açılabilir. 18

27 Onay kararı, Parlamento toplam üye sayısının yarısından bir fazlasının oyuyla yani basit çoğunluk ile alınmaktadır. AP'nin onayı alındıktan sonra Antlaşma nın Konsey tarafından oybirliği ile onaylanması gerekmektedir. Avrupa Parlamentosu ve Konsey in onayını takiben Antlaşma, üye ülkeler ve ilgili aday ülke tarafından imzalanmakta, üyelik, Katılım Antlaşması nın bütün akit tarafların (AB üyesi ülkeler ve aday ülke) kendi anayasal usullerine göre onaylandıktan sonra (meclis onayı ya da referandum) yürürlüğe girmekte, ve katılım süreci tamamlanmaktadır. Son genişleme ile 25 ülke tarafından 16 Nisan 2003 tarihinde imzalanan Katılım Antlaşması tüm üye ve aday ülkelerin onay prosedürünü tamamlamasının ardından 1 Mayıs 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir Katılım anlaşması, yeni üye devletlerin, mevcut üye devletlerle aynı hak ve yükümlülüklere sahip olacağını öngörür. Anlaşmanın mevcut üye devletler ve her yeni üye devlet tarafından oybirliği ile kabul edilmesi gerekir. 19

28 6. TARIMLA İLGİLİ MÜZAKERE BAŞLIKLARI Avrupa Komisyonu, üye devletler adına, aday devletlerle üyelik yükümlülüklerini yerine getirebilme yeterlilikleri üzerine müzakereleri yapar. Bu görüşmeler 80,000 sayfalık ortak AB yasalarının, normlarının ve standartlarının, ve Topluluk müktesebatının kabul edilmesini içerir. Müktesebat beşinci genişleme dönemine kadar 31 bölümden oluşmakta iken, Tarım başlığının Tarım ve Kırsal Kalkınma ve Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı olarak ikiye ayrılması ve üç ayrı bölümün daha eklenmesi ile bundan sonraki genişleme müzakereleri için 35 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler aşağıdaki tabloda sırasıyla verilmiştir. Çizelge 6.1 Müzakere Başlıkları 1. Malların Serbest Dolaşımı* 2. İşçilerin Serbest Dolaşımı* 3.Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunma Serbestisi 4. Sermayenin Serbest Dolaşımı 5. Kamu İhaleleri 6. Şirketler Hukuku 7. Fikri Mülkiyet Hukuku* 8. Rekabet Politikası 9. Mali Hizmetler 10. Bilgi Toplumu ve Medya 11. Tarım ve Kırsal Kalkınma* 12. Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı* 13. Balıkçılık* 14. Ulaştırma Politikası* 15. Enerji 16. Vergilendirme 17. Ekonomi ve Para Politikası 18. İstatistik* 19. Sosyal Politika ve İstihdam 20. Girişimcilik ve Sanayi Politikası* 21. Avrupa Üzerinden Geçen Ulaştırma Ağları 22. Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu 23. Hukuki ve Temel Haklar 20

29 Çizelge 6.1 Müzakere Başlıkları (devam) 24. Adalet, Özgürlük ve Güvenlik 25. Bilim ve Araştırma 26. Eğitim ve Kültür 27. Çevre* 28. Tüketicinin ve Tüketici Sağlığının Korunması* 29. Gümrük Birliği 30. Dış İlişkiler 31. Dışişleri ve Güvenlik Politikası 32. Mali Kontrol 33. Mali ve Bütçesel Hükümler 34. Kurumlar 35. Diğer Konular * Bu başlıklar altında tarım konuları gündeme gelmektedir. Tarım Politikası, müzakere başlıkları arasında en geniş olandır. Hayvan ve bitki sağlığı alanlarındaki mevzuat dışında, bu başlık üyelik tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan düzenlemelerden oluşmaktadır. Katılm aşamasında önemli olan, aday ülkenin Topluluk müktesebatının gereklerini yerine getirebilecek ve mevzuatı uygulayabilecek olup olmadığıdır. Hayvan ve bitki sağlığı alanındaki Topluluk yasaları çoğunlukla yönergeleri içermektedir. Bu yüzden, aday ülkelerin müktesebatı ulusal mevzuatlarına tamamıyla aktarmaları çok önemlidir. Tarımsal müzakere başlıkları olarak görülen Tarım ve Kırsal Kalkınma, Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı, ve Balıkçılık altında müzakerelere konuları ve bunların alt başlıkları bulunmaktadır. Bu konular; Yatay Konular, Ortak Piyasa Düzenleri, Özel Ürünler, Hayvansal Ürünler, Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı olmak üzere 7 ana gruptan oluşmaktadır. Bu grupların Alt Başlıkları şu şekildedir (European Commission Directorate-General Enlargement 2004): a. Yatay Konular - Tarımsal Garanti ve Yönlendirme Fonu - Ticaret Mekanizmaları - Kalite Politikası 21

30 - Organik Tarım - Çiftlik Muhasebe Veri Ağı - Devlet Yardımları b. Ortak Piyasa Düzenleri - Tarla bitkileri Baz alanın belirlenmesi Referans üretimin belirlenmesi Doğrudan ödemelere konu olacak alanın yeterliliklerinin belirlenmesi Durum buğdayı alanının belirlenmesi - Tahıllar - Yağlı Tohumlar - Proteinli Ürünler - İşlenmiş Tahıllar - Patates Nişastası Üretim kotasının belirlenmesi - Bakliyat - Pirinç Baz alanın belirlenmesi Ortalama ulusal üretim bazında alan ödemesi - Şeker Şeker üretim kotalarının belirlenmesi İzoglukoz kotalarının belirlenmesi - Lifli Ürünler Lif için üretilen keten ve kenevirin işlenmesi için destek verilmesi - Kuru Yem 22

31 Ulusal Garanti Miktarının belirlenmesi c. Özel Ürünler - Meyve ve Sebzeler - İşlenmiş meyve ve sebze İşleme desteği için Ulusal ve/veya Topluluk eşikleri ya da garanti Topluluk alanı belirlenmesi - Şarap ve Alkol - Muz Gelir kaybının tazmini için azami miktar belirlenmesi - Zeytin Yağı Ulusal Garanti Miktarının belirlenmesi - Tütün Üretim kotası belirlenmesi d. Hayvansal Ürünler - Süt ve Süt Ürünleri Süt kota planı Doğrudan ödeme ya da süt ve süt ürünleri primi verilmesi İçimlik sütün yağ muhteviyatı - Sığır ve Dana Eti Ek ödemeler Kesim primi Özel prim Damızlık inek primi - Koyun ve Keçi Eti Dişi koyun primi, tavan belirlenmesi 23

32 Ek ödemeler, global miktarlar - Domuz Eti - Kümes Hayvanları e. Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık f. Veterinerlik - İç Pazar Kontrol Sistemi - Hayvan Kimliği ve Kaydı - Dış Sınırlarda Kontrol - Hayvan Hastalıkları Kontrol Önlemleri - Hayvan Sağlığı Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürün Ticareti - Kamu Sağlığının Korunması - Hayvan Refahı - Zootekni Mevzuatı g. Bitki Sağlığı - Zararlı Organizmalar - Tohum Kalitesi ve Gübreler - Bitki Çeşitliliği Hakları - Bitki Koruma Ürünleri İlaçlar - Hayvan Beslenmesi Bu başlıklar altında 1998 Nisan ayında başlayan (Malta hariç) tarama süreci, ülkelere göre farklılık göstermekle birlikte, Malta ve Slovakya hariç, 1999 yılında tamamlanmış, müzakereler de 2000 ve 2001 yılları itibariyle başlatılmış ve 2002 yılı sonunda on ülke itibariyle tamamlanmıştır (Çizelge 6.2). Bu durumda tarama süreci en erken tamamlananlar Malta (8 ay), Çek Cumhuriyeti ve Macaristan (15 ay) dır. Tarama süreci en uzun süren Slovakya da ise bu süre 21 aydır. 24

33 Müzakereler ise en kısa Malta da sürmüş (1 yıl), kimi ülkeler için 1,5 yıl, kimileri için ise 2,5 yılda tamamlanmıştır. Çizelge 6.2 Beşinci Genişleme Döneminde Müzakere Takvimi Ülkeler Çek Cumhuriyeti Müzakerelere Başlama Kararı Alınış Tarihi Tarama Süreci (Başlangıç Tarihi) Tarama Süreci (Bitiş Tarihi) Müzakerelerin Açılış Tarihi Müzakerelerin Kapanış Tarihi Aralık 1997 Nisan 1998 Temmuz 1999 Haziran 2000 Aralık 2002 Estonya Aralık 1997 Nisan 1998 Sonbahar 1999 Haziran 2000 Aralık 2002 Kıbrıs Aralık 1997 Nisan 1998 Sonbahar 1999 Haziran 2000 Aralık 2002 Letonya Aralık 1997 Nisan 1998 Aralık 1999 Haziran 2001 Aralık 2002 Litvanya Aralık 1997 Nisan 1998 Kasım 1999 Haziran 2001 Aralık 2002 Macaristan Aralık 1997 Nisan 1998 Temmuz 1999 Haziran 2000 Aralık 2002 Malta Aralık 1999 Mayıs 1999 Ocak 2000 Aralık 2001 Aralık 2002 Polonya Aralık 1997 Nisan 1998 Kasım 1999 Haziran 2000 Aralık 2002 Slovakya Aralık 1997 Nisan 1998 Şubat 2000 Haziran 2001 Aralık 2002 Slovenya Aralık 1997 Nisan 1998 Eylül 1999 Haziran 2001 Aralık

34 7. YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM MÜZAKERE POZİSYONLARI 7.1 Çek Cumhuriyeti Çek Cumhuriyeti, katılım halinde Topluluk müktesebatının uygulanmasına ilişkin değerlendirmelerinin ardından, tarımsal müzakereler için Yatay Konular, Ortak Piyasa Düzenleri, Özel Ürünler, Hayvansal Ürünler, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı müzakere alt başlıkları altında taleplerde bulunmuştur. a.yatay Konular Çek Cumhuriyeti nde tarım sektörüne ilişkin verilmekte olan devlet desteklerinin verilmesinin sürdürülmesine ilişkin talep yatay konular başlığı altında irdelenmiştir. Bu noktada; üzüm bağlarının yeniden ekilmesinin, şerbetçiotu bahçeleri ve bostan yetiştiriciliğinin, arı yetiştiriciliğinin, keten yetiştiriciliğinin, biyolojik yakıtların kullanımının, patates nişastası üretiminin, çiftlik hayvanları ile balıkların genetik kapasitesinin geliştirilmesinin, tohum ve tohumlukların genetik kapasitelerinin geliştirilmesinin, tarla bitkileriyle özel ürünlerin sağlık koşullarının geliştirilmesinin, genetik kaynakların, hastalık fonunun, Starokladrubsky atlarının üremesinin, ormancılığın, üretici birliklerinin kuruluşunun ve çalışmasının, doğal çevrenin korunmasının ve dezavantajlı bölgelerin kalkınmasının desteklenmesinin ve iklim koşullarından kaynaklanan zararların karşılanmasının devam ettirilebilmesi talep edilmiştir. Çek Cumhuriyeti nin yatay konulardaki bir diğer talebi, mevzuatta yer alan, tarım ürünlerinin organik üretimi ve bunun tarım ürünleri ve yiyeceklerin üzerinde belirtilmesine dair tüzüğe (2092/91/EEC) ilişkin olarak; bahsi geçen tüzüğün 2. maddesine, organik ürünler için Çek Cumhuriyeti nde kullanılan ekolojik tarım teriminin Çek dilindeki karşılığının eklenmesi olmuştur. Ayrıca, Birliğe katılım neticesinde gümrük vergilerinin kaldırılmasının bir sonucu olarak bazı ürün ve üreticilerin olumsuz etkilenebileceği gerekçesiyle Katılım Anlaşması na tarım ve gıda ürünleri için bir ithalat koruma hükmünün eklenmesi talep edilmiştir. 26

35 b. Ortak Piyasa Düzenleri Mevzuatta yer alan, belirli tarla bitkilerinin üreticileri için bir destekleme sisteminin kurulmasına ilişkin 1251/1999/EC sayılı tüzüğe yönelik olarak Çek Cumhuriyeti nin talebi destek ödemelerine konu olan toplam alanın yani baz alanın belirlenmesi konusunda olmuştur. Pozisyonun hazırlandığı dönemdeki ekilebilir alan durumunu en iyi yansıttığı düşünülen yılları arasındaki ortalama ekili alan miktarından yola çıkılarak ekilebilir baz alanın 1,942,585 hektar olarak belirlenmesi istenmiştir. Tarla bitkileri başlığı altındaki ikinci talep pozisyon belgesinin hazırlandığı dönemde Çek Cumhuriyeti nde geçerli olan yağlı tohumlara ilişkin onaylanmış çeşitler listesinin, bu listedeki ürünlerin üreticilerinin bu çeşitlerden kaynaklanacak doğrudan ödemelerden faydalanabilmesi amacıyla, belirli tarla bitkisi üreticilerinin telafi ödemeleri vasıtasıyla desteklenmesine ilişkin 658/96/EC sayılı tüzüğün ekine eklenmesi yönünde olmuştur. Çek Cumhuriyeti pozisyon belgesinde bu taleplerinin Birliğin üye devletlerin eşit haklara sahip olması ilkesi doğrultusunda karşılanması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca, bir takım ürünler için üretim kotalarının belirlenmesi talebi de yine bu bölümdeki talepler arasında yer almıştır. Bu ürünlerden ilki patates nişastasıdır. Ülkede patates nişastası üretiminin, özellikle tek seçeneği patates üretimi olan bölgelerde işlenmek üzere üretilen patateslerin satışında dengeleyici faktör rolüne sahip olması, ülkenin mevcut üretim kapasitesi ve AB üyeliğinin gıda kalitesi konusundaki gerektirdiği teknolojik yeniden yapılanmayla ve gelişimle artacak olan nişasta kullanım oranları göz önünde bulundurulduğunda üretim kotasının 45,000 ton olarak belirlenmesi talep edilmiştir. Üretim kotası konusunda talep getirilen ikinci ürün şeker olmuştur. Yaklaşık 84,000 hektar alan üzerindeki geleneksel şeker pancarı üretiminin sürdürülebilmesi, yıllık 430,000 tonluk iç tüketim arzının karşılanabilmesi, yıllık en az 90,000 tonluk şeker ihracatının gerçekleştirilebilmesi, yerli işleme sanayisinin ihtiyacı olan melasın üretilebilmesi ve şeker rafinerilerinin kapasitelerinin kullanılabilmesi için toplamda 505,000 tonluk bir üretim kotası belirlenmesi talep edilmiştir. Bunların yanı sıra, uzun keten lifi için 8,000 tonluk, kısa keten lifi için 4,000 tonluk ve 27

36 kenevir için 3,080 tonluk üretim kotası belirlenmesi talep edilmiştir. Ülkede yetiştirilmekte olan ve 1308/70 sayılı tüzükte belirtilen destek alma kriterlerini karşılayan altı cins keten ve kenevirin ise, desteklere konu olabilmesi için AB deki keten ve kenevir çeşitleri listesine eklenmesi istenmiştir. Son olarak, Çek Cumhuriyeti mali destek alabilmek için gerekli kriterlere uygun üretilmekte olan kuru yem için de bir üretim sınırı tespit edilmesini istemiş, pirinç ve pamuk gibi ülkede üretilmeyen ürünlere ilişkin olarak da bu ürünlere ilişkin mevzuatı kabul edeceğini belirtmiştir. c. Özel Ürünler Çek Cumhuriyeti kalite standartları ve kontrole ilişkin 2200/96 sayılı tüzüğün 3(2). maddesine ithafen, özel ürünler alt-başlığı dahilinde, tasnif edilmemiş meyve ve sebzenin sevkiyatı için tüm topraklarının üretim alanı olarak tanımlanmasını talep etmiştir. Bununla birlikte, domates için 26,000 ton, şeftali için 4,000 ton ve armut için de 500 ton üretim miktarı kotası belirlenmesi talep edilmiştir. Meyve ve sebzelerle ilgili bir diğer talep üretici birliklerinin onaylanmasına ilişkin gereklilikler konusunda olmuştur. Çek Cumhuriyeti 2200/96 sayılı tüzüğün 11(1)(1)(a). Maddesinde yer alan meyve ve sebze üretimini kapsayan (i) ve meyve üretimini kapsayan (ii) kategorilerine ithafen üretici birlikleri için asgari üye sayısının 15 ve asgari cirosunun 0.5 milyon Euro olmasını ya da asgari üye sayısının 5 ve asgari cirosunun 1 milyon Euro olmasını talep etmiştir. Aynı maddenin sebze üretimini kapsayan (iii), işlenmemiş ürünler üretimini kapsayan (iv), fındık üretimini kapsayan (vi) ve mantar üretimini kapsayan (vii) kategorilerine ithafen ise üretici birliklerinin asgari üye sayısının 10 ve asgari cirosunun 0.25 milyon Euro olmasını ya da asgari üye sayısının 5 ve asgari cirosunun 0.5 milyon Euro olmasını talep etmiştir. Özel ürünlerden bir diğeri olan şarap alt-başlığına istinaden ise pek çok talepte bulunulmuştur. Bu taleplerden ilki üzüm bağlarının sınıflandırılmasına ilişkin olarak benzer özellikleri taşıdığı gerekçesiyle Almanya ve Lüksemburg gibi A sınıfı kabul edilmesidir. İkinci talep, 2009 yılına kadar ilave ekim hakkı verilmesi bağlamında, 2000 yılından sonra kazılmış bağlık alanlar için 600 hektarlık alan için yıllık yeniden ekim 28

37 hakkı tanınması yönünde olmuştur. Şarap alt başlığında yer alan üçüncü talep 2016 yılına kadar bağların gübrelenmesi ve ülke içinde pazarlanması esnasında rastlanabilecek viral hastalıkların test edilmesi için 68/193/EEC sayılı tüzükte belirtilenlerden farklı yöntemler kullanılabilmesi için izin verilmesidir. Son olarak da kalite şarapların isimlendirilmesi sırasında Çek Cumhuriyeti nin bağcılık yasalarınca belirlenmiş terimlerin de isimlere eklenmesi talep edilmiştir. Alkollü içkilere ilişkin olarak ise geleneksel ve popüler bir rom markasının adının değiştirilmesi ve üretildikleri bölgenin adını taşıyan bazı içkilerin coğrafi nitelikleri nedeniyle korunmaya alınan içkiler listesine eklenmesi talep edilmiştir. Pozisyon belgesinde ayrıca, kaliteli tohumların tahıl üretimi ve besin ve gıda güvenliği için teknolojik zemin hazırladığı belirtilmiş ve çiftçilerin bahsi geçen onaylanmış tohumları kullanabilmelerini sağlamak için hali hazırda verilmekte olan devlet desteğinin, çiftçilerin gelir düzeyi yeterli seviyeye ulaşana kadar, en azından üç yıl daha sürdürülebilmesinin gerekli olduğu vurgulanmıştır. Son olarak Çek Cumhuriyeti, üretim gerekliliklerini karşılayan bazı şerbetçiotu türlerinin 1517/77/EEC sayılı tüzükteki ilgili listeye eklenmesini ve böylece bu ürünlerin üreticilerinin de üretim desteklerinden yararlanabilir konuma gelmesini talep etmiştir. d. Hayvansal Ürünler Hayvansal ürünlere ilişkin talepler süt ve süt ürünleri, sığır ve dana eti ile koyun ve keçi eti olarak 3 grupta toplanabilir. Çek Cumhuriyeti süt üretimine ilişkin olarak pozisyon belgesinde özel referans miktarının yani üretim kotasının toptan satış için 2,945,000 ton ve doğrudan satış için 155,000 ton olmak üzere toplam 3,100,000 ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Belgede bu miktarın iç tüketimi, sübvanse edilen düşük hacimli ihracatı ve gerekli süt ineğini karşılayabileceği belirtilmiştir. Bunun yanı sıra, sütteki ortalama ulusal yağ oranının % 4,257 olarak tespit edilmesi istenmiştir. Süt üretimi konusu dahilinde ele alınan bir başka talep ise süt ineklerine destek vermesi 29

38 ile ilgili olmuştur. Pozisyon belgesinde, 1989 yılından itibaren süt üretiminde ve süt ineği sayısında önemli bir azalma olduğu, bu azalmanın yalnızca tarım sektörünü değil başka pek çok sektörü de etkilediği belirtilmiş; dolayısıyla, katılım öncesi dönemde bile destek sağlayan Çek Cumhuriyeti nin katılım sonrasında da ya inekten alınan süt miktarına ya da ineklerin otlatıldığı otlağın hektarına göre süt ineklerine yönelik doğrudan ödemeler yapabilmesi talep edilmiştir. Sığır ve dana eti üretimine ilişkin olarak ise talepler; özel sığır eti priminden yararlanacak sığır ve boğa sayısının 305,000 baş hayvan, damızlık inek priminden yararlanacak inek sayısının ise 230,000 baş hayvan olarak tespit edilmesi yönünde olmuştur. Bunların yanı sıra sığır ve inek yetiştiriciliğinin ek ödemelere tabi olması da talepler arasında yer almıştır. Son olarak, koyun ve keçi eti üretimi ile ilgili olarak dişi koyun priminden faydalanacak hayvan sayısının 130,000 olarak belirlenmesi ve dağlık bölgelerin kalkınması amacıyla ek ödemeler yapılması istenmiştir. e. Yapısal Politikalar, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Çek Cumhuriyeti bu başlığın yalnızca ormancılık alt başlığında yer alan 2158/92/EEC sayılı tüzüğe istinaden ülke topraklarının yangın riski düşük olan bölge olarak tanımlanmasını talep etmiştir. f. Veterinerlik Pozisyon belgesinde veterinerlik başlığı altında öne sürülen taleplerden ilki sınırlarda hayvan ve hayvansal ürün ticaretine ilişkin denetim sisteminin kurulabilmesine ve Çek Cumhuriyeti ile Slovakya arasındaki sınırda kurulması planlanan yeni denetim noktalarının altyapılarının tamamlanabilmesine istinaden 2 3 yıllık bir geçiş süresi tanınması yönünde olmuştur. Ayrıca, işleme tesislerinin AB de geçerli olan üretimle ilgili hijyen parametrelerine tam anlamıyla uyum sağlanabilmesi için üç yıllık bir geçiş süresi tanınması talep edilmiştir. Bu talebin en önemli gerekçeleri söz konusu tesislerin yenilenmesi için çok ciddi bir 30

39 mali yatırım ihtiyacı olması ve yerel ve geleneksel üretimin devamlılığı bağlamında (hem ekonomik hem de sosyal açıdan) bu tesislerin çalışmasının şart olmasıdır. Son olarak, pozisyonun hazırlandığı dönemde mevcut teknik standartlar AB direktifleri ve Avrupa Konseyi konvansiyonlarına uygun olmadığı için kümes hayvanlarının ve domuzların yetiştirilmesinde kullanılacak olan yeni teknolojilerin hayata geçirilebilmesi için de geçiş süresi talep edilmiştir. g. Bitki Sağlığı Bitki sağlığı başlığı altında yer alan zararlı organizmalar altbaşlığına ilişkin talep, bitki sağlığına dair risk taşıyan bölgelerle ilgili 92/76/EEC sayılı tüzüğe ve zararlı organizmalarla ilgili 77/93/EC sayılı direktife istinaden ülkenin bazı bölgelerinin korunaklı bölge olarak tanımlanması olmuştur. Ayrıca ülkenin tarımsal ve iklim koşullarına uygun olmadığı için üretilmeyen pirinç, yerfıstığı, zeytin, pamuk, enginar gibi ürünlerin üretimine ilişkin gerekliliklerden muaf tutulmak istendiği belirtilmiştir (Anonymous 2001d). 31

40 32

41 33

42 34

43 35

44 36

45 37

46 38

47 39

48 7.2 Estonya Estonya, müzakere pozisyonu belgesinde katılım anında tüm mevzuatı uygulamaya hazır ve yeterli olduğunu belirtmiştir. Ancak yine de belli geçiş sürelerine, istisnalara ve teknik yardıma ihtiyacı vardı. Estonya için, AB ye katılımdan itibaren tarımsal ürünlerinin Tek Pazara tam olarak girebilmesi ve Estonya tarımının OTP yle tam bir uyum içinde olması çok önemliydi. Estonya, mevzuatın uygulanmasının, özellikle iç piyasa kurallarının uygulanmasının ek yatırımlar yapılmasını gerektireceğini belirtmiştir. Bu nedenle, Ulusal Program belgesinde, OTP nin uygulanabilmesi için gerekli idari yapının ve araçların oluşturulmasına ilişkin özel bir eylem planı sunmuştur. a. Yatay Konular Estonya nın yatay konular başlığı altındaki ilk talebi, organik tarıma ilişkin olarak, AB den organik tohum üretiminin geliştirilmesi için 2006 yılına kadar geçiş süreci verilmesi olmuştur. Devlet yardımları konusunda ise OTP ye ek olarak ve Estonya devlet destek kurallarına bağlı olarak, ulusal destek planlarından faiz oranı desteğini, sigorta desteğini ve kredi garanti desteğini sağlamaya devam etmek istediğini belirtmiştir. Estonya pozisyon belgesinde işleme sanayisinin yapısal gerekliliklerine uyum sağlanabilmesi için 2006 yılının Ocak ayına kadar geçiş süreci verilmesini talep etmiştir. b. Ortak Piyasa Düzenleri Estonya, desteklere konu olacak tarla bitkilerinin baz üretim miktarları belirlenirken, o gün itibariyle mevcut olan üretimden daha yüksek bir üretim seviyesinin hesaba katılmasını talep etmiştir. Bunun yanı sıra, müzakere pozisyon belgesinde süt, şeker, patates nişastası ve kuru yem için üretim kotaları belirlenmesini talep edilmiştir. Tarla bitkilerine ilişkin bir diğer talep, müdahale alımları için Estonya da yetiştirilen arpanın minimal büyüklüğünün 2.0 mm olarak belirlenmesi yönünde olmuştur. 40

49 Son olarak, tahılların, protein bitkilerinin ve yağ tohumlarının ekimi için son ekim tarihi ve destek başvuruları için de son başvuru tarihi olarak 15 Haziran ın belirlenmesi talep edilmiştir. Estonya üretici birliklerinin onaylanması için asgari üretici sayısı ve asgari pazarlanabilir ürün değeri konusunda, asgari pazarlanabilir ürün değeri 0,25 milyon Euro olan en az on üretici veya asgari pazarlanabilir ürün değeri 0,50 milyon Euro olan beş üretici olarak tespit edilmesini talep etmiştir. Ayrıca, Estonya da yetiştirilmekte olan bazı elma çeşitlerinin 920/89/EEC sayılı Komisyon Tüzüğünün III sayılı ekinde bulunan listelere eklenmesi talep edilmiştir. Bu elmaların sınıflandırması şu şekildedir: - karışık renkli elma çeşitleri listesine eklenecek 8 elma çeşidi - az renkli, çizgili çeşitler listesine elenecek 3 elma çeşidi - iri meyveli elmalar listesine eklenecek 7 elma çeşidi Estonya, Estonya da yetiştirilmekte olan 4 erik çeşidinin de, 1168/99/EEC sayılı Komisyon Tüzüğünün ekinde bulunan iri meyveli erikler listesine eklenmesini talep etmiştir. c. Hayvansal Ürünler Et ve et ürünlerinin etiketlendirilmesine ilişkin çalışmalar için pozisyon belgesinde 2006 yılına kadar geçiş süresi talep edilmiştir. d. Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Estonya, 2005 yılına kadar ormancılık istatistiklerinin veritabanlarının ve veri toplama yöntemlerinin uyumlaştırılmasını, yeterli ölçüde yenilenmesini ve veri kapsama alanının yeterli olmasını sağlamak için geçiş süreci verilmesini talep etmiştir. 41

50 e. Veterinerlik Estonya da veterinerlik ve hayvan sağlığı konusunda kurallar AB ninkinden bile daha katı olduğu için Estonya müzakere pozisyon belgesinde veterinerlik alanında ek garantiler talep etmiş ve bunlara bağlı ihtiyaçlarını ortaya koymuştur. Estonya ya ithal edilen canlı domuz ve embriyo verici hayvanlar için ek garantiler talep edilmiştir. Bunun nedeni, karantina ve test koşullarını karşılayabilmektir. Ayrıca, canlı hayvan ticareti konusunda, kendi ülke sınırları içerisinde görülmeyen ve devlet kontrol programlarınca kapsanan hayvan hastalıklarına ilişkin ek garantiler talep etmiştir. Domuzlarda görülen hastalıklara karşı katılım anından itibaren 5 yıllık bir geçiş süresi talep edilmiştir. Pozisyon belgesinde, AB nin gerekliliklerini karşılayan bir atık işleme sisteminin kurulması ve açılması için 2006 yılının Ocak ayına kadar geçiş süresi verilmesi talep edilmiştir. Estonya, hayvan koruma alanında AB nin gerekliliklerine uyum sağlanması için 2006 yılına kadar geçiş süresi tanınmasını talep etmiştir. f. Bitki Sağlığı Tohum kalitesi ile ilgili olarak Estonya, sertifikalı (onaylanmış) tahıl ve yem bitkileri tohumlarında hiç bir şekilde vahşi yulaf tohumu bulunmamasını talep etmiştir. (Anonymous 2001 e) 42

51 43

52 44

53 45

54 46

55 47

56 48

57 7.3 Kıbrıs a. Yatay Konular Kıbrıs Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (FADN) sisteminin daha iyi kurulabilmesi ve uygulanabilmesi için müzakere pozisyonu belgesinde 79/65/EEC sayılı tüzüğe ilişkin olarak iki talepte bulunmuştur. Bu taleplerden ilki Kıbrıs ın FADN ile ilgili konularda ülke olarak için tek bir bölge olarak tanımlanmak istemesidir. İkinci talebi ise, Kıbrıs ta çiftliklerin %55 inin standart brüt marjinleri 2 ESU dan (Avrupa Ölçü Birimi) küçük olduğu için çiftliklerin eşik ekonomik büyüklüklerinin 1 ESU olarak belirlenmesidir. Kıbrıs ta yüksek düzeyde su sıkıntısı olduğu için, sulama suyunun kullanımı için devlet sübvansiyonlar sağlamaktaydı. Çiftçilere sulama amaçlı kullanacakları su normal fiyatının altında satılmaktaydı. Buradaki en büyük amaç tarım sektörünün ülkenin iklimin ve toprağın özelliklerinden dolayı zarar görmesini engellemekti. Dolayısıyla, Kıbrıs katılımdan sonra da bu sübvansiyonların verilebilmesi talebinde bulunmuştur. Devlet yardımları başlığı altındaki ikinci talep Tarımsal Sigorta Planı na (TSP) ilişkin olmuştur. Pozisyon belgesinde verilen bilgilere göre, TSP nin temel amacı tarımla uğraşan kişilere sigorta sağlamaktı ve TSP kısmen devlet tarafından finanse edilmekteydi. Çiftçilerin sigorta primi olarak ödedikleri paraya karşılık devlet onlara eşdeğer sübvansiyonlar sunmaktaydı ve devletin desteği olmaksızın, çiftçilerin doğal sorunlar karşısında zararlarını karşılayan bu sigorta sistemi işleyemezdi. Dolayısıyla devletin bu desteğe katılımdan sonra da devam edebilmesi talep edilmiştir. Devlet yardımlarına ilişkin üçüncü talep bağ yetiştiricilerine sağlanan yıllık sübvansiyonların da katılım sonrasında verilmeye devam edilebilmesiydi. Yıllık sübvansiyonlar fakir bölgelerde yaşayan halkın bağcılık faaliyetlerini sürdürebilmeleri ve daha iyi bir gelir seviyesine gelebilmeleri için verilmekteydi. b. Ortak Piyasa Düzenleri Pozisyon belgesinde 1251/99/EC sayılı tüzüğe istinaden şu taleplerde bulunulmuştur: - Tahıllar, yağlık tohumlar, proteinli ürünler ve keten için baz alan belirlenmesi, 49

58 - Tarla bitkileri için alan telafi edici ödemelerin hesaplanabilmesi amacıyla ortalama tahıl üretim miktarının belirlenmesi, - Durum buğdayı yetiştirilebilmesi için uygun alanın belirlenmesi. Baz alanın belirlenmesine ilişkin talep pozisyon belgesinde saf halde tahıl ya da yem olarak kullanılan baklagillerle karışık tahıl ekili arazinin alanı, bakla ekili arazinin alanı ve nadasa bırakılmış ya da ekilmemiş arazinin alanı olarak detaylandırılmıştır. Bununla beraber pozisyon belgesinde Kıbrıs ın tam üyeliği sonrasında tahıl arzının daha pahalıya mal olacağı ve bunun hayvansal ürünlerin maliyetlerini artıracağı belirtilmiştir. Tahılların maliyetlerinde aşırı bir artışı önlemek için, İspanya ve Portekiz le yapılan anlaşmalarda olduğu gibi belli bir miktarın indirimli tarifeden dünya pazarlarından alınması yönünde anlaşma yapılması ya da tercihen, iç pazardan satın alım için Kıbrıs a Topluluk desteği sağlanması talep edilmiştir. Ayrıca, Kıbrıs ın yıllık arpa ihtiyacının 300,000 ton, mısır ihtiyacının 150,000 ton, kışlık sert kızıl buğday ihtiyacının 30,000 ton ve durum buğdayı ihtiyacının 20,000 ton olduğu belirtilmiştir. Kıbrıs taze baklagiller için alan ödemesi yapılmasına ilişkin 1577/96/EC sayılı tüzüğe istinaden tane baklagiller listesine ülkede yaklaşık 2000 hektarlık alanda yetişmekte olan bazı geleneksel baklagillerin de eklenmesini talep etmiştir. Böylece toprağı çevreye uyumlu olarak kullanmak için faydalı olan geleneksel tahıl-baklagil döngüsünün korunacağı ve üretimin sürekliliğinin sağlanacağı ifade edilmiştir. Kıbrıs ın kuru yem ortak piyasa düzeni ile ilgili olarak, ülkenin yıllık kuru yem ihtiyacının 10,000 ila 15,000 ton arasında olduğu belirtilerek, kuru yem rejimlerinden yararlanamaması halinde, ithal edilecek kuru yem için Topluluk desteği verilmesini içeren özel bir uygulama geliştirilmesi yönünde talebi olmuştur. Ortak Piyasa düzenlerine ilişkin son talep, patates üreticilerinin katılım sonrasında patates tohumu ithalatına ilişkin destekleri alma hakkını kaybedeceği belirtilerek, üreticilere en azından tohumlar için destek sağlanması yönünde olmuştur. 50

59 c. Özel Ürünler Özel ürünler başlığı altında yer alan meyve ve sebze ortak piyasa düzenine ilişkin olarak Kıbrıs, üyeliğin doğal bir getirisi olan serbest rekabet ortamının üyeliğin ilk yıllarında çiftçilerin gelirlerinde yaratabileceği olumsuzlukları giderebilmek amacıyla çekimlerin nicel sınırlarına ve Topluluk çekim teminatlarına istinaden mevcut üye devletlere tanınmış olan azalan oranlı düzenlemenin kendisi için de geçerli olmasını talep etmiştir. Bununla birlikte, greyfurt üreticilerinin de çekim teminatından yararlanabilmesi amacıyla greyfurtun listeye eklenmesini talep etmiştir. Ayrıca, üretici birliklerinin kurulmasına yönelik yardımlara istinaden, Kıbrıs ta son yıllarda kurulmuş olan üretici birliklerinin çok küçük olması ve altyapılarının yetersizliği nedeniyle mali desteğe ihtiyaçları olduğu gerekçesiyle Portekiz e de uygulanmakta olan önlemlerden faydalanmak istediğini belirtmiştir. Bunların yanı sıra, narenciye ürünleri, armut, şeftali, domates, kuru üzüm, muz, zeytinyağı ve tütün için üretim kotası miktarlarının belirlenmesi de talepler arasında yer almıştır. Armut ve bazı kuru üzüm çeşitlerinin ise işleme desteğinden faydalanabilmesi amacıyla 2201/96/EC sayılı tüzükte yer alan listeye eklenmesi istenmiştir. Zeytinyağı üretimi için zeytin yetiştiriciliğine istinaden yeni ekim alanlarına verilecek olan destek oranlarının belirlenmesi de bu başlık altında talep edilmiştir. Muzlara istinaden ise, ilk olarak boyu 14 cm. den küçük olan muzların da 2. sınıf olarak işlenebilmesi ve pazarlanabilmesi hakkı tanınması, ikinci olarak muz üretim faaliyetleriyle uğraşan üretici birliklerinin de özel yardımlardan yararlanabilmesi, üçüncü olarak ise Topluluk tarafından üçüncü ülkelere tanınan tercihli ithalat kotasının kısa dönemli aşırı arz riskini azaltacak şekilde yönetilmesi talep edilmiştir. Kıbrıs ın şaraplar ve alkollü içkiler alt-başlığı altında da talepleri olmuştur. Kalite şarapların üretimine ilişkin 823/87/EEC sayılı tüzüğe ilişkin olarak kalite şarapların işlenmesi için üzümün yetiştirildiği bölgelere en yakın yerlerin seçilmesi gerekliliğine istinaden Kıbrıs ülkenin boyutlarından ötürü sözkonusu işlemlerin büyük işletmelerde yapılmasına izin verilmesini talep etmiştir. Bununla birlikte, Commandaria isimli kalite likör şarabının ilgili tüzüklerce belirlenen azami asit oranından muaf tutulması, asit içeriğinin litrede 25 ml. olarak belirlenmesi talep edilmiştir. Şaraplara ilişkin üçüncü 51

60 talep, Kıbrıs ta bağlık alanların 1500 m. rakıma kadar ulaşabildiği, dolayısıyla rekoltenin düşebileceği ve asit oranının çok yüksek olabileceği gözönünde bulundurularak, 822/87/EEC sayılı tüzüğe istinaden, 600 m. den daha yüksek rakımlı yerlerdeki üzüm üretim alanlarının tüzükte yer alan C(III) alanına dahil edilmesi veya asitten arındırma yöntemlerinde kolaylık sağlanması yönünde olmuştur. Alkollü içkilere ilişkin olarak ise Kıbrıs, Ouzo üretimi yapabilmeyi ve Topluluk içerisinde serbest bir şekilde pazarlayabilmeyi talep etmiştir. Kıbrıs tütün üretimine ilişkin olarak ise ülkedeki tek üretici kooperatifin işleme de yapabilmesine izin verilmesi yönünde düzenleme talebinde bulunmuştur. d. Hayvansal Ürünler Kıbrıs ın süt ve süt ürünlerine ilişkin talepleri şunlardır: /97/EC sayılı tüzüğe ilişkin olarak tam yağlı içimlik sütteki yağ oranının % 3,5 tan daha az olarak belirlenmesi, /92/EC sayılı tüzüğe ilişkin olarak süt için ulusal referans miktarının belirlenmesi, /83/EC sayılı tüzüğe ilişkin olarak Hellim peynirinin okul çocuklarına süt ve süt ürünlerinin indirimli olarak verilmesine dair kuraldan yararlanabilmesi, - 785/98/EC sayılı tüzüğe ilişkin olarak Hellim ve Kefalotyri gibi uzun ömürlü peynirlerin muhafaza edilebilmesi amacıyla özel depolama planı oluşturulması. Sığır ve dana etine ilişkin olarak ise, 805/68/EEC sayılı tüzüğe istinaden büyükbaş hayvanlar ve süt inekleri için bölgesel tavan primleri belirlenmesi ve depolama yoğunluğu faktörlerine ilişkin geçiş süresi tanınması istenmiştir. Koyun ve keçi eti ile ilgili talepler ise, primlerden yararlanabilecek koyun ve keçi sayısının belirlenmesi, ülke topraklarının keçi prim ödemelerinden faydalanabilecek seçilmiş alan olarak tanımlanması ve kuzuların primlerden yararlanabilmesi için asgari 35 kg ağırlığında olması ve denetimlerin yılda bir defa değil yalnızca bir defa yapılması vasıtasıyla bürokrasinin azaltılması yönündedir. 52

61 Kıbrıs ayrıca, yakın zamanda başlamış olduğu et ve süt ürünleri üretici birliklerinin desteklenmesine ilişkin sistemini katılımdan sonra da sürdürebilmeyi talep etmiştir. Hayvansal ürünler başlığı altında son olarak domuz eti üretimine ilişkin direktifler doğrultusunda ülkedeki domuz sayısının 3 milyon dan az olması neticesinde domuz üretimi araştırmasının yılda yalnızca bir defa yapılabilmesine yönelik talepte bulunulmuştur. e. Yapısal Politikalar, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Kıbrıs ormanların yangınlara karşı korunmasına ilişkin 2158/92/EC sayılı tüzüğe istinaden ülkesinin yüksek yangın riski taşıyan ülke olarak tanımlanmasını talep etmiştir. Ayrıca, dezavantajlı bölge halkının, çiftçilerin, doğal hayatın ve ormanların korunmasına yönelik devlet desteklerinin sürdürülebilmesi isteği dile getirilmiştir. f. Veterinerlik Kıbrıs, kuduz, trişinoz ve ekinokok hastalıklarına karşı önlem alınmasını talep etmiştir. Ayrıca, büyükbaş hayvanlar ile domuzların Topluluk içinde dolaşımını etkileyen sağlık problemlerine ilişkin 97/12/EC sayılı direktife ve küçükbaş hayvanların Topluluk içinde dolaşımını etkileyen sağlık problemlerine ilişkin 91/68/EC sayılı direktife istinaden ülkede bulunmayan bazı hastalıkların ilgili listelere eklenmesini ve bu hastalıkların kendisinde bulunmadığının tescil edilmesini talep etmiştir. Bunların yanı sıra, çeşitli et ve süt ürünleri üretim ve işleme işletmelerinin direktiflerle belirlenen Topluluk standartlarının gerekliliklerini karşılayabilmeleri için 1 ila 6 yıllık geçiş süreleri talep edilmiştir. Hayvan refahı ile ilgili olarak ise, domuzların yetiştirildiği çiftliklerde barındırıldıkları barınakların standartlara uyumlu hale getirilmesine ilişkin olarak Ocak 2008 tarihine kadar ve kuluçkaya yatan tavukların yetiştirildiği kümeslerin gereklilikleri karşılayabilmesi için ise AB tarafından belirlenecek bir süre için geçiş süreci tanınması talep edilmiştir. 53

62 g. Bitki Sağlığı Bitki sağlığına istinaden ilk olarak mevzuattaki ilgili direktiflere uyumlu olmayan tohumların uyumlaştırılması yönündeki çalışmaların bir süre daha devam ettirilmesi, üreticilere ticari tohum verilmesine geçici süreyle izin verilmesi talep edilmiştir. Ayrıca ülke topraklarında bulunmayan bazı zararlı organizmalara istinaden korunaklı bölge olarak tanımlanmayı ve bu organizmaların ülkeye girişini engellemek için ciddi önlemler alabilmesine izin verilmesini talep etmiştir. Bunun yanı sıra, San Jose Scale hastalığı ve kiraz sineğine karşı ilgili direktiflerin öngördüğünden daha sıkı önlemler alabilmesi için izin talebinde bulunmuştur. Narenciye tristeza virüsüne ilişkin olarak ise bu virüsün görüldüğü ülkelerden yapılacak narenciye ithalatında önemli kısıtlamalar getirme hakkının kendisine tanınmasını talep etmiştir. Son olarak, hayvan yemleri sanayisinin Topluluk standartlarına uygun hale gelmesi için 2 ila 3 senelik bir geçiş süreci talep edilmiştir (Anonymous 2001c). 54

63 55

64 56

65 57

66 58

67 59

68 60

69 61

70 62

71 63

72 7.4 Letonya Letonya Hükümeti, pozisyon belgesinde belirtilmiş olan bir takım hususlarda müzakerelerin gerekliliğinin yanı sıra katılım anında tüm mevzuatı uygulamaya hazır ve yeterli olduğunu belirtmiştir. Letonya nın pozisyon belgesi temel olarak dört ilkeye dayanarak hazırlanmıştır: 1. eşitlik temellerine dayanan tek bir Avrupa pazarı dahilinde başarılı bir tarımsal kalkınma için gerekli koşulları yaratmak, 2. yerel piyasanın kendine yeterliliğini sağlayabilmek için verimli üretim seviyeleri temin etmek, 3. hem üretim hem de geleneksel peyzaj ile birlikte kültürel ve tarihi çevresini korumak amacıyla Letonya daki tarımsal arazilerin daha etkin kullanımını sağlamak, 4. kırsal alanda, ekonomik açıdan mantıklı tarımsal üretim seviyelerinde ve kırsal çevrenin (doğa, sosyal faktörler, kültür) ilgili bir bileşeni olarak iş olanakları yaratmak. a. Yatay Konular FEOGA ödemelerinin idaresi ve kontrolü konusunda ve IACS nin işlemesini sağlamak amacıyla Letonya Topluluk müktesebatını aynen kabul edecek ve uygulayacaktır. Ancak Letonya 3508/92 ve 3887/92 sayılı tüzüklerle uyumlu sistemi uygulamak için AB den eşit bir finansman beklemektedir. Bununla ilgili olarak pozisyon belgesinin gerekçe kısmında Letonya nın ulusal destekleri ve AB desteklerini yönetebilmek için kayıtları oluşturmak ve birleştirmek adına AB den katılım öncesi desteğini almak istediği belirtilmiştir. Letonya FADN yi de katılım anında tam olarak uygulayacağını ancak bu konuda da, yekün çiftlik muhasebe verilerini vermiş olan tüm örnek çiftliklerin 79/65/EEC sayılı tüzükle sağlanan finansman için yeterli olduğunu ifade etmiştir. 64

73 b. Ortak Piyasa Düzenleri Letonya telafi ödemeleri sisteminde telafi ödemelerinin hesaplanması konusunda, baz alanın hektar olmasını talep etmiştir. Bunun yanı sıra, ekilebilir ürün arazileri için yapılacak olan ödemelerin hesaplanabilmesi için her çeşit üretim yapan çiftliklerden veriler toplanarak, istatistiksel tahıl üretimi belirlenmiştir. Veri toplama aşamasında pek çok üreticinin öz tüketime yönelik ve ekstansif üretim yaptığı, verimin çok düşük olduğu fark edilmiştir. Yoğun üretim teknolojileri kullanılarak ticari üretim yapan uzmanlaşmış tahıl üretim çiftliklerinde ise ortalama ürünün hektar başına 3.0 ton olduğu tespit edilmiş ve Letonya nın koşulları gözönünde bulundurulduğunda bunun optimum üretim miktarı olarak kabul edilmesi ve telafi edici ödemeler sisteminde temel teşkil etmesi talep edilmiştir. AB mevzuatına göre uygulanan değişiklik prosedürünü gözönünde bulundurularak, müdahale alımları için arpanın asgari büyüklüğünün 2.0 mm olarak sabitlenmesi konusunda derogasyon talep edilmiştir. Bu konuyla ilgili gerekçeye göre, arpa Letonya daki en çok ekilen hububat çeşitidir. Tüm ekili alanda ve toplam ürün miktarında arpanın oranı %30 dur. Tıpkı İsveç, Finlandiya ve Estonya gibi, erken altısıra arpa Letonya da yetiştirilmektedir ve gelecekte ekimlerin daha da genişleyeceği düşünülmektedir. Ancak bu tahılların morfolojik özellikleri iki-sıra arpadan daha farklıdır ve tarımsal ekolojik koşullara bağlı olarak arpanın hububat boyu 2.0 mm den daha küçüktür. Pozisyon belgesinde, Letonya da çavdar ekimi özellikle toprağın ve tarımsal iklim koşullarının kışlık buğday üretimi için uygun olmadığı yerlerde yaygın olduğu ve kışlık tahıl ekilen yerlerin yaklaşık %44 ünün çavdar olduğu belirtilmiştir. Hasat döneminin yağış açısından zengin olması nedeniyle Letonya da yetiştirilmekte olan çavdarın birkaç yılda AB gerekliliklerine uygun belirli kalite endekslerine ulaşabilmesinin tarımsal iklim koşullarından dolayı soruna yol açabileceği vurgulanmıştır. Ayrıca, çavdarın kalitesi açısından en baskın faktör olan düşüş sayısının 1993, 1994, 1998 ve 2000 yıllarında 100 ün altında olduğu ifade edilerek müdahale alımları için çavdarın asgari düşüş sayısının 100 olarak sabitlenmesi konusunda da derogasyon talep edilmiştir. 65

74 Letonya pozisyon belgesinde, bahar ekimlerinin 15 Nisan 15 Mayıs arasında olduğunu belirtmiş, birçok hububatın soğuğa dayanıklı olmadığı için erken ekimlerin bahar donlarından zarar gördüğü için Mayıs sonunda ya da Haziran başında ekildiği vurgulanarak tahılların, yağlı tohumların ve protein bitkilerinin ekimi için son ekim tarihi olarak 15 Haziran ı belirlemeyi talep etmiştir. Letonya pozisyon belgesinde, nişastalık patates üretiminin ve işlenmesinin yapıldığı Kuzey Vidzeme bölgesinin ekonomik anlamda dezavantajlı bir bölge olduğunu ve patates üretiminin bu bölgede yaşayan pekçok çiftçi için tek geçim kaynağı olduğunu belirtmiştir. Ayrıca, ülkede üretilen nişastanın esas olarak Baltık piyasasına sunulduğunu, toplamda 10,000 tonluk piyasanın %45 ine hakim olduklarını, katılım sonrasında ise pazarın yıllık 17,000 18,000 ton seviyesine kadar genişleyeceği ifade edilmiştir. Bütün bunların yanı sıra İsveç tarafından Letonya da patates nişastası fabrikası kurulduğu ve bu yatırımla üretimin 2003 yılında 15,000 ton seviyesine ulaşacağının da gözönünde bulundurulduğu belirtilmiştir. Tüm bu gerekçelerle 1868/94/EEC sayılı Konsey Tüzüğüne bağlı olarak, patates nişastasının üretim kotasının ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Pozisyon belgesinde, Letonya da şekerin iç tüketiminin yıllık ortalama 70,000 ton olduğu, buna ek olarak yılda ortalama 15,000 20,000 ton şekerin de şeker ihtiva eden ürünlerin üretiminde kullanılmakta olduğu belirtilmiştir. Letonya 2038/99/EC sayılı Komisyon Tüzüğüne bağlı olarak, şeker üretim kotasının ton A kotası ve ton B kotası olmak üzere toplam ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Letonya pozisyon belgesinde, 1673/2000/EC sayılı Komisyon Tüzüğüne bağlı olarak, lif keten destek ödemelerine tabi üretim miktarlarının 1500 ton uzun lif keten ve 3500 ton kısa lif keten için olmak üzere toplam ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Bu talebe gerekçe olarak keten üretiminin yapıldığı Latgale bölgesinin dezavantajlı bölge olması, bölge halkının sosyal problemleri olduğu, keten sektörü sayesinde sezon dışında 1000 kişinin, sezonda ise 6000 kişinin istihdam edildiği ve üretimin artması durumunda sanayide kişinin daha istihdam edilebileceği belirtilmiştir. 66

75 c. Özel Ürünler Pozisyon belgesinde verilen bilgilere göre Letonya da aile çiftlikleri ve özel tali arsalar tarla sebzelerinin % 98 ini ve meyve ve çilek/kiraz cinsinin %92,3 ünü üretmektedir. Bunların pazarlanabilir ürünlerinin değeri 1,500 Euro ile 33,500 Euro arasında değişmektedir. Ayrıca, 412/97/EC sayılı komisyon tüzüğü ile uyumlu bir meyve sebze üretici birliği bulunmamaktadır ve hem ülke küçük olduğu için hem de üretimler sınırlı olduğu için bir üretici birliğine 40 üreticiyi kaydetmek ve pazarlanabilir ürün değerinin 1.5 milyon Euro olabilmesi imkansızdır. Tüm bu nedenlerle Letonya, AB mevzuatına göre uygulanan değişiklik prosedürünü gözönünde bulundurarak, üretici birliklerinin onaylanması için asgari üretici sayısı ve asgari pazarlanabilir ürün değeri konusunda, asgari ürün değeri 0,25 milyon Euro olan en az on üretici veya asgari ürün değeri 0,50 olan beş üretici olarak tespit edilmesini talep etmiştir. Letonya yine üretici birlikleri ile ilgili olarak, üretici birliklerinin gelişmelerini kolaylaştırmak için, üretici birliğini birlik onaylanana kadar sırasıyla %10, %10, %8, %6 ve %4 oranlarında desteklemek amacıyla beş yıllık bir geçiş dönemi talep etmiştir. Letonya, ülkesinde yetiştirilmekte olan bazı elma çeşitlerinin 920/89/EEC sayılı Komisyon Tüzüğünün III sayılı ekinde bulunan listelere eklenmesini talep etmiştir. Bu elmaların sınıflandırması şu şekildedir: - A grubu kırmızı renkli elma çeşitleri - B Grubu karışık kırmızı renkli elma çeşitleri - C Grubu açık renkli, çizgili elma çeşitleri Letonya, ülkesinde yetiştirilmekte olan bazı elma ve armut çeşitlerinin de iri meyve çeşitleri listesine eklenmesini talep etmiştir. Ayrıca, yetiştirilmekte olan 3 erik çeşitinin de, 1168/1999/EEC sayılı Komisyon Tüzüğünün ekinde bulunan iri meyveli erikler listesine eklenmesini, yine AB mevzuatına göre uygulanan değişiklik prosedürünü gözönünde bulundurarak, talep etmiştir. 67

76 Letonya pozisyon belgesinde alkollü içecekler alt-başlığı dahilinde, 1576/89/EEC sayılı Komisyon Tüzüğünün II sayılı ekinde bulunan listelere Letonya da üretilmekte olan 5 alkollü içeceğin eklenmesini talep etmiştir. Ayrıca, Letonya nın geleneksel yerel içkisi olan Riga Balsam Black 24 doğal içeriği bulunan bir içkidir ve yalnızca Letonya daki bir üretici tarafından üretilmektedir. Dolayısıyla, 1576/89/EEC sayılı Komisyon Tüzüğünün I. ekine, Balsam teriminin tanımının eklenmesi de talep edilmiştir. d. Hayvansal Ürünler Letonya pozisyon belgesinde işlenecek inek sütü için zorunlu güvenlik kriterlerine ilişkin olarak, sütteki toplam somatik hücre sayısı ile bakteri sayısının geçiş dönemi içerisinde 92/46/EEC sayılı Konsey Direktifinin 1. maddesinin IV. bölümündeki Ek 1 de belirtilen göstergelere ulaşıncaya kadar, Bakanlar Kurulu nun düzenlemeleriyle belirlenen plana uygun olarak aşamalı olarak azaltılacağını belirterek, konuya ilişkin olarak 1 Ocak 2006 tarihine kadar geçiş dönemi talep etmiştir. Letonya pozisyon belgesinde, 1990 yılına kadar ülkenin yıllık ortalama süt üretiminin 2,000,000 ton olduğunu, ancak yıllar içinde gelişen ekonomik ve siyasi istikrarsızlıkların ve daha sonra Rusya daki ekonomik krizin de neticesinde içinde bulundukları dönemde ortalama üretimin yıllık 800,000 ton seviyesine düştüğünü belirtmiş ve bahsi geçen nedenlerle bu rakamın gerçek üretim kapasitesini yansıtmadığını vurgulamıştır. Eldeki kaynakların rasyonel kullanımı ve verimli üretim yapılması durumunda ise ortalamanın 1,200,000 ton seviyesine çıkarılabileceği ifade edilmiştir. Dolayısıyla 1255/1999/EEC ve 3950/92/EEC sayılı Konsey Tüzüklerine bağlı olarak, yıllık garanti süt üretim miktarının (kota), ton işlenmek üzere satılacak süt ve ton doğrudan satılacak süt olmak üzere toplam ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Letonya, Letonya lı süt üreticileri için doğrudan ödeme desteklerinin diğer AB üyesi devletlerle eşit koşullarda sağlanmasını talep etmiştir. Doğrudan ödemelere konu olacak süt miktarının ise ton yani kota ile aynı miktarda olmasını talep etmiştir. 68

77 Letonya, primlerden yararlanacak hayvan sayılarına ilişkin aşağıdaki taleplerde bulunmuştur: 1254/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğünün 4.maddesine bağlı olarak, özel sığır ve dana priminin alınabilmesi için bölgesel tavan ın baş hayvan olması talep edilmiştir. 1254/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğünün 7(2).maddesine bağlı olarak, özel süt inekleri priminin alınabilmesi için ulusal tavan ın baş hayvan olması talep edilmiştir. 1254/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğünün 11(3).maddesine istinaden, 1995 yılı referans alınarak, kesim primi baş öküz, boğa, inek ve düve ve baş buzağı olmak üzere toplam hayvan için talep edilmiştir. Toplam ek ödeme miktarının ise, 1254/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğünün 14(1). maddesine istinaden, toplam Euro tutarında olması talep edilmiştir. Ayrıca, 1254/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğünün 3.maddesine istinaden, A derece, R2, R3, ve O2, O3 sınıf büyükbaş karkaslara iç alım yapmayı talep etmiş ve bu sınıfların 562/2000/EC Komisyon Tüzüğünün Ek I ine eklenmesini talep etmiştir. Letonya pozisyon belgesinin koyun ve keçi eti için ayrılan kısmında koyun yetiştiriciliği sektörünün gelişmesi için arazilerin meracılık ve hayvan yemi yetiştirmeye uygun olmasının bir avantaj olduğunu ve ayrıca koyun eti tüketiminde de son dönemlerde bir artış olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla, primlerden yararlanacak azami dişi koyun miktarının baş olarak belirlenmesini ve ayrıca, 2467/98/EC sayılı Konsey Tüzüğü Ek 10(1) de yer alan devletler listesine kendisinin de eklenmesi isteğini belirtmiştir. Letonya nın bal ve albümin başlığı altındaki talebi mali desteklerden faydalanacak arı kovanı sayısının olarak belirlenmesi olmuştur. 69

78 e. Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Pozisyon belgesinin ormanların korunmasına yönelik olarak ayrılan kısmında Letonya, 2158/92/EEC sayılı Konsey Tüzüğüne istinaden, ülke topraklarının orman yangını çıkma tehlikesi bağlamında orta dereceli riskli olarak sınıflandırılmasını istemiştir. f. Veterinerlik Yeni işletmeler açılması, eskilerinin kapatılması gibi işletme sayısının optimizasyonunu ve bu işletmelerin modernizasyonunu sağlayabilmek için, işletmelerin kurulmasına ilişkin gerekliliklerle ilgili olarak; - süt işleme işletmeleri (92/46/EEC sayılı Konsey Direktifi, Ek B, Bölüm I) için 1 Ocak 2005 tarihine kadar - balık tekneleri ile balık işleme işletmeleri (91/493/EEC sayılı Konsey Direktifi, Ek, Bölüm I ve III) için 1 Ocak 2005 tarihine kadar - büyükbaş ve küçükbaş hayvan mezbahaları ve kesimhaneleri (63/433/EEC sayılı Konsey Direktifi, Ek I Bölüm I, Ek II ve Bölüm I) için 1 Ocak 2006 tarihine kadar - tavuk eti üretim işletmeleri ve kesimhaneleri (71/118/EEC sayılı Konsey Direktifi, Ek I Bölüm I, Ek I ve Bölüm II, Ek II ve Bölüm I) için 1 Ocak 2006 tarihine kadar - kıyma ve yarı-işlenmiş et ürünü işletmeleri (94/65/EC sayılı Konsey Direktifi, Ek I Bölüm I, Ek I ve Bölüm III) için 1 Ocak 2006 tarihine kadar - et işleme işletmeleri (77/99/EEC sayılı Konsey Direktifi, Ek A Bölüm I) için 1 Ocak 2006 tarihine kadar geçiş süresi talep etmiştir. Geçiş dönemi olmaksızın kısa sürede bu gerekliliklerin karşılanmaya çalışılmasının sosyal ve ekonomik zorluklar yaratacağı belirtilmiştir. 70

79 Letonya pozisyon belgesinde, 90/677/EEC sayılı Konsey Direktifi ile belirlenen gereklilikleri karşılayan bir hayvansal atık işleme sisteminin kurulması için 1 Ocak 2005 tarihine kadar geçiş süresi verilmesini talep etmiştir. Letonya, 31 Aralık 2002 tarihinden önce inşa edilmiş olan, buzağıların kaldığı barakaların ve domuz ağıllarının yeniden inşası, havalandırması ve ısıtma sistemlerinin kurulması için, 98/58/EC, 91/629/EC ve 91/630/EC sayılı Konsey Direktiflerinde belirtilen hayvan refahı gerekliliklerinin uygulanmasına istinaden 1 Ocak 2010 tarihine kadar geçiş süresi talep etmiştir. Belgede bu barakaların ve ağılların AB gerekliliklerine uyum için kısa sürede yeniden inşa edilmesinin önemli ölçüde zaman ve mali kaynak gerektireceği vurgulanmıştır. Hayvan refahı ile ilgili olarak Letonya ayrıca, kesim öncesinde ve kesim esnasında hayvanların korunmasına ilişkin gereklilikleri de gözönünde bulundurarak, mezbahaların optimizasyonunu ve modernizasyonunu tamamlayabilmek ve yeni mezbahalar inşa edebilmek ve geliştirebilmek için 1 Ocak 2005 tarihine kadar geçiş dönemi talep etmiştir. Son olarak hayvan refahı konusuyla bağlantılı olarak, 91/628/EC sayılı Konsey Direktifine göre hayvanların taşınması esnasında en az 24 saat dinlendirilmeleri gerekmektedir. Letonya içerisinde ise taşımaların yasalarla belirlenen süreyi aşması mümkün değildir. Ancak pozisyon belgesinde Letonya topraklarından transit olarak geçmekte olan hayvanların dinlendirilebilmesi açısından en az 1 adet hayvan dinlendirme tesisi kurulmasının planlandığı ve bunun için de 1 Ocak 2006 tarihine kadar geçiş süresi talep edildiği belirtilmiştir. g. Bitki Sağlığı Tohum kalitesi ile ilgili olarak Letonya, sertifikalı tahıl ve yem bitkileri tohumlarında hiç bir şekilde vahşi yulaf tohumu bulunmamasını talep etmiştir. Pozisyon belgesinde, Letonya da yetişmeyen ve tohum olarak da satılmayan bazı ürün çeşitleri için AB gerekliliklerinin yerine getirilmeyeceği belirtilmiştir. 71

80 Ayrıca, Letonya da bulunmayan bazı zararlı organizmalar açısından korunaklı bölge olarak tanımlanılmaya yönelik de talepte bulunulmuştur. (EU Association Council 2001) 72

81 73

82 74

83 75

84 76

85 77

86 78

87 79

88 80

89 7.5 Litvanya a. Yatay Konular Litvanya tarım ürünlerinin organik üretimi ve organik üretimin tarım ürünlerinin ve yiyeceklerin üstünde belirtilmesine ilişkin 2092/91/EEC sayılı tüzüğe istinaden, sertifikası olmayan çiftliklerde üretilmiş tohum ve gübrelerin organik tarım yapan onaylanmış işletmelerde 1 Ocak 2006 tarihine kadar kullanılabilmesini talep etmiştir. Litvanya nın yatay konular alt başlığına ilişkin ikinci talebi, onaylanmamış şekerin onaylanmış organik arı üretim tesislerinde hazırlanan ve arıların beslenmesinin sağlanabilmesi amacıyla kullanılan karışımlarda, 1 Ocak 2006 tarihine kadar kullanılabilmesi için izin verilmesi yönünde olmuştur. b. Ortak Piyasa Düzenleri Süt ve süt ürünleri ortak piyasa düzenine ilişkin 1255/99/EC sayılı tüzüğe istinaden süt ineklerinin uygunluk kriterlerinin karşılanabilmesi amacıyla üç yıllık bir geçiş süresi tanınması talep edilmiştir. Ortak piyasa düzenleri alt başlığı dahilinde ikinci olarak içimlik süt ürünlerinin ortalama yağ oranlarının 2597/97/EC sayılı tüzüğe uyum sağlamasına ilişkin olarak 1 Ocak 2009 tarihine kadar geçiş süresi talep edilmiştir. c. Veterinerlik Et, süt ve balık işleme tesislerinin AB direktiflerine uygun hale getirilmek üzere yeniden inşası veya yapılandırılması amacıyla 31 Aralık 2006 tarihine kadar geçiş süresi tanınmasını istemiştir. d. Bitki Sağlığı Patates halkası çürüğü hastalığının kontrolüne ilişkin 93/85/EEC sayılı direktifin uygulanabilmesi amacıyla 31 Aralık 2005 tarihine kadar geçiş süresi talep edilmiştir. Bitki çeşitliliği haklarına istinaden ise, çiftçilerin ve arazi kullanıcılarının herhangi bir bitki çeşitinin sahibine yapacağı ödeme için tanınan sürenin 31 Aralık 2011 tarihine 81

90 kadar uzatılması talep edilmiştir (Anonymous 2001f). 82

91 83

92 84

93 85

94 86

95 87

96 88

97 7.6 Macaristan a. Yatay Konular Macar Hükümeti pozisyon belgesinde, katılım sonrasında doğrudan destek sisteminin ortak kurallarına ilişkin 1259/1999/EC sayılı tüzüğün ekindeki listede yer alan doğrudan destek planı da dâhil olmak üzere ortak tarım politikasının tamamının kendi devleti için de geçerli olmasını istediğini belirtmiştir. Ayrıca, Macar üreticilerin durumlarının diğer Avrupa ülkelerindeki üreticilerle paralel olduğu, üretim maliyetlerinin de dünya piyasalarıyla hemen hemen aynı olduğu, ancak bunların yanı sıra ülkenin karalarla çevrili olması nedeniyle Macar üreticilerinin fazladan bir de ulaşım masraflarıyla karşı karşıya olduğu ve tüm bu nedenlerle eşit rekabet sağlanabilmesi ve daha iyi hayat standartları sağlanabilmesi için bazı önlemler alınması ve destekler sağlanması gerektiği vurgulanmıştır. Macaristan kırsal kalkınmanın FEOGA tarafından desteklenmesine ilişkin 1257/1999/EC sayılı tüzüğe istinaden, 40 yaş altı genç çiftçilere yapılan azami yardım miktarının tüzükte belirtildiği gibi azami 25,000 Euro değil de Macaristan da uygulanmakta olan 60,000 Euro olmasını talep etmiştir. MDAÜ lerin tarımsal ve kırsal kalkınmasının katılım öncesi desteklenmesine ilişkin 1268/1999/EC sayılı tüzüğe istinaden üretici birliklerinin desteklenmesine devam edilmesini talep etmiş, ayrıca, katılım öncesinde çiftçilerle yapılan sözleşmelere sadık kalmak istediğini belirtmiştir. b. Ortak Piyasa Düzenleri Macar Hükümeti tarla bitkilerinin üreticilerinin desteklenmesine ilişkin 1251/1999/EC sayılı tüzüğün 2(2) maddesine göre hesapladığı baz alanın 3,628,298 hektar olarak belirlenmesini ve alt-baz alanlar olmaksızın tek bir baz alan tespit edilmesini istemiştir. Ayrıca, ülkede durum buğdayı üretiminin önemli düzeyde olduğu halde son yıllarda piyasa ekonomisine geçişin sonucu olarak mülkiyetlerde yaşanan değişikliklere bağlı olarak üretimde azalma yaşanmasına karşın, orta ve uzun vadede üretimin artacağı belirtilerek, aynı tüzüğün II. Ekine istinaden durum buğdayı üreticisi olan yedi bölgenin geleneksel üretim alanları olarak mevcut listeye ilave edilmesi, III. Ekine istinaden 89

98 durum buğdayının azami garanti alanının 15,000 hektar olması ve IV. Ekine istinaden de durum buğdayının geleneksel olarak üretilmediği alanlarda sınırın 50,000 hektar olarak belirlenmesi talep edilmiştir. Ortak piyasa düzenleri kapsamındaki bir diğer talep de, iklime bağlı olarak hasat mevsiminin (mısır hariç) 1 Temmuz ile 10 Ağustos arasında olması nedeniyle, tahıl ortak piyasasına ilişkin 1766/92 sayılı tüzüğün 4(2) maddesindeki listede İtalya, İspanya, Yunanistan ve Portekiz in yanına eklenerek, satın alma periyodunun 1 Ağustos 30 Nisan arası olarak tespit edilmesi olmuştur. Pozisyon belgesinde tarla bitkilerinden bir diğeri olan pirincin tüketiminin yılda 40,000 45,000 ton arası olduğu, üretimin son yıllarda piyasa ekonomisine geçişin sonucu olarak mülkiyetlerde yaşanan değişikliklere bağlı olarak azalmasına rağmen bundan önce 30,000 hektar civarında seyrettiği belirtilmiş, dolayısıyla ülkenin pirinç üreticisi ülkeler arasında sayılması, ulusal baz alanın 18,000 hektar olarak belirlenmesi ve Macaristan için telafi edici ödemelerin hektar başına 340 Euro olarak sabitlenmesi istenmiştir. Bunların yanı sıra, her ne kadar farklı bir cins olsa da üretim koşulları normal pirince benzeyen ve ülkedeki üretim alanı yaklaşık 1,100 hektarı bulan yabani pirincin (Hint pirinci-zizania acquatica) de ilgili piyasa düzenine dahil edilmesi talep edilmiştir. Yağlı tohumlara ilişkin olarak ise yıllık ortalama 800, ,000 tonluk ayçiçeği tohumu ve 100, ,000 tonluk kolza üretimi ile 500,000 tonluk soya fasülyesi ithalatı olan ülkenin 3405/93/EC sayılı tüzüğün I. Ekine fiyatlar ve arz için muhabir ülke olarak dahil edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca; baklagiller için 1577/96/EC sayılı tüzükte belirtilen azami garanti alanının 10,000 hektar artırılması, kuru yem için ulusal garanti miktarının yıllık 200,000 ton olarak düzenlenmesi, şekerin baz miktarının A tipi şeker için 400,000 ton, B tipi şeker için 80,000 ton olarak belirlenmesi ve izoglukozun baz miktarının A tipi izoglukoz için 130,000 ton, B tipi izoglukoz için 10,000 ton olarak belirlenmesi talep edilmiştir. c. Özel Ürünler Macar Hükümeti özel ürünler altbaşlığı dahilinde tütün, meyve ve sebze, işlenmiş 90

99 meyve sebze, muz, şarap ve alkollü içkiler için taleplerde bulunulmuştur. Bu talepler: /92/EEC sayılı tüzüğün 9(2).maddesine istinaden ham tütün için işleme kotasının yıllık 15,000 ton olarak belirlenmesi, /96/EC sayılı tüzüğün 14(7).maddesinin Portekiz için olduğu gibi Macaristan için de geçerli olması ve böylece Macar meyve sebze üretici birliklerinin de gelişmelerinin sağlanabilmesi amacıyla desteklerden faydalanabilmesi, - Taze domates için kotanın 321,442 ton olarak belirlenmesi, - Meyve ve sebze üretimine dair sözleşmelere ilişkin kurallara istinaden, sözleşmelerin yalnızca işlemeciler ile üretici birlikleri arasında değil aynı zamanda belli miktarlar dahilinde işlemeciler ile en fazla 1 hektarlık ekim alanı olan bireysel üreticiler arasında da yapılabilmesi ve bunun katılımdan sonraki beş yıl boyunca da geçerli olması, - Şeftalinin ve armutun doğal meyve sularındaki garanti eşiğinin biner ton artırılması, - Üçüncü ülkelerden alınan ve geleneksel olmayan muzların ithalatı için konulan Topluluk tarife kotalarının 70,000 ton artırılması, - Macaristan da yetiştirilen tüm bağlık alanların C I.a bağ yetiştiriciliği bölgesinin bir parçası olarak kabul edilmesi, - Tokaji forditás ve Tokaji máslás yapımında kullanılan geleneksel teknolojinin mevzuatta korunması, - Tokaji esansının özel bir bölgeye has kaliteli şarap üretimi olarak tanınması, - 822/87/EEC sayılı tüzüğün 65(2)(b)(c) ve (d) maddelerinde listelenen şaraplar arasına koyulması ve böylece daha yüksek sülfür dioksit içermesine izin verilmesi, - Katılım sonrasında Gümrük Birliği nin bir parçası haline geleceğinden ötürü, diğer üye ülkelere yapılan ihracatta Ortak Gümrük Tarifesinin önemini kaybedeceği için Tokaji şaraplarının doğru şekilde sınıflandırılması, - Doğru tarif ve tanıtımlar için Macarca şarap çeşidi isimlerinin ve terimlerin ilgili 91

100 yerlere eklenmesi, - Tokaji şaraplarının özel şişelerinin 3201/90 sayılı tüzüğün 20(1).maddesine eklenmesi, /89/EEC sayılı tüzüğün ve 2333/92 sayılı tüzüğün uygulamalarına karşı katılımdan önce üretilmiş ve stoklarda bulunan şarap ve alkollü içkiler için stoklar tükeninceye kadar istisna hakkı tanınması, - Köpüklü şarap elde edilebilecek bazı Macar şarapların çeşitlerinin 2332/92/EEC sayılı tüzüğe eklenmesi, - Pálinka isminin meyve aromalı alkollü içki yerine (yalnızca Macaristan da) kullanılması, /89/EEC sayılı tüzüğün II. Ekine Macaristan ın coğrafi bölümlerinin de eklenmesi, ve - Ülkede, 1576/89/EEC sayılı tüzüğün 1(4).maddesinde yer alan tariften farklı şekilde üretilen, yerli rom olarak ya da üretildiği bölgenin adı ile adlandırılan, etil alkolün Topluluk tüzüklerince izin verildiği ölçüde tatlandırılması ve renklendirilmesi ile üretilen romun üretilmesine ve pazarlanmasına izin verilmesidir. d. Hayvansal Ürünler Macaristan ın hayvansal ürünlere ilişkin talepleri genel olarak sığır ve dana eti, koyun ve keçi eti ve süt ve süt ürünleri alanlarında olmuştur. Sığır ve dana eti piyasasının ortak düzenine ilişkin 1254/1999/EC sayılı tüzüğün 4.maddesinde yer alan özel primlerden yıl başına yararlanacak hayvan sayısının 245,000 olarak belirlenmesi, 7(2).maddesinde yer alan süt ineği priminden 300,000 baş hayvanın, 11(3).maddesinde yer alan kesim priminden ise 480,000 baş hayvanın yararlanması talep edilmiştir. Aynı tüzüğün ek ödemelere ilişkin 14.maddesine istinaden ise Macaristan için ek ödemelerin 12 milyon Euro olarak belirlenmesi istenmiştir. Ayrıca, sığır etinde müdahale alımlarında katılımdan sonraki beş yıl boyunca A kategorisinin O2 ve O3 türlerinin de dâhil edilebilmesi yönünde talepte bulunulmuştur. 92

101 Koyun ve keçi etinin piyasa düzenine ilişkin taleplerin ilki koyun eti üreticilerine sağlanan prim için tavanın hayvan olarak belirlenmesi, ikincisi Macaristan ın keçi eti üreticilerinin prim alma hakkına sahip ülke sayılması ve üçüncüsü de keçi eti priminden faydalanacak hayvan sayısının 50,000 baş olarak belirlenmesi olmuştur. Süt ve süt ürünlerine istinaden Macaristan, süt ve süt ürünleri için ek vergileri düzenleyen 3950/92/EEC sayılı tüzüğe istinaden yıllık referans miktarın (kotanın) toptan satış için ton ve doğrudan satış için 200,000 ton olmak üzere toplam ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Bununla beraber, ek ödemelerin 2005 yılında 7,3 milyon Euro, 2006 yılında 14,6 milyon Euro ve 2007 yılında 22 milyon Euro olması istenmiştir. İçimlik süt ürünlerinin ortalama yağ oranlarının 2597/97/EC sayılı tüzüğe uyum sağlamasına ilişkin olarak, daha önceden Finlandiya ve İsveç e sağlandığı gibi katılımdan itibaren beş yıl boyunca geçiş süresi tanınması ve bu süre içinde sütteki yağ oranının % 2,80 olarak kalması (ki bu oran toplam satışların yaklaşık %60 ını oluşturmaktadır) talep edilmiştir. e. Veterinerlik Macaristan pozisyon belgesinde kuluçka dönemindeki tavukların korunmasına ilişkin asgari standartları belirleyen 88/166/EEC ve 99/74/EC sayılı Konsey Direktifleri ile uyum sağlamak için gerekli tüm yasaları ve tüzükleri kabul edeceğini belirtmiş ancak yeni kümeslerin yapılması ve kullanılmaya başlanması için 31 Aralık 2009 tarihine kadar bir geçiş süresi tanınmasını talep etmiştir. Macaristan buzağıların korunmasına ilişkin asgari standartları belirleyen 91/629/EEC sayılı Konsey Direktifi ile uyumlu ahırların yeniden inşası ve domuzların korunması için asgari standartları belirleyen 91/630/EEC sayılı Konsey Direktifi ile uyumlu ağılların yeniden inşası için de 31 Aralık 2009 tarihine kadar geçiş süresi tanınmasını istemiştir. Bunların yanı sıra, mevcut yapıların adı geçen direktiflerden belirtilen tarihe kadar muaf tutulması da talep edilmiştir. Bu taleplerin nedeni, yeniden yapılandırmaların çiftçiler üzerinde önemli bir yük oluşturacağının düşünülmüş olmasıdır. Pozisyon belgesinde Macar hayvan sağlığı yasalarına göre, yerli öküz çeşitlerinin ve 93

102 donör hayvanların döl ve embriyolarında Leptospires bulunmaması gerektiği ve donör hayvanların testlerinin 1987 yılından beri negatif sonuç verdiği ifade edilmiştir. Oysa 88/407/EEC syaılı Konsey Direktifi böyle bir gereklilik içermemektedir ve C Ekinde sulandırılmış dölde belirli antibiyotiklerin bulunması gerektiği belirtilmektedir. Bu ise Leptospires e karşı daha güçlü bir korunma yöntemidir ve Macar prosedürleri arasında yer almamaktadır. Dolayısıyla, Macar Hükümeti katılımdan sonraki 10 yıl boyunca Leptospires e karşı olan bu korunma yükümlülüğünden muaf tutulmak istediğini dile getirmiştir. Taze et üretimi ve pazarlanmasına ilişkin 64/433/EEC sayılı Konsey direktifi daha sonra 91/498/EEC sayılı Konsey Direktifi ile değiştirilmiş, buna göre üye devletlere Topluluk kurallarına uyum sağlamayan mezbaha ve kesimhanelerin onaylanması için 31 Aralık 1995 tarihine kadar geçici ve sınırlı bir derogasyon hakkı tanınmıştır. Macar Hükümeti de, tesislerin katılımla birlikte derhal Topluluk kurallarına uyumlu hale gelmesinin üreticiler için çok önemli boyutta bir yük teşkil edeceğini ileri sürerek bu derogasyon hakkından katılımdan sonraki beş yıl boyunca yararlanabilmeyi talep etmiştir. f. Bitki Sağlığı Bitki sağlığına ilişkin ilk talep, ülke topraklarının Zea akdiken L. tohumlarında görülen Erwinia stewartii zararlı organizması ile meyve ve sebzeler haricinde Vitis çeşitlerinde görülen Xylophylus ampelinus zararlı organizması ülkede bulunmadığı için 77/93/EEC sayılı Konsey Direktifinin 2(1)(h).maddesinde yer alan korunaklı bölgeler arasında sayılması yönünde olmuştur. Bu şekilde ülkede mevcut olmayan bu zararlı organizmaların ülkeye girişi alınacak uygun önlemler sayesinde engellenebilecektir. İkinci ve son talep ise, Cuscuta ssp., Galium ssp. ve Datura stramonium çeşitlerinin vahşi ot tohumlarının onaylanmış tohum çeşitlerinde bulunmasının yasaklanmasına ilişkin olmuştur. Mevzuattaki ilgili tüzük ise bu tohumları yasaklamamakta, yalnızca bulunabilecekleri azami miktarları belirlemektedir. Macar Hükümeti işbu konuda ülkesinde geçerli olan kuralların katılımdan sonraki beş yıl boyunca da geçerli olabilmesini ve tohumların menşei ne olursa olsun bu kuralların uygulanabilmesini talep etmiştir. Bunun en önemli nedeni bahsi geçen vahşi otların Macaristan ın iklim koşullarında çok kolay üreyebilmesi ve kontrolünün özellikle vejetasyon döneminde 94

103 çok zor olması olarak ifade edilmiştir (Anonymous 1999c). 95

104 96

105 97

106 98

107 99

108 100

109 101

110 102

111 103

112 104

113 7.7 Malta AB ile katılım müzakereleri dâhilinde Malta Hükümeti tarım sektörüne ilişkin toplam 42 özel düzenleme yapılmasını istemiştir. Bu özel düzenlemeler ayrıntılarıyla Malta nın tarıma ilişkin müzakere evraklarında belirtilmiştir. Malta nın tarım pozisyonu iki ana bölüme ayrılmıştır: ilk bölüm veterinerlik ve bitki sağlığı, ikinci bölüm ise ortak piyasa düzenleri ve kırsal kalkınma. Malta nın talep ettiği özel düzenlemeler 10 geçiş sürecini, 5 derogasyonu, çeşitli destekleme önlemlerini ve diğer düzenlemeleri içermektedir. Öncelikle Malta tüm tarımsal arazisinin, yapısal sorunlara ve diğer çeşitli sebeplere bağlı olarak az gelişmiş bölge olarak tanımlanmasını talep etmiştir. Bu açıdan, az gelişmiş bölge statüsüne ilişkin sınıflandırma kriterlerinin de görüşülmesi gerektiğini belirtmiştir. Bununla birlikte çiftçilerine FEOGA dan kırsal kalkınma için destek sağlanmasına ilişkin 1257/99/EC sayılı tüzüğün 15.maddesinde belirtilen azami telafi ödemesi miktarlarından daha yüksek ödeme yapılmasını talep etmiştir. Bazı arazilerinin çevresel kısıtlara maruz olarak tanımlanmasını talep etmiştir. Ayrıca, ülke tarımının ortak tarım politikasının ikinci sütununa ilişkin olarak rehabilitasyonu, yeniden yapılandırılması ve finansal kapasitesi için desteğe ihtiyacı olduğunu belirtmiştir. Bu amaçla, ülke tarımının kendine özgü özellikleri ve tarım arazilerinin küçük olması gerçeğinden kaynaklanan konulara yönelik olarak bir Kırsal Kalkınma Programı hazırlamıştır. AB ye katılım ile alacağı desteklerle uyum içerisinde, gerekli hazırlıkların ve devamlılıkların temini için tarım ve kırsal kalkınma alanında kendisine özel bir katılım programından faydalanmayı talep etmiştir. a. Ortak Piyasa Düzenleri Tarım mevzuatının kabul edilmesinin Malta nın gıda sektörü üzerinde önemli boyutlarda baskı yaratacağı belirtilmiştir. OTP nin ortak piyasa düzenleri kurallarının uygulanması ve ürünlerin uyumlaştırılması için orta vadeli stratejiler belirlemesi gereken çiftçilerin olumsuz etkilenebileceğine dikkat çekilmiştir. Çiftçilerinin ve gıda 105

114 işleme sektöründe çalışanların kendilerini OTP önlemlerine aşamalı olarak uyumlu hale getirebilmeleri için Malta Tarımı için Özel Piyasa Politikası Programı oluşturulmasını talep etmiştir. Malta nın günlük tüketim, tarımsal üretim ve ürün işleme için gerekli gıda ve tarımsal ürün teminine ilişkin belirli sosyo-ekonomik sorunları vardır. Tarımsal ürün ve gıda temini ağırlıklı olarak belirli ürünlerin AB ve üçüncü ülkelerden ithalatına bağımlıdır yılında AB den 185 milyon Euro değerinde ithalat yapılırken, AB ye ihracat yalnızca 5,9 milyon Euro değerinde yapılabilmiştir. İşte bu ticaret dengesini düzenleyebilmek için Malta bazı temel ürünler için özel tedarik anlaşmaları yapılması talep edilmiştir. Bu tedarik anlaşmaları ile tedarik edilecek miktarlar her yılın bilançosunda arz dengesine dâhil edilecektir. Bu anlaşmalar mevcut ticaret akışının devamını sağlamaya yardımcı olacaktır. Bu önlemler aynı zamanda Malta nın adaya özgü ve çevresel coğrafi durumlarını da telafi edecektir. Malta ayrıca bazı tarımsal faaliyetler için de destek önlemleri talep etmiştir. Bunlar hayvancılık, hayvansal ürünler üretimi ve tarla bitkileri üretimi ile ilgili destek önlemleridir. Malta adasının çevresel ve coğrafi konumu, sınırlı ölçek ekonomisi ve yüksek üretim maliyetleri Malta lı üreticilerin AB tarafından sağlanan mali olanaklardan yararlanmasını zorlaştırmaktadır. Bu özel zorlukların yanı sıra, üretimi belirleyen ve etkileyen daimi sınırlamalar vardır. Örneğin, adanın topoğrafyası, iklimi ve doğal toprak koşullarından dolayı çiftliklerin küçük olması. Bu yüzden özel önlemlerin hem tarımı desteklemesi hem de Malta nın çevresel, ekolojik ve sosyal dengesini koruması gerekmektedir. Malta 1251/99/EC sayılı tüzükteki desteklere, geviş getiren hayvanlar ve tavşanlar için uygun lifli gıda temini için azami 4500 hektarlık bir ek yapılmasını talep etmiştir. Sıvı atıkların artırılması ile elde edilen sulama suyunda artış olması geviş getiren hayvanlar ve tavşanlar için güçlü lifli maddeler gibi yeterli gıda temin ederek mevcut arazinin her yıl ek bir ürün vermesini sağlayacaktır. 106

115 Malta, 2316/99/EC sayılı tüzükle sağlanan arazi ödemelerinin, arazi mülkiyetinin aşırı bölünmesine bağlı olarak, 0,3 hektardan daha küçük araziler için de geçerli olmasını talep etmiştir. Malta meyve ve sebze için ortak piyasa düzenleri oluşturulmasına ilişkin 2200/96/EC sayılı tüzüğün 14(7).maddesinin Malta için de geçerli olmasını talep etmiştir. Malta daki üretici birliklerinin gelişmesinin çok yavaş olmasından ve meyve sebze piyasasındaki paylarının çok düşük olmasından dolayı bu desteğin birliklerin kurulmasını ve gelişimini cesaretlendireceği ve destekleyeceği belirtilmiştir. Malta 2201/96/EC sayılı tüzüğün 6.maddesine istinaden domates yetiştiriciliğinin sürekliliğinin sağlanabilmesi için, işlenmemiş taze domatesler için 50,000 tonluk ulusal işleme eşiğinin mevcut Topluluk eşiğine eklenmesini talep etmiştir. Bununla beraber, aynı tüzüğün bireysel üreticilere üretim desteği sağlanmasıyla ilgili 2(2).maddesine ilişkin olarak beş yıllık bir geçiş süresi tanınması talep edilmiştir. İşlenmiş domatesin Malta adası dışına pazarlanabilmesi için CIF fiyatının %10 u değerinde bir spesifik destek talep edilmiştir. Bu pazarlama desteğinin bir yıl içerisinde net olarak en fazla 15,000 ton işlenmiş Malta domatesi ile sınırlı olacağı belirtilmiştir. Ayrıca, domates bazlı ürünlerin üretim desteği alabilmesi için gerekli asgari kalite koşullarına ilişkin 1764/86/EEC sayılı tüzüğe yönelik olarak domates ürünlerinin içeriği konusunda derogasyon talep etmiştir. Bu derogasyonu istemesinin temel amacı Malta da üretimi gelenekselleşmiş işlenmiş domates ürünlerinin üretiminde şeker ve diğer maddelerin kullanımıdır. Malta da üretimi yapılan ve tipik bir Malta domates ürünü olan Kunserva nın içerisinde %10 şeker, %3 tuz ve gerekirse ph dengeleyici bulunduğu ama bir yandan da bu ürünün Malta da kişi başı tüketimi çok yüksek olduğu görülmektedir. Şaraplarla ilgili düzelemeler ışığında Malta mevcut yerli kaliteli şarap piyasasına şarap sağlayabilmek amacıyla 1493/99/EC sayılı tüzüğün II. Başlığına istinaden üzüm bağlarının kapsadığı alanın, 1950 lerdeki gibi 1,000 hektara çıkarılmasına yönelik ulusal politika ve programın sürdürülmesini talep etmiştir. Böylece üreticilerin spesifik bölgelerde üretilen kaliteli şarap üretimi için ve kaliteli şarap talebini karşılayabilmek için daha fazla üzüm üretmesinin sağlanacağı belirtilmiştir. Geçmişte üreticiler turistik 107

116 amaçlarla düşük kaliteli şarap üretimine yönelmiş ve yerli üzümlere talepleri azalmış, ancak zamanla tüketici tercihlerindeki değişiklikler üretimde değişiklik yapılmasını zorunlu kılmıştır. Dolayısıyla Malta kaliteli şarap üretiminin büyük bir kısmı için ithal üzüm kullanır hale gelmiştir. Malta yerel çeşitlerini ve biyo-çeşitliliği korumaya yönelik olarak 1493/99/EC sayılı tüzüğün V.ekine istinaden yerel çeşitlerden üretilen şaraplar için asgari doğal alkol oranının pozisyon belgesinin hazırlandığı dönemde mevcut sistemde olduğu gibi %8 olarak kalmasını ve bu oranda en fazla %3 lük bir artış yapılabilecek olmasını talep etmiştir. Malta da kuru yem fabrikası kurmanın çevresel sıkıntıları olduğu için, 603/95/EEC sayılı tüzüğün 3. ekinde yer alan suni kuru yeme uygulanabilir oranın Malta da güneşte kurutulmuş kuru yemler için de geçerli olması talep edilmiştir. Pozisyon belgesinde bunun, yerli kuru yem üretiminin geliştirilmesi ve canlı hayvan ve süt sektörleri açısından kuru yemin besin değerinin artırılması için önemli bir önlem olduğu belirtilmiştir. b. Hayvansal Ürünler Malta da süt sektörünü korumak ve yerel tüketiciye ve turistlere taze süt ve süt ürünleri temin edebilmek amacıyla, pozisyon belgesinin hazırlandığı dönemde mevcut AB kotasına ek olarak süt üretim miktarı için ulusal üretim kotasının ton olması talep edilmiştir. Ayrıca, 2597/97 sayılı tüzüğün 3(b). Maddesine istinaden, süt ve süt ürünleri üretiminde mevcut doğal kısıtlara, tüketici tercihine ve besin değerlerine bağlı olarak sütteki yağ oranının %2,5 olmasını yani mevcut sistemdeki oran ile aynı kalmasını talep etmiştir. Malta, süt ve süt ürünleri üretimi için elverişli alanın sınırlı olmasına bağlı olarak, 1254/99/EC sayılı tüzüğün stoklama yoğunluğu gerekliliklerine ilişkin 12.maddesine istinaden derogasyon talebinde bulunmuştur. Ayrıca, aynı tüzüğün 6(4).Maddesine istinaden, süt ve süt ürünleri endüstrisini desteklemek amacıyla süt ineği primlerinden faydalanmak için de talepte bulunulmuştur. 108

117 Malta, 2467/98/EC sayılı tüzükle dişi koyunlar için sağlanan primin keçi yetiştiren Malta lı üreticiler içinde geçerli olmasını talep etmiştir. 3493/90/EEC sayılı tüzüğe bağlı olarak asgari üç dişi koyunu ya da dişi keçisi bulunan üreticilerin yıllık dişi koyun primi ödemelerinden ve az gelişmiş bölgelerdeki üreticilere sağlanan ek ödemelerden faydalanması talep edilmiştir. Bunun nedeni, Malta daki pek çok ailenin kendi tüketimlerini karşılamak ve ailelerine ek gelir sağlamak amacıyla ortalama üç dişi koyun ya da anaç keçi besliyor olmasıdır. Malta domuz populasyonunun mevcut sağlık statüsünü korumak ve potansiyel çevre risklerini sınırlamak amacıyla referans miktarın yıllık kesilmiş domuz olarak kalmasını talep etmiştir. c. Yapısal Politikalar, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Malta tüm tarımsal arazisinin, Malta daki tarım arazilerinin yapısal sorunları ve diğer çeşitli sebeplere bağlı olarak az gelişmiş bölge olarak tanımlanmasını talep etmiştir. Ayrıca kendisinin az gelişmiş bölge statüsüne ilişkin kriterleri görüşmeyi talep etmiştir. Bununla birlikte Malta lı çiftçilerin 1257/99/EC sayılı tüzüğün 15.maddesinde belirtilen azami miktardan daha fazla telafi edici ödemesi alması gerektiğini belirtmiştir. Pozisyon belgesinde bazı bölgelerin çevresel kısıtlara maruz olarak tanımlanması talep edilmiştir. Bu durumun Malta adasının tarımsal arazi kullanımının devamını sağlayacağı, yaşanabilir bir kırsal kesim yaratacağını ve sürdürülebilir bir tarım sistemi temin edeceğini vurgulamıştır. Bu durumun ayrıca, çevresel kısıtları olan alanların çevre derecelendirmesini düzelteceği ve çevresel gereklilikleri temin edeceği belirtilmiştir. Bu açıklama özellikle tipik yapısını korumak için özel dikkate ve teşviklere ihtiyacı olan Gozo gözönünde bulundurularak yapılmıştır. d. Veterinerlik Malta nın geleneksel hayvan temin alanlarından hayvan taşımacılığı yapılan bir takım rotalar vardır. Hayvan refahı direktifleri aayvanların taşınmaları esnasında çeşitli noktalarda dinlendirilmek ve beslenmek üzere araçlardan indirilmesini gerektirir. Malta diğer üye ülkelerden ve üçüncü ülkelerden canlı hayvan ve hayvan ürünleri ithalatına 109

118 ilişkin mevcut koruma önlemlerini devam ettirmeyi talep etmiştir. Bunun yanı sıra, Malta belirli ek sağlık kontrolleri talep etmiştir. Ayrıca, diğer üye ülkelerden ithal ettiği canlı hayvan ve hayvansal ürünler için duraklama noktası bulundurmaya devam edecektir. Alınacak ek önlemler hayvanların çeşitine, nereden geldiklerine ve taşınmanın şekli ve rotasına bağlı olacaktır. Taze etin Topluluk içinde ticaretini etkileyen sağlık sorunlarına ilişkin 64/433/EEC sayılı direktifin 3(1a) maddesinin, et ürünlerinin Topluluk içinde ticaretini etkileyen sağlık sorunlarına ilişkin 77/99/EEC sayılı direktifin 3(1) maddesinin ve kıymanın ve et karışımlarının üretimini ve piyasada sunulmasına ilişkin 94/65/EEC sayılı direktifin 3(1b)(i) ve (ii) maddelerinin uygulanmasına yönelik olarak altı yıllık bir geçiş dönemi talep edilmiştir. Tavuk etinin ticaretini engelleyecek sağlık problemlerine ilişkin 71/118/EEC sayılı direktifin 3(1a) ve (1b) maddeleri ile tavşan etinin ve av etinin üretimi ve piyasada sunulmasını etkileyen kamu sağlığı ve hayvan sağlığı sorunlarına ilişkin 91/495/EEC sayılı direktifin 3(1a) maddesinin uygulanmasına yönelik olarak üç yıllık bir geçiş dönemi talep edilmiştir. Bu geçiş dönemleri mezbaha ve kesim işletmelerinin kontrolleri ve yeniden yapılandırılmaları içindir. Her bir işletmenin, AB ye katılımdan en az altı ay önce bir plan sunması gerekecektir. Kayıt ve onay gerekliliklerini karşılamayan işletmeler katılım sonrasında çalışamayacaktır. Küçük kapasiteli işletmeler ürünlerini yalnızca yerel piyasada satabilecektir. Çiğ sütün, işlenmiş sütün ve süt ürünlerinin üretimi ve piyasada sunulmasına ilişkin sağlık kurallarına ilişkin 92/46/EEC sayılı direktifin 3(1b) ve 5(2) maddelerinin uygulanmasına yönelik olarak altı yıllık bir geçiş dönemi talep edilmiştir. Bu geçiş dönemi çiftliklerin ve süt ve süt ürünleri üreticilerinin geliştirilmesini ve yeniden yapılandırılmasını sağlayabilmek ve sürülerde mastitis kontrolü yapabilmek için talep edilmiştir. Her bir işletmenin, AB ye katılımdan en az altı ay önce, kendi kategorisinin gerekliliklerini karşılayabilmek için bir plan sunması gerekecektir. Kayıt ve onay gerekliliklerini karşılamayan işletmeler katılım sonrasında çalışamayacaktır. Küçük kapasiteli işletmeler ürünlerini yalnızca yerel piyasada satabilecektir. 110

119 Malta bazı hayvansal ürünlerde bulunan belirli maddeleri ve kalıntıları tespit için örneklemenin düzeyini ve sıklığını belirlemeye ilişkin 97/747/EC sayılı kararın 1.maddesine istinaden yumurta ve sütün asgari örnek sayısı konusunda derogasyon talebinde bulunmuştur. Malta ayrıca, hem testlerin maliyetleri çok yüksek olduğundan hem de testlerin yapılabilmesi için bilimsel deneyim gerektiğinden dolayı kalıntıları tespit edebilmek için diğer üye ülkelerin akredite laboratuarlarını kullanabilmeyi talep etmiştir. Malta hayvan atıklarının yok edilmesi için eritmek yerine, yakıp kül haline getirme yönteminin kullanılması ve düşük ve yüksek riskli maddelerin kontrollü bir şekilde ortadan kaldırılmasına ilişkin 90/667/EEC sayılı direktifin 4. ve 5. maddelerine istinaden derogasyon talep etmiştir. Tavuk eti fabrikalarının hayvansal atıkları yakılarak yok edilecek ve böylece atık maddelerin gıda maddelerine karışma olasılığı ortadan kaldırılmış, eritme masrafları önlenmiş ve eritme tesislerinden emisyon olması riskleri azaltılmış olacaktır. Domuzların korunmasına yönelik asgari standartlara ilişkin 91/630/EEC sayılı direktifin uygulanması için 2007 yılının sonuna kadar bir geçiş dönemi talep edilmiştir. Ayrıca, kuluçka tavuklarının yetiştirildiği kümeslere ilişkin asgari standartlara ilişkin 88/166/EEC sayılı direktifin uygulanması için üç yıllık bir geçiş dönemi talep edilmiştir. Bu geçiş dönemleri çiftliklerin yeniden yapılandırılmasını sağlamak ve tavukçulukta 1990 yılından önce ve domuz yetiştiriciliğinde 1994 yılından önce kurulmuş olan birimler üzerindeki stok yoğunluğunu kontrol edebilmek amacıyla talep edilmiştir. e. Bitki Sağlığı Malta hayvan besleme alanında çalışan belirli işletmelerin ve aracıların onaylanması ve kaydedilmesi için koşullara ilişkin 95/69/EEC sayılı direktifin uygulanması için beş yıllık bir geçiş dönemi talep etmiştir. Bu geçiş dönemi yem imalathanelerinin yeniden yapılandırılabilmesini sağlamak için talep edilmiştir. Her bir işletmenin, AB ye katılımdan en az altı ay önce, kendi kategorisinin gerekliliklerini karşılayabilmek için bir plan sunması gerekecektir. Kayıt ve onay gerekliliklerini karşılamayan işletmeler 111

120 katılım sonrasında çalışamayacaktır. Küçük kapasiteli işletmeler ürünlerini yalnızca yerel piyasada satabilecektir. Malta Citrus Tristeza Virus, Plum Pox Virus ve Colorado Beetle isimli zararlı organizmalara ilişkin olarak kendisine 2000/29/EEC sayılı direktifin 2.maddesine istinaden korunaklı bölge statüsü verilmesini talep etmiştir. Laboratuar tesislerinin ve teknik elemanların sınırlı olmasından dolayı bitki koruma ürünlerinde ve biyositlerde bulunan aktif maddelerin değerlendirilmesine ilişkin 3600/92/EEC sayılı tüzüğe istinaden derogasyon verilmesini talep etmiştir. Pestisit markaları için diğer üye ülkelerde yapılmış olan değerlendirme testlerinin sonuçlarının kabul edilmesini talep etmiştir. 79/117/EEC sayılı direktifin ekinde bulunan bazı bitki koruma ürünlerinin ve biyositlerin piyasaya sürülmesine ve kullanılmasına dair yasağın devam ettirilebilmesini talep etmiştir (Anonymous 2001b). 112

121 113

122 114

123 115

124 116

125 117

126 118

127 119

128 120

129 121

130 122

131 7.8 Polonya a. Yatay Konular Polonya, IACS nin uygulanmasından kaynaklanan masrafların %50 sine kadar olan bir kısmının karşılanabilmesi için katılımdan sonraki üç yıl boyunca AB bütçesinden mali destek sağlanmasını talep etmiştir. Polonya pozisyon belgesinde bir önceki genişleme sürecinde üye olan devletlerin ve diğer üye devletlerin bu sistemin oluşturulması sırasında AB fonlarından destek aldığını ve kendisinin de tüm bu devletlerle eşit haklardan faydalanması gerektiğini belirtmiştir. b. Ortak Piyasa Düzenleri Polonya 1251/99/EC sayılı Konsey Tüzüğüne bağlı olarak baz alan hesapları ve kolza tohumu için ulusal referans alanın belirlenmesi için yıllarının, referans üretim miktarının hesaplanması için ise 1986/ /1991 yıllarının temel teşkil etmesini talep etmiştir. Bu yıllar aralığında yapılan hesaplar doğrultusunda baz alan olarak 9,235,000 hektar ve kolza tohumu için ulusal referans alan 512,700 hektar olarak tespit edilmiştir. Referans üretim miktarının tespiti için ise yılları arasındaki iki uç değer hesap dışı bırakılarak bulunan üretim miktarının ortalaması alınmış (3.14 ton/ha) ve hesaplanan rakam %15 yükseltilmiştir. Buna göre referans üretim miktarı hektar başına 3.61 tondur. Ekilebilir ürün üreticilerine destek sağlanmasına ilişkin 1251/99/EC sayılı Konsey Tüzüğünün Ek 1 inde yer alan ürün listesine fasülyenin eklenmesini talep etmiştir. Pozisyon belgesinde bu talep, Polonya da bu ürünün üretiminin özellikle diğer AB ülkelerine oranla daha yüksek miktarlarda olduğu, onbinlerce ailenin bu ürünün üretimiyle geçimini sağladığı, listede yer alan diğer pek çok proteinli ürünle aynı ölçüde protein içerdiği gibi nedenler belirtilerek gerekçelendirilmiştir. Toprak ve iklim koşulları patates ve nişasta üretimine çok uygun olduğu için Polonya Avrupa daki en büyük patates üreticisidir. Mevcut nişasta üretim tesislerinin yıllık nişasta üretim kapasitesi 330,000 tondur. Polonya pozisyon belgesinde nişasta üretimine önemli düzeyde bir sınırlama getirilmesinin büyük miktarda ham maddenin ve iş gücünün kullanılmamasına yol açacağı belirtilerek, patates nişastası üretimi için üretim 123

132 miktarı kotasının 260,000 ton olması talep edilmiştir. Polonya, üreticilere destek sistemi dahilinde telafi edici ödeme yapılmasına ilişkin 658/96/EC sayılı Komisyon Tüzüğü Ek 2 de yer alan ürünler arasına Polonya da yetiştirilen çift sıfır kolza tohumu çeşitlerinin ve melez kolzaların da doğrudan ödemelere konu olmak üzere eklenmesini talep etmiştir. Polonya da üretilen kışlık ve baharlık çift sıfır kolza tohumu, AB deki kolza tohumu yeterliliklerini tam olarak karşılamakta olduğu için bu listeye eklenmesi gerektiğini belirtmiştir. Polonya kuru yem üretim miktarı kotasının ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Polonya pozisyon belgesinde, bu miktarı tespit ederken 160, ,000 tonluk mevcut üretimi, 300,000 tonluk piyasa talebini, yetiştirilme alanlarının çoğunlukla işsizliğin en yüksek olduğu bölgeler olup 160,000 ton kuru yem üretiminin yaklaşık kişiyi istihdam ettiğini, ve yem üretiminin toprağı beslediğini de göz önünde bulundurduğunu belirtmiştir. Toplam ton beyaz şeker üretim kotası talep edilmiştir. Bunun tonu A kotası ve 216,000 tonu B kotası olarak tespit edilmiştir. Polonya her yıl şeker pancarı üretiminin ortalama 400,000 hektar alanda olmak üzere sanayinin en az geliştiği ve işsizliğin en fazla olduğu bölgelerde yapıldığını, üretimin çok fazla azaltılması durumunda çiftçilerin gelir seviyesinin ve yaşam standartlarının çok düşeceğini ve buna bağlı olarak ulusal bütçeden bu çiftçilere ve ailelerine yapılacak olan sosyal yardımların bütçe için büyük bir yük haline geleceğini belirtmiştir. İzoglukoz üretimi için ise Polonya daki yıllık izoglukoz talebi doğrultusunda 15,000 ton A kotası ve 5,000 ton B kotası olmak üzere toplam 20,000 ton üretim miktarı kotası belirlenmesi talep edilmiştir. AB de özel depolama sözleşmesine konu olabilecek asgari keten lifi miktarı 10,000 kg dır. Polonya da ise üreticiler bu gerekliliği karşılayabilecek kapasitede değildir, çünkü bireysel keten ekim alanı yaklaşık hektardır, kısa ve uzun keten lifi üretimi hektar başına yaklaşık 800 kg dır ve üreticiler üretici birliklerine bağlı olarak değil bireysel olarak çalışmaktadırlar. Dolayısıyla, Polonya destek almaya uygun özel 124

133 depolama sözleşmeleri için yeterli asgari keten miktarlarının üretilebilmesi için üç yıllık bir uyum süreci istemiştir. Ayrıca, Polonya da yetişen keten lifi ve kenevir çeşitlerinin, Polonyalı üreticilerin diğer üreticilerle eşit rekabet koşullarına sahip olabilmesi için, destek alabilen ürünler listesine eklenmesi talep edilmiştir. c. Özel Ürünler Polonya muz ithalat rejimine ilişkin olarak DTÖ ile AB kurallarının birbiriyle çakıştığını ve bu konuda geçici bir düzenleme yapılmasını talep ettiğini belirtmiştir. Polonya ürün destek sistemine Polonya için önemli olan ürünlerin de eklenmesini talep etmiştir. Bu ürünler; dondurulmuş şekersiz çilek, dondurulmuş böğürtlen, dondurulmuş siyah frenk üzümü, dondurulmuş kırmızı frenk üzümü, dondurulmuş vişne ve konsantre elma suyudur. Polonya pozisyon belgesinde, bu ürünlerin fiyatlarında ve üretimlerinde istikrar sağlanmasının hem Polonya hem de AB yararına olacağını belirtmiştir. Çünkü, Polonya da binlerce aile geçimini bu ürünlerin üretiminden sağlamaktadır ve Polonya nın bu ürünler için oldukça elverişli toprakları ve iklimi vardır. Ayrıca, Polonya da bu konuda istikrar sağlandığı takdirde AB nin bu ürünleri üçüncü ülkelerden almasına gerek kalmayacaktır. Ayrıca, Polonya yumuşak meyveler, vişne ve bazı sebzeler için ürünlerin geliştirilmesi ve dolayısıyla ihracatının da artması için özel destek almayı talep etmiştir. Polonya nın meyve ve sebzeler başlığı altındaki bir diğer talebi de açık havada yetişen ve ağırlığı 180 gr dan az olan salatalıkların pazarlama için uygun kabul edilmesidir. Polonya AB de patates için de üretici birliklerini, depo ve işleme tesislerinin modernizasyonunu, üretici eğitimlerini, tarımsal teknolojiye uyumu teşvik eden programları ve modern pazarlama tekniklerini destekleyecek bir ortak piyasa düzeni kurulmasına ilişkin talepte bulunmuştur. Polonya ekonomisi için çok önemli olduğu belirtilen şifalı bitkiler, aromalı bitkiler ve medikal bitkiler için üretici birliklerinin kurulmasını ve işlemesini, şifalı bitkilerin kurutulmasına ilişkin yöntemlerin geliştirilmesini, şifalı bitkilerin işlenmesine ilişkin 125

134 yöntemlerin geliştirilmesini, sertifikasyon sistemi ve laboratuar kontrollerinin kurulmasını ve sürdürülebilir şifalı ot yetiştiriciliğini destekleyecek bir destek sistemi kurulmasını talep etmiştir. Polonya da bahçe tarımıyla uğraşanlar yeterli düzeyde organize olmadıkları ve bahçe tarımı ürünleri üretimi ciddi oranda parçalanmakta olduğu için üretici birliklerinin onaylanması için gereklilikler, en az beş üye ve pazarlanabilir ürünlerin asgari değerinin de en az 100,000 Euro olması şeklinde belirlenmiştir. Polonya, bağ çeşitleri için sınıflandırma kriterlerini belirleyen ve AB üye devletlerinde yetiştirilmesi önerilen çeşitlerin listesini içeren 3800/81/EEC sayılı Komisyon tüzüğünün yükümlülüklerinden muaf tutulmasına dair talepte bulunmuştur. Çünkü Polonya da bağcılık endüstriyel olmayan bir niteliktedir ve Polonya nın iklimi de ticari olarak bağ yetiştiriciliği için pek uygun değildir. Tüm bu nedenlerle, bu çeşitlerin belirlenmesi için uygulanması gereken test yükümlülükleri ile bitkisel üreme maddesi üretiminin gerekliliklerinden de muaf tutulmayı talep etmiştir. Polonya da votka üretiminin temel ham maddeleri tahıl ve patatestir yılları arasında içki sertliği %80 in altında olan alkollü içkilerin ihracatı yaklaşık 38,000 tondu ve bu miktarın üretilmesi gereken tahıl üretimi 124,400 tondu. Bütün bu verilere dayanarak, Polonya üçüncü ülkelere ihraç edilen Polonya nın tahıl votkaları için ihracat geri ödemesi yapılmasını talep etmiştir. Bu ihracat geri ödemelerinin idaresinin ve kontrolünün AB nin kuralları çerçevesinde gerçekleştirileceği belirtilmiştir. Pozisyon belgesinde bu uygulamanın Polonyalı üreticiler ile AB üyesi devletlerin üreticilerinin eşit muamele görmesi anlamına geleceği vurgulanmıştır. Bunların yanı sıra, katılım sonrasında alkollü içki hammaddesi olarak patates ve tahıl kullanımının aynı ölçüde devam ettirilebilmesi talep edilmiştir. Alkollü içkiler konusunda bir diğer talep ise Polonya nın meyve şaraplarının üzerine bunu belirten etiketler eklenmesine ilişkin olmuştur. Polonya bu geleneksel içkinin tüketiciler tarafından ayırt edilebilmesi için uygulamanın gerekli olduğunu belirtmiştir. Ayrıca, pozisyonda hammaddeleri Polonya da üretilen ve yine Polonya da içki olarak işlenen bazı içkilerin isimleri verilerek bu içkilerin AB de koruma altında olan diğer 126

135 içkilerle birlikte korunmaları talep edilmiştir. Ham tütün için 70 tonluk garanti eşiği talep edilmiştir. Bir üretici birliğinin onaylanması için ise, belirli bir alanda bir grup üretici tarafından üretilen toplam ürün miktarındaki asgari ham tütün üretimi oranının %0,4 olmasının yeterli sayılması talep edilmiştir. Bu rakam mevcut üretim hacmi ve üretim alanı göz önünde bulundurularak tespit edilmiştir. Polonya, ülke topraklarında yetiştirilmeyen bazı tohumların, tahıl tohumlarının, yağlık tohumların ve lif bitkilerin tohumlarının pazarlanmasına ilişkin direktiflerde belirtilen yükümlülüklerden muaf tutulmayı talep etmiştir. Şerbetçiotu ticaretine ilişkin olarak yetkili sertifikalandırma kurumlarının ve şerbetçiotu üretimi yapılan alanların belirlenmesi için katılımdan sonra 4 aylık bir süre verilmesi talep edilmiştir. Bununla birlikte 1517/77/EEC sayılı Komisyon Tüzüğünde yeralan AB de üretilmekte olan şerbetçiotu çeşitlerinin listesine, Polonya da yetiştirilen şerbetçiotu türlerinin, ürünün üretiminin devamlılığının sağlanması amacıyla eklenmesi talep edilmiştir. d. Hayvansal Ürünler Polonyalı üreticilere yapılacak olan doğrudan ödeme desteklerinin hesaplanması için temel teşkil etmesi açısından süt üretim miktarı kotasının katılımdan sonraki yıllar bazında belirlenmesini talep etmiştir. Buna ilişkin olarak Polonya nın sunduğu pozisyon belgesinde aşağıdaki tablo verilmiştir. Çizelge 7.8 Yıllar bazında süt üretim kotası Yıllar Toptan satış (1000 ton) Doğrudan Satış (1000 ton) Toplam Üretim (1000 ton)

136 Polonya süt ürünlerine yönelik düzenleme olarak Ementalski ve Parmezan peynirlerinin özel depolama desteği planına dâhil edilmesini talep etmiştir. Ayrıca, AB nin düzenlemelerinde belirtilen içimlik sütteki yağ oranına uyum sağlamayan sütlerin iç pazarda ve üçüncü ülkelere satılabilmesi için katılımdan sonra iki yıllık bir süre tanınması talebinde bulunulmuştur. Sığır ve dana eti başlığı altında pozisyon belgesinde primlerin verileceği hayvan sayısına ilişkin belirli talepler yer almıştır. - Kesim priminin verilmesine yönelik 1254/99/EC sayılı Konsey Tüzüğüne ilişkin olarak boğa, öküz ve inekler için ve buzağılar için baş hayvanlık bir ulusal tavan belirlenmesi talep edilmiştir. - Süt inekleri primi için tavanın 1,5 milyon baş hayvan olarak belirlenmesi talep edilmiştir. Bu tavan belirlenirken bir önceki genişleme döneminde üye olan Avusturya, İsveç ve Finlandiya ile aynı yöntem kullanılmıştır. Bu üç ülke üyelik müzakereleri sırasında yürürlükteki düzenlemeden (3886/92/EEC sayılı tüzüğün 22, 27 ve 34. maddeleri) derogasyon talebinde bulunmuşlardır. Bu derogasyona göre, süt üretiminin sağlandığı sığırlar aynı zamanda sığır yetiştirilmesi alanında da sayıldığı için ( iki yönlü kullanım ) bu sığırlar da süt ineği primine tabi olmuşlardır. - Özel sığır primi için bölgesel tavan 2,2 milyon baş hayvan olarak talep edilmiş ve yine bir önceki dönemde üye olan devletlere uygulanan yöntem refere edilmiştir. Ayrıca, sığır etinde müdahale alımlarında R2, R3, O2 ve O3 türlerinin de dâhil edilebilmesi yönünde talepte bulunulmuştur. Polonya da dişi koyunlara yönelik sübvansiyonlar Polonya da koyun populasyonunun 2010 yılına kadar geliştirilmesi programı altında yönetilmekteydi. Polonya katılımdan sonra da bu planın uygulanmasını ve plandaki sübvansiyon ödemelerinin katılım sonrasında ulusal bütçeden değil AB bütçesinden yapılmasını talep etmiştir. 128

137 Prime tabi dişi koyunlar için tavanın 600,000 baş hayvan olması, bu miktarın %20 sinin ulusal rezerv olarak tespit edilmesi ve primlerin on adetten daha az dişi koyun bulunan sürüler için geçerli olması talep edilmiştir. Toprak ve iklim koşulları nedeniyle çayır eksikliği olan bölgelerde yetiştiriciliği yapan çiftçilerin, hayvanlarını otlatmak için başka yerlere gitmek zorunda kalması nedeniyle 3493/90/EEC sayılı Konsey Tüzüğünün 2.3.maddesine ilişkin olarak bu üreticilerin az gelişmiş bölgede çiftçilik yapıyor olarak kabul edilmesi talep edilmiştir. e. Yapısal Politikalar, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Tohumun toplandığı andan tohumların bir alıcıya ulaştırıldığı ana kadar, tohumluk malzemelerin menşeinin menşe şahadetnamesi ile belirlenmesine ilişkin 71/161/EEC sayılı Konsey Direktifini uygulamaya yönelik olarak, tohumluk malzemelerinin temini ile ilgili ekonomik kayıpları önlemek amacıyla 31 Aralık 2010 tarihine kadar geçiş süresi tanınması talep edilmiştir. f. Veterinerlik Polonya 1 mililitre sütteki azami genel bakteri sayısı ve somatik hücre sayısı olan çiğ sütün iç pazarda iç alımının yapılabilmesi ve bu tip sütten üretilen ürünlerin iç piyasaya sürülebilmesi olanağını katılımdan sonraki iki ila üç yıl boyunca da elinde tutmak istemiştir. Ayrıca, 92/46/EEC sayılı Konsey Direktifine ilişkin üretim gerekliliklerini yerine getirmeden süt üreten ve ürünleri koşullara uygun olarak işlemeyen çiftçiler için katılımdan sonraki iki ila üç yıl boyunca geçici derogasyon verilmesini talep etmiştir. Bu direktifin koşullarını sağlamayan çiğ süt ve süt ürünlerinin iç alımı, işlenmesi ve iç pazarda satışa sunulabilmesi için geçici bir düzenleme yapılması da talep edilmiştir. Geleneksel yöntemlerle üretilen Bryndza ve Oscypek isimli bölgesel ürünlerin üretimi ve piyasaya sürülmesine ilişkin olarak ise, devamlı derogasyon talebinde bulunulmuştur. Polonya pozisyon belgesinde tüm bu taleplerine ilişkin olarak, söz konusu direktife uyum sağlamayan yüzbinlerce işletmenin modernizasyonu için çiftçilerin kendi 129

138 kaynaklarının yanı sıra AB fonları ile ulusal bütçeden de yardım alınmasını gerektirecek kadar çok mali desteğe ihtiyacı olduğunu, bu sebepten ötürü daha önce pek çok işletmenin 1997 yılına kadar derogasyon aldığını ve birçok süt ve süt ürünleri üreticisi işletmenin kapanmasını önlemek için bu yöntemin uygulanması gerektiğini belirtmiştir. Et ve et ürünleri işletmelerinin en büyük sıkıntısı eskimiş yapılarından (duvarlar, zemin, tavanlar gibi), küçük kesimhanelerde ise kesim sonrası atıkların ortadan kaldırılması ve yetersiz soğuk depolama tesislerinden kaynaklanmaktadır. Çoğu fabrikanın ürünlerin sağlık kalitesini sağlayan HACCP sistemi yoktur. Et ve et ürünleri üretimi ile ilgili veterinerlik koşullarını sağlamayan ve üretim hacmi düşük kapasiteli işletmelere izin verilen miktardan daha fazla olan işletmelerin ürettikleri ürünlerin iç piyasada satışına geçici olarak izin verilmesi ya da üçüncü ülkelere ihracatına katılımdan sonraki dört yıl boyunca izin verilmesi talep edilmiştir. g. Bitki Sağlığı Böcek ilaçlarının pazarlanmasına ilişkin 91/414/EEC sayılı Konsey Direktifinde yer alan listeye, zehirli olmaları nedeniyle insan ve hayvan sağlığı için önemli tehdit oluşturan biyolojik olarak aktif maddelerin listesine dikofol, lindan ve zineb in de eklenmesi talep edilmiştir. Ayrıca 77/93/EEC sayılı Konsey Direktifinin Ek 1 Kısım A Bölüm II de yer alan listenin ise bir takım zararlı böcek ve tohumların eklenerek genişletilmesi talep edilmiştir. Polonya 77/93/EEC sayılı Konsey Direktifi Ek V teki bitki sağlığı kontrollerine ilişkin listeyi kabul etmiştir. Liste tüm bitkileri, işlenmemiş bitki ürünlerini, ezilmiş ya da kuru ya da sterilize olmayan ürünleri ve zararlı organizma içerebilecek nesneleri içermektedir. Polonya listeye kavrulmuş kahve, çay, toz kakao, bitki çeşitleri, orijinal paketindeki medikal bitkiler, dondurulmuş meyve ve sebzeler, akvaryum bitkileri, kuru bitkilerin ve Avrupa ülkelerinden gelen ve pazarlanmak için olmayan 10 kg. ağırlığa kadar meyve ve sebzelerin, kesme çiçeklerin ve süs bitkilerinin, saksı çiçeklerinin ve çiçek soğanlarının da eklenmesini istemiştir. Zararlı organizmalara ilişkin bir başka talep ise Polonya topraklarında bulunmayan bazı zararlı organizmalara ilişkin olarak Polonya nın korunaklı bölge addedilmesidir. 130

139 Üye ülkelerin patates siğilini kontrol etmek ve yayılmasını önlemek için ek ya da çok sıkı önlemler almasına ilişkin 69/464/EEC sayılı Konsey Direktifine istinaden Polonya kendisine katılımdan sonra sadece patates siğiline karşı dayanıklı patateslerin yetiştirilebileceği on yıllık bir geçiş süreci tanınması gerektiğini belirtmiştir. Bitki çeşitliliği haklarına ilişkin 2100/94/EC sayılı Konsey Tüzüğünün 116(2).maddesine istinaden Polonya katılım tarihinden dört yıl önceden itibaren korunmaya alınmış olan çeşitlerin de bitki çeşitliliği haklarından yararlanması talebinde bulunmuştur. (Chancellary of the Prime Minister of the Republic of Poland 2000) 131

140 132

141 133

142 134

143 135

144 136

145 137

146 138

147 139

148 140

149 141

150 7.9 Slovakya a. Yatay Konular Slovak Cumhuriyeti, arazi tanımlama ve arazi tanımlamaya ilişkin mülkiyet haklarının kurulması faaliyetleri 2006 yılında sonuçlandırılabileceği için, IACS nin AB nin kurallarına tamamen uygun bir şekilde tamamlanabilmesi için 31 Aralık 2006 tarihine kadar sürecek 3 yıllık bir geçiş süresi talep etmiştir. Ayrıca Slovak Cumhuriyeti koruyucu önlemlerle ilgili görüşmelerin AB ye katılımından önce başlatılmasını istemiştir. Bununla ilgili olarak pozisyon belgesinde belirtilen gerekçede, AB den üçüncü ülkelere dünya fiyatlarında ihracatı yapılan pek çok malın, Slovakya AB ye katılmadan önce Slovak gümrüklerine ithal edilebileceği belirtilmiştir. Oysa, bu tip mallar katılım tarihinden sonra dolaşıma sokulursa tarifeler bu ithal mallar için artık geçerli olmayacaktır. İthal mal fiyatlarıyla yerel fiyatlar arasındaki yüksek fiyat farkı da yerel piyasayı zarara sokacaktır. Slovakya pozisyon belgesinde devlet desteği vermek konusunda 3 tane istisna talebinde bulunmuştur. Bu istisnalardan ilki; iki işletmede yetiştirilmekte olan yarış ve binek atlarına devlet desteği vermek içindir. Bu işletmelerin tarihi ve sosyal önemlerinden dolayı Slovakya bu işletmelerin işlerine destek vermeye devam etmek istemiştir. Bu işletmelere verilen sübvansiyonlar 1999 ve 2000 yıllarında 70 milyon SKK değerindeydi. Devlet desteklerine dair ikinci istisna talebi, ürün ve canlı hayvan üretiminde oluşabilecek her türlü hasara karşı (örneğin; doğal afetler) zararların bir kısmının karşılanmasına ilişkindir. Canlı hayvan hastalıklarının ya da salgın hastalıkların neden olduğu doğal afet boyutunda hasarların ödemeleri tarım anlaşmasıyla bağlantılı olarak yapılmaktaydı ve bu ödemelerin tedarik edilmesi riskin derecesine ve tarımsal üretimn iklimsel koşullara bağlılık oranına bağlıydı. Bu ödemelerin yapılması için 2001 yılında tarımsal risk fonu kurulacaktı ve fon devletin, işadamlarının ve sigorta şirketlerinin temsilcilerinden oluşacaktı. Devlet desteklerine ilişkin son istisna, yatırım faaliyetleri için alınan kredilerin faizlerinin bir kısmının ödenmesine ilişkin olarak talep edilmiştir. Slovakya da kredi 142

151 faizleri % 15 ila 17 arasında seyretmekte olduğu için çiftçilerin kredi kullanamaması nedeniyle devlet bu tip dolaylı sübvansiyonları vermiş ve ileride faizlerin daha da yükseleceği olasılığı karşısında bu hakkı elinde tutmak istemiştir. Bu sübvansiyonlar yüksek enerjili makinaların alınmasında, teknolojinin geliştirilmesinde ve üretim kapasitesinin ve üretim hatlarının yeniden yapılandırılmasında ve modernizasyonunda kullanılan kredilerden faizlerin kesilmesinde kullanılmıştır. b. Ortak Piyasa Düzenleri Slovakya 1251/99/EC sayılı Konsey Tüzüğüyle uyumlu olarak bazı tarla bitkilerinin üreticilerine bir destek sistemi oluşturmak amacıyla tarla bitkileri için bir baz alan ve hektar başına ortalama ürün belirlemeyi talep etmiştir. Slovakya hektarlık alanda yetiştirilmekte olan tahılların (durum buğdayı ve ekmeklik buğday, arpa, yulaf, çavdar, süpürge darısı ve diğer tahıllar), hektarlık alanda yetiştirilmekte olan yağlık tohumların (kolza, ayçiçeği ve soya) ve hektarlık alanda yetiştirilmekte olan proteinli ürünlerin (bezelye ve yemlik proteinli ürünler) doğrudan ödemelere tabi olmasını istemiştir. Slovakya için 1251/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü madde 2(2) ile uyumlu olarak, 1989, 1990, 1991 ve 1992 yıllarının toplam ekili alan miktarlarının ortalamaları alınarak hesaplanan baz alan 914,729 hektar olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, 1251/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü madde 3 (5) ile uyumlu olarak, yılları arası üretilen hektar başına ürünün ortalaması alınarak belirlenen ortalama tahıl üretimi 4.99 tondur. Slovakya bazı bölgelerinin 1251/99/EC sayılı Konsey Tüzüğünün Ek II sine, geleneksel durum buğdayı yetiştirilen bölgeler arasına eklenmesini talep etmiştir. Bu bölgeler toplam 5,000 hektardır. Ayrıca, 1251/99/EC sayılı Konsey Tüzüğünün Ek III e göre, durum buğdayı için alan ödemelerine yapılacak ek ödemenin alınmasına ilişkin olarak azami garanti edilmiş alanın da 5,000 hektar olmasını talep etmiştir. Slovakya pozisyon belgesinde durum buğdayı üretimi için çok uygun iklim ve toprak koşullarına sahip olduğunu, durum buğdayının ülkenin geleneksel ürünleri arasında bulunduğunu, geçmişte yaşanan dalgalanmanın ise özellikle kışlık tohum yokluğundan kaynaklandığını belirtmiştir. 143

152 Ayrıca, Durum Buğdayı Yetiştiricileri, Çiftçileri ve İşleyicileri Birliği nin 1991 yılında kurulduğunu ve bu birliğin uygun tohumlar sağladığını, çiftçilere danışmanlık yaptığını ve ürünleri sattığını belirtmiştir. Mercimeğin üretim desteği alması için gerekli ortalama ekili alanı gerçekçi rakamları yansıttığını ileri sürerek yılları arasındaki ekili alanın ortalamasını alarak hesaplamış ve 2,500 hektar olmasını talep etmiştir. Slovakya, şeker üretim kotasının A beyaz şeker üretim kotasının 190,000 ton ve B beyaz şeker üretim kotasının 45,000 ton olmak üzere toplam 235,000 ton olarak belirlenmesini talep etmiştir. Bu rakamları yılları arasındaki gerçek üretim ve tüketim hacimlerine göre belirlemiştir. B kotası Slovakya nın GATT/DTÖ anlaşmasına uygun olarak uluslararası piyasalarda sattığı ürün miktarını içerdiği gibi piyasadaki dalgalanmaları göstermek ve yerel tüketimde bir artış olması durumuna karşı stok oluşturmayı sağlamak için gerekli miktarı içermektedir. Slovakya izoglukoz üretimi için üretim kotalarını 50,000 ton A izoglukoz ve 10,000 ton B izoglukoz olacak şekilde belirlemiştir. Pozisyon belgesinde yapılan gerekçelendirmeye göre, kotalar, Slovakya daki üretim kapasitelerini artırmakta olan önemli alkolsüz içecek üreticilerine izoglukoz temininde beklenen artış gözönünde bulundurularak tespit edilmiştir. Pozisyon belgesinde, Slovakya daki kuru yem üretiminin 603/95/EC sayılı Konsey Tüzüğüne göre destek alabilmek yönünde gereklilikleri karşılıyor olduğunu belirten Slovakya, kuru yem ortak piyasa düzenleri başlığı altında destek sağlanacak kuru yem üretimi miktarının belirlenmesini talep etmiştir. Slovakya, keten ve kenevir liflerine destek verilmesi için özel kurallar belirleyen 1164/89 sayılı Komisyon Tüzüğü Madde 2 Ek A daki AB listesine Slovakya da bulunan ve destek alabilmek yönünde gereklilikleri karşılamakta olan bazı çeşitlerin de eklenmesini talep etmiştir. 2200/96/EC sayılı Konsey Tüzüğü 3(2).maddesiyle bağlantılı olarak ve sınıflandırılmamış meyve ve sebzenin ülke içinde taşınmasına ilişkin olarak Slovakya ülke topraklarının tamamının tek bir üretim alanı olarak tanınmasını talep etmiştir. 144

153 Slovakya nın pozisyon belgesindeki gerekçelendirmesine göre bu talepte hem ülkedeki meyve sebze üretim kapasitesinin az olduğu hem de ülke topraklarının küçük olduğu belirtilmek istenmiştir. Gerekçede ayrıca sınıflandırılmamış meyve ve sebzenin üretici birliklerine taşınarak orada sınıflandırılmakta ve paketlenmekte olduğu da belirtilmiştir. Belgenin hazırlandığı dönemde birincil ürünün konsantrasyonu işleminin sürmekte olduğu ancak konsantrasyonun yeterli düzeyde olmadığı da vurgulanmaktadır. Slovakya, meyve, sebze, meyve ve sebze kategorilerindeki üretici birlikleriyle ilgili 2200/96/EC sayılı Konsey Tüzüğü ile narenciye meyveleri haricindeki üretici birliklerinin onaylanmasına ilişkin 412/97/EC sayılı Komisyon Tüzüğü ışığında, Ek in ikinci sırasındaki listede bulunan ülkelerin kategorisine dâhil edilmeyi talep etmiştir. Bu kategoriye dâhil edilmekle, üretici birliklerinin asgari üye sayısının 15 ve asgari cirosunun 0,5 milyon Euro ya da asgari üye sayısının 5 ve asgari cirosunun 1 milyon Euro olması gerekmektedir. İşlenmemiş ürünler, fındık ve mantar kategorilerindeki üretici birlikleriyle ilgili 2200/96/EC sayılı Konsey Tüzüğü 11(1).madde ile 412/97/EC sayılı Komisyon Tüzüğü ışığında, üretici birliklerinin asgari üye sayısının 10 ve asgari cirosunun 0.25 milyon Euro ya da asgari üye sayısının 5 ve asgari cirosunun 0,5 milyon Euro olduğu kategoriye dâhil edilmeyi talep etmiştir. Slovakya ya göre mevzuatın bu kısmında uyarlanması en kritik olan kısım 1493/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü ile ortaya konan ve üzüm bağlarının alanlarına kısıtlamalar getiren kurallardır. Çünkü terk primleri, dikim için kısıtlı olanaklar ve bunlar gibi önlemlerin Slovakya da uygulanması iç piyasayı ve/veya şarap üretimi için yerli ürün üretimini zorlayabilecektir. Slovakya, ülkede üretilen şaraplarda asgari alkol oranı ortalama % 6 olduğu ve bu da, 1493/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü Ek III te yer alan asma bağı yetiştirilen bölgeler içinden B bölgesinin gerekliliklerine uyduğu için B bölgesine eklenmeyi talep etmiştir. Yeniden dikim haklarını düzenleyen 1493/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü başlık II madde 3 ışığında Slovakya, ömrü dolan üzüm bağlarının normal yenilenmesi amacıyla dikilen üzüm bağları hariç olmak üzere, 2010 yılına kadar yılda 800 hektar için yeniden dikim 145

154 hakkı istemiştir yılından önce, bağların yıllık olağan yenilenmesi olarak hektar alan dikilmekteyken 1990 dan sonra dikimler yıllık 50 ila 400 hektar arasında gerçekleşmiştir. Bağ sayısındaki azalma şarap üretimi için gerekli olan üzümün de yokluğuna sebep olmuştur. Yerli şarap tüketimi hektolitre civarında iken üretim hektolitre civarındadır. Kendine yetebilmek ve yerli üretim potansiyelini tam olarak kullanabilmek için Slovakya da üzüm bağı alanlarının yaklaşık 22,000 hektar olması gerekmektedir. Slovakya, bağcılık ve şarap üreticiliği hakkındaki 332/1996 sayılı kararın 9. ve 13. bölümlerine bağlı olarak aşağıdaki şarap sınıflandırmalarının (ve içerdikleri şarap isimlerinin) 1493/99/EC sayılı Konsey Tüzüğüne istinaden eklenmesini talep etmiştir: - Üzüm suyunun ihtiva ettiği şeker miktarına bağlı olarak nitelik kazanan Selection şarapları - Slovak Tokay bağlarından gelen Tokay şarapları Slovakya 1056/96/EC sayılı Komisyon Tüzüğü ışığında bağların ıslah edilmesini ve 332/1996 sayılı kararın 5. bölüm 2. altbölümüne bağlı olarak sıraya konulmasını istemiştir. Yeni bağ alanları; Küçük Carpathians Bağları, Güney Slovakya Bağları, Merkezi Slovakya Bağları, Nitra bağları, Doğu Slovakya Bağları ve Tokay Bağları dır. Slovakya, ülkesinin geleneksel ve popüler alkollü içeceklerinden birisi olan Tuzemský rum (Yerli Rom) isimli içkisinin ismini kullanmaya devam edebilmek için alkollü içeceklere ilişkin 1576/89/EEC sayılı Konsey Tüzüğü altında 31 Aralık 2006 tarihine kadar 3 yıllık bir geçiş dönemi tanınmasını talep etmiştir. Bunun yanı sıra, yine aynı tüzüğün, alkollü içkilerin coğrafi orijinleri ile ilgili ekine Slovak orijinli ve Slovakya da üretilmekte olan 13 adet içkinin eklenmesini talep etmiştir. Alkollü içki vergisinden muaf olmak için alkolün içilme niteliğinden tamamen arındırılması (içilmez hale getirilmesi) ile ilgili işlemlerin karşılıklı olarak onaylanması ile ilgili 3199/93/EC sayılı Komisyon Tüzüğü altında, Slovakya arındırma işlemi için kullanılan maddelerin kullanımını ve/veya eklenmesini talep etmiştir. 146

155 Bitki üretiminin en temel faktörlerinden bir tanesi kaliteli tohumdur. Slovakya ya göre, AB de ve Slovakya da destekler farklı düzeylerde sağlanmakta olduğu için bir geçiş dönemi olmadığı takdirde yerli tohum üretimi ciddi ölçüde azalabilir ve önemli Slovak genetik maddeleri bozulabilir. Bu nedenle, yeni ve halihazırda mevcut bitki yetiştiriciliği için pozisyon belgesinin hazırlandığı dönemde yürürlükte olan destek sistemini 31 Aralık 2006 tarihine kadar devam ettirmeyi, yani üç yıllık bir geçiş süresi tanınmasını talep etmiştir. Sübvansiyonların miktarları ve uygun ürünler Tarım Bakanlığı yayınında listelenmiştir. Bu geçiş dönemi içerisinde ayrıca yerli çeşitlerin sertifikalı tohumlarının da yenilenebileceği belirtilmiştir. c. Hayvansal Ürünler Pozisyon belgesinde, sütlerin süt verme kapasiteleri ve toplam inek sayısı düşünüldüğünde 1,200 milyon litre süt Slovakya nın iç tüketimini karşılamaya yeteceği ifade edilmiştir. Bu nedenle, 3950/92/EEC sayılı Konsey Tüzüğüne bağlı olarak, işleme sanayisine satılmak üzere 1,140 milyon litre sütün A kotası olarak ve işletmelerden doğrudan satılacak olan 60 milyon litre sütün D kotası olarak belirlenmesini, dolayısıyla toplamda ulusal süt üretim kotasının 1,200 milyon litre olarak tespit edilmesini talep etmiştir. Pozisyon belgesinde Slovakya, 1989 yılından itibaren süt ineği sayısının önemli ölçüde azaldığını, süt ineği yetiştiriciliğinin hem sığır yetiştiriciliği açısından hem de tüm tarım sektörü ve tarımla ilgili sektörler açısından çok önemli olduğunu, ayrıca kırsal kalkınma ve çevre açısından da olumlu etkileri bulunduğunu vurgulamıştır. Süt ineği yetiştiriciliği için verilen toplam 1 milyar SKK lık sübvansiyonların verimliliği artırdığını belirten Slovakya 1255/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü kapsamında, belirlenen kotalar dahilinde süt ineklerine süt için ton başına doğrudan ödeme yapmaya devam etmek istendiği belirtilmiştir. Pozisyon belgesinin hazırlandığı dönemde süt ineği sayısı 21,600 baştı yılından beri süt ineklerine sübvansiyonlar sağlanmaktaydı ve sadece 2000 yılının üçüncü çeyreğinde süt ineği sayısı 2,000 baş artmıştı. Belgede, AB ye katılımdan ve ulusal tavan belirlendikten sonra özellikle yoksul kesimlerde süt ineği sayısında önemli bir artış yaşanacağının tahmin edildiği ifade edilmekteydi. Bununla birlikte, aynı dönem 147

156 içerisinde, boğa ve öküz sayısı 75,000 baştı ve yıllık 18,000 baş hayvan ihraç edilmekteydi. Beş yıl içerisinde et tüketiminin 11,6 kg da istikrar kazanacağı ve toplam sığır ve dana eti üretiminin ise AB ye katılımıyla 56,700 tona çıkacağı tahmin edilmekteydi. Belirlenecek ulusal tavanın en azından Slovakya nın bu artışlar karşısında kendine yeterliliğini sağlayabilmesi gerekiyordu. Tüm bu bilgiler ışığında, 1254/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde Slovak Cumhuriyeti süt inekleri için ulusal tavanın 50,000 baş hayvan olarak belirlenmesini, boğalar ve öküzler için kesim primi ödemesi için ise ulusal tavanın 130,000 baş hayvan olarak tespit edilmesini talep etmiştir. 2467/98/EC sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde Slovak Cumhuriyeti koyun ve keçi eti ortak piyasa düzeninde ulusal tavanın 270,000 dişi koyun ve 30,000 keçi, toplam 300,000 baş hayvan olarak belirlenmesini talep etmiştir. Pozisyon belgesinde verilen verilere göre, 1989 yılında toplam koyun sayısı 621,000 baştı ve bunun 357,000 başı dişi koyundu. Koyun yetiştiriciliği özellikle dağlık bölgelerde hayvan sayısının artırılması konusunda çiftçileri teşvik edebilmek, iş olanaklarını artırabilmek ve peyzajı koruyabilmek amaçlarıyla devlet tarafından ulusal sübvansiyonlarla desteklenmekteydi. 2467/98/EC sayılı Konsey Tüzüğünün özellikle yoksul bölgeler için özel primler verilmesi ile ilgili kısmına istinaden Slovakya yoksul bölgelerde yetiştirilen 230,000 dişi koyun için özel prim verilmesini talep etmiştir. d. Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık 1257/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğünün 18. maddesine istinaden, Slovakya tarımsal arazi sınıflandırması için temel birim olarak kadastro alanlarının alınmasını talep etmiştir. Bu talep pozisyon belgesinde şu şekilde gerekçelendirilmiştir: - Slovakya daki en küçük ve en istikrarlı toprak birimi kadastro arazileridir. Ayrıca, NUTS V belediye istatistikleri çoğunlukla tutarlıdır. Oysa, tarım arazileri geçiş içerisinde oldukları için birleşmekte ya da bölünmekte, dolayısıyla toprak birimleri sık sık değişmektedir. 148

157 - Slovak topraklarının yaklaşık olarak %50 si dağlık bölgedir ve nüfusun da yarısından fazlası dağlık bölgelerde yaşamaktadır. - Yeşil alan açısından bakıldığında, hektardan fazla tarım arazisinin sabit çayır alanı %70 in üzerindedir ve hektarlık arazide bu oran %80 in üzerindedir. Toplam sabit çayır alanı hektardır. - Slovakya nın erozyon derecesine bakıldığında, hektar tarım arazisi erozyon tehdidi altında, hektar arazi çok yüksek erozyon riski taşımakta ve hektarlık alan da orta dereceli erozyon riski taşımaktadır. - Slovakya da ortalama yükseklik tanımı yalnızca tarım arazileri açısından belirtilirken, AB de bu tanıma şehirler, yollar vb. de dâhil edilmiştir. Ayrıca, diğer az gelişmiş bölgelerdeki tarım arazilerinin belirlenmesi için orjinal sınıflandırma sistemi olan değerlenmiş ekolojik arazi birimi, 100 puanlık değerlendirme sistemine çevrilmiştir. Slovakya toprak alanı olarak küçük olmasına karşın, 1 km² başına nüfus yoğunluğu nispeten yüksektir (ortalama km² başına 110 kişi). Dolayısıyla, Slovakya km² başına nüfus yoğunluğu kriterlerinin % 15 artırılmasını talep etmiştir. e. Veterinerlik Slovakya, üçüncü ülkelerden ithal edilen canlı hayvan ve hayvan ürünlerinin veteriner sınır kontrollerini gerçekleştirmek üzere kurulan üç sınır denetleme noktasının gerekli altyapılarının tamamlanabilmesi için 31 Aralık 2006 tarihine kadar sürecek bir geçiş dönemi talep etmiştir. Bununla birlikte, pozisyon belgesinde katılım tarihinden itibaren bu kontrol noktalarında dökümantasyon kontrolleri, kimlik kontrolleri ve fiziksel kontrollerin yapılmaya başlanacağı da eklenmiştir. Bu geçiş dönemi içerisinde Slovakya Cumhuriyeti kontrol noktalarındaki hayvanların barınmalarını sağlamak, veteriner kontrolüne tabi olan hayvan ürünlerini depolamak ve örneklerin temel laboratuar testlerini yakınlardaki diğer tesislerin altyapısı dâhilinde gerçekleştirmek faaliyetlerini de sürdüreceğini belirtmiştir. Tüm bunların yanı sıra, dördüncü sınır denetleme 149

158 noktasının katılım tarihine kadar AB nin gerekliliklerine uyum sağlayabileceği belirtilmiştir. Slovakya, sağlık denetimlerinin ve veteriner kontrollerinin asgari fiyatlarının, hayvansal ürünlerin veteriner denetiminin ve kontrollerinin finansmanına ilişkin 73/85/EEC sayılı Konsey Direktifine göre belirlenen Topluluk asgari fiyatlarına uyarlanabilmesi için üç yıllık bir geçiş süresi talep etmiştir. Slovakya nın bu konudaki çekincesi AB üyesi ülkelerdeki veteriner ücretlerinin Slovakya daki veteriner ücretlerine oranla oldukça yüksek olması, dolayısıyla da uyum sırasında sıkıntılar yaşanabilecek olması yönünde olmuştur. Dolayısıyla, yasaya ve sağlık kontrollerinin finansman sistemine uyumun 1 Ocak 2003 tarihi itibariyle tamamlanmış olacağı ancak asgari ücretin uyumlaştırılması için geçiş sürecinin şart olduğu belirtilmiştir. Slovakya daki gıda işleme tesislerinin temel hijyen sorunu çoğunlukla yapıları ve teknik koşullar ile AB nin hijyen gereklilikleri ile ilgili bazı ekipmanların eksikliğidir. Bu sorunların çözümü yatırımlara bağlıdır ve tesisler bu sorunları çözmedikleri sürece AB direktiflerince belirlenen gerekliliklere uyum sağlamadıkları için üretimi bırakmaları gerekecektir. Dolayısıyla bunlar sadece hayvan sağlığı problemleri ile sınırlı kalmayarak ekonomik ve sosyal sorunlara da neden olabileceklerdir. Tüm bu nedenlerle, bu tesislerin AB hijyen gerekliliklerini karşılamalarını sağlamak ve böylece kapanmalarını engellemek için sınırlı ve geçici bir takım istisnai önlemlere ihtiyaç duyulmuştur. Bu bağlamda, Slovakya aşağıdaki tesislerde tüm genel ve özel hijyen standartlarının tam olarak uygulanması için 31 Aralık 2006 tarihine kadar geçiş dönemi talep etmiştir: - Taze et üretimi ve satışı yapan azami 6 adet bireysel sanayi işletmesi mezbahalar ve kesimhaneler. - Tavuk eti üretimi yapan azami 7 adet bireysel sanayi işletmesi. - Kırmızı etten ve tavuk etinden et ürünleri üretimi yapan azami 37 adet bireysel sanayi işletmesi. - Yumurta ürünleri üretimi yapan azami 2 adet bireysel sanayi işletmesi. 150

159 - Süt ve süt ürünleri üretimi yapan azami 6 adet bireysel sanayi işletmesi ve özel süt ürünleri üretimi yapan azami 10 adet bireysel sanayi işletmesi. - Balık ürünleri üretimi yapan azami 5 adet bireysel sanayi işletmesi. Bu alandaki özel bir önlem de, gıda sanayisinin yeniden yapılandırılması ve çeşitlendirilmesi programı ve katılım öncesi destek programıdır (SAPARD). Bu geçici istisnai haklar yalnızca bir plan sunan ve bireysel özel koşullarını AB standartlarına göre geliştirmek için bir çalışma planı ve programı uygulamayı kabul eden işletmelere tanınacaktır. Bu geçiş dönemi boyunca sadece geçici istisnai hakları bulunan işletmeler ürünlerini pazarlayabilecektir. Bu işletmelerin ürünleri yalnızca ülkenin iç piyasasında satılabilecek, denetimlere ve teftişlere tabi olacak ve ulusal sağlık işareti taşıyacaktır. Slovakya sınırlı kapasitesi olan 63 işletme için derogasyon talep etmiştir. Bu işletmelerden yılda 2 milyon litreye kadar süt üretim kapasitesi olan 17 tanesi için süt ve süt ürünleri işletmelerinin onaylanması için gerekli genel ve özel inşa ve teknik koşullar konusunda özel derogasyon istemiştir. Geri kalan, 500 bin litreye kadar süt üretim hacmi bulunan 46 işletme için ise, işletmelerinin onaylanması için gerekli genel ve özel inşa ve teknik koşulların yanı sıra ürünlerin üretimi, paketlenmesi ve depolanmasına ilişkin genel ve özel hijyen gereklilikleri konusunda da derogasyon talep edilmiştir. Slovakya nın işletmelere ilişkin bir başka talebi de, ileride daha başka işlemlere tabi tutulmak üzere çiğ koyun sütünden süzme koyun peyniri üreten, yıllık 500 bin litreye kadar süt üretim kapasitesi olan dağ çiftliklerine tanınacak özel derogasyonlara ilişkin olmuştur. Bu derogasyonlar, işletmelerinin onaylanması için gerekli genel ve özel inşa ve teknik koşullarını, ürünlerin üretimine, paketlenmesine ve depolanmasına ilişkin genel ve özel hijyen gereklilikleri ve HACCP sistemi gibi kontrol sistemlerini içermektedir. Dağ çiftlikleri için derogasyonlar, süzme koyun peyniri üretiminin spesifik geleneksel bir yöntemle ve başka bir ürün için ara ürün olarak üretildiği ileri sürülerek, 165/95/EC sayılı karara ilişkin olarak talep edilmiştir. Slovakya nın pozisyon belgesinde dağ çiftliklerinin kendine özgü tarım işletmeleri olduğu, koyunların yalnızca otlatma dönemi boyunca beslendiği, çiğ koyun sütünün bu işletmelerde toplanarak 151

160 süzme peynirin yerinde sınırlı miktarlarda üretildiği belirtilmiştir. Ürünün son hali olan bryndza nın ise sanayileşmiş süt ve süt ürünleri üretim tesislerinde üretildiği vurgulanmıştır. Ayrıca koyun sütü üretimi için koyun besiciliği yapmanın ve süzme peynir üretiminin Slovakya nın merkezinde ve doğusunda önemli bir istihdam alanı olduğu da belirtilmiştir. Slovakya da sütün pastörizasyonu çiğ içme sütü tüketiminden kaynaklanabilecek hastalıklara karşı alınan bir önlem olarak kabul edildiğinden, Slovakya çiğ süt üretimi ve çiğ sütün piyasaya sürülmesi için gerekli sağlık kurallarını ileri sürerek, çiğ sütün doğrudan tüketim için pazarlanmasına ilişkin 46/92/EEC sayılı direktifin 4.maddesinin uygulanmaması amacıyla derogasyon talebinde bulunmuştur. Bununla birlikte Slovakya, pastörizasyona tabi tutulmaksızın çiğ ya da işlenmiş keçi sütü kullanarak süt ürünü üretilmesine ilişkin 46/92/EEC sayılı direktifin 6.maddesinin 1.fıkrasının da uygulanmaması amacıyla derogasyon talebinde bulunmuştur. Bryndza peyniri için kullanılan çiğ süt her ne kadar dağ çiftliklerinden satın alınıyor olsa da, bryndza üreten işletmeler yılda 2 milyon litreden fazla süt işleyen tesisler olduğu için Slovakya bryndza üretimi yapan 7 işletmenin özel derogasyonları olan sınırlı kapasiteli işletmeler olarak değil, üretim kapasitelerinden ve üretim yapılarından ötürü sanayileşmiş işletmeler olarak sınıflandırılmaları konusunda derogasyon talebinde bulunmuştur. Slovakya 74/99/EC sayılı direktifin maddelerine istinaden, kuluçkaya yatan tavukların yetiştirilmesinde Slovakya da kullanılanlardan farklı kümes sistemleri kullanılmasına ilişkin olarak 31 Aralık 2006 tarihine kadar geçiş süresi talep etmiştir. Bu talebin gerekçesi katılım öncesi dönemde tüm bu kümeslerdeki teknolojilerin değiştirilmesinin gerekli olması ve fakat bu değişim için sektörde yeterli finansman kaynağı bulunmamasıdır. Ayrıca pozisyon belgesinde bu değişikliğin katılım öncesi dönemde yetiştirilen kuluçka tavuğu sayısında ve yumurta üretiminde önemli ölçüde azalmaya neden olacağı belirtilmiştir. Hayvan refahına ilişkin olarak Slovakya kürklü hayvanların karbondioksit gazıyla öldürülmek yerine aşırı dozda anestezi ilacı enjekte edilerek ya da tavşan, kunduz veya 152

161 çinçillaların başlarının üst kısmına vurularak öldürülmesi yöntemlerinin kullanılan en insancıl yöntemler olduğu gerekçesiyle kullanılmaya devam edilmesini talep etmiştir. f. Bitki Sağlığı Slovakya, tarımsal ekolojik nedenlerle ülkesi dahilinde yetişmeyen tohumlara ya da tarımsal ürünlere ilişkin müktesebatın ülke mevzuatına aktarılmamasına ilişkin talepte bulunmuştur. Son olarak; bazı zararlı organizmalar (Erwinia amylovora ve Globodera pallida) Slovakya da bulunmadığı için bütün ülke topraklarının bu organizmalara karşı korunaklı bölge olarak tanımlanmasını ve 92/76/EEC sayılı Komisyon Direktifinin ekine ve 77/93/EEC sayılı Konsey Direktifinin I. B, II. B, III. B. ve IV. B. eklerine kendisinin de eklenmesini talep etmiştir (Anonymous 1999b). 153

162 154

163 155

164 156

165 157

166 158

167 159

168 160

169 161

170 162

171 163

172 7.10 Slovenya a. Ortak Piyasa Düzenleri Şarap ortak piyasa düzenine ilişkin 822/87/EEC sayılı tüzüğe istinaden ise Slovenya yan üzüm ürünlerinin zorunlu olarak damıtılması işleminden muaf tutulmayı talep etmiştir. Yine aynı tüzüğe istinaden, Slovenyalı üreticilerin beyaz ve kırmızı üzüm çeşitlerinin harmanlanmasının yasaklanmasına dair hükümlerden de muaf tutulması ve geleneksel şaraplarından biri olan Cvicek PTP şarabı için harmanlama yapılmasına izin verilmesi talep edilmiştir. Ayrıca, ilgili tüzüğe istinaden üreticilerin şaraptaki asgari alkol oranına dair hükümlerden de muaf tutularak bahsi geçen geleneksel şaraptaki alkol oranının % 8,5 olmasına izin verilmesi talep edilmiştir. Şarapla ilgili taleplerin sonuncusu AB vatandaşlarının da şarapların özelliklerini anlayabilmesi maksadıyla sofralık ve kaliteli şarapların etiketlendirilmesinde Slovence ile birlikte tüm resmi AB dillerinin de kullanılması talep edilmiştir. b. Hayvansal Ürünler Pozisyon belgesinde Slovenya da süt ve süt ürünleri üreticilerinin işletmeleri çok küçük ölçekli olduğu için kota dağıtımının AB kriterlerine göre yapılmasının güç olabileceği ve işletmelerin büyütülmesi ve geliştirilmesine ilişkin çalışmaları aksatabileceği belirtilerek süt üretim kotalarının üreticiler arasında paylaştırılmasına ilişkin olarak 3950/92/EC sayılı tüzüğe istinaden 31 Aralık 2013 tarihine kadar geçiş dönemi talep edilmiştir. Ayrıca, aynı gerekçeyle hem damızlık inekler için ayrılan primlerin hem de koyun ve keçiler için ayrılan primlerin üreticiler arasında paylaştırılmasına dair sırasıyla 1254/1999/EC ve 2467/98/EC sayılı tüzüklere istinaden 31 Aralık 2013 tarihine kadar geçiş dönemi talep edilmiştir. İçimlik sütteki ortalama yağ oranına ilişkin olarak 2597/97/EC sayılı tüzüğe istinaden yağ oranının belirlenebilmesi için 31 Aralık 2006 tarihine kadar geçiş dönemi talep edilmiştir. 164

173 c. Veterinerlik Hayvan yetiştiricileri birliklerinin yeterlilikleri ve yükümlülükleri tam olarak karşılayabilmeleri için Slovenya 31 Aralık 2006 tarihine kadar geçiş süresi talebinde bulunmuştur. Ayrıca, ülkenin Aujesky hastalığının bulunmadığı ülkeler arasında listelenmesini talep etmiştir. Safkan hayvanların pazarlanmasındaki zooteknik zorunluluklar ile geldikleri soydan kaynaklanan zorunluluklara ilişkin 91/174/EEC sayılı direktife istinaden, karakteristik özellikleri çok önemli olan Apis mellifera Carnica arısının zarar görmesini engellemek amacıyla Slovenya daki arıların bahsi geçen cins dışındaki arı türlerinden üretilmesinin ve ülke içinde ticaretinin yapılmasının yasaklanmasını talep etmiştir. c. Yapısal Politikalar, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Slovenya bazı bölgelerinin 2158/92/EC sayılı tüzüğe istinaden yüksek düzeyde yangın riski olduğunu belirtmiştir. d. Bitki Sağlığı Orman tohumlarının menşe bölgelerinin belirlenmesi için 31 Aralık 2006 ya kadar ve orman tohumluklarının pazarlanmasına ilişkin standartlar için 31 Aralık 2008 e kadar geçiş süresi tanınması talep edilmiştir. Ayrıca 31 Aralık 2010 tarihine kadar bütün üreticilerin istihkak ödemelerine dair muafiyetinin sürmesini istemiştir. Slovenya, ülkesinde görülmeyen bazı organizmalara dair korunan ülke olarak tanınmayı, bazı bitki koruma ürünlerinin de kullanımının yasaklanmasını talep etmiştir. Sebze bitki türlerine ilişkin direktifin uygulanmasının 2009 a kadar ertelenmesi talep edilmiştir. (Anonymous 2001 g) 165

174 166

175 167

176 168

177 169

178 170

179 171

180 8. YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM MÜZAKERELERİNİN SONUÇLARI Tüm katılım öncesi ülkeler katılım anından itibaren bu bölüm dâhilindeki müktesebatı kabul etmek ve uygulamak zorundadır. Geçiş süreçleri süre ve içerik olarak sınırlıdır ve müktesebatın uygulanmasına ilişkin net bir program içerirler. Veterinerlik ve bitki sağlığı alanında, geçiş süreçleri AB de kamu, hayvan ya da bitki sağlığına yönelik bir risk olmaması temelinde belirlenmiştir. Üye devletlerin tarım müzakerelerinin sonuçlarına ilişkin yayınlanan Ortak Pozisyon Belgesinde (Anonymous 2004) özellikle tarımsal bölümün mali kısmı ile ilgili olarak belirlenmiş bir takım önlemler bulunmaktadır. Mali konularda Berlin deki Avrupa Konseyi nde harcamalara ilişkin olarak belirlenen genişleme tavanlarına ve Brüksel Avrupa Konseyi nin kararlarına uygun olarak uzlaşmaya varılmıştır. a. Yatay Konular Doğrudan ödemeler ( ) Doğrudan ödemelerin, 2004 yılında mevcut sistemin %25 i, 2005 yılında %30 u ve 2006 yılında da %35 i olarak yapılmasına ve 2013 yılına kadar AB seviyesinin %100 üne ulaşabilmek üzere belirli yüzdelerle artırılmasına karar verilmiştir. Doğrudan ödemelere yapılacak eklemeler ( ) Doğrudan ödemelere şu iki yöntemde ekleme yapılabilecektir (European Commission Directorate-General Enlargement 2004): - AB bütçesinden yapılan destekle ulusal desteğin toplamı, mevcut AB üyesi ülkelerdeki çiftçilere hektar başına yapılan desteğin 2004 yılında %55 ini, 2005 yılında %60 ını ve 2006 da %65 ini aşmayacak; 2007 yılından itibaren ise, ekleme oranı ilgili yılın seviyesinin en fazla %30 puan üzerinde olabilecektir. - Yeni üye ülkede katılım öncesinde verilen ulusal doğrudan destek seviyesine kadar ürün bazında %10 fazla destek verilmesi şeklinde ekleme yapılabilecektir. 172

181 Çizelge 8.1 Yeni Üye Devletler İçin Aşamalı Doğrudan Ödemeler Takvimi (Eski AB Üyelerine Yapılan Ödemelerin Yüzdesi Bazında) Yıllar AB Bütçesinden Ulusal Bütçeden TOPLAM Ülke bazında değerlendirmeler - Kıbrıs, 2001 de Kıbrıs ta müzakereler sırasında verilmekte olan destek seviyesine kadar ekleme yapabilecektir. - Çek Cumhuriyeti, tüm doğrudan ödemelerin aşamalandırılması süreci boyunca, patates nişastası sektöründe mevcut üye ülkelerin doğrudan ödeme seviyesinin %100 üne kadar ekleme yapabilecektir. - Litvanya, ülkede çiftçilerin katılımdan önce almaları kararlaştırılan toplam doğrudan destek seviyesine kadar, ürün bazında, ekleme yapabilecektir. - Slovenya ülkede çiftçilerin katılımdan önce almaları kararlaştırılan toplam doğrudan destek seviyesine kadar, ürün bazında, ekleme yapabilecektir. Bu destek için belirlenen program, 2004 yılında %10, 2005 yılında %15, 2006 yılında %20 ve 2007 yılında %25 artışlar şeklindedir. Eklemelerin Birlikte Finansmanı ( ) AB seviyesinin %40 ına kadar olan eklemelerin finansmanı kısmen FEOGA garanti kırsal kalkınma ödeneklerinden karşılanabileceği kararlaştırılmıştır. Ancak, 2004, 2005 ve 2006 yıllarının herbiri için kırsal kalkınma çerçevesindeki taahhüt tahsisatlarının en 173

182 fazla %20 si ekleme için kullanılabilir ya da buna alternatif olarak, 2004 te % 25, 2005 te %20 ve 2006 da %15 olabileceği belirtilmiştir. Bunun ötesindeki herhangi bir eklemenin ulusal bütçeden yapılması gerekmektedir. Azami AB birlikte finansman oranı eklemelerin birlikte finansmanı için uygulanabilecektir (European Commission Directorate-General Enlargement 2004). Tek Alan Ödeme Planı Yeni üye devletlere AB de mevcut durumda uygulanmakta olan standart doğrudan ödeme sistemini kullanmak yerine, sınırlı bir süre için, hektar başına ödeme olarak OTP doğrudan ödemelerini verme seçeneği tanınmıştır. Plan, yeni üye devletin isteği dâhilinde bir yılda iki kere yenilenebilme olasılığı ile üç yıl geçerli olacaktır. Tek Alan Ödeme Planı yıllık bir mali zarf ile sınırlı olacaktır. Buna göre zarf (Anonymous 2004); - Yeni üye devlette standart plan dâhilinde doğrudan ödeme olarak verilebilecek AB fonlarının toplamı olarak belirlenir. - İlgili AB kurallarına göre ve Katılım Antlaşmasında belirtilen kantitatif parametreler temelinde hesaplanır (örneğin; baz alan, prim tavanları, MGQ) - Doğrudan ödemelerin kademeli başlangıcına ilişkin belirlenmiş ilgili yüzde kullanılarak ayarlanır. Devlet Destekleri Katılım üzerine belirli yardımları mevcut yardımlar olarak sınıflandırabilmek için yeni üye devletlerin katılımdan sonraki dört ay içerisinde, mevcut yardımlar olarak ele alınmasını istedikleri tüm devlet yardımlarına ilişkin detaylı bilgi vermesi gerektiği belirtilmiştir. Bununla birlikte, bazı sektörlerde devlet yardımlarını kademeli olarak bitirmek için geçişe ait belirli ayarlamalar konusunda fikir birliğine varılmıştır. 174

183 - Kıbrıs ve Letonya ya, bazı sektörlerde tamamlayıcı ulusal doğrudan ödemelere ek olarak geçişe ait ve azalan oranlı ulusal yardımlar verme olanağı tanınmıştır. Bu olanak Kıbrıs için 2010 yılı sonuna kadar ve Letonya için de 2008 yılı sonuna kadar geçerlidir. Ayrıca, Kıbrıs muhtaç bölgelere katılım tarihinden sonraki 5 yıllık süre boyunca özel destek de verebilecektir. - Estonya ya, katılım öncesi seviyesinden daha yüksek olmaması koşuluyla 2004 yılında ulusal sütçülük primi verme olanağı verilmiştir. - Malta bazı sektörlerde tarım üreticilerini ve ithal edilmiş tarım ürünleri işleyicilerini ve kayıtlı toptancılarını desteklemek için özel geçici devlet yardımlarından faydalanabilecektir. Bu devlet yardımı önlemleri özellikle Malta nın tarımsal durumuna uyarlanmıştır, zaman içinde azalan oranlıdır ve 2014 yılına kadar geçerlidir. Genel ekonomik koruma maddesi bu özel devlet yardımları ile kapsanan ürünler için katılımdan sonraki beş yıl boyunca uygulanabilir olmalıdır. Ayrıca, Malta ya katılım tarihinden sonraki beş yıl boyunca tarımsal ürünlerin Gozo dan Malta ya ulaştırılmasını destekleme olanağı tanınmıştır. - Slovenya yağ balkabağı üretimi için katılımdan sonraki beş yıl boyunca azalan oranlı devlet yardımı verebilecektir. - Slovakya ya Ambar makbuzu ve Mal makbuzu (lisanslı depoculuk) sistemleri için 3 yıllık bir geçiş düzenlemesi tanınmıştır. Stoklar Katılım tarihinde elde bulunan ve yeni üye devletin piyasa destek politikalarından kaynaklanan kamusal stoklar Topluluğa geçecektir. Katılım tarihinde yeni üye devlette serbest dolaşımda bulunan ve stoğun normal devri olarak kabul edilebilecek seviyeyi aşan herhangi bir kamusal ya da özel stok yeni üye devletin harcamalarından çıkartılacaktır. 175

184 Korumalar Katılım Antlaşmasındaki genel ekonomik koruma maddesi tarımı da kapsamaktadır. Belirli tarım sektörlerinde ciddi ve devamlı sorunlar yaşandığı zaman ya da bahsi geçen alandaki ekonomik durumda ciddi kötüleşmeye yol açabilecek zorluklar ortaya çıktığı zaman korumalar frenlenebilecektir. Organik Tarım Estonya, Letonya ve Litvanya ya organik tarıma ilişkin geçiş düzenlemeleri tanınmıştır. Bu düzenlemeler şunları içermektedir: - 1 Ocak 2006 tarihine kadar, organik üretim yöntemiyle üretilmemiş tohum ve bitkisel gübrelerin organik tarım faaliyetlerinde kullanılabilmesi; - 1 Ocak 2006 tarihine kadar, organik yöntemlerle üretilmemiş şekerin organik üretim yapılan arı üretim tesislerinde arı besin maddesi olarak kullanılabilmesi; - Katılımdan sonraki 18 ay boyunca, organik tarımda potasyum permanganat karışım ve yerli yer kömürü (turba) kullanılabilmesi. Kalite Politikası Genişlemiş AB de, mevcut markalara ya da diğer haklara önyargı olmaksızın, Çek Cumhuriyeti nin Budějovické pivo, Českobudějovické pivo ve Budějovicky měšt anský var markaları coğrafi özellikleri nedeniyle korumaya alınmıştır. b. Ortak Piyasa Düzenleri Referans miktarlar (baz alan, kotalar, tavan miktarlar vs.) Baz Alanlar Referans miktarlara ülkelerin halihazırdaki üretim miktarları bazında ve katılım ülkesinin spesifik durumları (örneğin; kuraklık) gözönünde bulundurularak karar verilmiştir (Çizelge 8.2). İlgili tüm ürünleri içermektedirler: 176

185 - Tarla bitkileri: tarla bitkileri ve pirinç için baz alanlar ve referans mahsüller, patates nişastası kotaları, kuru yem için garanti edilmiş ulusal miktar, şeker kotaları, isoglukoz kotaları - Özel ürünler: işleme desteği (meyve ve sebzeler) için ulusal eşikler, tütün kotaları, muz telafi destekleri için eşik ve zeytinyağı için garanti edilmiş ulusal miktar - Canlı hayvan ve hayvan ürünleri: süt kotası, özel sığır primi, süt ineği primi, kesim primi, dişi koyun primi ve ek ödemeler. Çizelge 8.2 Tarla bitkileri için desteklenebilecek baz alan (ha) ve hektar başına referans alınacak rekolte (ton/ha) Talep Edilen Belirlenen Ülkeler Baz Alan (ha) Referans Alınacak Rekolte (ton/ha) Baz Alan (ha) Referans Alınacak Rekolte (ton/ha) Çek Cumhuriyeti 2,407,477-2,253, Estonya 650, , Kıbrıs , Letonya 688, , Litvanya - - 1,146, Macaristan 3,628, ,487, Malta 4, Polonya 9,235, Slovakya 914, Slovenya

186 c. Özel Ürünler Meyve ve sebze - Kıbrıs a katılım tarihinden itibaren beş yıllık bir geçiş düzenlemesi tanınmıştır. Bu dönemde, bazı meyvelere ilişkin çekim için kantitatif seviye AB nin seviyesinden daha yüksek bir seviyede sabitlenmiştir. - Malta ya bireysel domates üreticilerine destek vermesine ilişkin beş yıllık azalan oranlı bir geçiş düzenlemesi tanınmıştır. - Polonya ya en az 5 üye ve Euro ciroya sahip üretici birliklerine ön onay statüsü verilmesi konusunda katılımdan itibaren üç yıllık bir geçiş düzenlemesi tanınmıştır. Şarap ve Alkol - Kıbrıs, Malta ve Çek Cumhuriyeti ne özel ekim hakları verilmiştir. - Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Kıbrıs ve Malta için şarap üretim alanları kurulmuştur. Bunlar arasında Macaristan ve Slovenya ya geçiş düzenlemeleri tanınmıştır. - Polonya için Polonya yı şarap üretimi yapılan alan olarak sınıflandırmak ve şarap çeşitlerini kayıt altına almak ve sınıflandırmak yükümlülükleri katılım tarihine kadar ertelenmiştir. - Slovenya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan a şarabı sakaroz ile zenginleştirme izni verilmiştir. - Malta ya şarabı yerli karışımla zenginleştirebilmesine dair 2008 yılına kadar geçiş düzenlemesi tanınmıştır. - Macar, Slovak, Çek, Sloven ve Kıbrıslı şarapların tanımlanması (kaliteli şaraplar için gösterge, köpüren şaraplar ve likörlü şaraplar için terimler) konusunda anlaşmaya varılmıştır. 178

187 - Kıbrıslı Ouzo ve Zivania, Çek Karlovarská hořká, Macar Pálinka (ve diğerleri), Slovak, Letonyalı ve Litvanyalı sert alkollü içkiler, Polska Vodka, Polish Cherry ve Herbal Vodka from the North Podlaskie Lowlands, aromatised with an extract of bison grass alkollü içkilerinin tanımlanması (örneğin; coğrafi, geleneksel) konusunda anlaşmaya varılmıştır. - Çek Cumhuriyeti ile Slivovice isminin kullanımının şartları üzerinde anlaşmaya varılmıştır. - Macaristan ile Rizlinszilvani isminin beş yıl daha kullanılabilmesi konusunda anlaşılmıştır. Ayrıca, 1 Ocak 1993 tarihinden önce Macaristan da üretilmiş ve şişelenmiş şarap stoklarının aşamalı olarak tüketilmesi ve 0,70 lik bir alkol hacmi olması konusunda anlaşmaya varılmıştır. - Polonya nın müktesebatta yer alan koşullar dâhilinde Polish fruit wine terimini kullanabileceği ve belirli koşullar altında Polish wine ismini kullanabileceği konusunda anlaşmaya varılmıştır. Tütün Polonya ya bütün üretim bölgelerinde, tütün sektöründeki bir üretici birliğinin onaylanabilmesi için gereken sınırın, garanti eşiğinin %1 i olması konusunda beş yıllık bir geçiş düzenlemesi tanınmıştır. d. Hayvansal Ürünler Süt - Letonya, Litvanya, Polonya, Malta, Kıbrıs ve Macaristan a AB yağ içeriği gerekliliklerine uymayan içimlik sütün pazarlanması konusunda beş yıllık bir geçiş düzenlemesi tanınmıştır. Bu tip sütler yalnızca üye ülkenin kendisi içerisinde pazarlanabilecek ya da üçüncü bir ülkeye ihraç edilebilecektir. - Tüm yeni üye devletler için süt kotaları belirlenmiş ve bu kotalar toptan satış ve doğrudan satış olarak ikiye ayrılmıştır. 179

188 - Polonya da toptan satış ve doğrudan satış arasındaki kota dağılımının 2003 rakamları temelinde yeniden gözden geçirilmesi kararlaştırılmıştır. - Yeni üye devletlerde genel olarak çiftliklerde öz tüketime yönelik üretim vardır. Bu tip üretim süt kotası ile sınırlandırılmamaktadır. Ancak, bu üretimler, oluşturulan özel bir rezerv yoluyla, pazar için üretim haline çevirilebilir. Eğer yeni üye devletteki süt ve süt ürünlerinin çiftlikte tüketilmesinde düşüş olursa, bu rezerv 2006/2007 kota yılının başlangıcından itibaren yani 1 Nisan 2006 tarihinden itibaren serbest bırakılacaktır. Rezervin serbest bırakılmasına ve bu rezervin toptan satış ve doğrudan satış kotalarına dağılımına ilişkin karar Komisyon tarafından, yönetim komitesi prosedürü dâhilinde ve yeni üye devlet tarafından sunulacak olan raporun değerlendirilmesi ile verilecektir. Çizelge 8.3 Talep Edilen ve Kabul Edilen Ulusal Süt Üretim Kotaları Ülke İşlenmek Üzere Satış (ton) Talep Edilen Doğrudan Satış (ton) İşlenmek Üzere Satış (ton) Kabul Edilen Doğrudan Satış (ton) Çek Cumhuriyeti Estonya Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya Çek Cumhuriyeti, Litvanya, Letonya, Macaristan, Polonya, Slovenya, Slovakya ve Estonya da özel bir yeniden yapılandırma rezervi kurulabileceği konusunda anlaşılmıştır. Karara göre, bu rezervin 1 Nisan 2006 tarihi itibariyle, çiftlikte tüketilen süt ve süt ürünleri miktarlarına kadar serbest bırakılması kararlaştırılmıştır. 180

189 Özel yeniden yapılandırma rezervi miktarları - Malta ya işleme amaçlı üretilen sütün yağ içeriğinin belirlenmesi konusunda beş yıllık bir geçiş düzenlemesi tanınmıştır. - Polonya ve Slovenya ya süt üretim kotalarının bireysel üreticilere dağıtılması ve dolayısıyla ilk kota yılında ek vergi ödemelerinden muaf olmaları konusunda bir yıllık geçiş süresi tanınmıştır. Çizelge 8.4 Sütteki Ulusal Ortalama Yağ Oranları Ülkeler Sütteki Ulusal Ortalama Yağ Oranları (%) Talep Edilen Kabul Edilen Çek Cumhuriyeti ,21 Estonya --- 4,31 Kıbrıs min. 3,5 3,46 Letonya --- 4,07 Litvanya --- 3,99 Macaristan 2,80 3,85 Malta 2,5 --- Polonya --- 3,90 Slovakya --- 3,71 Slovenya --- 4,13 Damızlık ineklerin tanımlanması Polonya, Estonya, Letonya ve Litvanya ya hangi cinslerin damızlık inek primi alma hakkına dâhil edileceğine ilişkin olarak üç yıllık geçiş süresi tanınmıştır. Stok Yoğunluğu Malta ve Kıbrıs a stoklama yoğunluğunu AB sığır primi kurallarının izin verdiği seviyelere göre azaltmaları konusunda beş yılık geçiş süresi tanınmıştır. 181

190 e. Kırsal Kalkınma Yeni üye devletler tarafından program dönemi için FEOGA Garanti fonu altında finanse edilen bir geçici kırsal kalkınma aracı konusunda anlaşılmıştır. Bu anlaşma şu noktaları içermektedir: - Yapısal fonlar modelinde kırsal kalkınma taahhütleri ile ödemeleri arasında daha fazla zaman sağlayacak olan farklılaştırılmış tahsisatlar. - Hedef 1 bölgelerinde, ilgili sekiz önlem için en fazla %80 e kadar artırılmış birlikte finansman oranı. Hedef 1 bölgeleri içinde, kırsal kalkınma araçları tarımsal çevre önlemlerini, En Az Gelişmiş Bölgeleri, erken emekliliği, tarımsal arazilerin ağaçlandırılmasını, yeniden yapılandırma altındaki yarı-geçimlik çiftlikleri, üretici birliklerinin kurulmasını, AB standartlarının karşılanmasını ve teknik desteği finanse edecektir. - Yarı-geçimlik çiftlikler için, işletmenin ticari geleceğinin temini için gerçekleştirilecek olan yeniden yapılandırma süresince nakit akış kısıtlarını ve hanedeki gelir zorluklarını hafifletmeye yarayacak geçici gelir desteği. Destek sabit oranlı yıllık destek şeklinde yapılacaktır ve çiftlik başına yıllık en fazla 1000 tutarında olacaktır (Polonya için çiftlik başına 1250 ). Yeterlik işletmenin ekonomik bakımdan gelecek vaat eden bir iş planı sunmasına bağlı olacaktır. Bu planda gerekli yatırımlar detaylandırılmalı ve spesifik dönüm noktaları ile hedefler belirtilmelidir. Destek, üç yıl sonunda tekrar gözden geçirilmek üzere beş yıla kadar verilecektir. - Üretici birliklerinin kuruluşunu cesaretlendirmek ve idari işlemleri kolaylaştırmak için, onaylanmalarını takip eden ilk beş yıl içinde verilecek olan destek dönemi için çiftçilerin AB nin çevre, hijyen, refah, gıda güvenliği ve iş güvenliği standartlarına uyumla ilgili masraflarını karşılamak içinalınacak geçici bir önlem. Bu standartlara uyumun, daha önceden varolan ulusal 182

191 standartların gerektirdiğinden daha fazla çaba gerektirebileceği gözönünde bulundurulmuştur. - SAPARD dan kırsal kalkınma mevzuatına daha yumuşak bir geçişi temin edebilmek için dönemindeki FEOGA Garanti fonu kırsal kalkınma önlemleri ile ilgili olarak teknik destek. - Mevcut kırsal kalkınma önlemlerinden bazıları döneminde yeni üye devletlere uygulanacaktır. Örneğin; yeterlik kriterleri hususunda. Kırsal kalkınma tahsisatları hedef kriteleri temelinde ve özümseme kapasiteleri gözönünde bulundurularak kurulmuştur. Kırsal kalkınma alanında aday ülkeye özel bazı düzenlemeler yapılmıştır. - Belirli koşullar dâhilinde, Estonya yılları arasında terkedilmiş arazilerin ağaçlandırılmasını destekleyebilecektir. - Belirli koşullar dâhilinde, Litvanya yılları arasında sütçülükle uğraşan çiftçilere süt üretimini bırakmaları durumunda 55 ila 70 yaş arasında erken emeklilik planı verebilecektir. - Malta nın tüm toprakları Az Gelişmiş Bölge olarak tanımlanmıştır. - Malta tam-zamanlı çiftçilere yeni piyasa düzenine uyum konusunda destek olmak için yarı-geçimlik işletmelere yeni önlemler getirilirken geçici bazı hususlara yer vermiştir. - Ayrıca, Malta yıkıntı duvarların bakımını ve korunmasını tarımsal çevre önlemleri dâhilinde destekleyebilir. 183

192 Çizelge 8.5 Yeni Üye Devletler için Alınan Özel Önlem Tutarları Destek Alacaklar Tutar (Euro) Koşullar Yarı-geçimlik çiftlikler Çiftlik başına / yıl başına Topluluk Standartlarına uyum 200 İlk yıl için hektar başına Üretici Grupları Birinci yıl için İkinci yıl için Üçüncü yıl için Dördüncü yıl için Beşinci yıl için f. Veterinerlik Konuları - Macaristan ve Romanya arasındaki sınır kontrollerinin belirli noktalarına ilişkin özel bir idare olması konusunda geçici düzenleme yapılması hususunda anlaşılmıştır. - Aşağıdaki ülkelerle kamu sağlığı sektörüne ilişkin geçiş süreleri verilmiştir: Polonya: 332 adet et üretimi yapan işletme Aralık 2007 ye kadar, 113 adet süt üretimi yapan işletme Aralık 2006 ya kadar ve 40 adet balık üretimi yapan işletme 3 yıl. Çek Cumhuriyeti: 44 adet et üretimi yapan işletme, 1 adet yumurta üretimi yapan işletme ve 7 adet balık üretimi yapan işletme Aralık 2006 ya kadar. Macaristan: 44 adet et üretimi yapan işletme 31 Aralık 2006 ya kadar. Letonya: 77 adet et üretimi yapan işletme Ocak 2006 ya kadar, 11 adet süt üretimi yapan işletme Ocak 2005 e kadar ve 29 adet balık üretimi yapan işletme Ocak 2005 e kadar. 184

193 Litvanya: 14 adet et üretimi yapan işletme, 1 adet süt üretimi yapan işletme ve 5 adet balık üretimi yapan işletme Ocak 2007 ye kadar. Slovakya: 1 adet balık ve 1 adet et üreten işletme Aralık 2006 ya kadar. Tüm işletmeler tek tek eksiklikleri ile ilgili detaylandırılmıştır. Geçiş sürelerinin hiçbirisi gıda hijyeni mevzuatı ile ilgili değildir. Geçiş süresi boyunca, geçiş döneminde bulunan işletmelerin ürünleri özel olarak işaretlenecek ve hiç bir şekilde bir başka AB ülkesinde satılmayacaktır. - Polonya, Letonya, Litvanya ve Malta için işlenmemiş sütün kalitesiyle ilgili olarak geçiş süreleri belirlenmiştir. - AB ye uyumlu bazı tesisler tarafından üretilen AB Direktifiyle uyumlu olmayan işlenmemiş sütün dağıtılması, bu tesislerde üretilecek ürünlerin özel olarak işaretlenmesi ve hiç bir şekilde bir başka AB ülkesinde satılmaması koşuluyla, Malta da 2009 a kadar (1 adet bulunmakta) ve Polonya da 2006 ya kadar (farklı üretim hatları kullanan 56 adet bulunmakta) kabul edilmiştir. - Letonya daki 2 adet hayvansal atık işleme tesisi için Aralık 2004 tarihine kadar bir geçiş süresi tanınmıştır. - Tavuk kümeslerinin yüksekliği ve/veya eğimi ile ilgili olarak Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Malta, Polonya ve Slovenya ile Aralık 2009 a kadar geçiş süresi tanınması konusunda anlaşılmıştır. Kümeslerin zemin alanı ile ilgili olarak bir başka geçiş süresi de 1 Aralık 2004 e kadar Slovenya ya tanınmıştır. g. Bitki Sağlığı Konuları Tohumlar için kalite gereklilikleri Slovenya, Kıbrıs, Malta ve Letonya ile tohumların kalite gereklilikleri konusunda beş yıllık bir geçiş dönemi konusunda anlaşılmıştır. 185

194 Patatesler 69/464/EEC sayılı Konsey Direktifinin 9. maddesinin Polonya da uygulanabilmesi için gerekli ayrıntılı önlemler konusunda anlaşılmıştır. Litvanya ya patates hastalıkları ile ilgili yasaya ilişkin 1 Ocak 2006 ya kadar geçiş süresi tanınmıştır. Bitki çeşitliliği hakları Litvanya ya bitki çeşitliliği hakları için ödeme yapmasına ilişkin 1 Ocak 2006 ya kadar bir geçiş süreci tanınmıştır. Hayvan besleme Çek Cumhuriyeti Candida Utilis mayasından üretilen hayvan yemlerini kendi sınırları içinde pazarlamasına izin verebilir. Bu geçiş düzenlemesi Direktifin 6.maddesine ilişkin bir karar alınınıncaya kadar ya da katılım tarihinden iki sene sonraya kadar (bunlardan hangisi daha önce olursa) geçerlidir. Bitki koruma ürünleri Polonya ya bazı bitki koruma ürünlerini 31 Aralık 2006 ya kadar pazarlayabilmek için geçiş süresi tanınmıştır. Orman üretim malzemelerinin pazarlanması Polonya 1 Ocak 2004 ten önce birikmiş olan ve ilgili Direktifin tüm koşullarını karşılamayan orman üretim malzemelerinin stokları tükeninceye kadar pazarlanmasına izin verebilir. h. Geçişe ilişkin ve yatay önlemler Yeni üye devletlerin Topluluk mevzuatını uygulaması neticesinde mevcut yönetimden geçişini kolaylaştırmak için Ortak Tarım Politikası ile veterinerlik ve bitki sağlığı yasaları alanlarında gerekli geçiş önlemleri, yasalarda belirlenmiş olan ilgili komite 186

195 prosedürlerine uygun olarak Komisyon tarafından kabul edilebilir. Bu önlemler katılım tarihinden itibaren üç yıllık bir dönem içinde alınabilir. Katılım Antlaşmasının OTP ile ilgili koşulları da, eğer Topluluk kurallarında bir değişiklik gerekiyorsa, Komisyon dan gelecek olan teklifin oybirliğine sunulması ve daha sonra Avrupa Parlamentosuna danışılması ile Konsey tarafından uyarlanabilir (European Commission Directorate-General Enlargement 2004). 187

196 9. YENİ ÜYE DEVLETLERİN TARIM MÜZAKERELERİNİN SONUÇLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Yeni üye devletlerin alt başlıklar bazında talepleri (Çizelge 9.1.) incelendiği zaman en fazla Macaristan tarafından (51 adet) ve en az Litvanya tarafından (7 adet) talepte bulunulduğu görülmektedir. Ayrıca, en fazla özel ürünler alt başlığında (92 adet) ve en az yapısal politika, kırsal kalkınma ve ormancılık alt başlığında (11 adet) talepte bulunulduğu görülmektedir. Çizelge 9.1 Yeni Üye Devletlerin Alt Başlıklar Bazında Talepleri (adet) Ülkeler Yatay Konular Ortak Piyasa Düzenleri Özel Ürünler Hayvansal Ürünler Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Veterinerlik Bitki Sağlığı Toplam Çek Cumhuriyeti Estonya Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya Toplam Yeni üye devletlere alt başlıklar bazında tanınan geçiş süreçleri (Çizelge 9.1 ve Şekil 9.1) incelendiği zaman yatay konular alt başlığında yalnızca Kıbrıs ve Malta ya, Hayvansal ürünler alt başlığında Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta ve Polonya ya, Veterinerlik alt başlığında Çek Cumhuriyeti, Letonya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya ya, Bitki Sağlığı alt başlığında ise Çek Cumhuriyeti, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya ve Slovenya ya geçiş süresi verildiği görülmektedir. Ortak piyasa düzenleri, özel ürünler ve yapısal politika, kırsal kalkınma ve ormancılık alt başlıklarında hiçbir ülkeye geçiş süresi tanınmamıştır. Yeni üye devletlere tanınan geçiş düzenlemeleri (adet olarak) (Şekil 9.3.) şekli incelendiği zaman toplamda en fazla geçiş süresinin Malta ya (4 adet) verildiği, Estonya ya ise hiç geçiş süresi verilmediği görülmektedir. Bunun dışında, Çek 188

197 Cumhuriyeti, Kıbrıs, Letonya ve Polonya ya üçer adet, Litvanya, Macaristan ve Slovenya ya ikişer adet, Slovakya ya ise yalnızca 1 adet geçiş süresi tanınmıştır. Yeni üye devletlere alt başlıklar bazında tanınan derogasyon hakları (adet olarak) (Çizelge 9.2. ve Şekil 9.5.) incelendiği zaman en fazla derogasyon hakkının Malta ya (8 adet) verilmiş olduğu, Çek Cumhuriyeti ne ise hiç derogasyon hakkı verilmediği görülmektedir. Bunun yanı sıra Polonya ya altı adet, Estonya, Letonya ve Litvanya ya beşer adet, Kıbrıs ve Macaristan a üçer adet, Slovenya ya iki adet ve Slovakya ya bir adet derogasyon hakkı tanınmıştır. Çizelge 9.2 Yeni üye devletlere alt başlıklar bazında tanınan geçiş süreçleri (adet) Ülkeler Yatay Konular Ortak Piyasa Düzenleri Özel Ürünler Hayvansal Ürünler Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Veterinerlik Çek Cumhuriyeti Estonya Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya Bitki Sağlığı Alt başlıklar bazında tanınan derogasyon hakları incelendiği takdirde, yatay konular alt başlığında en fazla derogasyon hakkının Estonya ve Letonya ya (üçer adet), ortak piyasa düzenleri alt başlığında tek derogasyon hakkının Slovenya ya (bir adet), özel ürünler alt başlığında en fazla derogasyon hakkının Macaristan, Malta ve Polonya ya (ikişer adet), hayvansal ürünler alt başlığında en fazla derogasyon hakkının Malta ya (üç adet), yapısal politika, kırsal kalkınma ve ormancılık alt başlığında tek derogasyon hakkının Malta ya (bir adet) ve bitki sağlığı alt başlığında en fazla derogasyon hakkının Polonya ya tanınmış olduğu görülmektedir. Veterinerlik alt başlığında ise hiçbir ülkeye derogasyon hakkı tanınmamıştır. 189

198 Çizelge 9.3 Yeni üye devletlere alt başlıklar bazında tanınan derogasyon hakları (adet) Yatay Konular Ortak Piyasa Düzenleri Özel Ürünler Hayvansal Ürünler Yapısal Politika, Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Ülkeler Çek Cumhuriyeti Estonya Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya Veterinerlik Bitki Sağlığı Yeni üye devletlere tanınan geçiş düzenlemelerinin taleplere oranları (Çizelge 9.4. ve Şekil 9.4.) incelendiğinde en fazla Litvanya nın (%28,57) ve en az Slovakya nın (%2,17) taleplerinin karşılandığı, Estonya ya ise hiçbir geçiş düzenlemesi verilmediği için söz konusu oranın sıfır olduğu görülmektedir. Ayrıca, yeni üye devletlere tanınan derogasyon haklarının taleplere oranları (Çizelge 9.4. ve Şekil 9.6.) incelendiğinde en fazla Litvanya nın (%71,4) ve en az Slovakya nın (%2,17) taleplerinin karşılandığı, Çek Cumhuriyeti nin ise hiçbir derogasyon hakkı tanınmadığı için söz konusu oranın sıfır olduğu görülmektedir. Bunların yanı sıra, ülkelerin katılım anlaşmaları incelendiğinde yeni üye devletlere talep etmedikleri halde getirilen düzenlemeler görülmektedir. Söz konusu düzenlemelere ilişkin veriler (Çizelge 9.4. ve Şekil 9.7.) incelendiğinde hiç talep edilmediği halde en fazla düzenlemenin Litvanya ya (26 adet) ve en az düzenlemenin Kıbrıs a (9 adet) getirildiği görülmektedir. Tüm bu incelemeler yapılırken göz önünde bulundurulması gereken en önemli nokta ise Litvanya nın talep sayısının sadece 7 olmasından ötürü taleplerinin karşılanma oranının diğerlerine oranla çok yüksek çıkmış olmasıdır. Litvanya nın bu incelemeler dışında bırakılmış olması durumunda, en yüksek karşılanma oranlarının geçiş düzenlemeleri açısından Slovenya ya (%11,1) ve derogasyon hakları açısından Estonya ya ait olduğu görülmektedir. 190

199 Çizelge 9.4 Yeni Üye Devletlere Tanınan Derogasyon Haklarının ve Geçiş Düzenlemelerinin Taleplere Oranı (%) ve Talep Edilmediği Halde Getirilen Düzenlemeler (adet) Ülkeler Talep Derogasyonlar Derogasyonların Taleplere Oranı (%) Geçiş Düzenlemeleri Geçiş Düzenlemelerinin Taleplere Oranı (%) Talep Edilmediği Halde Getirilen Düzenlemeler (adet) Çek Cumhuriyeti ,57 10 Estonya , Kıbrıs Letonya ,3 3 8,57 16 Litvanya ,4 2 28,57 26 Macaristan ,88 2 3,92 14 Malta ,5 4 10,25 18 Polonya ,24 3 6,12 20 Slovakya ,17 1 2,17 17 Slovenya ,1 2 11,

200 192

201 193

202 194

203 195

204 196

205 197

206 198

207 199