SPORA ÖZGÜ SAKATLIK DÖNEMİ BEDEN ALGISI ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 47, p , Summer I 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date SPORA ÖZGÜ SAKATLIK DÖNEMİ BEDEN ALGISI ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ THE DEVELOPMENT OF THE BODY PERCEPTION SCALE DURING SPECIAL DISABILITY RELATED TO SPORT PERIOD SPECIAL Ünsal TAZEGÜL İstanbul Gelişim Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Alen GEÇER İstanbul Gelişim Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Öz Bu çalışmanın amacı, sporcuların sakatlık dönemi içerisindeki beden algısı düzeyini ölçebilen güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı geliştirmektir. Yapılan bu çalışmanın örneklemini, Türkiye de farklı branşlarda ilk üç dereceye girmiş olan elit düzeydeki 1 sporcu oluşturmaktadır. Konu ile ilgili yeterli bilgi elde etmek ve var olan beden algısı ölçeklerine ulaşmak için yerli ve yabancı literatür taraması yapılmıştır. Literatür taramasından sonra, elde edilen ölçekler incelenmiş ve uzman görüşlerine başvurularak soru havuzu oluşturulmuştur. Soru havuzunun oluşturulmasından sonra ölçeğin amacı doğrultusunda uygun sorular seçilmiştir. Ölçek, 15 maddeden oluşan, 3 lü likert şeklindedir. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Elde edilen verilerin analizi için Kaiser-Meyer-Olkin Testi, açımlayıc faktör analizi ve döndürme işlemi olarakdirect Oblimin testleri kullanılmıştır. Yapılan istatistik analizler sonucunda, Kaiser-Meyer-Olkin değeri (,805) olarak belirlenmiştir. Bartlett Sphericity testi ise, istatistiksel olarak anlamlı düzeyde çıkmıştır (p<.000). Faktör analizi sonucunda ölçeğin dört faktörden oluştuğu anlaşılmıştır. Yapılan güvenirlik analizi sonucunda, Kol ve Göğüs Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri,749, Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri,749, Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı Faktörünün Cronbach α değeri,702, Karın ve Bacak Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri,704 ve Toplam Beden Algısı Cronbach α değeri,859 olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Sakatlık Dönemi, Beden Algısı, Sporcu Abstract The purpose of this study is to improve mensural medium which can mensurethe body preception of sportmen during disability period. The specimen of this study is formed by 1 sportsmen fromturkey who are in elite level and got first three degrees in different sport branches. Local and foreign literature search has been made to

2 512 Ünsal TAZEGÜL & Alen GEÇER get enough information about the subject and to reach the existing mensurals of body perception. Scales are exemined after litarature searching and a question pool has been created after expert opinion. And suitable question were choosen according the goal of the scale after question pool has been created. Scale is shaped as triple likert and has 15 points. SPSS 20 program has been used on analysis of datas. Kiser Meyer Olkin test, comfirmative factor analys and Direct Oblimin tests are used for analysing the datas. As a result of statistic analyses, Kaiser Meyer Olkin test results values is obtained as 805. And Bartlet Sphericity test result value is obtained in significant level (p<000). It is been sensed after factor analys that scale has four factors. After reliability analys result, arm and chest area Cronbach value is 749. Shoulder, back and hip area factor Cronbach values is 749. Skin colour, general physical structure Cronbach value 702. Abdomen and leg area factor Cronbach value 704. And the total body perception Cronbach values is 859. Keywords: Period of Disability, Body Preception, Sportsman Giriş Dilbilimimi olarak spor, Latince deki desportare ve ispotus kelimelerinden türemiştir. Bu kelimeler eğlenmek, hoş vakit geçirmek anlamına gelmektedir (Voigt, 1998: 86). Spor, insanlık tarihinin başlangıcına değin uzanan ve köklü geçmişe sahip olan bir olgudur. Ekonomi, sanayileşme, kentleşme ve serbest zamanda meydana gelen artışlara paralel olarak, spora yeni anlamlar yüklenmiştir (Koruç ve Bayar, 2004). Genel olarak spor, belirlenmiş bir dizi kurallara göre, bireysel veya takım halinde yapılan yarışmalar veya haz amacı güden sosyal etkinlikler olarak tanımlanmaktadır (Filiz, 2010: 193). Spor ve beden eğitimi, bireyin keşfedilmemiş özelliklerini ve yaratıcı yönünü harekete geçiren önemli bir faktördür (Erkal, Güven & Ayan, 1998: 1). Beden algısı kavramı, ilk defa 1920 yılında psikolojik ve sosyolojik bir kavram olarak Paul Schilder tarafından ele alınmıştır. Schilder den önce yapılan çalışmalar genellikle beyin hasarı sonuncunda ortaya çıkan bozuk beden algıları ile sınırlıydı. Schilder beden algısını, insanın zihninde biçimlendirmiş olduğu kendi resmi olarak tanımlamaktadır (Polat, 2007: 8; Dunham, 2002: 25). Beden imajı bozukluğu, ilk olarak 16. yüzyılda bir cerrah olan Ambroise Pare nin, fantom organ olgusu raporunda yer almıştır. 1920'li yıllarda bir nörolog olan Head, beden şeması kavramını öne sürmüştür. Buna göre beden şeması daha çok duygusal kortekste organize edilmiş olan geçmiş yaşantılar ile şimdiki duyumlardan oluşan bir bütündür (Dogan & Dogan, 1992: 1-2). Beden algısının gelişiminde bireyin geçmiş deneyimleri önemli bir yer tutmaktadır. Bireyin geçmişte kendi bedenine göstermiş olduğu tepkiler ve bireyin bedeni ile ilgili çevresinden aldığı tepkiler bireyin beden algısı gelişimini etkilemektedir (Acar, 2010). Genellikle olumlu olarak algılanan beden algısı, bireyin öz saygısı ve güveninde önemli etkiler yapabilmektedir (Şanlı, 1991: 63). Spor yaralanması vücudun tamamının veya bir bölgesinin, normalden fazla bir kuvvetle karşılaşması sonucunda, dokuların dayanıklılık sınırlarının aşılmasıyla ortaya çıkan patolojik durumları kapsar (Duruöz & ark 2004: 20). Spor yaralanmaları en çok kas iskelet sistemini etkiler ve yumuşak doku (Deri, Fasya, Kas, Tendon, Ligaman, Kartilaj), kemik ve sinir dokusu elemanları değişik şekillerde ve derecelerde yaralanmaya uğrayabilir. En yaygın hasar gören eklemlerin omuzlar, ayak bilekleri, dizler olduğu bildirilmiştir (Powell & Barber, 1999 ). Spor sakatlıklarının oluşma nedenleri iç ve dış etkenler olmak üzere iki ana grupta toplanmaktadır. İç etkenler sporcu-

3 Spora Özgü Sakatlık Dönemi Beden Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi 513 nun bizzat kendisine ait etkenlerdir. Bunlar, fiziksel uygunluk, dayanıklılık, kuvvet, sürat, beceri, konsantrasyon, riski kabullenme, boy, kilo, eklem stabilitesi, vücut yağ dokusu yüzdesi, yaş ve cinsiyet olarak sayılabilir (Britlon, 2003). Dış etkenler ise sporun tipi, sportif aktivite süresi, rakibin ve takım arkadaşlarının rolü, zeminin durumu, ışık, emniyet tedbirleri, yavaşlama için yeterli mesafe, malzemeler, iklim koşulları, ısı, nem, rüzgar, antrenör, maç yönetimi (Kurallar ve hakemlerin kuralları uygulaması olarak sayılabilir) (Duruöz & ark 2004: 20 ). Yapılan bu çalışmanın amacı, sporcuların sakatlık dönemi içerisindeki beden algısı düzeyini ölçebilen güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı geliştirmektir. YÖNTEM Örneklem Yapılan bu çalışmanın örneklemini, Türkiye de farklı branşlarda ilk üç dereceye girmiş olan elit düzeydeki 1 sporcu oluşturmaktadır. Çalışmaya katılan sporcular son 2 ay içerisinde fiziksel olarak sakatlık geçirmiş olan ve halen sakat olan sporculardan seçilmiştir. Ölçeğinin Geliştirilme Süreci Ölçek geliştirme sürecine, ilk olarak literatür taraması yapılarak başlanmıştır. Konu ile ilgili yapılan çalışmalara ulaşmak için milli kütüphanenin, Gazi Üniversitesi ile Hacettepe Üniversitesinin veri tabanında yer alan elektronik kaynaklar kullanılmıştır. Bu veri tabanlarından elde edilen Türkçe ve İngilizce tez ve makalelerin incelenmesi sonucunda, çok sayıda beden algısı ile ilgili ölçeklere ulaşılmıştır. İngilizce tezlerden alınan soruların tercüme farklılıklarını ortadan kaldırmak için Türkçeye çevrilmiş ve çeviride bazı tercüme farklılıkları, bir araya gelinmesi ve tartışılması neticesinde giderilerek son halini almıştır. Daha sonra bu çeviri tekrar İngilizce diline çevrilmiş ve orjinali ile bir farklılığı olmadığı görülmüştür. İncelenen ölçeklerin ardından konunun uzmanı olan akademisyenlerin görüşlerine başvurularak dil bilgisi ve anlam olarak Türkçe ye uygunluğunun denetlenmesi istenmiştir. Uzman ölçeğin anlaşılır olduğunu belirtmiştir. Soru havuzunun oluşturulmasından sonra ölçeğin amacı doğrultusunda uygun sorular seçilmiştir. 15 Maddeden oluşan ölçek 3 lü likert şeklindedir. Kesinlikle katılıyorum 1 puan, biraz katılıyorum 2 puan, hiç katılmıyorum 3 puan şeklindedir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 15 iken, alınabilecek en yüksek puan ise 45 tir. Ölçekten alınabilecek düşük puan sakatlık dönemindeki beden hoşnutluğunu gösterirken, alınan yüksek puan sakatlık dönemindeki beden hoşnutsuzluğunu göstermektedir.15 maddeden oluşan ölçeğin ilk halinin pilot uygulama olarak 80sporcuya uygulanması ile gerekli analizler yapılmış ve ölçeğe son hali verilmiştir. Verilerin çözümlenmesi Elde edilen verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Elde edilen verilerin analizi için Kaiser-Meyer-Olkin Testi, açımlayıcı faktör analizi ve Direct Oblimin testleri kullanılmıştır.

4 5 BULGULAR Tablo 1. Kaiser-Meyer-Olkin Testi KMOandBartlett'sTest Ünsal TAZEGÜL & Alen GEÇER Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy., 805 Bartlett'sTestofSphericity Approx.Chi-Square 5 36,095 Df 1 05 Sig., 000 Yapılan istatistiki analiz sonucunda, Kaiser-Meyer-Olkin değeri (,805) olarak belirlenmiştir. Bartlett Sphericity testi ise, istatistiksel olarak anlamlı düzeyde (p<.000). çıkmıştır Açımlayıcı faktör analizinin (AFA) yapılabilmesi için Kaiser- Meyer-Olkin değerinin en az,60 olması ve Bartlett Sphericity testinin anlamlı çıkması gerekmektedir (Büyüköztürk, 2007: 120). Tablo 2. Ölçeğin Alt Boyutlarının Öz Değerleri ve Açıkladıkları Varyans Yüzdeleri InitialEigenvalues Total %ofva Cumulative% riance Total 1 5,085 33,900 33,900 5, ,5 10,091 43,991 1, ,095 7,299 51,290 1, ,048 6,988 58,278 1,04 8 Component ExtractionSumsofSquaredLoadings RotationSumsofSquared- Loadings % ofvari-cumulaanctiverianctive% Total % ofva-cumula- 33,900 33,900 2,385 15,903 15,903 10,091 43,991 2,328 15,517 31,420 7,299 51,290 2,218,784 46,203 6,988 58,278 1,811 12,074 58,278 Açımlayıcı Faktör Analizi, aynı yapıyı ya da niteliği ölçen değişkenleri bir araya toplayarak ölçmeyi az sayıda faktör ile açıklamayı amaçlayan bir istatistiksel tekniktir (Büyüköztürk,2007). Bu araştırmada Direct Oblimin döndürme tekniği kullanılmıştır. Açımlayıcı Faktör Analizi sonucunda, ölçeğin öz değeri 1 den büyük dört alt boyuttan oluştuğu, birinci alt boyutun toplam varyansın % 33,900 ünü, ikinci alt boyutun %10,091 ini, üçüncü alt boyutun % 7,299 unu, dördüncü alt boyutun % 6,988 ini açıkladığı tespit edilmiştir. Kol ve Göğüs Bölgesi Component Tablo 3. Ölçeğin faktör yük değerleri Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi Ten rengi ve Genel Karın ve Bacak Fiziki Yapı Bölgesi,544,569,1 -,028

5 Spora Özgü Sakatlık Dönemi Beden Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi ,406,460,055,190,808,229,137,071,673,093,094,301,730,021,213,233,176,193,186,639,172,005,043,887,263,211,310,405,202,670 -,039,451,020,707,378,012,005,419,548,181,132,649,247,080,113,305,545,108,280,082,754,054,092,063,790,091 Açımlayıcı Faktör Analizi sonucunda, 3., 4. ve 5. soruların Kol ve Göğüs Bölgesi faktörüne ait olduğu 1., 2., 9., 10., 11. ve 12. soruların Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi faktörüne ait olduğu, 13.,. ve 15. soruların Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı faktörüne ait olduğu ve 6., 7. ve 8. soruların Karın ve Bacak Bölgesi faktörüne ait olduğu anlaşılmıştır. Tablo 4. Ölçeğin Cronbach Alfa Değerleri Ölçeğin Boyutları Cr onbachα Kol ve Göğüs Bölgesi 0,7 49 Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi 0,7 49 Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı 0,7 02

6 516 Ünsal TAZEGÜL & Alen GEÇER Karın ve Bacak Bölgesi 0,7 04 Toplam Beden Algısı 0,8 59 Yapılan güvenirlik analizi sonucunda, Kol ve Göğüs Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri,749, Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri,749, Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı Faktörünün Cronbach α değeri, 702, Karın ve Bacak Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri, 704 ve Toplam Beden Algısı Cronbach α değeri,859 olarak belirlenmiştir. Tablo 5. Tanımlayıcı İstatistik Bulguları N Yapı Kol ve Göğüs Bölgesi 1 Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi 1 Ten rengi ve Genel Fiziki Karın ve Bacak Bölgesi 1 Toplam Beden Algısı 1 1 7, 543, ,228,292 9, 052,954 7, 517, ,342,606 Yapılan tanımlayıcı istatistik analizi sonucunda, Kol ve Göğüs Bölgesi (=7,5439±1,53508), Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi (=12,2281±2,29287), Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı (=9,0526±1,95454), Karın ve Bacak Bölgesi (=7,5175±1,38406), Toplam Beden Algısı (=36,3421±5,60630) olarak belirlenmiştir. Sonuç Ölçek geliştirme sürecinde, ilk olarak yerli ve yabancı literatür taraması yapılarak beden algısı ile ilgili ölçekler incelenmiştir. İncelenen ölçeklerin ardından konunun uzmanı olan akademisyenlerin görüşlerine başvurularak soru havuzu oluşturulmuştur. Soru havuzunun oluşturulmasından sonra ölçeğin amacı doğrultusunda uygun sorular seçilmiştir. Seçilen ölçek soruları Türkiye de farklı branşlarda ilk üç dereceye girmiş olan elit düzeydeki 1 sporcuya uygulanmıştır. Çalışmaya katılan sporcular, son 2 ay içerisinde fiziksel olarak sakatlık geçirmiş olan sporculardan seçilmiştir. Verilerin analizinde SPSS 20 programı kullanılmıştır. Yapılan istatistiki analizler sonucunda, Kaiser- Meyer-Olkin değeri,805 olarak belirlenmiştir. Bartlett Sphericity testi ise istatistiksel olarak anlamlı düzeyde (p<.000) çıkmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda, on beş sorudan dört faktör elde edilmiştir. Ölçeğin faktör isimleri şu şekildedir: Kol ve Göğüs Bölgesi faktörü, 3.,4. ve 5. sorulardan, Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi faktörü, 1.,2.,9.,10.,11. ve 12. sorulardan, Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı faktörü, 13, ve 15 sorulardan ve Karın ve Bacak Bölgesi faktörü, 6.,7. ve 8. sorularından oluşmaktadır. Kol ve Göğüs Bölgesi faktöründen alınacak en düşük değer 3 iken, en yüksek değer 9 dur. Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi faktöründen alınacak en düşük puan 6 iken

7 Spora Özgü Sakatlık Dönemi Beden Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi 517 alınabilecek en yüksek puan 18 dir. Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı faktöründen alınacak en düşük değer 3 iken, en yüksek değer 9 dur. Karın ve Bacak Bölgesi faktöründen alınacak en düşük değer 3 iken, en yüksek değer 9 dur. Toplam beden algısından alınacak en düşük değer 15 iken, en yüksek değer 45 tir. Yapılan güvenirlik analizi sonucunda, Kol ve Göğüs Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri,749, Omuz, Sırt ve Kalça Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri,749, Ten rengi ve Genel Fiziki Yapı Faktörünün Cronbach α değeri, 702, Karın ve Bacak Bölgesi Faktörünün Cronbach α değeri, 704 ve Toplam Beden Algısı Cronbach α değeri,859 olarak belirlenmiştir. Yapılan literatür taraması sonucunda, sporcuların sakatlık döneminde beden algısını ölçen bir ölçek ile karşılaşılmamıştır. Bu yönü ile yapılan bu çalışmanın literatüre büyük katkı sağlayacağı ve sporcuların sakatlık dönemi beden algısı üzerine çalışacak araştırmacılara büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Brıtlon W. (2003). BrewerDevelopmental- Differences in PsychologicalAspects of Sport-InjuryRehabilitation. J Athl Train, June; 38/2, Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık Dunham, J.M. (2002). PerfectionismandAttitudinal Body Image in Developmental, High Performance,and Elite FigureSkaters. A thesissubmittedtothefaculty o f GraduateStudiesandResearch in partialfulfillment of therequirementsforthedegree o f Master of Arts, University o f Alberta, Department of PhysicalEducationandRecreation Duruöz T, Turan, Y., Önen, E.M VE Cerrahoğlu, L. (2004). Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Öğrencilerinde Görülen Spor Yaralanmalarının Değerlendirilmesi ve Rehabilitasyonunun Önemi. Atatürk Üniversitesi BESYO, Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 6/2, Doğan O., Doğan S. (1992). Çok Yönlü Beden-Self İlişkileri Ölçeği El Kitabı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Basımevi. Erkal, M.E., Güven, Ö ve Ayan, D. (1998). Sosyolojik Acıdan Spor. (Genişletilmiş 3. Baskı), İstanbul: Der Yayınları. Filiz, Z. (2010). Üniversite Öğrencilerinin ve Sosyalleşmesinde Spora Katılımın Değerlendirilmesi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi, 4/3, Koruç, Z ve Bayar P. (2004).Egzersizin Depresyon Tedavisindeki Yeri ve Etkileri. Spor Bilimleri Dergisi, 15/1, Polat A. (2007). Düzce İlindeki Hemodiyaliz Hastalarının Beden İmajı ve Benlik Saygısı Düzeylerinin Belirlenmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Düzce. Powell JW ve Barber-foss KD. (1999). Injurypatterns in selectedhighschoolsports: A review of the seasons. Journal of Athletic Training, 34, Şanlı, T. (1991). Hemşirelikte Kişilerarası İlişkiler. AÖF Yayınları No: 226. Voigt, D. (1998). Spor Sosyolojisi, (Çeviren: Ayşe Atalay), İstanbul: Kurtiş Matbaacılık.

8 518 Ünsal TAZEGÜL & Alen GEÇER EK: Ölçeğin Soruları Sakatlık döneminde omuz bölgemden hoşlanırım Sakatlık döneminde sırt bölgemden hoşlanırım Sakatlık döneminde ön kolumdan hoşlanırım Sakatlık döneminde arka kolumdan hoşlanırım Sakatlık döneminde göğüs bölgemden hoşlanırım Sakatlık döneminde bacak bölgemden hoşlanırım Sakatlık döneminde karın bölgemden hoşlanırım Sakatlık döneminde bilek bölgemden hoşlanırım Sakatlık döneminde kalça bölgemden hoşlanırım Sakatlık döneminde fiziksel gücümden hoşlanırım Sakatlık döneminde kas kuvvetimden hoşlanırım Sakatlık döneminde belimden hoşlanırım Sakatlık döneminde vücudumun duruş şeklinden hoşlanırım Sakatlık döneminde ten rengimden hoşlanırım Sakatlık döneminde kilomdan hoşlanırım