OKUL YÖNETİMİNDE LİDERLİK Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL

Transkript

1 Okul Müdürünün Öğretimsel Ve Örgütsel Liderlik Davranışları Ünite 9 Eğitim Yönetimi OKUL YÖNETİMİNDE LİDERLİK Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL 1

2 Ünite 9 OKUL MÜDÜRÜNÜN ÖĞRETİMSEL VE ÖRGÜTSEL LİDERLİK DAVRANIŞLARI Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL İçindekiler 9.1. Etkili okulların belli başlı özellikleri Öğretimsel liderlik Öğretimsel Liderliği Sınırlayan Etmenler Örgütsel liderlik Okul Müdürünün Göstermesi Gereken Örgütsel Liderlik Davranışları KAYNAKLAR

3 Okul Müdürünün Öğretimsel Ve Örgütsel Liderlik Davranışları Ünite Etkili okulların belli başlı özellikleri Birinci ünitede etkili okuldan kısaca bahsedilmişti. Bu ünitede etkili okulun özellikleri üzerinde ayrıntılı olarak durulacaktır. Etkili okul üzerinde yapılan araştırmalar bu okullarda diğer okullara göre bazı farklılıkların olduğunu ortaya koymuştur. Etkili okulların etkili liderler tarafından yönetildiği ve bunların özellikle de öğretim lideri olduğu gözlenmiştir. Etkili okulların; açık bir örgüt misyonunun bulunması, eşgüdümlü eğitim etkinliklerine yer verilmesi, sistemli eğitim denetiminin yapılması, öğrenmeyi ve öğretmeyi özendirici bir örgüt ikliminin bulunması yanında diğer bazı özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir (Balcı, 1995: 227; Özdemir, 1996; 43): Öğrencilere bireysel özen gösterilmesi Öğretmenlerin becerilerini etkili kullanmaları Öğrenci velilerinin okula eğitimsel ve politik katılımı Okul örgütünün bir ürünü olarak yapıcı disiplin oluşturma Engelleyici öğretimin giderilmesi Okul çevresinin güvenli olması Açık ve belirgin amaçlar üzerinde odaklanmış okul misyonu Öğretmen ve öğrencilerin yüksek beklentiye sahip olması Her öğrencinin öğreneceğine ilişkin inancın olması Öğrenci ilerlemelerinin iyi takip edilmesi Etkili okul-aile ilişkisi Etkili okulun yönetimi özen ister. Bu okulların etkili olmasında yöneticilerin önemli bir payı olduğu kuşkusuzdur. Ancak bu okullarda yönetimin dışında bir çok değişken okulun etkililiğine etki eder. Burada öğrencilere, velilere ve okulun içinde bulunduğu çevreye önemli görevler düşer. Okulun etkili olmasında yönetimin katkısı da inkar edilemez derecede yüksektir. Etkili okul yöneticisinin her şeyden önce bir öğretim lideri olması gerektiğine önceki paragraflarda değinilmişti. Bu tür liderler; öğretmenler için iyi bir çalışma ortamı oluştururlar, eğitim ve öğretimin etkililiğini artırmak için her türlü düzenlemenin yapılması yönünde çaba sarf ederler. Bunun için gerekli değişim ve dönüşümü yapan kişilerdir. Etkili yönetici davranışlarına ilişkin bazı özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir (Balcı, 1995: 27). Öğrenci başarısına önem verme İşlerini politikalar yoluyla yaptırabilme Zamanının çoğunu okul koridoru ve dersliklerde harcama Öğrenci ve işgörenlerden yüksek beklentileri olma Öğretmenleri karar sürecine katma ve etkili iletişim kurma Kişilerden çok akademik programa önem verme 3

4 Okul Yönetiminde Liderlik Rutherford ve arkadaşları etkili yönetici davranışlarını şöyle sıralamaktadırlar (Akt. Aydoğan, 2015): Sık sık sınıftaki öğretimi gözleme ve öğretime katılma İşgörenlerden beklentilerini açık olarak ifade etme Öğretim programını iyi koordine etme Öğretim programının planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi faaliyetlerine aktif olarak katılma Öğretim programının uygulanmasında yüksek standartlara sahip olma ve bunları ilgililere iletme 9.2. Öğretimsel liderlik Öğretimsel liderlik davranışları gösteren liderlerin öğretme ve öğrenme süreçleri üzerinde yoğunlaşması söz konusudur. Okulu tanımlayan ve şekillendiren en önemli üç güç; öğretmenler, öğrenciler ve toplumdur. Üç güç müfredat programı doğrultusunda etkileşim içinde bulunmalıdırlar. Müdürün en başta gelen görevi öğretimin niteliğini yükseltmektir. Öğretimsel liderin göstermesi gereken liderlik davranışları Böyle bir lider yöneticinin göstermesi gereken liderlik davranışlarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür (DDE, 1998; CCSSO, 1996; akt. Gümüşeli, 2001: 23 ). 1. İlgililerin katılımıyla öğretimi geliştirecek bir kültür yaratmak 2. Öğrenci başarısına uygun öğretim stratejisi seçimini mümkün kılacak öğretim programı ve örgüt yapısı oluşturmak 3. Farklı öğrenci ihtiyaçlarına cevap verecek öğretim malzemesi ve yaşantılarının temin edilmesini sağlama 4. Düşünme ve problem çözme becerilerine yer veren öğretimi teşvik etmek 5. Öğrenci başarısını sürekli olarak sistemli bir şekilde ölçmek ve değerlendirmek 6. Başarıyı ölçülmede farklı değerlendirme stratejilerinin uygulanmasında öğretmene destek olmak 7. Programın değerlendirilmesinde verilerden yararlanmak 8. Eğitimle ilgili yeni teknolojileri izlemek ve okulda kullanılmasını sağlamak 9. Okul programları ile ders dışı etkinliklerin bütünleşmesini sağlamak 10. Okulun vizyon ve misyonuyla tutarlı personel programı hazırlama ve uygulama 11. Yaşam boyu öğrenmeyi özendirme 12. Okulu başarıya dönük olarak örgütlemek 13. Öğrenci ve personelin kendilerini değerli kılacak bir iletişim sistemi kurmak 14. Personelin yüksek performansına yönelik bir kültür oluşturma 15. Çalışanların başarılarını ödüllendirmek 16. Okulun kültür ve iklimini değerlendirmek 17. Öğrenci ve veli ihtiyaçlarını karşılayacak hizmet programları oluşturmak 4

5 Okul Müdürünün Öğretimsel Ve Örgütsel Liderlik Davranışları Ünite 9 Konuyla ilgili kısa açıklamalar Öğretimsel liderlik davranışlarına sahip okul müdürünün, ilk olarak göstermesi gereken davranışlardan birisi okulda ortak bir kültür yaratmaktır. Ancak okulda ortak bir kültür yaratılması yalnız okul müdürünün yapacağı bir iş değildir. Bunun için okul toplumunun katkısı gerekir. Bundan başka okulun geçmişteki çabaları, okuldan daha önce yetişmiş bulunan kişiler, okula ilişkin çevrenin bakış açısı ve okula ilişkin değerlerin de dikkate alınması gerekir. Liderin yapması ve göstermesi gereken davranışlardan ikincisi hiç şüphesiz öğrenci başarısının artırılması yönünde öğretim programlarının etkili bir şekilde uygulanmasını temin etmektir. Öğretim programlarının hazırlanması daha çok üst yönetimlerin işiyken bunun yerel düzeyde uygulanması ve çevre özelliklerinin dikkate alınması okulun görevleri arasındadır. Öğretim lideri, programın etkili uygulanmasını gerekli kılacak yapısal düzenlemeleri yapar. Bunun için herkesin uzmanlık alanını dikkate alır. Öğrencilerin başarılı bir şekilde müfredatı izlemeleri için her türlü tedbiri gözden geçirir. Öğretimin başarısı, öğrencilerin ihtiyaçlarına bağlıdır. Bunlar farklılık gösterebilir. Lider bu farklılıkların ayırdına vararak bunları dikkate alır. Her öğrencinin farklı yaşantılarla öğrenebileceğini dikkate alarak öğretimin zenginleştirilmesi için öğretmenlere destek olur. Her türlü materyalleri sağlama konusunda yardımcı olur. Yapılan eğitim ve öğretim faaliyetlerinde bütün öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayacak bir düzen oluşturulmaya çalışmalıdır. Günümüzde öğrencilerin problem çözme becerilerinin geliştirilmesi gerekir. Öğrencilerin kendi sorunlarını kendilerinin çözmesi ve bu konuda başarılı olmaları istenir. Eğitimin önemli işlevlerinden birisi budur. Sorunu doğru anlama ve tarif etme ve bunun için çözüm önerileri getirme ve soruna mantıklı çözümler getirme ve sonucu bulma bilimsel düşünme yollarını öğrenme öğrencilere kazandırılacak önemli düşünme yollarından birisidir. Böylece öğrenciler kendi sorunlarını kendileri çözebilirler ve bu durum duyarlı vatandaşların yetişmesine olanak sağlar. Öğrenci başarısının ölçülmesinde önemli değişmeler olmuştur. Geçmişte daha çok sonuç değerlendirme yöntemi, yerini süreç değerlendirme yöntemlerine bırakmıştır. Süreci değerlendirmenin öğrenciler açısından bir takım avantajları bulunmaktadır. Bunlardan birkaçı şöyle sıralanabilir: Eksiklikleri zamanında görme, bunları düzeltme, adım adım öğrenme ve daha sağlam ilerleme bunlardan yalnızca bir kaçıdır. Böylece dönütler alarak sistemin aksayan yönlerine anında müdahale edilebilir. Değerlendirmede farklı ölçme tekniklerinin kullanılması konusunda öğretmenlere destek olunmalıdır. Günümüzde bilgi teknolojileri yaygınlaşmış ve farklı değerlendirme yöntemleri geliştirilmiştir. En etkili yollar bulunmalı ve bunlardan yararlanmalıdır. Lider bunların alt yapısını hazırlamalı ve öğretmenlere destek olunmalıdır. Eğitim programlarının zaman içinde değerlendirilmesi önemlidir. Etkili bir değerlendirme yapabilmek için sağlıklı veri toplamalıdır. 5

6 Okul Yönetiminde Liderlik Eğitimle ilgili yeni teknolojilerin kullanılması konusunda öğretmene destek olur. Günümüzde öğretimi kolaylaştırıcı çeşitli araçlar hazırlanmakta ancak ne yazıktır ki bunların birçoğu öğretmenler tarafından etkili olarak kullanılamamaktadırlar. Bu konuda liderin öğretmenlere destek olması ve hizmetiçi kurslar yoluyla teknolojik araçların kullanılması konusunda öğretmenlerin eğitilmesi gerekir. Örneğin; akıllı tahtalar, çeşitli projeksiyon araçları ve bilgisayarlı öğretim teknikleri gibi Eğitim ders içi ve ders dışı etkinliklerle bir bütündür. Okul yöneticisi okul içi etkinlikleri önemsediği kadar okul dışındaki etkinliklerin geliştirilmesine de katıda bulunur. Örtük program olarak nitelenen ders dışı etkinlikler öğrencilere günlük hayatta kullanacakları önemli davranışlar kazandırırlar. Bunların etkili bir şekilde kazanılması bir takım yöntemlerle mümkündür. Demokrasi tarif edilerek öğrenilmez veya öğrencilerde milli ve manevi duygular sadece anlatmakla oluşmaz. Bir takım kurallar ve günlük hayatta karşılaştığımız sorunların çözümü ancak yaparak ve yaşayarak kazınılır. İşgören etkinlikleri planlanırken okulun vizyon ve misyonunu dikkate alır. Böylece örgütsel öğrenmeyi teşvik eden bir program uygulanırsa işgörenlerin kendilerini geliştirmesi ve yenilemesi sağlanır. Günümüzde öğrenme okul sınırlarını aşmıştır. Günümüzde yaşam boyu öğrenme sloganı geçerlidir. Öğrenmenin yaşı ve sınırı yoktur. Bu bakımdan okul yaşı sınırları dışına çıkmış kişiler için de öğrenmeyi cazip kılıcı etkinlikler düzenlenmelidir. Aynı ülkenin topraklarını paylaşan insanların okuryazarlık düzeyleri ne kadar yüksek olursa bir ülkede sorunlar o kadar azalır ve böylece toplumsal refah artar. Öğrenme her birey için geçerlidir. İşgörenlerin de kendilerini yenilemeleri açısından bu sloganı izlemeleri gereklidir. Okulun başarısı işgörenlerin başarısı anlamına gelir. Okul yöneticisi herkesi başarılı olma yönünde isteklendirirse hem işgörenleri motive etmiş hem de okul başarısının artmasına yardım etmiş olur. Okulun başarılı olmasında yönetim süreçlerinin etkili işletilmesi önemli rol oynar. Ancak bu süreçlerin en önemlilerinden birisi okulda etkili bir iletişim sistemi kurmaktır. Etkili bir iletişim sistemi kurmak ve bunu işletmek öğretimsel liderin başka gelen görevlerinden birisi olmalıdır. Okulda performansın artırılmasına yönelik bir kültürün oluşturulması gerekir. Tabi bunun etkili olabilmesi için işgören değerlendirme sisteminin değişmesi gerekir. Çalışanların ödüllendirildiği, çalışmayanların ise bu tür ödüllerden mahrum bırakılığı ve hatta cezalandırıldığı bir örgüt yapısı oluşturma çoğu zaman okul müdürünü aşmaktadır. Bunun başarılabilmesi için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması ve öğretmenlerin performansının en etkili bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. Okulun kültürü yanında onun ikliminin de iyileştirilmesi gerekir. İyi bir örgüt iklimi hem iş verimini hem de bireysel doyumu artırır. Bundan başka okul yöneticisinin öğretimsel liderlik ile ilgili olarak yapması gereken önemli davranışlardan birisi de öğrenciler için hizmet programları oluşturmaktır. Böylece öğrenciler küçük yaşlardan itibaren sorumluluk almayı ve topluma hizmet etmeyi öğrenirler. 6

7 Okul Müdürünün Öğretimsel Ve Örgütsel Liderlik Davranışları Ünite Öğretimsel Liderliği Sınırlayan Etmenler Öğretimsel liderliği sınırlayan birçok etmen bulunmaktadır. Bu etmenler farklı şekilde gruplanabilir. Burada öğretimsel liderliği en çok engelleyen birkaç önemli hususa yer verilmiştir. Yapılan araştırmaların sonuçları incelendiğinde okul müdürlerinin öğretim liderliğini engelleyen en önemli etkenlerin yasal ve bürokratik sınırlamalar, öğretimsel konulara ayrılacak zaman yetersizliği, çatışan rol beklentileri ve kaynak yetersizliği olduğu anlaşılmaktadır (Griffin, 1993, s. 29). Bu konuda kısa açıklamalara yer verilmiştir (Akt. Saban, 2010): Bürokratik ve yasal engeller: Aracı üst sistemler dediğimiz il ve ilçe yönetimlerinin kararları ve emirleri de çoğu kez okul müdürünün öğretim liderliğini engelleyici bir ortam yaratmaktadır (Thomas ve Vunberg, 1991, s. 62) Zaman sınırlılığı: Bürokratik işlemlerle ilgili birçok etken okul yöneticisinin zamanını önemli ölçüde sınırlamakta öğretim liderliği konularında yeterli ölçüde eğilmesini engellemektedir (Gümüşeli, 1996) Müdür rolüne ilişkin farklı beklentiler: Okul müdürlerinin öğretim liderliği ile ilgili beklentilerin sürekli artış göstermesine karşın müdür iş tanımlarının bazılarında öğretimsel sorumluluklardan çok yönetsel sorumluluklara öncelik verildiği görülmektedir. Bu çelişkili durumda okul müdürlerinin öğretim liderliği davranışını göstermesini önemli ölçüde engellemektedir (Griffin 1993, s. 32) Öğretim liderliği konusundaki eğitim eksikliği: Türk eğitim sisteminde meslekte esas öğretmenliktir sloganının günümüze kadar yaşatılması sistem ve kurumlarındaki hiyerarşi, statü, rol kavramlarını zedelediği gibi uzmanlık niteliklerine sahip okul yöneticisi yetiştirme ve geliştirme çabalarını da olumsuz yönde etkilemiştir (Bursalıoğlu, 1994, s.221). Vizyon, kararlılık ve cesaret eksikliği: Öğretimsel liderliği olumsuz yönde etkileyen kişisel özellikler içerisinde vizyon ve temel bilgi eksikliği; risk almaya, uzun çalışma saatleri geçirmeye, sürekli gelişmeye ve yetki aktarmaya karşı isteksizlik gibi özelliklerin ilk sıraları aldığını göstermektedir (McEvan, 1994, s.13) Kaynak yetersizliği: Kaynak yetersizliği gelişmekte olan ve eğitime yeterli kaynak ayırmayan ülkelerde okul müdürlerinin öğretim liderliğini sınırlayıcı etkenlerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır (Gümüşeli, 1996) 9.3. Örgütsel liderlik Okul yöneticisinin örgütsel liderlik davranışlarıyla ilgili olarak şunları söylemek mümkündür: Okul müdürü çevresindeki türlü değişimleri izleyerek okulun örgüt yapısını çevresine uyarlamaya çalışır. Bu sayede öğrencilerin ve velilerin ihtiyaç ve taleplerine cevap verebilirler. 7

8 Okul Yönetiminde Liderlik Okul Müdürünün Göstermesi Gereken Örgütsel Liderlik Davranışları Örgütsel lider, okulun çevreye uyarlanmasına yardım eder.. Diğer yandan birey ve grup faaliyetlerini koordine ederek okulun etkililiğine katkıda bulunur. Yöneticinin bu konuda göstermesi gereken davranışlardan bir kısmı aşağıya çıkarılmıştır (DDE, 1998; CCSSO, 1996; akt. Gümüşeli, 2001: 25 ). Okulun vizyon ve amaçlarına uygun plan ve programlar hazırlamak Öğrenci ve öğretimdeki ilerlemelerden yararlanarak kararlara yön vermek Okuldaki herkesin karar sürecine katılımını teşvik etmek İşleyiş ile ilgili süreçleri öğrenmeyi kolay kılacak şekilde düzenlemek Yeni gelişmeleri izlemek ve bunları okula uyarlamak Yönetsel işlemlerde yeni teknolojilerden yararlanmak Okul binası, donanım ve araçların etkili bir şekilde kullanılmasını temin etmek Zamanı örgütün amaçlarını gerçekleştirecek şekilde etkili kullanmak Olası sorun ve fırsatları ortaya çıkarmak ve bunları değerlendirmek Sorun belirleme ve çözme becerilerini etkili bir şekilde kullanmak Çatışmaları örgütün yararına yönetmek Grup ve fikir birliği sağlama süreçlerini en iyi şekilde kullanmak İletişim becerilerini etkili olarak kullanma İnsan ve maddi kaynakları okulun amaçları doğrultusunda kullanma Okulu sürekli geliştirmeye dönük girişimde bulunma Yönetim sistemlerini sürekli olarak gözden geçirme Güvenli ve temiz bir okul ortamı yaratma Hizmet alanlarını etkili bir şekilde yönetme Konuyla ilgili kısa açıklamalar Bu durumda örgütsel liderlik davranışlarına sahip bir okul müdürü, plan ve programların hazırlanmasında okulun vizyon ve misyonunu dikkate alır. Günümüzde kamu kurumları için stratejik planlama zorunlu olup her kurumun planlama yaparken bu durumu göz önünde bulundurması gerekir. Örgütsel lider olarak yönetici okuldaki öğrencilerin ilerlemelerini dikkate alır ve bunlara göre karar verir. Kararlarını bu sonuçlara göre oluşturur. Karar verirken tek başına kararlar almaz. Okulda herkesin bu kararlara katılımını teşvik eder. Süreçleri öğrenmeyi kolay kılacak şekilde düzenler. Böyle bir lider okul yönetiminin işleyiş ve süreçlerini öğrenmeyi geliştirecek şekilde düzenler. Yeni gelişmeleri takip ederek bunları hayata geçirmeye uğraşır. Böyle bir ilerleme yapısal veya teknolojik olabilir. Yönetsel işlemlerde bilgi teknolojilerinden etkili yararlanır. Bu amaçla okuldaki donanım ve araçları etkili şekilde kullanır. Bunlardan herkesin en iyi şekilde yararlanmasına fırsat sağlar. 8

9 Okul Müdürünün Öğretimsel Ve Örgütsel Liderlik Davranışları Ünite 9 Örgütsel lider, zamanı en iyi şekilde yönetir. Zaman yönetimi yönetici açısından önemlidir. Zaman giden ve bir daha geri dönmeyen bir kaynaktır. Lider çeşitli sorunları ört bas etme yerine bunları ortaya çıkarır ve örgüt yararına çözmeye çalışır. Sorun çözme becerilerini etkili bir şekilde kullanır. Çatışmaların yönetirsen örgütün yararını düşünür. Grup dinamiğini etkili kullanır. İnsan ve diğer kaynakları okulun amaçları doğrultusunda kullanır. Yönetim sistemlerini sürekli gözden geçirir ve okulu sürekli olarak geliştirmeye özen gösterir. Okulun güvenli olmasına yardım eder. Okulun bütün hizmet alanlarını etkili olarak işletmeye çalışır. Bu konuda yetki devri, görev paylaşımı, sorumluluk alma gibi hiçbir fedakârlıktan kaçınmaz. Örgütlerde çatışma kaçınılmazdır. Örgütsel lider bu çatışmaları çözme konusunda yeteneklidir. Çatışmaları örgüt yararına çözer. Grup dinamiğini en iyi şekilde kullanarak, gruba ilişkin fikirleri etkili yönetir. Bu amaçla iletişim sürecinden en etkili şekilde yararlanır. Okulun maddi ve insan kaynaklarını etkili olarak kullanır. Özellikle insan kaynaklarının kullanımında uzmanlıklardan yararlanır. Okulu sürekli geliştirmeye yönelik girişimde bulunur. Bunun için değişim ve dönüşümü gerçekleştirme yönünde çaba sarf eder. Yönetim sistemlerini gözden geçirir. Hataları anında görür ve bunların etkili çalışması için uğraşır. Okulun çevresini temiz tutar. Bu şekilde çevreye örnek olur. Okul güvenliği konusunda titiz davranır. Güvenli okul olma yolunda çaba sarf eder. Bu konuda okul toplumunun desteğini alır. Okulun bütün hizmet alanlarını etkili bir şekilde yürütmek için her türlü girişimde bulunur. 9

10 Okul Yönetiminde Liderlik 9.4. KAYNAKLAR Gümüşeli, A.İ. (2001). Çağdaş Okul Müdürünün Liderlik Alanları, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 2001 Yılı Güz-28. ss Balcı, A. (1995). Etkili Okul, Ankara Aydoğan,İ.(2015).Etkili Okul. %C4%B0smail%20AYDO%C4%9EAN.pdf Erişim: Saban, M. Ö. (2010). Öğretimsel Liderlik Nedir? PPT sunusu, Kocaeli 10

11 Okul Müdürünün Öğretimsel Ve Örgütsel Liderlik Davranışları Ünite 9 11

12 12 Okul Yönetiminde Liderlik