Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 21, Mart 2018, s Dr. Benan YÜCEBALKAN Kocaeli Üniversitesi Kandıra MYO, byucebalkan@gmail.com Dr. Nilay KARASAKAL Kocaeli Üniversitesi Kandıra MYO, nkaleli78@hotmail.com SAĞLIK SEKTÖRÜNDE DUYGUSAL EMEK DAVRANIġI ĠLE UMUT- SUZLUK DÜZEYĠ ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠYĠ BELĠRLEMEYE YÖNELĠK BĠR ARAġTIRMA: HEMġĠRELER ÖRNEĞĠ Özet Çalışmanın amacı, sağlık sektöründeki hemşirelerin duygusal emek davranışlarının umutsuzluk düzeyine etkilerini araştırmaktır. Kocaeli ilinde faaliyet gösteren hastanelerde görev yapan hemşirelerin hastalarına karşı sergiledikleri duygu gösterimleri, duygusal emeğin boyutları olan derinden rol yapma, yüzeysel rol yapma veya doğal duygular şeklinde üç boyutta değerlendirilmiş; bu üç davranış tipinin bireylerin umutsuzluk düzeyleri üzerindeki etkisi ölçülmüştür. Araştırmanın evreni Kocaeli ilinin merkez ilçesinde özel sağlık kuruluşlarında görev yapan hemşirelerdir. Rassal örnekleme ile seçilen katılımcılara uygulanan anketin sonuçları SPSS 21 programında analiz edilmiş, duygusal emek davranışının umutsuzluk düzeyi ve bazı demografik özellikler ile ilişkisi test edilmiştir. Katılımcıların duygusal emek davranışları Diefendorff ve arkadaşları tarafından geliştirilen Duygusal Emek Ölçeği nin Türkçe uyarlaması ile, umutsuzluk düzeyleri ise Beck Umutsuzluk Ölçeği ile ölçülmüştür. Anahtar Kelimeler: Duygusal emek, umutsuzluk düzeyi, hemşireler.

2 A STUDY TO DETERMINE THE RELATIONSHIP BETWEEN EMOTIO- NAL LABOR BEHAVIOR AND HOPELESSNESS LEVEL OF EMPLO- YEES IN THE HEALTH SECTOR: NURSES SAMPLE Abstract The purpose of this study was to determine the impacts of nurses emotional labor behaviors on the hopelessness level. The emotional demonstrations that nurses which work in Kocaeli at private and public hospitals exhibited to their patients were deep acting which was the extent of emotional labor, surface acting or expression of naturally felt emotions. In this study, the impacts of the hopelessness level were measured according to these three behavior types. The area of this study was nurses which work at private hospitals in the center of Kocaeli. The results of the survey which were implemented to participants who were selected with random sampling were analyzed with the program of SPSS 21, examined the connections between the behavior of emotional labor and the hopelessness level and some demographic features. The emotional labor behaviors of participants were measured with Emotional Labor Scale in Turkish version which was developed by Diefendorff and his friends as well as the participants hopelessness levels were measured with Beck Hopelessness Scale. Keywords: Emotional labor, hopelessness level, nurses GĠRĠġ Günümüzde kuruluşlar, tüketici beklentilerinin değişmesi ve rekabetin giderek yoğunlaşması ile birlikte avantaj kazanabilmek için, çalışanlarından fizik ve zihin güçlerine ek olarak duygularını da iş süreçlerinin gerektirdiği şekilde kullanmalarını beklemektedir. Bu durum özellikle, işin karakteristiği gereği müşteri-çalışan etkileşiminin yoğun olduğu işlerde daha geçerlidir. Bu tarz işlerde çalışanlar duygu işçisi olarak da adlandırılmaktadır. Duygu işçileri, fiziksel ve zihinsel emekten daha çok duygusal emek harcamaktadırlar. Duygu işçilerinin işlerinden zevk alıp almamaları, müşterilere ve iş arkadaşlarına yaklaşımları, onlarla ilişkilerinin düzeyi ve tüm bu süreçlere etki eden duygusal yönelimler; işe bağlılıklarını, müşterilerin memnuniyetini ve dolayısıyla kuruluşun performansını etkilemektedir. Ancak duygusal emek, duygu işçileri açısından olumsuz sonuçlara da neden olabilmektedir. Gerçekte hissedilenler ile iş rolleri arasındaki farklılıktan kaynaklanan duygusal çelişki nedeniyle, duygu işçilerinde işe yabancılaşma sorunu da kendini gösterebilmektedir (Kaya ve Serçeoğlu, 2013:311). Bu olgulardan yola çıkan çalışmada, hizmet sektörü içerisinde önemli bir konuma sahip olan sağlık kuruluşları ve bu kuruluşlarda çalışan sağlık çalışanlarının gösterdikleri duygusal emek davranışları ile umutsuzluk düzeyleri arasında bir ilişkinin olup olmadığı ortaya konulacaktır. 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE Çalışmanın kavramsal çerçevesi duygusal emek, duygusal emeğin boyutları, umutsuzluk ve işe yabancılaşma bileşenlerinden oluşmaktadır.

3 2.1. Duygusal Emek Duygusal emek (emotional labour) kavramını 1979 da ilk kez gündeme getiren Hochschild e göre duygusal emek, duyguları kontrol etmek ya da bastırmaktan farklı bir kavramdır. Hochschild duygusal emeği kısaca, ücret karşılığında duyguların yönetilmesi olarak tanımlamaktadır. Süreci, hizmet alanın seyirci, çalışanın ise kurumun belirlemiş olduğu kurallar çerçevesinde rol yapmakta olan bir aktör olduğu teatral bir yapı olarak değerlendirmektedir. Olguyu tanımlarken üç önemli noktaya dikkat çekmektedir (Delen, 2017:45): - Söz konusu duygusal gösterimlerin kurumun talebi ve yönlendirmesiyle gelişmesi, - Süreçte bireysel duygu yönetiminin ciddi bir çaba gerektirmesi, - Bu süreç sonucunda duyguların birer metaya dönüşmesi. Bu durumda Hochschild e göre duygusal emek; iş gereği duyguların diğer kişiler tarafından gözlenecek biçimde düzenlenmesi ve hem yüz mimikleriyle, hem de bedensel olarak gösterimde bulunulmasıdır (Hochschild, 1983). İşyerlerinde duyguların önemli hale gelmesi ve örgüt yaşamının duygular ile bağlantısının ele alınması, hizmet sektörünün yükselişi ile paralellik gösteren bir süreçte gerçekleşmiştir. Hizmet alanların duyguları ile ilgilenmeyi ve onlarla empati kurmayı öngörmek, birçok hizmet alanı ve mesleğin vazgeçilmez bileşeni haline gelmiştir. Duygusal emek; işi gereği müşterilerle birebir iletişim halinde olan işgörenlerin duygusal tepkilerini örgüt için kabul edilebilir şekle sokmak veya örgüt amaçlarıyla uyumlu duygu gösterimleri yaratmak amacıyla harcadıkları çaba biçiminde de tanımlanabilir (Tokmak, 2014:137). Müşterilerin kaliteli bir hizmet alabilmesi ve gördüğü ilgiden memnun kalması, çalışanların göstereceği ilgi ve performansa bağlı olarak şekillenmektedir. Bu nedenle duygu; soyut, kişilere özgü ve kişilerin iç dünyasında yaşanan bir izlenim olmasına karşın, metalaştırılarak adeta somut bir ürün haline dönüştürülmüş ve ekonomik değer yaratan bir araç şekline getirilmiştir (Beğenirbaş ve Basım, 2013:46). Bazı araştırmacılar çalışanların konuşmaları esnasında ses tonu ve davranışlarına yansıyan her türlü gayretin de duygusal emek kapsamında ele alınabileceğini belirtmişlerdir. Duygusal emek kavramının ulusal yazında bazı araştırmacılar tarafından duygusal işçilik olarak adlandırıldığı görülmektedir (Beğenirbaş ve Basım, 2013:47-48) Duygusal Emeğin Boyutları Duygusal emek yüzeysel rol yapma (surface acting) ve derinden rol yapma (deep acting) olmak üzere iki boyuta sahiptir. - Yüzeysel Rol Yapma: Gerçekte hissedilmeyen duyguların fiziksel olarak ifade edilmesidir (Hochschild, 1983). Çalışanlar örgütlerinin kendilerinden istedikleri gösterim kuralları çerçevesinde duygularını bir anlamda sahteleştirerek ve gerçek hissettiği duygulardan farklılaştırarak, karşısındaki müşteriye/alıcıya yansıtmaktadır. Diğer bir deyişle, gerçek hislerini maskeleyerek değişik sebeplerle dışarıya farklı duygusal gösterimlerde bulunmaktadır. Burada önemli olan nokta çalışanın gerçek duygularıyla sergilediği duyguların birbirinden tamamen farklı olmasıdır (Beğenirbaş ve Basım, 2013:48-49). - Derinden Rol Yapma: Gerçekte hissedilen duygunun sürdürülmesi değil, hedeflenen duygunun hissedilmesi için çaba harcanmasıdır (Hochschild, 1983). His veya duygusal

4 tepkiler kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Çalışan gerçek hislerini kendisinden beklenen davranışlarla uyumlu hale getirmeye gayret etmekte; başka bir ifadeyle, göstermek durumunda olduğu duyguyu bizzat tecrübe etmeye ve yaşamaya çalışmaktadır (Beğenirbaş ve Basım, 2013:48-49). - Doğal Duygular: Ashforth ve Humprey, yukarıda açıklanan iki boyutun ötesinde, çalışanların görevlerini yerine getirirken gerçekten hissedebilecekleri davranışlar olabileceğini ileri sürerek, üçüncü boyut olarak doğal duygular ı eklemişlerdir. Doğal duygular, çalışanların yansıtmak durumunda oldukları duyguları içten gelerek hissediyor olmalarının davranışa yansımasıdır. Ashforth ve Humprey, bu davranış türünde, çalışanların çok az duygusal emek harcadığını ifade etmektedir (Ashforth ve Humprey, 1993:18) Umutsuzluk Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan Güncel Türkçe Sözlük te ummaktan doğan güven duygusu olarak tanımlanan ve geleceğe yönelik olarak olumlu beklentilere sahip olma duygusunu belirten umut, insana gelecekte karşılaşabileceği olumsuz yaşantılarla baş edebileceği duygusunu vererek ruh sağlığını olumlu etkilemektedir. Umudun karşıtı olan umutsuzluk ise, bireyin ruh sağlığını olumsuz etkilemesinin yanı sıra, depresyon ve intihar gibi sorunlara yol açan bir duygudur. Umutsuzluk 1986 yılında Kuzey Amerika Hemşirelik Tanılama Derneği (North America Nursing Diagnosis Association NANDA) tarafından bir hemşirelik tanısı olarak onaylanmış ve bireyin sınırlı ya da hiç alternatif göremediği veya kişisel seçenekler bulamadığı ve kendi yararı için enerji sarf edemediği bir durum olarak tanımlanmıştır. Aynı zamanda Amerikan Hemşireler Birliği (American Nursing Associastion ANA) güçsüzlük ve çaresizlik ile birlikte umutsuzluğu da hemşirelik olgusu (fenomeni) olarak belirlemiştir (Özmen vd., 2008:9). 60 Duygusal emeğin olası çıktılarından biri olarak ele alınabilecek olan umutsuzluk, bir başka deyişle, bir amacı gerçekleştirmede sıfırdan az olan olumsuz beklentilerdir. Umut ise, gelecekle ilgili bir amacı gerçekleştirmede sıfırdan fazla olan beklentiler olarak tanımlanabilir. Gerek umut, gerekse umutsuzluk kişinin gelecekteki hedeflerine ulaşma olanaklarının olası yansımasıdır. Umutta hedefe ulaşmak için uygulamaya konulan planların başarılacağı öngörüsü varken, umutsuzlukta başarısızlık yargısı vardır. Bu plan ve beklentilerin her biri yalnızca bireyin planlarını hedefine nasıl oturttuğu değil, kendisi için oluşturduğu hedefin şeklini de etkiler (Dilbaz ve Seber, 134). Duygusal emeğin olası olumsuz çıktıları olarak umutsuzluk kavramıyla ilişkilendirilebilecek bir diğer kavram, işe yabancılaşmadır. Gerçekte hissettiği duygulardan farklı davranmak zorunda kalabilen duygu işçileri, kendilerini işte ifade edememe ve anlamlandıramama sorunuyla karşılaşabilmektedirler. Yabancılaşma kavramını ilk olarak ortaya atan Hegel dir. Hegel e göre yabancılaşma, insanın fiziki ve ruhi varlığı arasındaki ayrım sonucu ortaya çıkmaktadır. Hegel yabancılaşma kavramını ben in kuşatılması yoluyla bağımsız varoluştan vazgeçmesi ve hatta kişilikten uzaklaşması anlamında kullanmıştır (Kaya ve Serçeoğlu, 2013:318). Yabancılaşma kavramını etraflıca araştırarak kullanan Karl Marx tır. Marx yabancılaşmayı kapitalist sistemle ilişkilendirerek, insanın kendini işinden ve ürettiklerinden soyutlayıp dışlayarak koparması, işinde kendi arzularını ve beklentilerini ifade etmeyi bırakması durumu olarak tanımlamaktadır

5 (Beğenirbaş, 2015:252). Çalışanın işe yabancılaşması, işin gerektirdiği roller ile çalışanın kendi öz doğası arasındaki uyuşmazlığın bir sonucu olarak görülmektedir (Kaya ve Serçeoğlu, 2013:319). İşe yabancılaşma, çalışanın işini anlamsız bulması; örgütünde kurduğu ilişkilerden doyum sağlayamaması; kendisini yalnız, yetersiz, güçsüz görmesi; geleceğe ilişkin umutlarını yitirmesi ve kendisini sistemin basit bir çarkı olarak algılaması olarak tanımlanmaktadır. Yabancılaşmanın doğurduğu sonuçlara bakıldığında; çalışanlarda iş tatminsizliği, iletişim sorunu, sorumluluk ve karar almadan kaçış, bürokrasi sempatisi, yenilik korkusu, sürekli şikâyet durumu, insanlarla yakın iletişimi yük olarak algılama sıralanabilir (Tokmak, 2014: ). Konuyla ilgili literatür araştırmasında, duygusal emek davranışlarının umutsuzluk düzeyine etkilerini ele alan herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bununla birlikte Karasakal ve Aksu nun umutsuzluk konusu ile ilgili, örneklemin yaş grubu dağılımının bu araştırma ile aynı aralıklarda olduğu, gençler üzerinde yapılmış bir araştırmada gençlerin geleceğe umutsuz baktıkları görülmektedir (Karasakal ve Aksu, 2015). Yine örneklemin yaş grubu dağılımının bu araştırma ile aynı aralıklarda olduğu, Oğuztürk ve arkadaşları tarafından üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir araştırma (Oğuztürk ve arkadaşları, 2011:182) ile Karakuş tarafından üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir diğer araştırmada da (Karakuş, 2018:192) katılımcıların geleceğe umutsuz baktıkları görülmektedir. Bu çalışmada, sağlık sektöründeki sağlık çalışanlarının duygusal emek davranışlarının umutsuzluk düzeyine etkileri araştırılmıştır. Sağlık sektöründe hastalarla etkileşim ve iletişim halinde bulunulması gerektiğinden, duygusal emeğe ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle sağlık çalışanları, duygusal emeğin sorumluluğunu ve bilincini en başta taşıyan kişilerdendir METODOLOJĠ Araştırmanın amacı; Kocaeli ilinin merkez ilçesi İzmit te faaliyet gösteren özel hastanelerde görev yapan hemşirelerin hastalarına karşı sergiledikleri duygu gösterimlerini, duygusal emeğin boyutları olan derinden rol yapma, yüzeysel rol yapma ve doğal duygular şeklinde üç boyutta değerlendirmek ve bu üç davranış tipinin bireylerin umutsuzluk düzeyleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını ve etkisini ölçmektir. Araştırmanın hipotezleri şöyledir: H 1: Yüzeysel rol yapma ile umutsuzluk düzeyi arasında bir ilişki vardır. H 2: Derinden rol yapma ile umutsuzluk düzeyi arasında bir ilişki vardır. H 3: Doğal duygular ile umutsuzluk düzeyi arasında bir ilişki vardır. Ayrıca hemşirelerin demografik özellikleriyle duygusal emek ve umutsuzluk düzeyleri arasında ilişkinin var olup olmadığı da incelenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın evreni, İzmit teki özel hastanelerdir. Örnekleme yöntemi olarak rassal örnekleme yöntemi uygulanmış, veriler yüz yüze anket yöntemi ile toplanmıştır. Anket formu 235 hemşire üzerinde uygulanmış ve tamamı geçerli sayılmıştır. Araştırmada sistematik anket formunda 40 (7 soru demografik özellikler, 13 soru duygusal emek, 20 soru umutsuzluk) soruya yer verilmiştir. Anketin uygulanmasına tarihinde başlanmış ve altı hafta süreyle devam etmiştir. Anket formunda cevaplayıcıların demografik özelliklerini ve ekonomik yapılarını belirlemeye yönelik sorular yer almıştır. Çalışmaya katkıda bulunan hemşirelerin duygusal emek davranışları Diefendorff ve arkadaşları

6 tarafından geliştirilen Duygusal Emek Ölçeği nin (Diefendorff vd., 2005: ) Türkçe uyarlaması (Basım ve Beğenirbaş, 2012:77-90) ile doğal duygular, yüzeysel rol yapma ve derinden rol yapma biçiminde üç boyutta 5 li Likert ölçeği kullanılarak belirlenmiştir. Umutsuzluk düzeyleri ise Beck Umutsuzluk Ölçeği (BUÖ) (Savaşır ve Şahin, 1997:61-66; Durak ve Palabıyıkoğlu, ) kullanılarak belirlenmiştir. Ölçek, umutsuzluk derecesini objektif olarak sayılara dökerek belirlemek amacıyla 1976 yılında Beck ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Ölçek ile ilgili ilk çalışma Seber (1991), geçerlik çalışması da Durak ve Palabıyıkoğlu (1994) tarafından yapılmıştır (Dereli ve Kabataş, 2009:33). Verilerin analizinde SPSS 21 paket programı kullanılmıştır. Çalışmada t-test, ANOVA, Friedman testi, Pearson Korelasyon testi, Post-Hoc testler, Binomial testi, güvenilirlik analizi, örneklem yeterlilik testleri uygulanmıştır. Tüm analizlerde istatistiki anlam düzeyi olarak %5 (p=0,05) kullanılmıştır. 4. BULGULAR VE DEĞERLENDĠRME Yapılan anket çalışmasında analizlere başlanmadan önce örneklem yeterlilik testi yapılmış ve KMO Örneklem Yeterliliği Testi sonucuna göre 235 birimlik örneğin analizler için yeterli olduğu sonucuna varılmıştır (KMO=0,810; p=0,000). Buna ek olarak güvenilirlik analizi yapılmış ve değerler güvenilir seviyede çıkmıştır (Cronbach Alpha = 0,841). Toplam 235 hemşire üzerinde yapılan çalışmada demografik bilgiler ve demografik değerlerin Duygusal Emek ve Umutsuzluk değerlerine göre dağılımları Tablo 1 de yer almaktadır. 62

7 Tablo 1: Demografik Değerlerin Duygusal Emek ve Umutsuzluk Düzeyine Göre Dağılımla 63 rı Tablo 1 de görüldüğü üzere Duygusal Emek mevcut çalışma süresi (p=0,001) ve aylık net gelir (p=0,012) değişkenliğine göre anlamlı bir farklılık göstermiştir. Umutsuzluk Düzeyi ile hiçbir demografik değişken arasında anlamlı bir ilişki elde edilememiştir. Şekil 1 de görüldüğü üzere mevcut çalışma süresi 1 yıldan az olan çalışanlarda, 1-5 yıl ve 6-10 yıl çalışanlara göre daha fazla Duygusal Emek davranışları ortaya çıkmıştır (p=0,002 ve p=0,043) (Post-Hoc test). ġekil 1: Duygusal Emek Faktörlerinin Mevcut ÇalıĢma Süresine Göre Dağılımı

8 Şekil 2 de görüldüğü üzere aylık net geliri TL olanlarda 2000 TL ve altı olanlara ve TL olanlara göre daha az Duygusal Emek davranışları ortaya çıkmıştır (p=0,012 ve p=0,045) (Post-Hoc test). ġekil 2: Duygusal Emek Faktörlerinin Aylık Net Gelire Göre Dağılımı Çalışmada Duygusal Emek, Diefendorff ve arkadaşları tarafından geliştirilen Duygusal Emek Ölçeği ne göre Yüzeysel Rol Yapma, Derinden Rol Yapma ve Doğal Duygular olarak 3 faktörde incelenmiştir. Belirlenen faktörlerin dağılımları ve istatistiki değerleri Tablo 2 de verilmiştir. 64 Tablo 2: Duygusal Emek Faktörlerinin Dağılımı Tablo 2 ye göre Duygusal Emek faktörleri kendi içinde anlamlı bir sıralama oluşturmaktadır (p=0,000). Bu sıralama doğal duygular, derinden rol yapma ve yüzeysel rol yapma düzeninde oluşmuştur.

9 Tablo 3: Umutsuzluk Düzeyi Dağılımı Tablo 3 e göre 235 cevaplayıcıların umutsuzluk puanı ortalaması 20 üzerinden 10,6 olarak belirlenmiştir. Ölçekte 0 umutsuzluğun başlangıcına, 20 ise maksimum umutsuzluğa karşılık geldiğinden, ortada yer alan 10,6 değeri ile cevaplayıcıların geleceğe umutsuzlukla baktıkları sonucuna ulaşılabilir. Literatüre bakıldığında Karasakal ve Aksu nun umutsuzluk konusu ile ilgili yapmış oldukları bir araştırmada yaş faktörü ile umutsuzluk arasında bir ilişkiye rastlanılmamıştır. Ayrıca cinsiyet faktörü açısından bakıldığında da herhangi bir farklılık gözetilmeksizin bu umutsuzluğun yaşandığı söylenebilir (Karasakal ve Aksu, 2015: 121). 65 Yine, Çelikel ve Erkorkmaz tarafından yapılan bir başka çalışmada yaş faktörü ile umutsuzluk arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (Çelikel ve Erkorkmaz, 2008: 126). Tablo 4 te Duygusal Emek faktörleri ile Umutsuzluk Düzeyi arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Buna göre Duygusal Emek faktörlerinden doğal duygular faktörünün Umutsuzluk Düzeyine etkisi olduğu bulgusu elde edilmiştir ancak korelasyon bulgusuna rastlanmamıştır. Bu durumda her üç hipotez de destek görmemiş ve umutsuzluğu etkileyen faktörlerin duygusal emekle açıklanamayacağı sonucuna ulaşılmıştır.

10 Tablo 4: Duygusal Emek Faktörlerinin Umutsuzluğa Etkisi Tablo 5 de yer alan Beck Umutsuzluk Ölçeği sonuçlarına göre cevaplayıcıların %73,6 sı Geleceğe umut ve coşku ile bakıyorum, %73,6 sı İşler kötüye giderken bile her şeyin hep böyle kalmayacağını bilmek beni rahatlatıyor, %73,2 si Benim için çok önemli konularda ileride başarılı olacağımı umuyorum ve 73,2 si Geçmiş deneyimlerim beni geleceğe iyi hazırladı ifadelerine katılarak umutlu olduklarını belirtmişler; ancak %74,0 ü Kendim ile ilgili şeyleri düzeltemediğime göre çabalamayı bıraksam iyi olur, %74,5 i Geleceğimi karanlık görüyorum, %75,7 si Gelecek benim için hoş şeylerden çok tatsızlıklarla dolu görünüyor ve %77,9 u İstediğim her şeyi elde etmek için çaba göstermenin gerçekten anlamı yok, nasıl olsa onu elde edemeyeceğim ifadelerine katılarak umutsuzluklarını belirtmişlerdir. 66

11 Tablo 5: Beck Umutsuzluk Ölçeği Beck Umutsuzluk Ölçeği n % n % p* Geleceğe umut ve coşku ile bakıyorum ,6% 62 26,4% 0,000 Kendim ile ilgili şeyleri düzeltemediğime göre çabalamayı 61 26,0% ,0% 0,000 bıraksam iyi olur. İşler kötüye giderken bile her şeyin hep böyle kalmayacağını ,6% 62 26,4% 0,000 bilmek beni rahatlatıyor. Gelecek on yıl içinde hayatımın nasıl olacağını hayal bile ,3% ,7% 0,090 edemiyorum. Yapmayı en çok istediğim şeyleri gerçekleştirmek için yeterli 94 40,0% ,0% 0,003 zamanım var. Benim için çok önemli konularda ileride başarılı olacağımı ,2% 63 26,8% 0,000 umuyorum. Geleceğimi karanlık görüyorum ,5% ,5% 0,000 Dünya nimetlerinden sıradan bir insandan daha çok ,8% ,2% 0,068 yararlanacağımı umuyorum. İyi fırsatlar yakalayamıyorum. Gelecekte yakalayacağıma 72 30,6% ,4% 0,000 inanmam için de hiçbir neden yok. Geçmiş deneyimlerim beni geleceğe iyi hazırladı ,2% 63 26,8% 0,000 Gelecek benim için hoş şeylerden çok tatsızlıklarla dolu 57 24,3% ,7% 0,000 görünüyor. Gerçekten özlediğim şeylere kavuşabileceğimi ummuyorum ,5% ,5% 0,696 Geleceğe baktığımda şimdikine oranla daha mutlu olacağımı ,1% 75 31,9% 0,000 umuyorum. İşler bir türlü benim istediğim gibi gitmiyor ,8% ,2% 0,068 Geleceğe büyük inancım var ,3% 84 35,7% 0,000 Arzu ettiğim şeyleri elde edemediğime göre bir şeyler istemek 76 32,3% ,7% 0,000 aptallık olur. Gelecekte gerçek doyuma ulaşmam olanaksız gibi ,0% ,0% 0,000 Gelecek bana bulanık ve belirsiz görünüyor ,5% ,5% 0,000 Kötü günlerden çok, iyi günler bekliyorum ,8% 78 33,2% 0,000 İstediğim her şeyi elde etmek için çaba göstermenin gerçekten anlamı yok, nasıl olsa onu elde edemeyeceğim. * Binomial Testi Umutlu Umutsuz 52 22,1% ,9% 0, SONUÇ Araştırmanın sonuçlarına göre; Duygusal Emek, mevcut çalışma süresi ve aylık net gelir değişkenliğine göre anlamlı bir farklılık göstermiştir. Umutsuzluk Düzeyi ile hiçbir demografik değişken arasında anlamlı bir ilişki elde edilememiştir. Mevcut çalışma süresi 1 yıldan az olan hemşirelerde, 1-5 yıl ve 6-10 yıl çalışanlara göre daha fazla Duygusal Emek davranışları ortaya çıkmıştır. Bu sonuç, işe yeni başlayan hemşirelerin işini kaybetme endişesi taşıması ve bu nedenle daha yoğun duygusal emek gösterdikleri biçiminde yorumlanabilir. Bu yorumu destekler biçimde aylık net geliri TL olanlarda, 2000 TL ve altı olanlara ve TL olanlara göre daha az Duygusal Emek davranışları ortaya çıkmıştır. Araştırmaya göre Duygusal Emek faktörleri kendi içinde anlamlı bir sıralama oluşturmaktadır. Hemşirelerde en yoğun doğal duygular, ardından derinden rol yapma ve en az düzeyde yüzeysel rol yapma davranışları belirlenmiştir. Hemşirelerin umutsuzluk puanı ortalaması 20 üzerinden 10,6 olarak belirlenmiştir. Ölçekte 0 umutsuzluğun başlangıcına, 20 ise maksimum umutsuzluğa karşılık geldiğinden, ortada yer alan 10,6 değeri ile cevaplayıcıların geleceğe umutsuzlukla baktıkları sonucuna ulaşılabilir.

12 Araştırmada Duygusal Emek faktörleri ile Umutsuzluk Düzeyi arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Buna göre Duygusal Emek faktörlerinden doğal duygular faktörünün Umutsuzluk Düzeyine etkisi olduğu bulgusu elde edilmiştir ancak korelasyon bulgusuna rastlanmamıştır. Bu durumda her üç hipotez de destek görmemiş ve umutsuzluğu etkileyen faktörlerin duygusal emekle açıklanamayacağı sonucuna ulaşılmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi literatürde duygusal emek ile umutsuzluk düzeyi kavramlarını bir arada çalışan herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. Dolayısıyla yapılan bu araştırma, ilk olma özelliği taşımaktadır. Sonuç olarak özel sektörde çalışan hemşirelerde umutsuzluğun yoğun yaşandığı söylenebilir, ancak bu durumun duygusal emekle açıklanamayacağı yargısına ulaşılmıştır. Araştırmanın kısıtı, bu araştırmanın özel hastanelerde çalışan hemşireler üzerinde yapılmış olmasıdır. Konu ile ilgili sonraki çalışmalarda örneklem olarak Kamu hastanelerinde çalışan hemşireler seçilip, özel hastane-kamu hastane hemşireleri karşılaştırmasının yapılarak sonuçlar üzerinde bir değişikliğin varlığını tespit etme olanağı sağlanmış olacaktır. KAYNAKLAR Asforth, B. E. ve Humphrey R. H (1993), Emotional Labor in Service Roles: The Influence of Identity, Academy of Management Review. 68 Basım, H.N. ve Beğenirbaş, M. (2012), Çalışma Yaşamında Duygusal Emek: Bir Ölçek Uyarlama Çalışması, Yönetim ve Ekonomi, Cilt:19, Sayı:1, ss Beğenirbaş, M. ve Basım H. N. (2013), Duygusal Emekte Bazı Demografik Değişkenlerin Rolü: Görgül Bir Araştırma, Çankaya University Journal of Humanities and Social Sciences, 10/1, ss Beğenirbaş, M. (2015), Psikolojik Sermayenin Çalışanların Duygu Gösterimleri ve İşe Yabancılaşmalarına Etkileri: Sağlık Sektöründe Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.20, S.3., ss Çelikel, F. Ve Erkorkmaz, Ü. (2008), Üniversite Öğrencilerinde Depresif Belirtiler ve Umutsuzluk Düzeyleri İle İlişkili Etmenler, Nöropsikiyatri Arşivi, 45: Delen, M.G. (2017). Emek Sürecinde Son Nokta: Duygusal Emek ve Tinsel Emek, Türkmen Kitabevi, İstanbul. Dereli, F. ve Kabataş, S., (2009). Sağlık Yüksekokulu Son Sınıf Öğrencilerinin İş Bulma Endişeleri ve Umutsuzluk Düzeylerinin Belirlenmesi, Yeni Tıp Dergisi, 26: Diefendorff, J.M. vd. (2005), The dimensionality and antecedents of emotional labor strategies, Journal of Vocational Behavior, 66, ss Dilbaz, N. ve Seber, G., Umutsuzluk Kavramı: Depresyon ve İntiharda Önemi, Kriz Dergisi, 1(3), ss

13 Durak, A. ve Palabıyıkoğlu R., Beck Umutsuzluk Ölçeği Geçerlilik Çalışması, Kriz Dergisi, 2(2), ss Hochschild, A.R. (1983), The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling, 20th Ed., University of California Press, Berkeley and Los Angeles. Karakuş, Ö. (2018), Depression and Hopelessness Levels of University Students According to Their Opinions on Finding Employment or Falling out of Labor Force in Turkey, Universal Journal of Educational Research 6 (1), pp Karasakal, N. ve Aksu, B. (2015), Meslek Yüksek Okulları Gençlerin Gelecekle İlgili Umutlarını Etkiliyor mu?, 4. Uluslararası Meslek Yüksek Okulları Sempozyumu Tam Metin Kitabı, ss Kaya, U. ve Serçeoğlu, N. (2013), Duygu İşçilerinde İşe Yabancılaşma: Hizmet Sektöründe Bir Araştırma, Çalışma ve Toplum, 1, ss Oğuztürk, Ö., Akça, F., Şahin, G. (2011), Üniversite Öğrencilerinde Umutsuzluk Düzeyi İle Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkinin Bazı Değişkenler Üzerinden İncelenmesi, Klinik Psikiyatri 14: Özmen, D. vd. (2008). Lise öğrencilerinde umutsuzluk ve umutsuzluk düzeyini etkileyen etkenler, Anatolian Journal of Psychiatry, 9: Savaşır, I. ve Şahin, N.H. (1997), Bilişsel-Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, No:9, Ankara. Tokmak, İ. (2014), Duygusal Emek ile İşe Yabancılaşma İlişkisinde Psikolojik Sermayenin Düzenleyici Etkisi, İşletme Araştırmaları Dergisi, 6/3, ss

14 EK 70