SELÇUK ÜNiVERSiTESi. 6. Milli. llevlini ){ongresi. ( TEBLiGLER ) KONYA

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "SELÇUK ÜNiVERSiTESi. 6. Milli. llevlini ){ongresi. ( TEBLiGLER ) KONYA"

Fidan Irmak Akgün
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 SELÇUK ÜNiVERSiTESi 6. Milli., llevlini ){ongresi ( TEBLiGLER ) MAYIS 1992 KONYA

TASA VVUFİ ŞİİR GELENEGİNDE MEVLANA'N~ YERlİ VE önemi: Doç. Dr. Adn~ KARAİSMA.İLÜGL~ Fikirleri, ıta.lk.iıp ettiği ' yol.ve eserleriyle farklı bilim dauanna!konu olmuş Mev.

2 TASA VVUFİ ŞİİR GELENEGİNDE MEVLANA'N~ YERlİ VE önemi: Doç. Dr. Adn~ KARAİSMA.İLÜGL~ Fikirleri, ıta.lk.iıp ettiği ' yol.ve eserleriyle farklı bilim dauanna!konu olmuş Mev.ıana'ıyı sadece lbk y'ıönüyle ele almak mümkün değildir. Özellikle Halk aşığı ıoluşu ile şair kimliği onun birlilkte ele alın- masi ~Ş~eken iki ayrı Yönüdür. Burada öncel!iıkle klasik e'deıbiy.atta; ştir ive.şairin. nasıl değerlendiril<;liği, Mevlana'ya yakın yıllardan ıörnek ıvefilerek aktarılaoaık ıve tasa.yvuri şür geleneğinin önde gelen.temsiicilerinin ıbariz ıvasıfları özlü.bir şelkilde sıralanaca;k:tı!". Ve alkabinde Jronumuzun özünü teş- ' kil eden Mevlana'nın tasajv.vufi şür geleneğind~ig yeri ıve ıözelliği, onun mutas avvıf kişiliği ile' şairlik ıvas.fının uyuşma ;ve çatışma noktalarına da y.er verilerek izah edilmeye Ça:Iışıl~kotır. İslam dünyasında şiiiı:-,!bela:gat bilimcilerinin ve ed!iplerin söz ve anlatırnın usul ıve ikaidelerini tespitteki anlayışıarına uyıgun fbit ifadeyle, e;n değerli.varlık olan ins.anın en :güzel sözü, anlatımı ye ajhengi elde etme ıve muil::ı.ataıbı insanlara a.ıktar.ma gayretinin ürünlerinden biridir: Klasik edeıbiyatta şür çoğu def~ veruı, ka.fiye ıözelli!kleri etrafında tajd.ımla:ı;ı.maya çalışılırs-a da ilk dönemlerde daha çok anlam ön planda tutulmuştur. Mevlana'ya yakın dönemlerde yaşamış Fars. edıebiyatmda şiirin mahiyetine ve iyi şairin vasıflarma değinen i1!k 'kişilerden Semerikantlı Nizarni-i ArCızi de ibu düşüncededir. Çe- har: Makale '(telif 'Ş5G-551/ ) isiml!i eserinde ışairliği,!kişilerin zihinlerine. nüfuz eden, onları yönlencliren, gönülleri neşelendiren. veya: üziin tüye sev:keden lbir sanat olaraık ıgörür. Şaın.n ise.temiz yantıiişıı, ~ tiüşün~eli, iyi lka.r~terli, güzel fikirli ve!ince ıgıörüşlü, d?nemindeki bilim dallarından a:iaıberdar ve gö~ü olmasının; _genç: li!k yıllarında. eski ~airj:erin şürleriıiden ibeylit e~be~lemesi!iliil ve yaad.n dönem: şaıirler:inin eserlerinde ryer verdtjderi 10.00~ kelimeyi ikul.j.anafbilmesinin ıgerek~ğini Söyler.!İlave ıolarak aruz, l,{afti.ye ve eüebi bilglilerle ~li çeşitli eserleri dkuımasını ve ders almasını öğüt- 87 ~

ler. (1} Bu eserin yazımından yarım asır kada,r sonra aynı anlayışın haikim ıolduğu çevrelerde yetişmiş olan Mevlana, her ne kadar anılan ağır şaırtlara uıymaya azami :gay.

3 ler. (1} Bu eserin yazımından yarım asır kada,r sonra aynı anlayışın haikim ıolduğu çevrelerde yetişmiş olan Mevlana, her ne kadar anılan ağır şaırtlara uıymaya azami :gay.ret sarfeden saray şairlerinden farklılııklar arzederse de şiirde ıbu sağlam temellere ve değer yargılarına dayanmaktadır. Anlatılan özelliklere sahip olması ;gere!k.en şairler, insaın.i olmayı, özle ilgilenmeyi ve benliği.yııkmayı.bilhassa amaç edinen ibir tasavvufi düşünce ile hareket edince şekli,!kahfbı arka plana ıbırakmayı ıterciıh etmiş ıgiıbi ıgörünürler. Bu ihususu Mevlana'nın ifadeleriyle açıklamaya ıge çme_den önce tasa.vvutfi şiirin ilk büyük temsilcilerne değinmek lüzumludur. Tasa:vvuf, düşünce ve tavır olara~k müslüman.toplumda.şekill.enirken önce Arap edebiyatında şiire yansı.mış ancak illk ve son dene'bilece k büyük şairini, Mevlana ile çağda'ş sayılaıbilecek İlbnu'l-Fariz Cöl. 632/1235) 'i. VII/XIII. asra ya.jkla.şırken yetiştireibilmiştir. Farn edebiyatıında ıi.se daha erıken dönemlerde yetişen bazı ôncü Şi:iıhsiyetlerden sonra IV/~. asrı.iı son yıllarında Hekp:n Senai..('öl.,s2sli'l31) yetişmiştir. Mevlana'nın Masnevisinde ıövdüğü,.tefu'cil ettiği ıve şilirlerinden alm.tılar yaptığı /bu şairden ibfra,z so:ıita şiir dünyasına giren ve Mevlana'nın ıgençlik yillarında vefat eden!büyük -şair Ş eylh Aıttar Cöl. 618/1221) Mevlana'nın şiirdeki ıi.lkiiıo1 mürştdi olmuştur. Tasav.vufi mesnevi tarzıının lhanisi Senai kimilerine göre römrü boyunca saray şairi olma ıvasfını, mutaşavıvıf Ş!1ir kimliği 1ie birıw.rte ~aşımıştır. Bazılarınca ise hayatı, iık!inci döneı:j:?.i tasavvufi özell:lik.te olm.a~k üzere ilki dönem. e ayrrlmıştır. Süfi şair :ve dü'şünilı: olaraik tanınan Şeyh Attar'ın ise tasavvufi eğitimi, yolu ve merteıbesi. -husu-. suiıda tartlşmalı noktalar lbulunma~ktadır. Ayrıca tasa,vvufi riıulıteıvalı eserlerin'in yanı sıra ayını anlaıyışın -egemen. olmadı ğı Husİ:e:v - n,ame isimli lbir masnevisi de ;vardır. Mevlana!hem tasavvufi kimliğıi, meşreb~. ve 6n!derliği: ile ihem de niteli!k ve nicelik açısından üs~.(l:;.lru:ndg_~.ü manzumeleriyle!islam dünyasında taısavvufi şiirin. en büyük temsilcisi olara~k kalbul edilmektedir. M-c-vUın.a 'nın, tasavvufi kişiliği şairlik hü'viyeti ile bii'leşince.. mad-, :- : deden sıyrılmaıyı aşikta, vucüd-i mutlak'ta yok olmayı ' hedef""edmip manada mertkezileşmesi, onu ıhem düşüncede hem de ifadede daiha. güçlü hale -getirmiştir. Dardan genişe doğru varlık alemi, hayal ale-. :... : ~ l :'l ;.;. (1) Nizami-i Arüzi, Çebar Makale, nşr. Muhammed-i Kazvtni. Tahran, 1368 hş. s. 6~ ; :.. '. i ;.: 88

4 . ~ v~ yqkll,lk alemi diye vasıfiandırdığı ale ml erin e~ genişine (2) dqğ fu. ilerlemede şairliık hususiyeti ıona yardımcı olmuş olmalıdır...aynı.özellik fb:issıiıyatmı dile ıgetirmede is e mutlaka ona,ljüyüik imkan sağlamıştır. Şüriyet anlam, lafozı ve ahenge :güzelleştirmeyi sağlarken şiire ait vezin, 'kafiye rve ilralıp enıgel çııkarır gilbi görffilnektedir. Meyl ana 'bu yönde serzenişlerde bulunmaılda kalmayıp gerçekte şüri kü- :çümser ifıadeler de 'kullanjt. Fi'hi Ma Fih'te "... yanıma gele~ şu dost : imı.n. caınj.an s:ılölır!lrorkusuyla şıiir söylerim, onunla oyalanınalarını : dilerim. Y.dksa iben nerdey.im; şiir nerde? vallaıhi şiirden usanmışrm ~ben; 'bence şiirden ibeter b1ir şey yok." ifadelerine yer verir (3). v~ da. ha sonra "Bizim ilimizd~. bizim toplumumuzda, şali.rliıkten qaiha.ay!-p -" bir iş yoktu. O ilde kalsaydıik onların yardımına uyıgun ömür s'llrerdik." iliye ilaıvede ıbulunur. (4). Masnevi'sinde de şiire lbaşıka bir yönden runcak ıyıine o0lumlu sajrılmayaca;k şu ifadelerle değinir :. VA )~.) ~ ~~ r~~ i,)jj )~,) J ~ ı ~L'i. ~ : ~1.J,) (J.!~ wl~ ~li ~ ~ ı ~t:; '(ı$ 1 ~ ~Jii. ~. ~1 );; ) ;!,)...,b,).11 ~ ~? c;.,1 ) ~~ ~,-; Li,)~ ~.;?-.,,; r:;.yl:ı d.ı.j.ıa ~ ı {,~'! ~ Li ri'.,; ~.)<! ı ) ~ 1 ~ ~ 1 ~; '"Kafiye dfuiünürüm. Sevgitim ise.bana der ki, beni görmek, ıriüşaıhe'de etmekten ıbaş-ka bir- şey düşünme... ~Y kaıfiye düşünenim i Rahatca otur. Benim yanımda çlevle~ _ika. f~yesi sensin. Harf nedir ik~ sen oo.u düşünüyorsun! Harf nedir? Üzüm tbağınm dikenden duvarı! Harfi, sesi, sözü ibir!birine ıvuruıp ~arçalıyayım da :seninle :bu üçü olma.ıksızın komişaıyım." (.5) Mevlana şürde gerçe'k gü2elliiklerin aniaşılamayacağı korkusu-.. mi taşır. Manci.nm şıiire sığamıyacağmı ve is-tikametini tıpkı sapanla (2) Mevlana, Me:::nevt, Çeviren Veled İzbudak, I-VI, İstanbul, 1988, I, ; Mathnawi, edit. R. A. Nicholson, I-VI, London, 1925, aynı cilt ve b~yit numaraları. (3) Mevlana, Kitab-i Fibi Ma Fih, nşr. Bedi'uzzeman-i Furiizanfer, Tahran, 1309' hş. s. 74; Flhi Ma Fih ve MecaUs-i Seb'a'dan Seçmeler, Ha~ırlayan Abdülba.ki Gölpmarlı, İs~anbul, 1972, s. 61. (4) Mevlana, K. Flhi Ma Fih, s. 74; Fibi Ma Fih ve Mecalis-i Seb'a'dan seçmeler, s. 62. (5) Mevlana, Mesnevi, I, i 89

5 a.tl,lan <taş gilbi bulamayaıbileceğiini söyler. (6) "Harf kaptır, içindeki mana su giibidir" (7). Benzetmesini yapar ve iharf suretini mana bahçesin,e -ya:kıştıramaz. (8) Şu lbeyitte de "Şekle aldananlar mücevhedere!bürünımüşler, manaya değer. verenler mana denizini ıbulmuşlar." (B) ~e!klin'de Ibeın-ttiği Hti ay.rı t~rdiih :v:e sonudu <Sıık sık teikrar eder. Sanatsal maşgu}i;yetin.ve z~v!kin gerçeği unutturabileceğini; yaratıcı ile ikul arasmda perde ola Jbileceğini ibir müzisyenin diliyle :hatırlatl!r. (lo) Aıncak aynı zamanda Mesnevi'nıin birçok yerind,e surette,. şelkilde kala.ca~k, Ha.'kka eriş- mede enıgel olaıcak rtavır, düşüıice, fiil ve benzert her şeyi ıyerer. Yokp sa b u değerlendirmeiı:in dışmda.kalacak ~ir şiir onun gözünde de gü;.. zeldir ive eiıkileyici.'clir. Fi1bi Ma Fiıh'te şiirleriilln tesirinden de emrin olaraik şöyle der : "Önc~leri şiir sôylemeye ıbüyük 'bir isteık duyardım, o vajkit ~ürlerimde tesirler ;vardı. Şimdiyse zayıfladı, ıbattı gitti. Fakat genetle ışiirlerimde tes'i.rler rvar. (11) Masnevi'de ıbir mümisebe.tle "İhsan sahiplerinçe. şiir, yüz denk kuma.ştan daha 'tyidli.r. Hele denize dalııp da iliibinden inciler çıkaran bir şairin şiiri olursa!." (12) diyerek şiirin değerine işaret eder. Bir şiir için de "İınc~. igi;bl!kıymetli mısralarla dolu Ç6k rgüzel" ifa.qesine y.er verir." (13). Bunh;ı.ra ilarve olarruk manzun;ı. eserlerinin eldeki!bas!kılannda. yer alan, :Mesnevi'de ; Divan-ı ikefuir'de 36360; ve Ruhaiyat 3966 beyit ol-mak üzere 65958!beyit hacmindeki şiirlerinin de sajh!iibi olduğu unutulmamalıdır. Bazı id'dialarla arnlan rakam biraz küçültüle'bil'ecek!olsa da bu kadar şiir'e salhip pelk az değerli şair İslam dünyasırida yetişmiştir. (6) a.'g.e., I, (7) a.g.e., I, 296. (8) a.g.e., IV, (9) a.g.e., I, (lo) a.g.e., I, (ll) Mevlana, K. Fibi Ma Fih, s. 199, Fihi Ma Fih ve Mecalis-i Seb'a'dan seçmeler, s. 63 (12) Mevlana, Mesnevi, IV, (13) a.g.e., IV, 1208.

Benzer belgeler

TASAVVUFÎ ŞİİR GELENEĞİNDE MEVLÂNÂ'NIN YERİ VE ÖNEMİ

Galata Mevlevihanesi Mevlana Rumi Mevlevi Musiki ve Sema Topluluğu Eğitim Kültür ve Yardımlaşma TASAVVUFÎ ŞİİR GELENEĞİNDE MEVLÂNÂ'NIN YERİ VE ÖNEMİ Fikirleri, takip ettiği yol ve eserleriyle farklı bilim