3. ÇALIŞMA: ANA UYGULAMA ÇALIŞMASI DOĞAL ÖĞRETİM PROJESİ: OKUL ÖNCESİ KAYNAŞTIRMA SINIFLARINDA ÖĞRETMENLER İÇİN DOĞAL ÖĞRETİM SÜRECİ

Transkript

1 3. ÇALIŞMA: ANA UYGULAMA ÇALIŞMASI DOĞAL ÖĞRETİM PROJESİ: OKUL ÖNCESİ KAYNAŞTIRMA SINIFLARINDA ÖĞRETMENLER İÇİN DOĞAL ÖĞRETİM SÜRECİ 1.AMAÇ Bu projenin amacı, okul öncesi kaynaştırma öğretmenlerine yönelik genelde tüm sınıf özelde ise kaynaştırma öğrencilerine günlük rutin, etkinlikler ve geçişler sırasında doğal bir öğretim süreci ile nasıl öğretim sunabileceklerini içeren yazılı ve görsel materyaller geliştirmek ve materyallerin kullanımı ve etkililiğine ilişkin öğretmenlerin görüşlerini almaktır. Bu genel amaca yönelik olarak - Okul öncesi öğretmenlere yönelik hazırlanan içeriğin öğretmenlerin doğal öğretim sürecine yönelik bilgi düzeylerine etkisi nasıldır? - Okul öncesi öğretmenlere yönelik hazırlanan içeriğe ilişkin öğretmenlerin memnuniyet düzeyleri (sosyal geçerlik) nasıldır? Bu amaç bağlamında projenin 2. çalışması olan PİLOT ÇALIŞMA süresince hazırlanan materyallerin ülke genelinde, 12 ilde uygulanması ve değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Projenin Ana Uygulama Çalışması olan bu çalışma aşağıdaki detaylıca açıklanmıştır. 2. YÖNTEM 2.1. Katılımcılar Okulöncesi Kaynaştırma Öğretmenleri Doğal Öğretim Süreci nin nicel aşamasının evrenini Türkiye de bulunan okul öncesi kaynaştırma öğretmenleri oluşturmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinin kullandığı İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması içinde Türkiye için kullanılan sınıflandırma olan Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (Türkiye İBBS) (Fransızca: nomenclature d'unités territoriales statistiques, NUTS) temelinde var olan evren üzerinde mümkün olan en geniş ve geçerli sonuca ulaşabilmek adına sırasıyla; Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, İstanbul, Kars, Kütahya, Nevşehir, Şanlıurfa, Trabzon, Van ve Zonguldak olmak üzere 7 bölgeden 12 il Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile belirlenmiştir. İstanbul ve Kars hariç olmak üzere anılan tüm illerde biri deney biri kontrol grubu olmak üzere uygulama yapılacak okullar belirlenmiştir. İstanbul da ulaşılabilen tüm okul öncesi kaynaştırma öğretmenleri

2 çalışmaya dâhil edilirken Kars ilinde tek bir okulöncesi kurumu olması sebebiyle bu ildeki okul deney grubuna dâhil edilmiştir. İfade edilen illerdeki okullar belirlenirken öncelikle Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü vasıtasıyla illerdeki okullara ilişkin bilgi alınmıştır. Belirlenen okullara Rehberlik Araştırma Müdürlüğü vasıtasıyla projeye katılım hususunda tebligat, yine Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü kanalıyla gerçekleştirilmiştir. İlgili okulların listelenmesinin ardından okullarla telefonla iletişime geçilerek, öntest ve sontest verilerinin toplanması ve proje ile ilgili tanıtım toplantılarının yapılabilmesi amacıyla randevu alınmıştır. Okulların deney ve kontrol grubu olarak seçilmesi sırasında seçkisiz atama yoluyla okullar belirlenmiştir. Bu çalışmanın evreni Türkiye de bulunan okulöncesi kaynaştırma öğretmenleri oluşturduğu için öğretmenlerle ilgili olarak bir takım ön koşul özelliklerin bulunması söz konusu olmuştur. Bu önkoşul özellikler şöyledir: 1. Okulöncesi öğretmeni olma, 2. Sınıfında kaynaştırma öğrenci bulunma veya bulunmuş olma, 3. sitesine gömülü Doğal Öğretim Modüllerini süreç içerisinde takip etme ve tamamlama, web sitesine gömülü Doğal Öğretim Modüllerine ilişkin her modül sonunda bulunan yansıtma sorularına (DÖS-YS) cevap verme. Deney ve kontrol grubu dahil olmak üzere toplamda 517 katılımcıya ulaşılmıştır. Katılımcıların 107 si kontrol grubunda yer alırken; 410 u deney grubu içerisinde yer almıştır. Yine bu katılımcılardan 14 tanesi erkek iken; 503 ü de kadınlardan oluşmaktadır. İstanbul ilinden projeye dahil olan katılımcıların tümü deney grubuna dahil edilmiştir. İstanbul ilinden projeye dahil olan katılımcı sayısı 265 tir. Kars ilinde okulöncesi kaynaştırma öğretmeni bulunan tek bir okul bildirildiğinden, bu okul deney grubuna dahil edilmiştir. Doğal Öğretim Süreci (DÖS) kapsamında çalışmaya katılım gösteren öğretmenlere ilişkin demografik özellikler proje ekibi tarafından geliştirilmiş olan kapsamlı bir demografik bilgi formu vasıtasıyla toplanmıştır. Bu form üzerinde yer alan bilgilerin daha rahat anlaşılması adına 3 ana tema altında raporlanmıştır. İlk tema olan temel demografik bilgiler öğretmenlerin cinsiyet, kıdem yılı, göre yaptığı il, eğitim verdiği yaş dönemi olmak üzere olarak sınıflanmıştır. İkinci tema olan kaynaştırma ve risk altındaki öğrenci özellikleri içerisinde sınıf içerisinde yer alan kaynaştırma öğrencisi sayısı, kaynaştırma öğrencisinin tanısı, risk altındaki öğrenci sayısı, risk altındaki öğrenci tanısı olarak sınıflanmıştır. Üçüncü ve son tema olan öğretmenlerin kaynaştırma ve doğal öğretim hakkındaki eğitim geçmişi özellikleri öğretmenlerin kaynaştırma

3 eğitimi durumları, kaynaştırma eğitimini almışlar ise nereden aldıkları ve süresi, doğal öğretim eğitimi durumları ve doğal öğretim eğitimini aldıkları yer ve süresi olarak sınıflanmıştır. Demografik bilgi formu vasıtası ile elde edilen katılımcı özellikleri deney ve kontrol grubu için ayrı sütunlar içerisinde sunulmuştur. Öğretmenlerin Temel Demografik Özellikleri Tablo 1. Öğretmenlerin Temel Demografik Özelliklerine İlişkin Dağılımlar Öğretmenlerin Görev Yaptığı İllere Göre Dağılım Frekans (Deney) Yüzde % Frekans (Dontrol) Ankara 16 3, ,0 Antalya 16 3, ,3 Balıkesir 12 2,9 9 8,4 Bursa 18 4, ,1 İstanbul ,3 - - Kars 19 4,6 - - Kütahya 7 1, ,3 Nevşehir 11 2,7 8 7,5 Şanlıurfa 9 2,2 9 8,4 Trabzon 10 2, ,2 Van 21 5, ,3 Zonguldak 12 2,9 7 6,5 Yüzde % Toplam , ,0 Öğretmenlerin Cinsiyete Göre Dağılımları Öğretmenlerin Eğitim Sunduğu Yaş Dönemi Göre Dağılımları Öğretmenlerin Meslekteki Kıdem Yıllarına Göre Dağılımları Kadın , ,3 Erkek 9 2,2 4 3,7 Toplam , ,0 3 Yaş 42 10, ,1 4 Yaş , ,0 5 Yaş , ,9 6 Yaş 23 5,6 5 4,7 Toplam , ,8 1-5 Yıl Arası , , Yıl Arası , , Yıl Arası 39 9,5 9 43, Yıl Arası 8 1,9 7 4, Yıl Arası 7 1,7 4 88,8 30 Yıl ve Üzeri 2,5 3 12,1 Toplam , ,1

4 Kaynaştırma ve Risk Altındaki Öğrenci Özellikleri Tablo 2. Öğretmenlerin Kaynaştırma Öğrencileri ve Risk Altındaki Öğrencilerine İlişkin Dağılımlar Öğretmenlerin Kaynaştırma Öğrencileri İle İlgili Bilgiler Frekans (Deney) Yüzde % Frekans (Kontrol) Yüzde % Kaynaştırma , ,7 Öğrencisi Olan Öğretmen Kaynaştırma , ,9 Öğrencisi Olmayan Öğretmen Toplam , ,6 Öğretmenlerin Kaynaştırma Öğrencilerinin Tanı Özellikleri Öğretmenlerin Risk Altındaki Öğrencilerine Ait Özellikler Otizm 78 19,0 8 7,5 Hiperaktivite 7 1,7 1,9 Down Sendromu 19 4,6 1,9 Zihinsel Yetersizlik 47 11, ,1 Fiziksel Yetersizlik 15 3,6 4 3,7 Üstün Yetenekli 5 1,2 - - Dil ve Konuşma 42 10,2 - - Bozukluğu İşitme Kaybı 15 3,6 5 4,7 Serebral Palsi 7 1,7 2 1,9 Görme Kaybı 1,2 - - Epilepsi 1,2 1,9 Mikrosefali - - 1,9 Öğrenme Güçlüğü 4 1,0 - - Toplam , ,2 Risk Altındaki Öğrenci Durumu Risk Altında , ,0 Öğrencisi Olan Risk Altında , ,3 Öğrencisi Olmayan Toplam , ,3 Sınıfında Risk Altında Öğrenci Sayısı 1 Öğrenci 87 21, ,6 2 Öğrenci 34 8,3 6 5,6 3 Öğrenci 11 2, Öğrenci 3, Öğrenci 2,5 - - Toplam , ,2 Risk Altındaki Öğrencinin Gelişim Alanlarında Yaşadığı Problemler Bilişsel Alanda 63 15,3 8 7,5 Gerilik Öğrenmede Güçlük 10 2,4 1,9 Özbakım 6 1,5 4 3,7 Becerilerinde Sorun Motor Becerilerde 26 6,3 4 3,7 Sorun Dil Becerilerinde 51 12, ,1 Sorun Sosyal Etkileşimde 38 9,2 8 7,5 Güçlük Dikkatini 17 4,1 1,9 Toplamada Güçlük Davranış 11 2,7 1,9 Problemleri Duygu Durum 1,2 - - Problemleri Görme Problemleri 1,9 Toplam , ,3

5 Öğretmenlerin Kaynaştırma ve Doğal Öğretim Eğitimi Durumları Özellikleri Tablo.3 Öğretmenlerin Kaynaştırma ve Doğal Öğretim Eğitimi Durumları İle İlgili Dağılımlar Frekans (Deney) Yüzde % Frekans (Kontrol) Yüzde % Öğretmenlerin Kaynaştırma Öğretmeni Olarak Çalışma Süreleri Öğretmenlerin Kaynaştırma Eğitimi İle İlgili Özellikleri 1-5 Yıl Arası , , Yıl Arası 16 3,9 4 3, Yıl Arası 4 1,0 1,9 16 Yıl ve Üzeri 1,2 1,9 Toplam , ,0 Öğretmelerin Kaynaştırma Eğitimi Geçmişleri İle İlgili Dağılımlar Kaynaştırma , ,2 Eğitimi Almış Kaynaştırma , ,9 Eğitimi Almamış Toplam , ,0 Öğretmenlerin Kaynaştırma Eğitimini Aldıkları Kurumlar İle İlgili Dağılımlar MEB 64 15, ,3 Üniversite 18 4, ,3 Halk Eğitim 6 1,5 - - Özel Eğitim 2,5 1,9 Rehabilitasyon Merkezi Tohum Otizm 5 1,2 - - Vakfı Toplam 95 23, ,5 Öğretmenlerin Almış Oldukları Kaynaştırma Eğitimi Süreleri (Saat) İle İlgili Dağılımlar 1-4 saat 37 9, , saat 9 2,2 3 2, saat 1, saat ve üzeri 4 1,0 - - Toplam 51 12, ,5 Öğretmenlerin Doğal Öğretim Eğitimi İle İlgili Özellikleri Öğretmenlerin Doğal Öğretim Eğitimi Almalarına İlişkin Dağılımlar Doğal Öğretim 8 1,9 2 1,9 Hakkında Eğitim Alan Doğal Öğretim , ,9 Hakkında Eğitim Almayan Toplam , ,8 Öğretmenlerin Doğal Öğretim Eğitimi Aldıkları Kurumlar İle İlgili Dağılımlar MEB 1,2 1,9 Halk Eğitim 1,2 - - Özel Eğitim 1,2 - - Rehabilitasyon Merkezi Üniversite 1 1,2 - - Toplam 8 1,9 1,9 Öğretmenlerin Almış Oldukları Doğal Öğretim Eğitimi Süreleri (Saat) 5 saat ve altı 3,7 1, saat 2, saat ve üzeri 3,7 - - Toplam 8 1,9 1,9

6 Araştırmacılar DÖS içerisinde bir yürütücü, araştırmacılar ve bursiyerler bulunmaktadır. Proje, proje yürütücüsü bünyesinde iş takvimine bölünerek yürütülmüştür. Proje ekibi; projenin pilot ve ana uygulamasının yürütülmesinde, programa ilişkin kitapçıkların hazırlanmasında, videoların çekilmesinde, DÖS içeriğinin ve kullanımının tanıtılmasında, program takibinin sağlanmasında ve web sitesi ile ilgili durumların takip edilmesinde görev almışlardır Ortam Çalışma sürecinde iki türlü ortamdan bahsedilebilir. Bunlardan birincisi, okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerine yönelik beş modülün gömülü olduğu web sitesi; diğeri ise öntest ve sontest verilerinin toplanması için okul yönetimleri tarafından hazırlanan masa ve sandalyelerin bulunduğu toplantı salonlarıdır. İller içerisinde sadece İstanbul ilinde 300 kişi kapasiteli kapalı bir konferans salonu kullanılmıştır. Öntest verilerinin toplanması ve web sitesinin kullanımına ilişkin İstanbul ilindeki toplantı, öğretmenlerin programlarına uygun olabilmesi amacıyla öğleden önce ve öğleden sonra yapılmıştır Araç-Gereçler Web Sitesi ( ) Erişilebilirlik açısından katılımcıların kullanabileceği bir web sitesi oluşturularak, sistem üzerinden programı takip etmeleri amacıyla bir web sitesi kurulmuştur. Bu web sitesi 2.0 tabanlıdır. Katılımcılara kendi isimlerine tanımlı kullanıcı adı ve şifreler verilerek web sitesinde bulunan platform sekmesi aracılığıyla sisteme girişleri sağlanmıştır. Site ile ilgili bilgiler 2. Çalışma olan Pilot Çalışmada detaylıca açıklanmıştır Kitaplar DÖS bağlamında katılımcıların kullanabilecekleri toplam beş adet kitap web sitesi içerisine gömülmüştür. Kitapların yazım aşamasında katılımcıların gün içerisinde sınıflarındaki rutin, etkinlik ve geçişler sırasında olası karşılaşmış oldukları ve karşılaşma ihtimalleri bulunan senaryolar kullanılmaya çalışılmıştır. Yazılı bilginin yanı sıra çizimi yaptırılan görsel senaryolar benzer şekilde katılımcılar ve yaşantılar göz önüne alınarak hazırlanmaya çalışılmıştır. Katılımcıların kullanımına sunulan kitaplar şunlardır: 1. Okul Öncesi Öğretmenlerine Yönelik Doğal Öğretim Süreci, 2. Okul Öncesi Öğretmenlerine Yönelik Gelişimsel Yetersizlik Türlerinin Tanım ve Özellikleri, 3. Okul Öncesi Öğretmenlerine Yönelik Nitelikli Yetişkin Davranışları, 4. Okul Öncesi Öğretmenlerine Yönelik Doğal Öğretim Strateji ve Teknikleri, 5. Okul Öncesi Öğretmenlerine Yönelik Çevresel Düzenlemeler.

7 Kitaplar ile ilgili bilgiler 2. Çalışma olan Pilot Çalışmada detaylıca açıklanmış, adresinden tüm kitaplara erişilebilinmektedir Videolar Web sitesi içerisinde toplamda 5 bölümden oluşan, ilgili konu baz alınarak örnek olayların olduğu videolar yer almaktadır. Uzmanlar tarafından her modülle ilgili bilgilerin aktarıldığı toplamda 28 video yer alırken; örnek olayların yer aldığı videoların sayısı ise 193 tür. Web sitesi içerisinde Giriş Doğal Öğretim Süreci nde doğal öğretim sürecinin genel çerçevesinin alan uzmanı tarafından anlatıldığı bir video yer almaktadır. 1. modül olan Gelişimsel Yetersizlik Türleri isimli bölümde ise; zihinsel yetersizlik, down sendromu, işitme yetersizliği, görme yetersizliği, dil ve konuşma bozuklukları, otizm spektrum bozukluğu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite, serebral palsi başlıkları olmak üzere farklı alan uzmanlarının yer aldığı toplamda 8 video yer almaktadır. 2. modül olan Nitelikli Yetişkin Davranışları isimli bölümde ise alan uzmanının yer aldığı 4 video yer alırken, örnek olayların yer aldığı video sayısı 56 dır. 3. modül olan Doğal Öğretim Stratejileri ve Teknikleri isimli modülde alan uzmanının yer aldığı 10 video yer alırken, örnek olayların yer aldığı video sayısı 105 tir. 4. ve son modül olan Çevresel Düzenlemeler isimli modülde ise alan uzmanını yer aldığı 4 video yer alırken, örnek olayları olduğu video sayısı ise 32 dir. Tüm videolara adresinden ücretsiz erişilebilinmektedir Araştırma Deseni Okul öncesi kaynaştırma öğretmenlerine yönelik, genelde tüm sınıf özelde ise kaynaştırma öğrencilerine günlük rutin, etkinlik ve geçişler sırasında doğal bir öğretim süreci ile nasıl öğretim sunabileceklerini içeren yazılı ve görsel materyaller geliştirmek ve materyallerin kullanımı ve etkililiğine ilişkin öğretmenlerin görüşlerini almak amacıyla gerçekleştirilen Doğal Öğretim Projesi (DÖP), karma yöntem araştırma desenlerinden Yakınsayan Paralel Desen kullanılmıştır. Yakınsayan paralel desen, araştırmacının nicel ve nitel verileri eş zamanlı toplayıp birbirinden ayrı analiz ederek bulguların birbirini doğrulayıp doğrulamadığını kontrol ettiği bir karma yöntem araştırma deseni olarak tanımlanmaktadır (Creswell ve Plano- Clark, 2011). Yakınsayan paralel desenin uygulama sürecinde dört ana aşama bulunmaktadır. Birinci aşamada, araştırmacı birbirinden bağımsız olarak hem nicel hem de nitel veri toplamaktadır. İkinci aşamada ise, araştırmacı nicel ve nitel yaklaşımlar kullanarak elde ettiği verileri

8 birbirinden bağımsız bir şekilde analiz etmektedir. Üçüncü aşamada, farklı yaklaşımlardan elde ettiği verileri birleştirmeye çalışmaktadır. Kullanılan yaklaşımlar birbirinden farklı olması sebebiyle araştırmacı bu süreçte verileri daha doğru ve tutarlı bir biçimde ilişkilendirmek adına sonuçları dönüştürmeye çalışmaktadır. Son aşamada ise, araştırmacı elde etmiş olduğu iki farklı veri kümesinin, hangi koşullarda ve derecede bir araya geldiklerini, birbirilerini ne oranda açıkladıklarını ve birbirileri arasında yer alan ilişkiyi yorumlamakta ve çalışmanın nihai amacına hizmet etmesi için bu sonuçları birleştirmeye çalışmaktadır (Creswell, 2013). DÖS sürecinde karma yöntem araştırma deseninin tercih edilmesinin nedeni ise nicel yaklaşımla elde edilen bulguları nitel yöntemle açıklayarak okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerinin hem kaynaştırma hem de normal gelişim gösteren öğrencilere günlük rutin, etkinlik ve geçişler sırasında doğal bir öğretim süreci kullanarak öğretim sunmalarını desteklemek amacıyla geliştirilen program sonucunda öğretmenlerin anılan becerilerinde nasıl bir değişim olduğunu saptamak ve beklenen bu değişim üzerinde geliştirilen programın ne derece etkili olduğunu tespit etmektir Öntest-sontest Kontrol Gruplu Deneysel Desen Yukarıda bahsi geçen amaçları gerçekleştirmek amacıyla yakınsayan paralel desenin nicel aşamasında, öntest- sontest kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Öntest-sontest kontrol gruplu deneysel desen, katılımcıların rastgele oluşturuldukları gruplarda geleneksel bir desen olarak tanımlanmaktadır. Bu desende her iki katılımcı grubuna da öntest ve sontest uygulanmaktadır. Deneysel işlem sadece denek grubu olan A grubuna uygulanmaktadır (Creswell, 2014). Bu desende gruplar arasındaki sontest verileri uygulamanın etkili olup olmadığını ortaya koymak için kullanılmaktadır (Gay, Mills ve Airasian, 2012). Öntest-sontest gruplu deneysel desen deneysel işlemden kaynaklı olarak bağımlı değişken üzerindeki etkiyi güçlü bir şekilde ortaya koyan istatistiksel güç sağlamaktadır. Ayrıca bu desen elde edilen bulguların neden sonuç açısından yorumlanmasına olanak sağlamakta ve özellikle davranış bilimlerinde sıklıkla kullanılmaktadır (Büyüköztürk, 2001). Uygulamanın gerçekleştirildiği illerde bulunan okulöncesi kurumlar belirlendikten sonra yansız atama yoluyla her bir ilden bir deney bir kontrol grubu oluşturulacak şekilde katılımcıların atamaları gerçekleştirilmiştir. Buna göre, deney grubunda yer alan okullarda görev yapan okul öncesi kaynaştırma öğretmenlerine proje kapsamında geliştirilen web tabanlı eğitim sunulmuşken kontrol grubunda yer alan okul öncesi kaynaştırma öğretmenlerine ise hiçbir uygulama yapılmamıştır.

9 Tablo 4. Araştırma Deseninin Sembolik Gösterimi Ön test Son test G 1 O 1 X 1 O 3 G k O 2 O 4 G 1 Deney grubu G k Kontrol grubunu, O 1, O 3 Deney grubunun ön test, son test ölçümlerini, O 2, O 4 Kontrol grubunun ön test, son test ölçümlerini, X 1 Deney grubuna uygulanan 2.0 web tabanlı DÖS ü ifade etmektedir. Kontrol grubuna hiçbir uygulama yapılmamıştır Nitel Boyut Deney grubu içerisinde yer alan okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerinin yanıtlaması için web sitesi içerisinde her modül sonunda bulunan yansıtma soruları çalışmanın nitel boyutu için tasarlanmıştır. Toplamda 5 modül sonunda yer alan yansıtma soruları içerisinde kapalı ve açık uçlu sorular yer almaktadır İç ve Dış Geçerliği Etkileyen Etmenlerin Kontrol Altına Alınması Geçerliğe yönelik tehditler, sonuç üzerinde etki eden etmenlerin deneysel işlemden ziyade bazı diğer faktörlerden kaynaklanması ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. Araştırmacılar iç geçerliği tehdit eden etmenleri ortaya koyarak, tehditlerin ortaya çıkmasını engelleme veya en az seviyede etki sağlamaya çalışmaktadırlar. Geçerliğe yönelik tehditler iç ve dış olmak üzere iki türlüdür (Creswell, 2014) İç Geçerliği Etkileyen Etmenler Creswell (2014), iç geçerliği tehdit eden etmenleri; katılımcı seçimi, olgunlaşma, regresyon, seçim yöntemi, katılımcı kaybı, deneysel işlemin yaygınlaşması, deneysel işleme tepki, rekabet, ölçme durumları ve ölçme aracı başlıkları altında toplamaktadır. DÖS sürecinde iç geçerliği tehdit eden etmenler ve alınan önlemler ilerleyen paragrafta ifade edilmiştir. Katılımcı seçimi sırasında deney ve kontrol grubu olacak okullar rastgele seçilerek bu etmen kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. DÖS sürecinde olgunlaşma etmenini kontrol altına almak için kontrol ve deney grubu içerisindeki katılımcılar yaş değişkenine göre eşleştirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca DÖS sürecinde deney grubunun edineceklerinin olgunlaşma bağlamında

10 ortaya çıkacak durumlarla örtüşeceği düşünülmemektedir. Regresyon etmenini kontrol altına almak için katılımcı sayılarının fazla olmasından dolayı uç değerlerin dahil edilmesi planlanmıştır. Seçim yöntemi etmenini kontrol etmek için yine deney ve kontrol grubundaki okullar rastgele seçilerek kontrol altına alınmıştır. Katılımcı kaybı etmeni çalışma sırasında bazı katılımcıların çalışmayı yarım bırakması olarak ifade edildiğinden, bu etmeni kontrol altına almak için her iki grupta da görece olarak büyük sayılarla çalışılmıştır. Deney ve kontrol grubunun birbiriyle etkileşerek sonucu etkilemesi anlamına gelen deneysel işlemin yaygınlaşması etmeninde ise gerek okulların farklı olması gerek de çalışma sırasında katılımcılara kontrol ve deney grubu okullarıyla ilgili bilgiler verilmeyerek bu etmen kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. Deneysel işleme tepki etmeni katılımcıların uygulamadan yoksun bırakıldığı için küskünlük yaşamaları olarak ifade edilmektedir ve bu etmenin kontrolü için DÖS sonunda kontrol grubuna da programın açılacağı belirtilmiştir. Rekabet etmeni benzer şekilde kontrol grubunun deney grubuna nazaran kendini daha değersiz hissetmesi olarak ifade edilebilir. Bu etmeni kontrol altına almak için kontrol grubundaki katılımcılara, DÖS sistemi proje sonunda kullanabilecekleri ifade edilmiştir. Ölçme durumlar etmeni sonraki testlerde önceki cevapların hatırlanıyor olması olarak tanımlanmaktadır. Yine bu değişkeni kontrol etme adına öntest ve sontest ölçümleri arasında 6 haftalık süre konulmuştur. Ölçme aracı etmeni öntest ve sontest sırasında kullanılan araçların farklılaşması olarak ifade edilmektedir ve bu etmeni kontrol edebilmek için aynı ölçme aracı kullanılmıştır Dış Geçerliği Etkileyen Etmenler Dış geçerliği etkileyen etmenler; örneklem verileri baz alınarak diğer kişi, ortam, geçmiş ve gelecek durumlar hakkında çıkarsamalar yaparken hatalı çıkarsamalar yapma olarak tanımlanmaktadır. Bu etmenler; seçim yöntemi ve deneysel işlem arasındaki etkileşim, deney ortamı ve deney ortamı arasındaki etkileşim ve katılımcı geçmişi ve deneysel işlem arasındaki etkileşim olarak ifade edilmektedir (Creswell, 2014). DÖS sürecinde dış geçerliği etkileyen etmenler ve alınan önlemler ilerleyen paragrafta ifade edilmiştir. Seçim yöntemi ve deneysel işlem arasındaki etkileşim, katılımcıların sınırlı özellikleri nedeniyle bu özelliklere sahip olmayan gruplara genelleme yapılamayacağı şeklinde belirtilmektedir ve DÖS sürecinde programa dahil olan katılımcıların tümü okulöncesi öğretmenlerinden oluşmaktadır. Bu bağlamda örneklemi oluşturan katılımcıların evreni temsil ettiği söylenebilir ve genellemenin yapılıyor olduğu grup okulöncesi öğretmenleridir. Deney ortamı ve deneysel işlem arasındaki etkileşim etmeni, deney ortamı nedeniyle araştırmacıların başka ortamdaki bireylere sonuçları genelleyemeceği olarak tanımlanmaktadır. DÖS bünyesindeki ortam, web tabanlı bir ortam olarak ifade edilebilir. Dolayısıyla ortamın

11 katılımcılar için büyük bir farklılık göstermediği söylenebilir. Bir diğer etmen olan katılımcı geçmişi ve deneysel işlem arasındaki etkileşim etmeni, deneyin yürütüldüğü zamanın belli bir dilim içermesinden dolayı geçmiş ve gelecek olaylar hakkında genelleme yapılamaması olarak tanımlanmaktadır. Bu etmenden yine öneriler kısmında ileri araştırmalar yapılabileceği şeklinde ifade edilecektir Bağımsız ve Bağımlı Değişkenler Bağımsız Değişken DÖS sürecinde belirlenen bağımsız değişken deney grubuna uygulanan, araştırma ekibi tarafından proje kapsamında geliştirilmiş okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerine yönelik web tabanlı DÖS materyalleri temelli programdır. Program, bünyesinde okul öncesi öğretmenlerinin sınıflarında kaynaştırma öğrencilerine günlük rutin, etkinlikler ve geçişler sırasında doğal bir öğretim süreci ile nasıl öğretim sunabileceklerini içeren yazılı ve görsel materyalleri (kitap ve uygulama örneklerini içeren video kayıtları) içeren elektronik ortamdır. Bunun yanı sıra web temelli program içerisinde kullanıcıların görüş ve sorun bildirebildikleri, katıldıkları eğitim sürecini hem ünite hem de genel anlamda değerlendirebildikleri bir panel bulunmaktadır. Web 2.0 tabanlı etkileşimli program içerisinde yer alan görsel ve yazılı kaynaklar, DÖS kapsamında geliştirilmiş, doğal öğretim süreci, gelişimsel yetersizlik türleri, nitelikli ebeveyn davranışları, doğal öğretim strateji ve teknikleri ve çevresel düzenlemeler konuları ile ilgili okul öncesi öğretmenlerinin bilgi düzeyleri ve ihtiyaçlarına uygun olarak hazırlanmış, içerikleri görseller ile desteklenmiş anılan beş kitaptan oluşmaktadır. Bunun yanı sıra her ünite içerisinde sunulan kitaplar vasıtasıyla sunulan içeriğin anlatıldığı video kayıtlar bulunmaktadır. Program içeriğinde yer alan nitelikli ebeveyn davranışları, doğal öğretim strateji ve teknikleri ve çevresel düzenlemeler konuları ile teorik anlatımların işlendiği video kayıtlarının yanı sıra okul ortamları içerisinde farklı rutin ve etkinlikler içerisinde farklı yetersizlik türlerinden etkilenmiş çocuklarla örnek uygulamaların işlendiği video kayıtları bulunmaktadır Bağımlı Değişken Proje kapsamında belirlenen bağımlı değişken ise, okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerinin doğal öğretim sürecine ilişkin hazırlanan Doğal Öğretim Süreci Bilgi Testi (DÖS-BİL) ne vermiş oldukları doğru cevaplardır Deney Süreci Pilot Çalışma Uygulama Süreci DÖS uygulama sürecinden önce web sitesi ile ilgili gerekli altyapının hazırlanması gerekmiştir. Bu hazırlık süreci içerisinde kitapların hazırlanması, videoların çekilmesi, web sitesinin

12 hazırlanması, videoların web sitesine eklenmesi, web sitesinde her modül için yansıtma sorularının hazırlanması ve bilgi testinin hazırlanması içim hazırlıklar yapılmıştır. Web tabanlı programın hazırlanmasından sonra önce pilot uygulama sonra da ana uygulama başlatılmıştır. Bu süreç 2. Çalışma olan Pilot Çalışmada detaylıca açıklanmıştır. Ana uygulamada, çalışmaya katılacak okullar ve iller belirlendikten sonra, illerde yer alan okullar rastgele bir şekilde kontrol ve deney grubu olarak atanmıştır. Kontrol ve deney gruplarının belirlenmesinden sonra çalışmaya katılacak olan okullarla telefon yoluyla iletişime geçilerek bilgilendirme yapılmış ve tüm katılımcıların dahil olabileceği uygun zamanlar belirlenerek o illere gidilmiştir. Gidilen iller sırası ile Antalya, Balıkesir, Bursa, Kütahya, Şanlıurfa, Van, Kars, Trabzon, Nevşehir, Zonguldak, İstanbul ve Ankara olmak üzere toplamda 12 ildir. Gidilen illerde okul idarecileri vasıtasıyla ayarlanan toplantı salonlarında öncelikle DÖS hakkında kısa bir bilgilendirme yapılmış ve ardından hazırlanan bilgi testlerini doldurmaları istenmiştir. Ortalama 45 dakikalık test cevaplama süresinden sonra hazırlanan slaytlarla katılımcılara sunum yapılmıştır. Sunum ve sonrasında DÖS tanıtımı, web sitesinin kullanımı ve soru cevap başlıklarından oluşan toplamda 30 dakikalık oturumlar düzenlenmiştir. Deney grupları için web sitesi kullanımı sırasında örnek bir kullanıcı adıyla sistem içerisinde yer alan tüm modüller tanıtılmış, kitapların indirilebileceği sekmeler gösterilmiş, video izleme adımları belirtilmiş, modül sonunda doldurulması gereken yansıtma soruları tanıtılmıştır. Yine bu oturumlar sırasında ifade edilen 5 modülün her hafta açılacağı, izleyen her haftada yeni modüllere geçiş yapabilecekleri aktarılmıştır. Belirtilen illerde yer alan deney grupları için aynı şekilde oturumlar düzenlenmiştir. Kontrol grubu olarak belirlenen okullardaki katılımcılarla yine tanıtım ve öntest verilerinin toplanabilmesi için oturumlar düzenlemiştir. Oturumlar sırasında kendilerine kontrol grubu oldukları açıklanmamış, web sitesinin açılacağı kendilerinin de ulaşabilecekleri belirtilmiştir. Deney grubundaki katılımcıların her biri için hazırlanmış olan kullanıcı adı ve şifreler verilerek web sitesine girişte herhangi bir sorun olup olmadığı kontrol edilmiştir. Toplantı tarihi başlangıç olmak üzere sistem üzerinden verilen kullanıcı adları ve okul isimleri baz alınarak her hafta bir modül olmak üzere toplamda 5 modül olan web sitesi kullanımlarına açılmıştır. 5 haftanın sonunda deney grubunda yer alan katılımcıların her biri için web sitesine erişim kısıtlanmıştır. 5 haftalık uygulama bitiminin ardından aynı il içerisindeki deney ve kontrol grubundaki katılımcılardan uygulama bitimi esas alınacak bir şekilde sontest verileri toplanarak uygulama

13 bitirilmiştir. Yine uygulama sonunda okullara ve katılımcıların adlarına düzenlenmiş sertifikalar verilmiştir Verilerin Toplanması DÖS kapsamında iki türlü veri toplanmıştır. Bunlar; Doğal Öğretim Süreci Bilgi Testi (DÖS- BİL) ve web sitesi her modül sonunda toplamda 5 farklı Doğal Öğretim Süreci (DÖS) Yansıtma Soruları dır. Deney ve kontrol grubundaki katılımcıların tümü, DÖS-BİL testini farklı tarihlerde öntest ve sontest olarak hazırlanan A5 boyutunda kitapçıklar üzerinden doldurmuşlardır. Diğer bir veri toplama aracı olan DÖS Yansıtma Soruları sadece deney grubuna dahil olan katılımcılar tarafından 2.0 web sitesi üzerinden doldurulmuştur. Tablo 5 de DÖS bağlamında toplanan verilerin hangi araçlarla toplandığı, kimler tarafından doldurulduğu ve ne zaman toplandığına ilişkin özet bilgiler yer almaktadır. Tablo 5. DÖS Veri Toplama Çizelgesi Veri Toplama Aracı Ölçeği Dolduran Toplanacak Zaman DÖS Bilgi Testi (DÖS-BİL) Deney ve kontrol grubunda yer alan öğretmenler 2 kez Uygulama öncesi ve sonrası DÖS Yansıtma Soruları (DÖS-YS) Deney grubunda yer alan öğretmenler 5 kez Uygulama sırasında her modül sonunda DÖS Bilgi Testi (DÖS-BİL) Bilgi testleri, hedeflenen konularla ilgili olarak bireylerin bilgi düzeylerini ölçmeyi amaçlamaktadır (Adıgüzel, 2016). Bu bağlamda DÖS kapsamında nicel verilerin toplanabilmesi amacıyla bir bilgi testi geliştirilmiştir. Bu süreç 2. Çalışma olan Pilot Çalışmada detaylıca açıklanmıştır DÖS Yansıtma Soruları (DÖS-YS) DÖS kapsamında özellikle katılımcıların DÖS e ilişkin görüşleri, düşünceleri ve önerileri açısından 2.0 web sitesi üzerinden doldurabilecekleri formlar geliştirilerek web sitesine eklenmiştir. Bu süreç 2. Çalışma olan Pilot Çalışmada detaylıca açıklanmıştır. Sorular, açık ve kapalı uçlu olmak üzere her modül sonuna eklenmiş ve toplamda beş farklı aşamada kullanıcılar tarafından doldurulmuştur. Sorular bulgular kısmında ifade edilmiş, bulgular bölümünde sorular ve sorulara verilen yanıtlar görülebilir. DÖS-YS ifade edildiği gibi kapalı ve açık uçlu sorulardan oluşmakta ve her soru için aynı şekilde kullanıcıların yanıt verebilmesi için sistem hazırlanmıştır. Alt sorulara ilaveten her soru altında yer alan açık uçlu sorular

14 DÖS-YS içerisinde ilk aşamayı oluşturan Giriş Doğal Öğretim Süreci kısmında toplamda 5 soru ve bu soruların alt soruları yer almaktadır. 1. soru ile ilgili 4 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 2. soru ile ilgili 4 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 3. soru ile ilgili 7 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 4. soru ile ilgili 3 alt soru ve 1 açık uçlu soru ve son olarak 5. soru ile ilgili olarak açık uçlu 1 soru sistem içerisinde yer almaktadır. Toplamda bu kısımda 5 açık uçlu ve 18 hem açık hem kapalı uçlu olmak üzere 23 soru yer almaktadır. Web sitesi üzerinden bu kısmı dolduran 287 katılımcı tamamlamıştır. DÖS-YS içerisinde ikinci aşamayı oluşturan Modül 1 Gelişimsel Yetersizlik Türlerinin Tanım ve Özellikleri olarak adlandırılan modülde 5 soru ve bu soruların alt soruları yer almaktadır. 1. soru ile ilgili 8 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 2. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 3. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 3. soru ile ilgili 4 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 4. Soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru ve son olarak 5. soru ile ilgili 1 açık uçlu soru yer almaktadır. Toplamda bu modülde 5 açık uçlu soru ve 16 hem açık hem kapalı uçlu soru olmak üzere toplamda 21 soru yer almaktadır. Web sitesi üzerimden bu modülü 273 katılımcı tamamlamıştır. DÖS-YS içerisinde üçüncü aşamayı oluşturan Modül 2 Nitelikli Yetişkin Davranışları olarak adlandırılan modülde 4 soru ve bu soruların alt soruları yer almaktadır. 1. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 2. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 3. soru ile ilgili 7 alt soru ve 1 açık uçlu soru ve 4. soru ile ilgili 4 alt soru ve 1 açık uçlu soru yer almaktadır. Toplamda bu modülde 5 açık uçlu soru ve hem açık hem de kapalı uçlu 14 soru olmak üzere toplamda 19 soru yer almaktadır. Web sitesi üzerinden bu modülü toplamda 267 kullanıcı tamamlamıştır. DÖS-YS içerisinde dördüncü aşamayı oluşturan Modül 3 Doğal Öğretim Strateji ve Teknikleri olarak adlandırılan modülde 5 soru ve bu soruların alt soruları yer almaktadır. 1. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 2. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 3. soru ile ilgili 7 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 4. soru ile ilgili 3 alt soru ve 1 açık uçlu soru yer almaktadır. Toplamda bu modülde 5 açık uçlu ve hem açık hem de kapalı uçlu 14 soru olmak üzere 19 soru yer almaktadır. Web sitesi üzerinden bu modülü toplamda 262 kişi tamamlamıştır. DÖS-YS içerisinde beşinci ve son aşamayı oluşturan Modül 4 Çevresel Düzenlemeler olarak adlandırılan modülde 5 soru ve bu soruların alt soruları yer almaktadır. 1. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 2. soru ile ilgili 2 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 3. soru ile ilgili 7 alt soru ve 1 açık uçlu soru, 4. soru ile ilgili 3 alt soru ve 1 açık uçlu soru ve son olarak 5. soru ile ilgili 1 açık uçlu soru yer almaktadır. Toplamda bu modülde 5 açık uçlu soru ve hem açık hem

15 de kapalı uçlu 14 soru olmak üzere 19 soru yer almaktadır. Web sitesi üzerinden bu modülü toplamda 259 kişi tamamlamıştır Verilerin Analizi Nicel Verilerin Analizi Bu araştırmada deney grubunda yer alan öğretmenlere, DÖS kapsamında geliştirilen okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerinin sınıflarında bulunan hem kaynaştırma hem de normal gelişim gösteren öğrencilerine günlük, rutin, etkinlikler ve geçişler sırasında doğal bir öğretim süreci ile nasıl öğretim sunabileceklerini içeren yazılı ve görsel materyallerden oluşan web 2.0 tabanlı etkileşimli programı uygulanmıştır. Programın öncesinde ve sonrasında öğretmenlerin bilgi düzeylerinin sunulan programa göre değişimini izlemek amacıyla yine DÖS kapsamında geliştirilen Doğal Öğretim Bilgi Testi (DÖS-BİL) deney ve kontrol grubundaki öğretmenlere uygulanmıştır. Anılan programın öğretmenlerin doğal öğretim konusundaki bilgi düzeyleri üzerindeki değişimi test etmek için gruplar arası ve gruplar içi karşılaştırmalarda kullanılan t- testi uygulanmıştır (Büyüköztürk, Çokluk ve Köklü, 2016). Deney ve kontrol gruplarının bağımlı değişkenlere ilişkin puanları arasında %95 güven aralığında fark olup olmadığını tespit etmek amacıyla bağımsız örneklem t-testi kullanılırken grupların kendi içinde araştırma başlangıcı ve bitimi arasında bağımlı değişkenler açısından fark olup olmadığını tespit etmek amacıyla bağımsız örneklem t-testi kullanılmıştır. Bağımsız örneklemler için t-testi, iki bağımsız örneklem grubundan elde edilen ortalama puanlar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlılık düzeyini karşılaştırmak için kullanılan parametrik bir test olarak ifade edilmektedir. Bağımlı örneklemler için t-testi ise, iki ilişkili örneklemden elde edilen iki örneklem ortalaması arasındaki farkın istatistiksel anlamlılık düzeyini karşılaştırmak amacıyla kullanılan parametrik bir test olarak ifade edilmektedir (Büyüköztürk, Çokluk ve Köklü, 2016) Nitel Verilerin Analizi DÖS bağlamında nitel verilerin tümünü 2.0 web tabanı içerisinde gömülü DÖS-YS içermektedir. DÖS-YS soruları içerisinde yer alan açık ve kapalı uçlu sorulardan elde edilen veriler; frekans, yüzde ve kullanıcıların açık uçlu sorulara bırakmış oldukları ifadelerden elde edilen alıntılarla aktarılmıştır. Kullanıcıların açık uçlu sorulara vermiş oldukları yanıtlar belli ölçütlere göre aktarılmıştır. Ölçüt örnekleme, önceden belirlenen ölçütleri karşılayan durumların çalışılması olarak tanımlanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Burada belirlenen ölçüt katılımcıların sorulara, soruyla ilgili cevaplar vermesidir.

16 3. BULGULAR 3.1. Nicel Bulgular Araştırmada, uygulanan deneysel işlem öncesi grupların denkliğini sağlamak adına deney ve kontrol grubundaki katılımcıların doğal öğretim bilgi testinden almış oldukları ön test puanları üzerinde bağımsız örneklemler için t-testi analizi gerçekleştirilmiştir. Analiz sonucunda, grupların aritmetik ortalama (X), standart sapma (s), t değeri ve anlamlılık düzeyleri (p) göz önünde bulundurularak grupları denk oldukları görülmüştür. Analiz sonucunda elde edilen sonuçlar Tablo 6 üzerinde görülmektedir. Tablo 6. Deney ve kontrol gruplarındaki öğretmenlerin doğal öğretim bilgi testi öntest puanlarına ilişkin bağımsız gruplar için t-testi sonuçları Test Grup N X S.S t df p Öntest Deney 75 35,85 6,22048, ,684* Kontrol 75 36,36 8,76362 N: 150, p>0,05 Deney ve kontrol gruplarına deneysel işlem öncesinde ve sonrasında sunulan DÖS-BİL öntest ve sontest olarak uygulanmıştır. DÖS-BİL den elde edilen veriler kapsamında, deney ve kontrol gruplarının öntest ve sontest puanları arasında fark olup olmadığını tespit etmek amacıyla bağımlı örneklemler için t-testi ile değerlendirilmiştir. Ulaşılan bulgular Tablo 7 ve Tablo 8 te görülmektedir. Tablo 7. Deney Grubundaki Öğretmenlerin Doğal Öğretim Bilgi Testi Öntest ve Sontest Puanları Farkının İncelenmesi İçin Bağımlı Grupları İçin T-Testi Analizi Deney N X SS t df p Öntest Son Test 75 35,85 6, , ,00* 75 43,04 4,97410 N: 75, p<0,05 Tablo 7 ye göre deney grubundaki öğretmenlerin DÖS-BİL öntest ve sontest puanları arasında anlamlı düzeyde farklılık olduğu belirlenmiştir (t(74)= -12,396 p<0,005). Web 2.0 tabanlı doğal öğretim programına katılan okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerinin DÖS-BİL öntest puanlarının X= 35,85, DÖS-BİL sontest puanlarının ise X=43,04 olduğu görülmüştür. Elde edilen bu sonuç, deney grubuna sunulan programın öğretmenlerin doğal öğretim bilgi düzeylerini artırmada oldukça etkili olduğu şeklinde yorumlanabilir.

17 Tablo 8. Kontrol Grubundaki Öğretmenlerin Doğal Öğretim Bilgi Testi Öntest ve Sontest Puanları Farkının İncelenmesi İçin Bağımlı Grupları İçin T-Testi Analizi Kontrol N X SS t df p Öntest Son Test 75 36,36 8, , ,01* 75 39,80 8,05052 N: 75, p<0,05 Tablo 8 e göre kontrol grubundaki öğretmenlerin DÖS-BİL öntest ve sontest puanları arasında anlamlı düzeyde farklılık olduğu belirlenmiştir (t(74)= -3,546 p<0,005). Deneysel işlem sürecinde kendilerine herhangi bir uygulama sunulmasa da kontrol grubunda yer alan okulöncesi kaynaştırma öğretmenlerinin DÖBT öntest puanlarının X=36,96, DÖS-BİL sontest puanlarının ise X=39,96 olduğu görülmüştür. Elde edilen bu sonuç, uygulama sürecine etki eden çeşitli değişkenler açısından ilerleyen bölümde tartışılmaktadır. Tablo 9. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Öğretmenlerin Doğal Öğretim Bilgi Testi Sontest Puanlarına İlişkin Bağımsız Gruplar İçin T-Testi Sonuçları Test Grup N X SS t df p Sontest Deney 75 43,04 4, , ,04* Kontrol 75 39,80 8,05052 N: 150, p<0,05 Tablo 9 üzerinde yer alan verilere göre, deney ve kontrol grubundaki öğretmenlerin DÖBT puanlarının deneysel uygulama sonrasında anlamlı düzeyde farklılaştığı tespit edilmiştir (t(148)= 2,965, p<0,005). Öğretmenlerin DÖS-BİL den almış oldukların puanların aritmetik ortalamaları incelendiğine; deney grubundaki öğretmenlerin DÖS-BİL puanlarının (X=43,04) kontrol grubundaki öğretmenlerin puanlarından (X=39,80) yüksek olduğu görülmektedir. Bu sonuç, gerçekleştirilen deneysel çalışmanın deney grubundaki öğretmenlerin bilgi düzeylerini büyük oranda geliştirdiği şeklinde yorumlanabilir. Her ne kadar bu sonuç sunulan programın %95 güven aralığında etkili olduğunu ifade etse de bu etkinin büyüklüğünü ifade etmemektedir. Bu nedenle, sunulan web 2.0 tabanlı doğal öğretim programının etki büyüklüğünü belirlemek için Cohen in d değeri hesaplanmıştır. Cohen in d değeri 0.01 ile 0.06 ise etki büyüklüğü küçük, 0.06 ve üstü etki büyüklüğü orta, 0.14 ten büyük ise etki büyüklüğü geniş olarak yorumlanmaktadır (Cohen, 1988). Bu koşullar altında deney ve kontrol grubunda yer alan öğretmenlerin DÖS-BİL sontest puanları ile ilgili olarak ulaşılan eta kare değeri.056 olup Cohen (1988) tarafından küçük olarak kabul edilmektedir.

18 Tablo 10. Katılımcıların DÖS-BİL öntest ve sontest puanlarının bağımlı örneklemler t testi sonuçlarının etki büyüklüğü değerleri Test Grup Eta Eta Squared Sontest Deney*Kontrol,237,056 DÖS sürecinde deney grubuna sunulan uygulamanın etkililiğini daha uygun ölçümsel koşullar altında tespit etmek adına yukarıda gerçekleştirilmiş analizler kontrol grubu ile eşleştirilmiş ve rastgele atanmış katılımcılar ile gerçekleştirilmiştir. Fakat sunulan uygulamanın deney grubundaki katılımcıların tamamı üzerindeki etkisini ölçmek adına sunulan uygulamayı tamamlamış, öntest ve sontest ölçümleri ile verileri toplanmış deney grubu katılımcılarının tamamına bağımlı örneklemler için t testi kullanılarak uygulama öncesi ve uygulama sonrası bilgi düzeyleri karşılaştırılmıştır. Bu ölçüm sonucunda, deney grubundaki katılımcıların öntest ve sontest puanları arasında anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir (t(150)=18,421, p<0,005). Deney grubundaki katılımcıların öntest puanları ortalamaları ile (X=37,05) sontest puan ortalamaları (X=43,67) arasında anlamlı derecede fark olduğu görülmektedir. Bahsi geçen ölçümlere ilişkin sonuçlar Tablo 11 üzerinde görülmektedir. Tablo 11. Deney grubundaki katılımcıların DÖS-BİL öntest ve sontest puanlarının bağımlı örneklemler t testi sonuçları Deney N X SS t df p Öntest ,05 5, , ,00* Sontest ,67 4,55273 N: 151, p<0,05 Deney grubundaki katılımcıların tamamı üzerinde gerçekleştirilen bağımlı örneklemler için t- testi analizi sonucunda katılımcıların öntest ve sontest puanları arasında istatistiki açıdan anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Fakat bu anlamlı fark sunulan programın etkili olduğunu bildirse de etkinin büyüklüğü hakkında bir bilgi sunmaktadır. Bu amaçla deney grubundaki katılımcıların öntest ve sontest puanları arasındaki farkın oluşturduğu etkiyi saptamak amacıyla etki büyüklüğü hesaplanmıştır. Bu hesaplama sonucunda deney grubunda yer alan katılımcıların DÖS-BİL sontest puanları ile ilgili olarak ulaşılan eta kare değeri 0,069 olup Cohen (1988) tarafından orta düzey kabul edilmektedir. İlgili sonuçlar Tablo 12 üzerinde görülmektedir.

19 Tablo 12. Deney grubundaki katılımcıların DÖB-BT öntest ve sontest puanlarının bağımlı örneklemler için t testi sonuçların etki büyüklüğü değerleri Test Grup Eta Eta Squared Öntest Deney,138,069 Sontest 3.2. Nitel Bulgular Nitel bulgular ifade edildiği üzere, DÖS kapsamında 2.0 web sitesine gömülü DÖS-YS içerisinde yer alan açık ve kapalı uçlu sorulara verilen yanıtları içermektedir. Katılımcıların sorulara verdiği yanıtlar frekans, yüzde ve alıntılarla ifade edilmiştir. DÖS içerisinde her modül sonunda yer almak üzere toplamda 5 farklı DÖS-YS yer almaktadır. Her modüle ilişkin bulgular ilerleyen başlıklarda paylaşılmıştır Giriş Doğal Öğretim Süreci Katılımcıların ilk ve giriş modülü olan Giriş Doğal Öğretim Süreci başlıklı modüle ilişkin kapalı uçlu evet-hayır sekmelerini barındıran 4 adet soruya vermiş oldukları yanıtların yüzde ve frekansları tablo belirtilmiştir. Yine modül içerisinde açık uçlu sorulara ilişkin katılımcıların vermiş oldukları cevaplar ilerleyen başlıklar içerisinde yer almaktadır Soru 1: Web Tabanlı Okul Öncesinde Doğal Öğretim Eğitimi Programı Kapsamında bu hafta ele alınan Doğal Öğretim Süreci Modülü İle İlgili Düşünceleriniz Nelerdir? Tablo 13. Web Tabanlı Okul Öncesinde Doğal Öğretim Eğitimi Programı Kapsamında bu hafta ele alınan Doğal Öğretim Süreci Modülü İle İlgili Düşünceleriniz Nelerdir? Sorusuna Katılımcıların Verdiği Cevapların Dağılımları Soru Frekans Yüzde Frekans (Evet) % (Hayır) Doğal öğretim tanımı hakkında bilgi sahibi oldum ,95 3 1,05 Doğal öğretim sürecinin temel özellikleri hakkında bilgi ,95 3 1,05 sahibi oldum. Doğal öğretimde 3N (Ne? Nerede? Nasıl?) süreci hakkında ,95 4 1,05 bilgi sahibi oldum. Doğal öğretim planı hazırlama konusunda bilgi sahibi , ,83 oldum. Toplam Katılımcı 287 Yüzde % Modül içerisinde 1. sorunun alt soruları içerisinde yer alan açık uçlu soru şöyledir: Bu hafta ele alınan Doğal Öğretim Süreci adlı giriş modülü ile ilgili genel olarak belirtmek istediğiniz düşünceleriniz nelerdir? Bu soruya ilişkin 458 numaralı katılımcı görüşlerini şöyle ifade etmektedir: Doğal öğretim sürecinin planlı bir şekilde uygulanması durumunda çocuklara katkı sağlayacağı kesindir. Benzer şekilde 202 numaralı katılımcı: Çocukların benimle ve birbirleriyle olan etkileşimine katkı sağlayacağını düşünüyorum. Şeklinde görüş bildirmektedir. 434 numaralı katılımcı ise: Hem özel eğitim açısından hem de normal eğitim

20 gösterdiğimiz sınıflarımızda farkına varmadan aslında uyguladığımız bilgileri öğrenmiş oldum diyerek görüş bildirmiştir. Bir diğer katılımcı olan 272 numaralı kullanıcı ise: Bu bilgilerle öğrencilerime daha faydalı olacağımı düşünüyorum demiştir. Yine bir diğer katılımcı olan 113 numaralı katılımcı: Genelde aslında okulda gördüğümüz konularmış ama bence bana ileri meslek hayatımda bu öğrendiklerim çok yardımcı olacak diyerek görüş bildirmiştir. Benzer şekilde 207 numaralı katılımcı şöyle belirtmektedir: Aslında bu modülde ele alınanlar anlatılmak istenenler eğitim ortamında sürekli kullandığımız kavramlardı. Bu modüldeki amaç bana göre doğal öğretim sürecinin öneminin farkına varılmasını sağlayarak farkındalık oluşturmaktı. Modülün anlatış şekli verilmek istenen bilginin net ve anlaşılır olması güzeldi. 140 numaralı katılımcı bu soruya: Çok açıklayıcı bir anlatıma sahip. Faydalı bilgiler içeriyor şeklinde bir cevap vermektedir. Benzer şekilde 155 numaralı katılımcı: Açıklayıcı, süreci daha iyi kavramamız adına özetleyici bilgiler içeriyor. şeklinde değerlendirme yapmıştır. Giriş modülüne ilişkin görüşünü bildiren 258 numaralı kullanıcı: Giriş modülünde "Doğal Öğretim Süreci nin amaçları ve temel ilkelerinden ayrıntılı olarak bahsedilmiştir diyerek ilgili modüle ilişkin değerlendirme yapmıştır. Yine modülle ilgili değerlendirme yapan 277 numaralı katılımcı soruya ilişkin görüşünü şöyle ifade etmektedir: Yapılabilir, öz'ü anlatmak da başarılı. 24 numaralı katılımcının görüşü şöyledir: Doğal Öğretim Sürecinin tanımını ve bizim okulda yaptığımız günlük etkinliklerde neyi nasıl ve nerede öğretebileceğimizi öğrendim. 225 numaralı katılımcı ise görüşünü şöyle ifade etmektedir: Başarılı bir modül olmuş, sınıfta uygulanan etkinlikleri, süreleri pekiştirme fırsatım oldu, bilgiyi kapsamlaştırdım. Nerede, nasıl davranılması gerektiğinin farkına vardım. Teşekkür ederim numaralı katılımcı ise görüşünü şöyle ifade etmiştir: Rutin dışında kalan, etkinlik ve geçişler hakkında hali hazırda bildiğim ve uygulamaya gayret ettiğim süreç hakkında fazlasıyla fikir sahibi oldum. Hemen uygulamaya koyabileceğim hap bilgiler edindim. 285 numaralı katılımcı düşüncesini şöyle ifade etmiştir: Teorik olarak anlaşılır bulduğum modülün, uygulanabilir olması, örneklerin açıklayıcı ve net bir dille aktarılması dolayısıyla keyifli ve verimli olduğunu söyleyebilirim..

21 Soru 2: Web Tabanlı Okul Öncesinde Doğal Öğretim Öğretmen Eğitimi Programı Kapsamında Bu Hafta Doğal Öğretim Süreci Modülü İle Edindiğiniz Bilgileri Sınıfa Yansıtmaya Çalışma (Sınıfta Uygulama) İle İlgili Düşünceleriniz Nelerdir? Tablo 14. Web Tabanlı Okul Öncesinde Doğal Öğretim Öğretmen Eğitimi Programı Kapsamında Bu Hafta Doğal Öğretim Süreci Modülü İle Edindiğiniz Bilgileri Sınıfa Yansıtmaya Çalışma (Sınıfta Uygulama) İle İlgili Düşünceleriniz Nelerdir? Sorusuna Katılımcıların Verdiği Cevapların Dağılımları Soru Frekans Yüzde % Frekans Yüzde % (Evet) (Hayır) Sınıfımda doğal öğretim sürecinin temel özelliklerini ,91 6 2,09 uygulamayı yararlı buluyorum. Sınıfımda doğal öğretim sürecinin temel özelliklerini , ,42 uygulama fırsatları yakaladım. Doğal öğretimde 3N (Ne? Nerede? Nasıl?) sürecini , ,48 dikkate alarak sınıfıma yönelik Doğal Öğretim Planı geliştirmeyi yararlı buluyorum. Doğal öğretimde 3N (Ne? Nerede? Nasıl?) sürecini , ,01 dikkate alarak sınıfıma yönelik Doğal Öğretim Planı geliştirdim. Toplam Katılımcı 287 Modül içerisinde 2. sorunun alt soruları içerisinde yer alan açık uçlu soru şöyledir: Sınıfınızda gerçekleştirdiğiniz uygulamalardan örnekler yazar mısınız?. Bu soruya ilişkin 216 numaralı katılımcı deneyimini şöyle ifade etmiştir: Konuşma güçlüğü olan öğrenciye tuvalete gitmek için izin istediğinde cümleyi düzgün kurması için ona belli bir süre tanıdım daha sonra tekrar söylemesi için anlayamadım tekrar söyler misin dedim. Tekrar süre tanıyarak kelimeleri istenilen nitelikte söylemesine fırsat tanıdım. 136 numaralı katılımcının görüşü ise şöyledir Etkili ve kalıcı öğrenmeyi sağlamak için birçok etkinliklerde doğal öğretim sayesinde fikirler edinmiş oldum. 3N süreci de sınıfımda etkinlik hazırlarken çok etkili oldu. Diğer bir katılımcı olan 71 numaralı katılımcı kitap içerisinde yer alan örnekten yola çıkarak gerçekleştirdiği sınıf içerisindeki uygulamayı şöyle belirtmiştir: Aşamalı olarak örnekte yer alan "su" örneğini uyguladım ve başarılı oldu. Benzer şekilde 225 numaralı katılımcı sınıf içerisindeki uygulamayı şöyle ifade etmiştir: Oyuna katılmayan çocuklarla masa kurup komşu oyunu oynadık, çay yapan, misafirlerini karşılayan, ütü masası alarak yıpranan kuklalarımızı ütüledik. Ayrıca rutin geçişlerde mesela oyuncak toplama, yemek sonrası sınıfı toplama zamanlarında bir elektrik süpürgesi rollerine girdik. Otomatik düğmeye basınca çocuklar eğlenceli bir şekilde sınıf topluyorlar düğmeyi kapatınca sınıf temizlenmiş oluyor. Mesela el yıkamada başkanlık sistemi yapıyoruz başkan seçilen çocuk sabun ve peçete tutuyor ve en önemlisi hiç katılım sağlamayan sessiz duran dikkati dağınık olan çocukları lider seçerek uygun roller vererek etkili uygulamalar yaptırıyorum. Böylece Rutin ve 3N kurallarını etkili uyguladık. 319 numaralı katılımcı sınıf içerisindeki gözlemini şöyle ifade etmektedir:

22 Serbest zamanı daha kaliteli bir zaman olarak geçirmeye başladık. Sınıf içerisinde uygulama fırsatı bulan 99 numaralı katılımcı sınıf içerisindeki yaptığı etkinliği şöyle ifade etmektedir: Ne istediğini sadece işaret ederek anlatan öğrencime ihtiyacı olan şeyi isteyeceği bir ortam yaratıp isteğini sözel şekilde ifade etmesini bekledim. Ufak destekler sağladım.. 29 numaralı katılımcı ise deneyimini şöyle ifade etmiştir: Sevdiği şarkıyı dinlemek için bilgisayarı gösterip el çırparak gülümseyerek işaret eden öğrencime aç diye tekrarlayıp aç kelimesini söylemesini isteyip kalıcı öğrenmesi için rehberlik ettim. 26 numaralı katılımcı sınıf içerisindeki uygulaması şöyle ifade etmektedir: Sınıfımda bulunan konuşma problemi olan öğrenciye boya vermedim ve boyayı istemesini istedim. 63 numaralı katılımcı deneyimini şöyle ifade etmiştir: Bir öğrencimin en çok sevdiği oyun materyallerini ortamdan kaldırdım ve talep etmesini bekledim. İlk iki gün ben söyleyinceye kadar hiç sesini çıkarmadı. Ancak diğer günlerde yavaş yavaş arabayı, ambulansı kendisi istemeye başladı. Örneğin; aynı öğrencim sanat etkinliğinde yapıştırıcısı yokken sadece onu görüp vermemi beklerken şimdi kısık sesle de olsa istemeye başladı. Benzer şekilde 69 numaralı katılımcı deneyimini şöyle ifade etmektedir: Su diyen çocuğun suyunu bir üst rafa koyarak su istemesini sağladım. Benzer şekilde 126 numaralı katılımcı: Oyun hamurunu işaret ederek isteyen kaynaştırma öğrencimin 'hamur' kelimesini söylemesi bekledim ve önce model oldum sonra söylemesini bekledim söyledikten sonra kendisine oyun hamurunu verdim. 156 numaralı katılımcı sınıf içerisinde yaptıklarını şöyle ifade etmiştir: Konuşma konusunda sıkıntı yaşadığı için mümkün olduğu kadar isteklerini dile getirmesi için kalem kutusu yükseğe kaldırıldı ve her etkinlik sürecinde benden istemesi gerekti. 170 numaralı katılımcı sınıfındaki deneyimi şöyle ifade etmektedir: Oyuncak araba ile oynamak isteyen kaynaştırma öğrencisine araba kelimesini öğretmek için serbest zamanda arabayı oyuncakların olduğu raftan göstererek istemesini sağladık birkaç denemeden sonra tam olarak araba kelimesini söyleyemese de arabaya yakın bir kelime söyledi arabayı verdik hırçınlığı geçti ve mutlu oldu. 207 numaralı katılımcının deneyimi ise şöyledir: Sınıfımda 6 ve 9 sayısını karıştıran öğrencilerim vardı. Öncelikle ne nerede ve nasıl sorularımı sordum kendime. Öğretmem gereken 6 ve 9 sayısının doğru yazılması ve birbirine karıştırılmamasıydı. Okuma yazmaya hazırlık, oyun, matematik etkinliklerinde bu sayılara ağırlık vererek doğru yazılışlarını sık sık tekrarladım. Öncelikle nesnelerle sayıları eşleştirme çalışmaları, yardımla tahtada sayıların doğru yazımı, aile katılımı, bu sayıları oyunlarda kullanma gibi etkinlikler planladım. Sonuç olarak amacıma ulaştım.. Benzer şekilde 216 numaralı katılımcının deneyimi şöyledir: Konuşma güçlüğü olan öğrenciye tuvalete gitmek için izin istediğinde cümleyi düzgün kurması için ona belli bir süre tanıdım daha sonra tekrar söylemesi için anlayamadım tekrar söyler misin dedim. Tekrar süre tanıyarak kelimeleri