Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 61, Aralık 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 61, Aralık 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Prof. Dr. Ahmet GÜRBÜZ Karabük Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi agurbuz@karabuk.edu.tr Karabük, Türkiye Uzm. Mehmet UÇAR Karabük Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği mehmed_ucar47@hotmail.com Karabük, Türkiye TURİZM DESTİNASYONU KİMLİĞİ İLE YAŞAM KALİTESİ ARASIN- DAKİ İLİŞKİ: SAFRANBOLU DAKİ TURİZM SEKTÖRÜ ÇALIŞANLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Öz İnsanların beden ve ruh sağlığını korumak için yapmış oldukları geçici yer değiştirme hareketleri olarak tanımlanan turizmin, ülkelere veya bölgelere ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel olmak üzere birçok olumlu ve olumsuz etkileri söz konusudur. Bu etkiler, kaçınılmaz bir şekilde turizm sektöründe çalışan toplulukların yaşam kalitesini de belirlemektedir. Bu çalışmanın amacı, önemli bir kültür turizm destinasyonu olan Safranbolu daki turizm sektöründe çalışan kişilerin yaşam kalitesini belirlemektir. Bu çerçevede çalışmada, Safranbolu turizminin ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel etiklerinin, turizm sektöründe çalışan kişilerin yaşam kalitesi arasındaki ilişkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Yüz yüze anket tekniğinin kullanıldığı bu çalışmada toplam 253 kişiden veriler elde edilmiştir. Verilerin analizi sonucunda, Safranbolu daki turizmin yaratmış olduğu etkiler ile sektörde çalışan kişilerin yaşam kaliteleri arasında ilişki olduğu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Turizm, Turizm Etkileri, Yaşam Kalitesi, Safranbolu.

2 THE RELATIONSHIP BETWEEN TOURISM DESTINATION IDENTITY AND QUALITY OF LIFE: A RESEARCH ON TOURISM SECTOR EMP- LOYEES IN SAFRANBOLU Abstract There are many positive and negative effects on tourism, countries, or regions, which are defined as temporary displacement movements that people have made to protect their physical and mental health, including economic, socio-cultural and environmental factors. These influences inevitably determine the quality of life of communities working in the tourism sector. The aim of this study is to determine the quality of life on tourism sector employess in Safranbolu, an important cultural tourism destination. In this frame of work, The relationship between the economic, socio-cultural and environmental ethics of Safranbolu tourism and the quality of life in the tourism sector of employess has been tried to be determined. In this study using face-to-face survey technique, a total of 253 individuals were obtained. As a result of the analysis of the data, it has been determined that the effects of the tourism created by Safranbolu are related to the quality of life of employess in the sector. GİRİŞ Keywords: Tourism, Destination Identity, Quality of Life, Safranbolu. Turizm, insanların bulunduğu çevrede hayat şartlarının getirdiği olumsuz etkilerden belli bir zaman zarfında sıyrılarak, beden ve ruh sağlığını tekrar eski canlılığına kavuşturmak için yapmış oldukları geçici yer değiştirme hareketleridir (Demirbulat vd., 2015, s. 43). Turizm, dünyanın önemli endüstrilerinin başında gelmekte ve günümüzde dünyada turizm hareketlerine katılan insan sayısında da sürekli artışlar yaşanmaktadır (Altunel ve Kova, 2017, s. 218; Gürbüz, 2002, s. 53). Turizmin bu denli gelişmesi, turistik destinasyonlarda yaşayan halkın, turizmden gelir elde edenler ve turizmden gelir elde etmeyenler olmak üzere iki grupta incelenmesine zemin hazırlamıştır. Birinci grupta yer alanlar geçimlerini turizmden sağladıklarından genelde turizmin olumsuz etkilerine karşı hoşgörülüyken, ikinci grupta yer alanların turizme yaklaşımları daha olumsuz olabilmektedir. Bu durum turizm sektörü yatırımcıları, yöneticileri ve çalışanları ile turizmden herhangi bir fayda sağlamayan kişilerin tutumlarının ve yaşam kalitelerinin farklı olabileceğine işaret etmektedir (Alagöz vd., 2015, s. 84). Turizmin, ülkelere veya bölgelere ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel olmak üzere birçok olumlu ve olumsuz etkileri söz konusudur (Akın, 2015, s. 21). Bu etkiler, kaçınılmaz bir şekilde turizm sektöründe çalışan toplulukların yaşam kalitesini de belirlemektedir (Nkemngu, 2015, s. 1). Turizm, turistik gelir yaratarak nüfusun hayatını kolaylaştırmakta, gelir yaratan işlerin artmasına katkıda bulunmakta ve bunun sonucu olarak sektör çalışanlarının yaşam standardını yükseltmektedir. Diğer taraftan işsizliğin azaltılmasına yardımcı olmakta, turizm sektöründeki çalışanlar için gelir sağlamakta, merkezi bütçeye çeşitli vergiler şeklinde gelir ve ülkeye de döviz girdisi sağlamaktadır. Kısacası ekonomik sorunları çözmeye ve diğer ekonomik sektörlerin büyümelerine katkıda bulunmaktadır (Gondos, 2014, s. 881; Çeken, 2008, s ). Turizmin neden olduğu turistik faaliyetlerin ve yolların iyileştirilmesi, tarihsel ve kültürel kaynakların korunması gibi gelişmeler turizm sektöründe çalışan bölge halkının yaşam kalitesini olum- 540

3 lu yönde etkilemektedir. Diğer taraftan doğal kaynakların yok edilmesi, kirlilik, kültürel ve tarihsel kalıntıların zarar görmesi ise turizm sektöründe yaşayan halkın yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir (Bertan, 2009, s. 206). Turizm, geleneksel sanatlara yönelik talep yaratmakta, kültürel kimliği geliştirmekte, toplumları birbirine yaklaştırmakta, bölgenin kültürü hakkında bilgilerin artmasını sağlamakta, kültürel değişim ve yerel geleneklerin yaşatılması için fırsat yaratarak sektörde çalışanların yaşam kalitesini arttırmaktadır (Akova, 2006, s. 84). Ancak turizm, özellikle gençlerin değer ve inanç yapısı üzerinde olumsuz etkiler bırakabilmekte, yöredeki yaşam biçimini, gelenek ve görenekleri etkisizleştirebilmekte, sigara, uyuşturucu vb. kötü alışkanlıkların artmasına neden olabilmekte ve sektörde çalışanların da yaşam kalitesini düşürebilmektedir (Doğan ve Üngüren, 2010, s. 400; Göktaş ve Türkeri, 2016, s. 105). Turizmin, yukarıda belirtilen olumlu veya olumsuz etkilerinden en çok etkilenen kesimlerin başında, turizm sektöründe çalışan kişiler gelmektedir. Bu açıdan bölgedeki yerel halk kadar, turizm sektöründe çalışan kişilerin Safranbolu turizmine bakış açısı önemlidir. Dolayısıyla Safranbolu turizminin, turizm sektöründe çalışan kişiler üzerindeki etkilerinin olumlu mu veya olumsuz mu olduğunun bilinmesi, söz konusu kişilerin yaşam kalitesinin belirlenmesi açısından önem taşımaktadır. Nitekim bu tür bilgilerin, turizmin pazarda yarattığı veya yaratacağı etkiler konusunda gelecekle ilgili tahminler yapılmasını sağlayacağı söylenebilir (Gürbüz vd., 2015, s. 378). İlgili yazın incelendiğinde; turizm etkilerinin, daha çok yerel halk üzerindeki ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel etkileri çerçevesinde ele alındığı, yaşam kalitesini konu alan çalışmaların ise daha çok sağlık alanında yoğunlaştığı görülmektedir. Bununla birlikte turizm ve yaşam kalitesi arasında nasıl ve ne düzeyde bir ilişki olduğu konusunda sınırlı sayıda çalışma yapılmıştır. Bu nedenle söz konusu araştırmada Türk-Osmanlı geleneksel yaşam biçiminin izlerini taşıyan ve önemli bir kültür turizm destinasyonu olan Safranbolu da, turizm etkileri ile sektörde çalışan kişilerin yaşam kalitesi arasındaki olumlu veya olumsuz ilişki incelenmiştir. Söz konusu çalışmanın, bölgedeki turizm paydaşlarına ve ilgili literatüre kaynak oluşturacağı düşünülmektedir. 541 LİTERATÜR Mutluluğa ulaşma isteği, insanoğlunun varoluşundan bu yana temel uğraşlarından biri olmuş ve mutluluk filozoflar tarafından, insan eylemlerinin en önemli motivasyon aracı olarak değerlendirilmiştir (Demirbulat ve Avcıkurt, 2015, s ). Dolayısıyla, motivasyonu önemli ölçüde etkilediği düşünülen ve bireyin kendi yaşamını değerlendirmesine dayanan, özel algı, duygu ve biliş süreçlerinin bir bütünü olarak tanımlanan yaşam kalitesinin önemi burada ortaya çıkmaktadır (Akbolat vd., 2015, s. 65). Yaşam kalitesi kavramının içeriğinde bireylerin mutluluğu ve esenliğinden, çevresel kalite ve ekolojik yapılara dek uzanan çok çeşitli değişkenler yumağını bulmak mümkündür (Pınar, 2012, s. 5). Yaşam kalitesine yönelik olarak farklı disiplinlerde yapılan çalışmalarda kavramın farklı perspektiflerden ele alındığı görülmektedir (Müezzinoğlu, 2005, s. 25). Örneğin; kavram, sosyal bilimlerde genellikle bireyin psikolojik ve sosyal iyilik hali olarak ele alınırken; tıp biliminde biyolojik, psikolojik ve klinik sonuçlar açısından değerlendirildiği söylenebilir (Arslan ve Kutsal, 1999, s. 197). Bu farklı yaklaşımlar, kavramla ilgili birçok tanım yapılmasına rağmen, yaşam kalitesinin genel kabul görmüş bir tanımının yapılmasını engellemiştir. Genel olarak yaşam kalitesini, bir bireyin zihinsel ve fiziksel zindelik durumunun görünürdeki hali olarak tanımlamak mümkündür (Vural, 2012, s. 36). Başka bir deyişle, mutlu olma, öznel iyi olma, işlevsel yeterlilik, sosyal iyilik ve yaşamdan hoşnut olmayı içeren, genel olarak iyi olma durumu ola-

4 rak kullanılan bir terimdir (Eser, 2012, s. 2; Bilik, 2012, s. 73). Yaşam kalitesi, Dünya Sağlık Örgütü tarafından Bireyin içinde yaşadığı kültürel değerler sistemi ve kendi beklentileri açısından yaşamdaki durumu ile ilgili algısı şeklinde tanımlamıştır (Kutlu, 2012, s. 19; Baran, 2008, s. 91). Başka bir tanımda, yaşam kalitesi; kişinin yaşadığı kültür ve değer sistemleri çerçevesinde, amaçları, beklentileri, standartları ve ilgileri ile ilişkili olarak yaşamdaki pozisyonunu algılaması şeklinde tanımlanmıştır (Yılmaz, 2012, s. 11). Yaşam kalitesinin ölçümünün sübjektif ve objektif olmak üzere iki açıdan değerlendirilebileceği ileri sürülmektedir (Baran, 2008, s. 90). Objektif ölçümde; bireyin gelir, sağlık, eğitim vb. koşullarını kapsayan sağlık durumu, ekonomik ve sosyal çevrenin de dikkate alınması gerektiği ifade edilmektedir (Öğce, 2012, s. 27). Sübjektif ölçümde ise, yaşam kalitesinin sadece sayılabilir göstergeler kullanılarak ifade edilemeyeceği ve yaşamı psikolojik olarak değerlendiren sübjektif değerlendirmelerin kullanılarak ölçülebileceği savunulmaktadır (Mendlowicz ve Stein, 2000, s ; Malkina-Pykh, 2001, s. 7). Başka bir deyişle objektif ölçümde göstergeler; bireyin gelir, eğitim, meslek, sağlık, yaşanılan konutun durumu vb. koşullar iken; kişinin sahip olduğu bu imkânlardan duyduğu tatmin veya doyum ise yaşam kalitesinin sübjektif göstergeleridir (Boylu ve Paçacıoğlu, 2016, s. 138). Turizm açısından yaşam kalitesi, makro ve mikro olmak üzere iki boyutta ele alınabilir. Makro boyutta, yaşam kalitesi, fiziksel ve yapay çevreden kaynaklanmaktadır. Mikro düzeyde yaşam kalitesi, aynı sosyal, ekonomik sistem ve kültürel ortamda yaşayan iki farklı kişinin yaşam kalitesine ilişkin algılamalarını kapsamaktadır (Loncaric vd., 2015, s. 161). Buna göre yaşam kalitesi; bir birey veya bir grup insanın refah düzeyinin ölçülmesi olarak tanımlanabilir (Aref, 2011, s. 26). Yıldırım ve Hacıhasanoğlu (2011, s. 62) na göre yaşam kalitesi, bireyin fiziksel işlevlerini, ruhsal durumunu, aile içindeki ve dışındaki toplumsal ilişkilerini, çevreden etkilenme düzeylerini kapsamakta ve bu durumun bireyin işlevselliğini ne derece etkilediğini göstermektedir. Puczko ve Smith (2011) turizm ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkiye dikkat çekerek yaşam kalitesini, hayattan tam olarak tatmin olma duygusudur ve hayatı değerlendiren kişinin zihinsel uyarılarıyla belirlenir biçiminde tanımlamışlardır (Türker vd., 2016, s. 3). Bu tanımdan hareketle turizmin, yaşam kalitesini artıran zihinsel ve fiziksel açıdan sağlıklı olmanın bir uğraş alanı olarak görüldüğü söylenebilir (Griffin ve Stacey, 2011, s. 432). 542 Araştırmalar, turizmin yaratmış olduğu etkilerin yaşam kalitesiyle ilişkili ve onu etkilediğini göstermektedir. Nkemngu (2015, s. 10), yaptığı çalışmada; turizmin yaratmış olduğu pozitif etkilerin, yaşam kalitesine pozitif yönde etki ettiğini tespit etmiştir. Coşar (2014, s. 238) yaptığı çalışmada, turizm nedeniyle nüfus artışının ve kalabalığın beraberinde getirdiği gürültünün ve trafik sorununun, çarpık kentleşmenin ve bunun beraberinde getirdiği arsa fiyatlarındaki artışın, yaşam pahalılığının artması gibi sorunların yaşam kalitesini olumsuz etkilediğini ortaya koymuştur. Altanlar ve Enlil (2016, s ), yaptıkları çalışmada Boğaziçi Bölgesi sakinlerinin turizm gelişmesinden nasıl etkilendiğini ortaya koyabilmek için yaşam kalitesinin; fiziksel çevre kalitesi, sosyal çevre kalitesi, politik çevre kalitesi ve ekonomik çevre kalitesi göstergelerinden yararlanmışlardır. Çalışmanın sonucunda, Boğaziçi Bölgesi sakinlerinin turizmin gelişimine katkısının, turizmin politik çevre kalitesi, fiziksel çevre kalitesi, sosyo-kültürel çevre kalitesi üzerindeki algılanan etkilerine bağlı olduğu ortaya konulmuştur. Michalko ve arkadaşları (2009, s. 131), çalışmalarında turizmin, insan ihtiyaçlarının karşılanmasında yaşamsal bir role sahip olduğu ve yaşam kalitesinin yükselmesine katkıda bulunduğunu saptamışlardır. Kim (2002, s ), turizmin çevresel, sosyo-kültürel ve ekonomik etkilerinin turizm bölgelerinde yaşayanların yaşam kalitesini nasıl etkilediğini araştıran bir turizm etkisi modeli geliştirmiştir.

5 Modelde yaşam kalitesini ifade eden maddi refah, toplum refahı, duygusal refah, sağlıkgüvenlik refahı ve genel yaşam kalitesi olmak üzere beş boyut elde edilmiştir. Yazar çalışmada, turizm etkileri ile turizmden kaynaklanan yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin turizmin gelişme evrelerine göre farklılık gösterdiği tespit etmiştir. METODOLOJİ Araştırmanın evrenini, Safranbolu da turizm sektöründe çalışan kişiler oluşturmaktadır. Araştırmanın yapıldığı 2017 Ekim-Kasım aylarında toplam 75 Konak-Otelde çalışan kişi sayısının yaklaşık 270 kişi olduğu tespit edilmiştir (Turizm Danışma Bürosu, 2017). Alan çalışmasında evrendeki bütün kişilere ulaşılmaya çalışmıştır. Bu çerçevede evrendeki kişi sayısı kadar anket formu dağıtılmıştır. Ancak eksik ve geçersiz sayılan anketler elendikten sonra kalan 253 anket veri analizinde kullanılmıştır. Bu çerçevede alan çalışmasına 74 kadın ve 179 erkek katılmıştır. Kadın ve erkeklerden 160 ı evli ve 93 ü bekârdır. Yaş itibariyle; katılımcıların 81 i 30 yaş ve altında, 88 i yaş, 46 sı yaş, 18 i yaş ve 20 si 45 yaşın üzerindedir. Katılımcılardan 17 si ilk ve ortaokul mezunu, 88 i lise mezunu, 127 si üniversite ve 21 i lisansüstü mezunudur TL ve altında maaş alanlar 82 kişiyken, 25 i TL, 27 si TL, 28 i TL, 37 si TL ve 54 ü 3500 TL nin üzerinde aylık gelire sahiptir. Katılımcılardan 83 ü 1 yıldan az süredir, 45 i 1-5 yıl arası, 24 ü 6-10 yıl arası ve 101 i 11 yıl ve üzeri süredir işletmede çalıştığını belirtmiştir. Turizm sektöründe çalışan kişilerin yaşam kalitelerinin araştırıldığı bu araştırmada yüz yüze anket tekniği kullanılmıştır. Anket formu üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, alan çalışmasına katılan turizm sektörü çalışanlarının demografik özelliklerini belirlemeye yönelik sorulara yer verilmiştir. İkinci bölümde turizm sektöründeki çalışsan kişilerin turizmin yaratmış olduğu ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel etkilere yönelik algısını ölçen ölçeğe yer verilmiştir. Turizmin sosyo-kültürel pozitif (4 madde) ve negatif (4 madde) etkileri, ekonomik pozitif (5 madde) ve negatif (3 madde) etkileri, çevresel pozitif (4 madde) ve negatif (4 madde) etkileri olmak üzere 6 boyuttan ve 24 ifadeden oluşan bu ölçek, Güneşin 2014 yılında gerçekleştirmiş olduğu çalışmadan alınmıştır. Turizm etkilerine ilişkin ifadeler 5 li Likert Ölçeği nde (1- Kesinlikle Katılmıyorum; 5-Kesinlikle Katılıyorum) şeklinde tasarlanmıştır. Üçüncü bölümde ise Kim (2002) tarafından geliştirilen yaşam kalitesi ölçeğine yer verilmiştir. Bu ölçek, 32 ifade ve sağlık ve güvenlik refahı (9 madde), duygusal refah (8 madde), maddi refah (7 madde), topluluk refahı (5 madde) ve genel yaşam memnuniyeti (3 madde) olmak üzere 5 boyuttan oluşmaktadır. Yaşam kalitesine ilişkin ifadeler 5 li Likert Ölçeği nde (1-Hiç Memnun Değilim; 5- Çok Memnunum) şeklinde tasarlanmıştır. 543 Turizm sektöründe çalışan kişilerden elde edilen veriler SPSS paket programı yoluyla analiz edilmiştir. Bu kapsamda uygulanan ölçeklerin yapı geçerliği, güvenilirliği ve ölçek ifadelerine katılım düzeyi analiz edilmiştir. Araştırmaya katılan kişilerin sayısından hareketle, faktör analizi sonucu elde edilen boyutların genel ortalamaları üzerinden normal dağılım testi olan Kolmogorov-Smirnov testi yapılmıştır. Dolayısıyla boyutların p değerlerinin 0,05 ten büyük olduğu ve parametrik test koşullarını sağlığı sonucuna ulaşılmıştır. Daha sonra araştırmanın amacına ulaşmak amacıyla, Safranbolu daki turizmin yaratmış olduğu etkilerin, sektörde çalışan kişilerin yaşam kalitesiyle olan ilişkisini belirlemek için Korelasyon testi yapılmıştır. Bu bağlamda Kalaycı (2010, s. 116), değişkenler arasındaki ilişkinin düzeyi, korelasyon katsayısının 0,00-0,25 aralığında olması durumunda çok zayıf, 0,26-0,49 için zayıf, 0,50-0,69 için orta, 0,70-0,89 için yüksek ve 0,90-1,00 için çok yüksek şeklinde nitelendirmiştir. Pearson

6 korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında değer almaktadır. Korelasyon katsayısı +1 e yaklaştıkça değişkenler arasında pozitif ve güçlü bir ilişki, aksi durumda -1 e yaklaştıkça negatif ve güçlü bir ilişki olduğu belirtilmektedir (Nakip, 2013, s. 439). Ulaşılan sonuçlar bulgular kısmında yorumlanmıştır. BULGULAR Araştırmada kullanılan ölçek varimax rotasyonlu faktör analizine tabi tutulmuş olup ölçeklerin geçerlilik, güvenilirlik ve katılım düzeylerine ilişkin bulgular Tablo 1 ve Tablo 2 de verilmiştir. Söz konusu tablolar incelendiğinde; turizm etkileri ölçeğinin Kaiser-Meyer-Olkin örneklem yeterliliği 0,769 (p<.05) ve yaşam kalitesi ölçeğinin Kaiser-Meyer-Olkin örneklem yeterliliği 0,895 (p<.05) veri setlerinin faktör analizine uygun olduğunu göstermektedir. Kalaycı ya (2010) göre, bu değerler faktör analizi uygulamak için yeterli seviyededir. Bununla birlikte Öztürk (2005), faktör yüklerinin 0,30 ve üzerinde olması gerektiğini belirtmiştir. Dolayısıyla, ölçeklerdeki ifadelere ilişkin tüm faktör yüklerinin ifade edilen değerin üzerinde olduğu görülmektedir. Ayrıca hem turizm etkileri (a=703) hem de yaşam kalitesi (a=826) ölçeğinin Cronbach s Alpha değerleri 0,70'in üzerinde olduğu için ölçeklerin kabul edilebilir güvenilirlikte olduğu söylenebilir (Kayış, 2009). Tablo 1. Turizm Etkilerine İlişkin Faktör Analizi Bulguları İfadeler 1. Ekonomik Olumlu 2. Sosyal Olumlu 3. Çevre Olumsuz 4. Sosyal Olumsuz 5. Ekonomik Olumsuz 6. Çevre Olumlu 544 e10,844 4,19 e13,833 4,01 e11,820 4,07 e12,783 4,02 e9,728 3,85 e2,872 3,39 e3,829 3,47 e4,808 3,52 e1,800 3,63 e22,866 1,94 e23,839 1,82 e21,771 2,30 e24,756 2,13 e7,828 1,49 e6,823 1,52 e5,819 1,45 e8,703 1,80 e15,886 2,37 e14,848 2,32 e16,847 2,39 e20,816 2,47 e18,756 2,24 e19,714 2,97 e17,668 2,41 Özdeğerler 4,414 2,995 2,612 2,387 2,022 1,689 Varyans Açıklama Oranı 18,393 12,479 10,884 9,944 8,424 7,040

7 Toplam Varyans Açıklama Oranı 67,163 Alt Boyut Güvenilirliği 0,870 0,851 0,826 0,828 0,834 0,726 Genel Güvenilirlik 0,703 Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)=0,769 Bartlett testi:χ 2 =2606,372; p=0,000 Turizm sektöründe çalışan kişilerin, turizmin Safranbolu ya olan etkilerine yönelik algılarını ölçen 24 madde üzerine yapılan faktör analizinde, toplam varyansın yaklaşık %67 sini açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan toplam 6 boyut elde edilmiştir. Bu kapsamda özdeğeri 1 in üzerinde ve toplam varyansın %18,4 ünü açıklayan birinci boyut olumlu ekonomik etkiler olarak isimlendirilmiştir. Yerel halkın ekonomik etkiler boyutunu oluşturan ifadelere katılım oranları incelendiğinde; turizmin Safranbolu ya daha fazla yatırımın yapılmasını sağlayarak ( =4,01), ekonomik kazancı arttırdığı ( =4,19) ve bununda yerel ekonominin canlanmasına katkıda bulunduğu ( =4,07) ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler, Safranbolu da yaşayan erkek ve kadınlar için istihdam olanakları yarattığı ( =4,02) gibi yöreye özgü geleneksel ürünlerin üretimini ( =3,85) de teşvik ettiği söylenebilir. Toplam varyansın %12,5 ini açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan ikinci boyut olumlu sosyo-kültürel etkiler olarak isimlendirilmiştir. Buna göre, Safranbolu daki turizm potansiyelinin, kentte kültürel değerlerin gelişimine ( =3,39), bölgede yaşayan kişilerin yaşam kalitesinin yükselmesine ( =3,47) katkısı olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, kültürel faaliyetlerin artmasına ( =3,63) paralel olarak kentte yaşayan insanların eğlenme ve serbest zamanlarını değerlendirmelerine olanak tanıdığı ( = 3,52) ortaya çıkmıştır. 545 Toplam varyansın yaklaşık %10,9 unu açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan üçüncü boyut olumsuz çevresel etkiler olarak isimlendirilmiştir. Bu boyutta, çalışmaya katılan kişilerin, Safranbolu ya gelen yerli ve yabancı ziyaretçilerin, çevre kirliliği ( =2,30) (toprak, hava, su) yaratmadıkları ve doğaya (bitkiler, hayvanlar, ekosistem) zarar vermediklerini ( =1,94) düşündükleri görülmektedir. Bununla birlikte Safranbolu daki turizm hareketinin (göç) çarpık kentleşmeye ( =1,82), kalabalıklaşmaya, gürültü kirliliğine, trafik sıkışıklığına ( =2,13) neden olmadığına yönelik bir algı olduğu tespit edilmiştir. Toplam varyansın yaklaşık %9,9 unu açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan dördüncü boyut olumsuz sosyo-kültürel etkiler olarak isimlendirilmiştir. Buna göre; turizmin, sektörde çalışanların turistik çekiciliklere ulaşımını engellemediği ( =1,49) ve kültürel değerlerin yok olmasına neden olmadığı ( =1,52) yönünde bir algı bir algı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca sektör çalışanlarında, bölge turizmine yönelik tutum ve davranışlarında ( =1,45) olumsuz bir değişim olmadığı ve turizmin kentte sosyal problemlere neden olmadığı ( =1,80) yönünde bir düşünce hâkimdir. Olumsuz ekonomik etkiler olarak isimlendirilen beşinci boyut, toplam varyansın %8,4 ünü açıklamaktadır. Safranbolu daki turizm potansiyelinin, yukarıdaki olumlu ekonomik gelişmelerin yanı sıra kentteki yöresel ürünlerde, hediyelik eşya fiyatlarında ve diğer hizmetlerde fiyat artışına ( =2,32), hayat pahalılığına ( =2,37) ve ekonomik kazançta eşitsizliğe ( =2,39) neden olmadığı tespit edilmiştir. Olumlu çevresel etkiler olarak isimlendirilen altıncı boyut, toplam varyansın %7,04 ünü açıklamaktadır. Safranbolu daki turizmin, doğal çevrenin korunmasına ve gelişimine katkı sağlamamakla ( =2,41) birlikte gelecek nesiller yaşamlarını sağlıklı bir şekilde geçirmeleri için çevre kalitesinin iyileşmesine etki etmediği ( =2,24) düşünülmektedir. Bunun yası sıra

8 kentteki turizm faaliyetlerinin, çevre bilincini arttırması ( =2,97) ile tarihi binaların ve yapıların korunmasını yeteri düzeyde teşvik ettiği ( =2,47) konusunda kararsız kalındığı söylenebilir. Tablo 2. Turizm Etkilerine İlişkin Faktör Analizi Bulguları İfadeler 1. Sağlık ve Güvenlik Refahı 2. Duygusal Refah 3. Maddi Refah 4. Topluluk Refahı 5. Genel Refah S20,943 3,37 S21,938 3,41 S22,934 3,41 S17,931 3,39 S18,923 3,37 S19,908 2,87 S28,880 2,89 S29,877 3,02 S30,789 3,03 S11,901 3,41 S12,897 3,45 S13,894 3,26 s23,876 3,27 S14,857 3,23 S15,854 3,16 S16,850 3,32 S24,850 3,36 S1,839 3,87 S2,791 3,89 S3,765 3,99 S4,759 3,70 S5,758 3,72 S6,757 3,66 S7,732 3,97 S8,858 3,39 S9,812 3,63 S10,807 3,52 S27,788 3,47 S26,751 3,52 S25,885 3,62 S31,846 3,60 S32,838 3,67 Özdeğerler 7,756 6,036 4,128 3,280 2,148 Varyans Açıklama Oranı 24,237 18,863 12,900 10,249 6,714 Toplam Varyans Açıklama Oranı 72,962 Alt Boyut Güvenilirliği 0,791 0,956 0,886 0,864 0,834 Genel Güvenilirlik 0,826 Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)=0,895 Bartlett testi:χ 2 =7076,020; p=0, Safranbolu daki turizm sektöründe çalışan kişilerin yaşam kalitesini ölçen 32 madde üzerinde yapılan faktör analizinde, toplam varyansın yaklaşık %73 ünü açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan toplam 5 boyut elde edilmiştir. Bu kapsamda özdeğeri 1 in üzerinde ve toplam varyansın %24,3 ünü açıklayan birinci boyut sağlık ve güvenlik refahı olarak isimlendirilmiş-

9 tir. Sağlık ve güvenlik refahına ilişkin ifadeler incelendiğinde; Turizm sektöründe çalışanların sağlık durumlarının yerinde ( =3,37), Safranbolu daki hava ( =3,41) ve su kalitesinden ( =3,41) memnun oldukları görülmektedir. Suyun temiz olmasından dolayı daima cam şişe suyu veya filtre edilmiş su içmedikleri ( =3,39) söylenebilir. Bununla birlikte çalışanlar, ziyaretçilerin yere çöp attıklarını gördüklerinde, bu durumun turizm hakkında kötü şeyler düşünmelerine neden olmadığını ( =3,37) ifade etmişlerdir. Katılımcılar, Safranbolu daki çevre kirliliğinin halkın güvenliğini ve sağlığını tehdit etme derecesi ( =2,87) ve kentteki çevreye yönelik temizlik ( =2,89) faaliyetleri memnuniyeti konusunda kararsız kalmışlardır. Ayrıca toplumdaki suç ve kaza oranları ( =3,02) ile emniyet ve asayiş ( =3,03) hizmetleri memnuniyeti konusunda kararsız oldukları söylenebilir. Toplam varyansın %18,9 unu açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan ikinci boyut duygusal refah olarak isimlendirilmiştir. Buna göre; sektörde çalışan kişiler, boş vakitlerinden ( =3,41) ve toplumdaki boş zaman faaliyetlerinden ( =3,45) memnundurlar. Ancak ülkeye tüm dünyadan gelen turist akışından ( =3,26) ve boş zaman yaşantılarından ( =3,27) nispeten memnun oldukları söylenebilir. Bununla birlikte toplumdaki dini hizmetlerin erişebilirliğinden ( =3,23), toplumdaki kültürü koruma yönteminden ( =3,16), turistlerle konuştukları zamanki kültürel bakış açılarının genişlemesinden ( =3,32) ve genel olarak kültürel yaşantılarından ( =3,36) kısmen memnun kaldıkları söylenebilir. Toplam varyansın yaklaşık %13 ünü açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan üçüncü boyut maddi refah olarak isimlendirilmiştir. Buna göre, sektörde çalışan kişiler, çalıştıkları işletmede aldıkları maaştan ( =3,87), sosyal güvenlikten ( =3,89), aile gelirlerinden ( =3,99), işletmede aldıkları ek ücretlerden ( =3,70), emlak vergisinden ( =3,72), Safranbolu daki hayat pahalılığından ( =3,66) ve kentteki gıda, barınma ve giyinme gibi temel ihtiyaçların pahalılığından ( =3,97) memnun oldukları saptanmıştır. 547 Toplam varyansın yaklaşık %10,2 sini açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan dördüncü boyut topluluk refahı olarak isimlendirilmiştir. Topluluk refahı ile ilgili olarak sektörde çalışan kişiler, toplumdaki çevresel şartlardan (hava, su, kara) ( =3,39) kısmen de olsa memnun oldukları söylenebilir. Bununla birlikte toplum olarak alınan yerel hizmetlerden ( =3,63), hizmet alınan diğer işletmelerden ( =3,52), toplumda yaşayan diğer insanlardan ( =3,52) ve genel olarak toplumsal yaşantılarından memnun ( =3,47) oldukları söylenebilir. Son olarak toplam varyansın yaklaşık %6,7 sini açıklayan ve özdeğeri 1 in üzerinde olan beşinci boyut genel refah olarak isimlendirilmiştir. Buna göre sektörde çalışan kişilerin genel olarak manevi ( =3,62) ve maddi yaşantılarından ( =3,60) ve yaşamlarını geçirme biçiminden ( =3,67) memnun oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Tablo 3 te Turizm sektörü çalışanlarının, Safranbolu turizmine ilişkin düşünceleri ile yaşam kaliteleri arasındaki ilişkiyi tespit etmek için yapılan korelasyon analizi sonuçlarına yer verilmiştir.

10 Tablo 3. Turizm Etkileri ve Yaşam Kalitesi İlişkisine İlişkin Bulgular Korelasyon Yaşam Kalitesi Sağlık ve Güvenlik Refahı Duygusal Refah Maddi Refah Topluluk Refahı Genel Refah Turizm Etkisi r,300 **,013,089,139 *,452 **,289 ** p,000,842,160,027,000,000 Olumlu Ekonomik Etkiler r,087,085,044,090 -,044 -,098 p,169,177,485,152,491,121 Olumsuz Ekonomik Etkiler r -,304 **,060 -,187 **,008 -,064 -,958 ** p,000,342,003,899,307,000 Pearson Olumlu Kültürel Etkiler r,239 ** -,061,004,028,983 **,044 p,000,338,952,652,000,487 Olumsuz Kültürel Etkiler r -,064 -,090,085 -,184 ** -,071 -,060 p,310,152,180,003,263,338 Olumlu Çevresel Etkiler r -,005 -,037 -,019,048,087,186 ** r,942,558,761,450,166,003 Olumsuz Çevresel Etkiler r -,086 -,034 -,071 -,048 -,006,001 p,172,592,258,445,924, Tablo 3 teki sonuçlara göre, Safranbolu turizminin yaratmış olduğu genel etkiler (r=0,300**) ve alt boyutu olan olumlu kültürel etkiler (r=0,239**) ile sektördeki çalışanların yaşam kalitesi arasında pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bununla birlikte turizmin olumsuz etkileri ile çalışanların yaşam kalitesi arasında (r=-0,304**) negatif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Sektörde çalışan kişilerin duygusal refahı ile turizmin olumsuz ekonomik etkileri (r=-0,187*) arasında negatif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki olduğu görülmektedir. Safranbolu daki turizm faaliyetlerinin yaratmış olduğu genel etkiler ve sektördeki çalışanların maddi refahı arasında (r=0,139*) pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bunun yanı sıra olumsuz kültürel etkiler ve sektördeki çalışanların maddi refahı (r=- 0,184*) arasında pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki tespit edilmiştir. Safranbolu turizm sektöründe çalışanların topluluk refahı ile turizmin yaratmış olduğu genel etkiler (r=0,452**) arasında zayıf bir ilişki bulunmasına rağmen turizmin olumlu kültürel etkiler (r=0,983**) arasında pozitif yönlü ve yüksek düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Safranbolu turizminin yaratmış olduğu genel etkiler (r=0,289*) ve alt boyutu olan olumlu kültürel etkiler (r=0,186*) ile sektördeki çalışanların genel refah düzeyi arasında pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bunun yanı sıra sektördeki çalışanların genel refah düzeyi ile turizmin olumsuz ekonomik etkileri (r=-0,958**) arasında negatif yönlü yüksek bir ilişki vardır. SONUÇ ve ÖNERİLER Bu çalışma, önemli bir kültür turizm destinasyonu olan ve 1990 lı yıllarda UNESCO Dünya Miras Listesine alınan Safranbolu daki turizmin yaratmış olduğu ekonomik, çevresel ve sosyo-kültürel etkilerin, sektörde çalışan kişilerin yaşam kaliteleri arasındaki olası ilişkisini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Alan çalışmasından elde edilen bulguların genel olarak ilgili literatürdeki benzer çalışmalarla (Akova, 2006; Alagöz vd., 2015; Altanlar ve Enlil, 2016;

11 Altunel ve Akova, 2017; Aref, 2011; Bertan, 2009; Coşar, 2015; Çeken, 2008; Gondos, 2014; Göktaş ve Türkeri, 2016; Griffin ve Stacey, 2011; Güneş, 2014; Gürbüz, 2002; Kim, 2002; Loncaric vd., 2015; Mendlowicz, ve Stein, 2000; Michalkó vd, 2009; Nkemngu, 2015) paralellik göstermektedir. Çalışmada, Safranbolu turizminin yaratmış olduğu genel etkiler ve alt boyutu olan olumlu kültürel etkiler ile sektördeki çalışanların yaşam kalitesi arasında pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bu kapsamda sektördeki çalışanların genel olarak turizm etkileri ile olumlu kültürel etkiler ve yaşam kalitesine ilişkin düşüncelerinden hareketle, Safranbolu da turizmin neden olduğu genel ve olumlu kültürel etkilerin yaşam kalitesini yükselttiği söylenebilir. Bununla birlikte turizmin olumsuz etkileri ile çalışanların yaşam kalitesi arasında negatif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bu sonuç, Safranbolu daki turistik faaliyetlerin yaratmış olduğu olumsuz ekonomik etkilerin, sektörde çalışan kişilerin yaşam kalitesini düşürdüğünü göstermektedir. Sektörde çalışan kişilerin duygusal refahı ile turizmin olumsuz ekonomik etkileri arasında negatif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki olduğu görülmektedir. Dolayısıyla turizmin yaratmış olduğu ekonomik etkilerin, sektörde çalışanların duygusal refahında düşüşe neden olduğu söylenebilir. Nitekim Safranbolu daki yöresel ürünler, hediyelik eşya ve diğer hizmet fiyatlarında yaşanan artışa bağlı olarak hayat pahalılığının ve gelir eşitsizliğinin artması, duygusal açıdan da çalışanları yıpratabilecek etkenlerdir. Safranbolu daki turizm faaliyetlerinin yaratmış olduğu genel etkiler ve sektördeki çalışanların maddi refahı arasında pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bunun yanı sıra olumsuz kültürel etkiler ve sektördeki çalışanların maddi refahı arasında pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki tespit edilmiştir. Turizmin, sektörde çalışanların turistik çekiciliklere ulaşımına ve sosyal problemlere neden olması ile kültürel değerlerin yok olmasına bağlı olarak turizme yönelik tutum ve davranışlarında yaşanacak olan olumsuz bir değişimin, ekonomik açıdan da çalışanları zor durumda bırakacağı söylenebilir. Safranbolu turizm sektöründe çalışanların topluluk refahı ile turizmin yaratmış olduğu genel etkiler arasında zayıf bir ilişki bulunmasına rağmen turizmin olumlu kültürel etkiler arasında pozitif yönlü ve yüksek düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Dolayısıyla turizmin, kentte kültürel değerlerin gelişimine ve faaliyetlerin artmasına bağlı olarak kentte yaşayan insanların eğlenmesine ve serbest zamanlarını değerlendirmesine olanak tanıması, topluluk refahını doğrudan etkileyebildiği söylenebilir. Safranbolu turizminin yaratmış olduğu genel etkiler ve alt boyutu olan olumlu kültürel etkiler ile sektördeki çalışanların genel refah düzeyi arasında pozitif yönlü ve zayıf düzeyde bir ilişki bulunmuştur. Bu kapsamda çevre bilincinin artması ile birlikte kentteki tarihi yapıların ve çevrenin korunarak çevre kalitesinin iyileştirilmesi, sektörde çalışan kişilerin genel olarak manevi-maddi yaşantılarını ve yaşamlarını geçirme biçimini doğrudan etkilediği söylenebilir. Bunun yanı sıra sektördeki çalışanların genel refah düzeyi ile turizmin olumsuz ekonomik etkileri arasında negatif yönlü yüksek bir ilişki vardır. Dolayısıyla Safranbolu daki turistik hizmetler ve diğer hizmet fiyatlarında artışın olması, hayat pahalılığını artıracağı için sektörde çalışan kişilerin de alım gücünü etkileyebileceği ve bundan dolayı maddi ve manevi yaşam standartlarında düşüşe neden olacağı söylenebilir. 549

12 Bu araştırmada ulaşılan sonuçlar, yalnızca Safranbolu daki turizm sektöründe çalışan kişiler için geçerlidir. Benzer çalışmaların daha geniş bir evreni kapsayacak şekilde bölgesel veya ülkesel düzeyde yapılması, turizmin bölge ve ülke boyutunda yaratmış olduğu etkilerin, sektördeki çalışanların yaşam kaliteleri konusunda önemli bilgiler vereceği düşünülmektedir. KAYNAKLAR Akbolat, M., Turgut, M., Över, G., (2015). Hemşirelerin Yaşam Kalitesi Algılarının Motivasyonlarına Etkisi: Bir Kamu Hastanesi Örneği, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, Akın, A. (2015). Spor Turizminin Etkileri Üzerine Bir Alan Araştırması, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, Cilt: 3, Sayı: 2, Akova, O., (2006). Yerel Halkın Turizmin Etkilerini Algılamalarına ve Tutumlarına Yönelik Bir Araştırma, Sakarya Üniversitesi SBE Akademik İncelemeler Dergisi, Volume: 1, Issue: 2, Alagöz, G., Güneş, E., Uslu, A., (2015). Otel İşletmeleri ve Seyahat Acentaları Yöneticilerinin Sürdürülebilir Turizme Bakış Açısı: Bir Alan Araştırması, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Sayı: 14, Altanlar, A., Enlil, Z., (2016). Boğaziçi Bölgesi Sakinlerinin Turizm Desteğini Ölçmeye Yönelik Bir Araştırma, Megaron, Cilt: 11, Sayı: 3, Altunel, M. C., Akova, O., (2017). Yaşam Memnuniyetini Etkileyen Faktörler Üzerine Kapsamlı Bir Model Önerisi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 27, Aref, F. (2011). The Effects of Tourism on Quality of Life: A Case Study of Shiraz, Iran, Life Science Journal, Volume: 8, Issue: 2, Arslan, Ş., Kutsal, G. Y., (1999). Geriatride Yaşam Kalitesinin Değerlendirimi, Turkish Journal of Geriatrics, Cilt: 2, Sayı: 4, Baran, G. A. (2008). Yaşlılıkta Sosyalizasyon ve Yaşam Kalitesi, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, Sayı: 2, Bertan, S. (2009). Turizmin Çevre Üzerinde Yarattığı Etkiler: Pamukkale Örneği, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 2, Bilik, Ö. (2012). Plastik Cerrahisi Uygulamalarında Yaşam Kalitesi, Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Manisa: C.B.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Mayıs, Boylu, A. A., Paçacıoğlu, B., (2016). Yaşam Kalitesi ve Göstergeleri, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 15, Coşar, Y., (2015). Yavaş Şehir Olgusunun Kentsel Yaşam Kalitesi Üzerindeki Algılanan Etkisi, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, Çeken, H., (2008). Turizmin Bölgesel Kalkınmaya Etkisi Üzerine Teorik Bir İnceleme, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 2,

13 Demirbulat, G. Ö., Saatcı, G., Avcıkurt, C., (2015). Tatilin Aile İçi Davranışlar Üzerindeki Etkisinin Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi: Doğu Karadeniz Bölgesi nde Bir Araştırma, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Demirbulat, Ö. G. ve Avcıkurt, C., (2015). Turizm ve Mutluluk Arasındaki İlişki Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 34, Doğan, H., Üngüren, E., (2010). Alanya Halkının Turizme Sosyo-Kültürel Açıdan Bakışı, e- Journal of New World Sciences Academy, Volume: 5, Issue: 4, Eser, E. (2012). Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin Kuramsal Temelleri, Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Manisa: C.B.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Mayıs, 2-4. Gondos, B. (2014). Relationship Between Tourism and Quality of Life-Researches at Lake Balaton, Management, Knowledge and Learnin International Conference, Portoroz, Slovenia, Göktaş, L. S., Türkeri, İ., (2016). Turizmin Kültürel Ve Ahlaki Etkisi: Şanlıurfa İlinde Uygulamalı Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 12, Griffin, K., Stacey, J., (2011) Towards a Tourism for All Policy for Ireland: Achieving Real Sustainability in Irish Tourism, Current Issues İn Tourism, Volume: 14, Issue: 5, Güneş, N. (2014) Yerel Halkın Turizm Algısı ve Turizme Katılımı: Antalya Konyaaltı ve Kepez İlçesi Örneği, Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gürbüz, A. (2002). Turizmin Sosyal Çevreye Etkisi Üzerine Bir Araştırma, Teknoloji, Sayı: 1-2, Gürbüz, A., Ayaz, N., Albayrak, M., (2015). E-Ticarette Tüketici Satın Alma Karar Süreci: Salzburg-Ankara Örneği, İşletme Araştırmaları Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 3, Kalaycı, Ş. (2010). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, 5. Baskı, Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Kayış, A. (2009). Güvenirlik Analizi. Şeref Kalaycı (Editör), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Kim, K. (2002). The Effects of Tourism İmpacts Upon Quality of Life of Residents in the Community (Unpublished PhD dissertation). Virginia Polytechnic Institute and State University, Blacksburg, VA. Kutlu, K. A. (2012). Cerrahi Hemşireliği Ve Yaşam Kalitesi İle İlgili Yapılan Çalışmalar- Uluslararası Boyut, Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Manisa: C.B.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Mayıs, Loncaric, D., Loncaric, D., Markovic, S., (2015). Health Tourism, Customer Satisfaction And Quality of Life: The Role of Specialty Hospitals, Tourism in Southern and Eastern Europe, Volume: 3,

14 Malkina-Pykh, I. G. (2001). Rhythmic Movement Psychotherapy, St Petersburg: Russian Academy of Sciences, Center for International Environmental Cooperation INENCO. Mendlowicz, M. V. ve Stein, M. B. (2000). Quality of Life in Individuals With Anxiety Disorders. Am J Psychiatry, Volume: 157, Number: 5, Michalkó, G., Kiss, K., Kovács, B., Sulyok, J., (2009). The Impact of Tourism on Subjective Quality of Life Among Hungarian Population, Hungarian Geographical Bulletin, Volume: 58, Issue: 2, Muezzinoğlu, T., (2005). Yaşam Kalitesi, Makale-Yorum, Sayı: 1, Nakip, M. (2013) Pazarlama Araştırma Teknikleri, 3. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık. Nkemngu, P. A. A., (2015). Quality of Life and Tourism İmpacts: A Community Perspective, African Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, Volume: 4, Issue: 1, Öğce, F. (2012). Kronik Yaralar ve Yaşam Kalitesi, Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Manisa: C.B.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Mayıs, Özdamar, K. (2001) Spss İle Biyoistatistik, 4. Basım, Eskişehir: Kaan Kitabevi. Öztürk, E. (2005). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ed., Ş. Kalaycı, Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Pınar, R. (2012). Türkiye de Hemşirelik Alanında Yaşam Kalitesi, Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Manisa: C.B.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Mayıs, Turizm Danışma Bürosu Türker, N., Selçuk, Ş. ve Özyıldırım, A. (2016). Turizmin Yerel Halkın Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi: Safranbolu Örneği, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (1), 1-13 Vural, F. (2012). Stomalı Hastalarda Yaşam Kalitesi, Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Manisa: C.B.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Mayıs, Yıldırım, A., Hacıosmanoğlu, R., (2011) Sağlık Çalışanlarında Yaşam Kalitesi ve Etkileyen Değişkenler, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2011;2(2): Yılmaz, E. (2012). Cerrahi Hemşireliği ve Yaşam Kalitesi İle İlgili Yapılan Çalışmalar-Ulusal Boyut, Cerrahi Bakım ve Yaşam Kalitesi Sempozyumu, Manisa: C.B.Ü. Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Mayıs,