Yenidoğan Anne ve Baba Bağlanma Süreci

Transkript

1 Yenidoğan Anne ve Baba Bağlanma Süreci Prof. Dr. Nursan ÇINAR Sakarya Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD Aile bebek bağlanmasının bebek daha annenin karnında iken başladığı bilinmektedir, ancak bu temel bağlanma bebek doğduktan sonra daha büyük bir önem kazanır. Bağlanma duygusal yönü ağır basan ve olması beklenen bir durumdur. Bebeğin duygusal gelişimin sağlıklı olabilmesinde anahtar rolü anne-baba oynamaktadır. Anne- bebek bağlanma süreci aşamalar halinde gelişmektedir GEBELİK DOĞUM POSTPARTUM Doğum öncesi inançlar -planlama -Gebeliği kabul -Doğuma hazırlanması, emosyonel durum -Bebeği görme dokunma ve bakım verme, Bağlanmanın gebelik sürecinde başladığı kabul edilmektedir (Soysal 2005) Cranley (1981) de maternal- fetüs bağlanmasını doğmamış bebeği ile davranışlarıyla yakın ilişki kuran ve iletişimi ile meşgul kadın olarak tanımlar. Muller (1993) tarafından geliştirilen doğum öncesi Anne fetüs bağlanması değerlendiren Prenatal Bağlanma Envanteri Muller ise maternal-fetal bağlanmayı anne ve doğmamış bebeği arasında gelişen yegane ilişki olarak tanımlamıştır. (Muller 1993). Yılmaz ve Beji (2013) tarafından Türkçeye uyarlanıp güvenilirlik ve geçerliliği yapılmıştır. 1

2 Anne Rolü Edinme kuramını yaptığı çalışmalar sonucunda 2004 yılında revize eden Ramono T. Mercer, Anne olma kuramında annelik kimliğinin kazanılmasında ilk aşamanın bağlılık ve hazırlık dönemi olan gebelik sürecinin önemini belirtmiştir. (Mercer 2004). Anne fetüs bağlanması gebe kadın ve doğmamış bebeğin sağlığı üzerinde önemli rol oynadığını bildirmiştir (Mercer 2004). Anne gibi baba da gebelik süresince, bağlanma davranışları geliştirir. Eşiyle birlikte gebelik sürecini izleyen baba adayı, doğumdan sonra babalık rolünü kabullenmeye başlar. (Kavlak ve Şirin 2007). Bebek de babalık rolünün kabullenilmesinde önemli bir faktördür. Bebeğin iletişim yeteneği, babanın kendisini özel bir kişi olarak algılamasını sağlar (Kavlak ve Şirin 2007). Doğumdan sonraki ilk dakika ve saatler anne ve babaların bebekleri ile yakın temasta olması gereken çok hassas bir dönemdir. Üstünöz ve arkadaşlarının (2010) 144 gebe bayan ve eşleri ile yaptıkları çalışmada Baba adayların, gebe anne adaylarından daha düşük fetüs bağlanma puanına sahip olduğu belirlenmiştir. 2

3 Kaynak: ofw&ved=0cacq_auoaq&biw=1366&bih=667&dpr=1#facrc=_&imgdii=_&imgrc=zs5kf1yo9ueism%3a%3birb9iji4avfscm%3bhttp%253a%252f%252f2.bp.blogspot.com%252f-d-ijcpwocwo%252fusz4whc- GWI%252FAAAAAAAABm4%252FMcWVQBATti4%252Fs1600%252FIMG_ jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fmucizegunlukleri.blogspot.com%252F2013%252F02%252Fay-isg-kadar-masum-bir-bebek-ayza.html%3B1600%3B Doğumdan hemen sonraki dakikalar hem anne hem de bebek için yeni duruma uyumları ve aralarındaki özel bağın oluşması açısından önemlidir. Doğumu takiben ilk dakikalık dönemin genelde en duyarlı süre olduğu kabul edilip, duyarlı dönem boyunca anne ve bebeğin ayrı kalmalarının, bebeğin gelişmesini ve annenin davranışını olumsuz etkileyebileceği bildirilmektedir (Can 2010). Maternal Bağlanma Anne bebek arasında gelişen bu ilişki bebeğin fiziksel psikolojik entelektüel Maternal bağlanma, çocuğun sağlıklı büyüme-gelişimini teşvik eden önemli öğelerden biri olup, zaman içinde gelişen özel eşsiz bir ilişkidir (Kavlak ve Şirin 2007, Güleç ve Kavlak 2013). gelişimini derin bir şekilde etkileyerek, yaşam boyunca etkinliğini sürdürür (Kavlak ve Şirin 2007, Güleç ve Kavlak 2013) Doğumdan Sonra Baba-Bebek Bağlanması Babalar ancak, doğumdan sonra bebeğine bakma ve sevme duygusunu geliştirebilirler. Doğumdan sonra babanın bebeğiyle duygusal ilişki kurabilmesi için fiziksel temasta bulunması gerekir (Bell ve ark 1998, Kavlak ve Şirin 2007). Babalar ancak, doğumdan sonra bebeğine bakma ve sevme duygusunu geliştirebilirler. Doğumdan sonra babanın bebeğiyle duygusal ilişki kurabilmesi için fiziksel temasta bulunması gerekir (Bell ve ark 1998, Kavlak ve Şirin 2007). 3

4 Anne ve bebek hastanede yattığı sürece babalar belirli saatlerde bebeklerini görebildikleri için bebekleri ile olan temas miktarı onlara yeterli gelmemektedir. Doğum eylemi ile ilgili koşullar babanın bebeğine bağlanma geliştirmesini engelleyebilir, çünkü babalar bu donemde daha çok, verdikleri destek ve bebeğin iyi olması ile meşguldürler (Bell ve ark 1998, Kavlak ve Şirin 2007). Bağlanma belirtileri Doğumdan önce yada kısa bir süre sonra bebeğin isminin konulması Bebeğe ismi ile hitap etmek ve göz kontağı kurmak Bebeği tutmayı, beslemeyi ve aynı odada kalmayı istemek Bağlanma belirtileri Bebekle ilgilenirken tamamen ona odaklanmak (telefonla konuşmamak, ziyaretçiler yada televizyonla ilgilenmemek aynı babasına benziyor aynı abisine benziyor gibi benzetmeler yapmak Tipik anne davranışları Mırıldanmak Parmak ucu ile dokunmak Kol ve bacaklarını incelemek Elini avucunun içine almak Bebeği vücuduna yakın tutmak Yüz yüze pozisyon Anneden bebeğe Dokunmak Yüzüne bakmak Yumuşak sesle seslenmek Neşe Koku Sıcaklık Bebekten anneye Göz teması Ağlamak Koku 4

5 Tipik baba davranışları ce yapar Oynak hareketler yapar Bebeğin yüzü kendine bakacak şekilde atıp tutar Zorlu bir gebelik ve doğum Gebelik sürecinde stres Hasta yada anomalili bebek Anestezi İstenmeyen gebelik Bağlanmayı olumsuz yönde etkileyen faktörler Katı prosedür ve rutinler Sezeryan Bebekten ayrılma Maternal Komplikasyonlar Olumsuz yorumlar Anne ve bebeğin aynı odada kalmaması Destek nin yokluğu Sağlık personelinin desteği Planlanmış gebelik Bebeğin hayal ettiğine yakın olması İyi besleyebilme Bağlanmayı Olumlu Yönde Etkileyen Faktörler İstenilen cinsiyet Herhangi bir komplikasyon olmaması Kolay doğum Doğuma hazırlık Bellieni ve arkadaşlarının (2007) yapmış olduğu çalışmada prenatal eğitiminin prenatal bağlanmayı olumlu etkilediği belirtilmiştir Doğum ve doğum sonuna hazırlanmış, Gebelik süresince bilgilendirilen anne adaylarının bebeklerine daha yakın ve olumlu davranış içinde oldukları belirtilmiştir (Can 2010). Gebeliklerinde düzenli olarak kontrole giden annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir (Öztürk ve Saruhan 2010). 5

6 hkaynak: ttp:// =Jx1kUqO_BoTq4wS33oDICA&zoom=1&ved=1t:3588,r:2,s:100,i:10&iact=rc&page=6&tbnh=168&tbnw=288&ndsp=23&tx=96&ty= Gebeliğin istenen zamanda olması, gebe kalmaya hazır oluşluk gebeliğin sağlıklı bir biçimde ilerlemesi için önemlidir (Yılmaz ve Beji 2010) Yılmaz ve Beji nin (2010) yaptıkları çalışmada gebeliği planlı olan kadınların Prenatal Bağlanma Envanteri puan ortalamalarının gebeliği planlı olmayanlardan istatistiksel olarak çok anlamlı düzeyde olacak şekilde daha yüksek olduğu belirtilmiştir. Doğum sonrasında yapılan başka bir çalışmada ise gebeliği isteyen annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, diğer gruplarda olan annelerin puan ortalamalarından daha yüksek olduğu ve aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bildirilmiştir. (Öztürk ve Saruhan 2010) Doğumdan hemen sonra annenin bebeğinden ayrı olması erken temas kurmayı engellediği için maternal bağlanma üzerine negatif bir etkiye sahiptir (Kavlak ve Şirin 2007) Damato(2004) nun ikiz gebeliklerde prenatal bağlanma ile postpartum anne bebek bağlanması karşılaştırmak amacıyla yapmış olduğu çalışmada; postnatal bağlanma puanının daha düşük olduğu belirlenmiştir. Bu durum sezeryan doğum ve yoğun bakım ünitesinde kalma ile ilişkilendirilmiştir. 6

7 Öztürk ve Saruhan ın (2010) yaptığı çalışmada Bebeklerini ilk gün gören annelerin Matermal bağlanma puan ortalamasının daha yüksek Aralarındaki fark anlamlı Diğer gruplarda olan annelerin (-ilk günden sonra -7 gün içerisinde -7 günden sonra) Yine aynı çalışmada bebeklerini ilk gün kucağına alan annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, daha sonraki günlerde alan ve hiç almayan annelerin puan ortalamalarından daha anlamlı derecede yüksek olduğu belirtilmiştir (Öztürk ve Saruhan 2010). Doğum sonrası dönem, kadınların duygusal olarak en hassas oldukları ve çeşitli duygu durum bozuklukları riskinin arttığı bir dönem olarak değerlendirilir (Güleşen ve Yıldız 2013). Annelerde ilk günlerde yaşanan stresin anne- bebek ilişkisini etkilediği belirtilmektedir (Kavlak ve Şirin 2007). 34. Pediatri Günleri ve 13 Pediatri Hemşireliği Günleri (3-6 Nisan 2012) Emzirme Yeterliliğinin Maternal Bağlanma ve Sosyal Destek ile İlişkisi Nursan Çınar, Dilek Köse, Sevin Altınkaynak Çınar ve arkadaşlarının (2012) yaptıkları çalışmada maternal bağlanma ile emzirme öz yeterliliği arasında pozitif ve orta düzeyde ilişki olduğunu ve aile tarafından verilen sosyal desteğin maternal bağlanmayı arttığı belirtilmiştir. Annelerin depresyon puan ortalamaları düştükçe, maternal bağlanma puan ortalamaları yükselmektedir (Öztürk ve Saruhan 2010). 7

8 Kaynak: msn.com/i/15/13d855e0d9954c b9deea9.jpg&w=465&h=367&ei =MiBkUvTGA6Ho4QSBoHYCA&zoom=1&ved=1t:3588,r:8,s:0,i:104&iact=rc&page=1&tbnh=180&tbnw=253&start=0&ndsp=16&tx=149&ty= Anne babalar ile çocuk arasındaki ilişkiyi tehdit edebilecek faktörlerden birisi ağlamadır (Tüzün ve Sayer 2006). Yalçın ve Esenayın (2010) yaptığı çalışmada sağlıklı ve kolikli bebeklerde maternal bağlanma ölçek puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır. Çalışma sonucunda farkın bulunmaması bağlanma olgusunun olumsuz koşullarda bile uzun süre devamlılığını sürdürebildiğinden kaynaklandığı düşünülmüştür. Yine yapılan bir diğer bir çalışmada anne bebek bağlanması ile infantil kolik arasında fark olmadığı bulunmamıştır (İpekçi ve ark. ). Doğumda problem yaşamayan annelerin maternal bağlanma puanlarının, doğumda problem yaşayan annelerden daha yüksek olduğu, aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (Öztürk ve Saruhan Bebeklerini kucaklarına aldıklarında sevinç, heyecan, emzirme isteği olan annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, üzüntü, zarar verme korkusu olan annelerin puan ortalamalarından daha yüksek olduğu, aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (Öztürk ve Saruhan 2010). Bebekleri ile ilgili aldıkları bilgileri yeterli bulmayan annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, diğer gruplarda olan annelerin puanlarından daha düşük olduğu, aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (Öztürk ve Saruhan Riskli Durumlarda Bağlanma 8

9 Ahn ve Kim in (2005) ilk bir hafta boyunca Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde yatan bebeklerin anneleri (n=40) ile yaptıkları çalışmada; erken bağlanma eksikliğinin maternal bağlanma, benlik saygısı ve, annenin doğum sonu emosyonel durumunun iyileşmesinde negatif etkileri olduğu belirlenmiştir. Abstract PURPOSE: The quasi-experimental study was conducted to investigate the effects of the integrated NICU hospitalization education on maternal attachment, maternal self-esteem, and EPDS in the 26 mothers of high-risk infants(hri). METHOD: The subjects were divided into the experimental group to received the integrated NICU hospitalization education included the enforced direct education of NICU and HRI to the mothers using a booklet and the provision of the neomaternal exposure as soon as possible after delivery. The control group received the routine education of the NICU hospitalization, mostly including the admission process and the NICU rules delivering to the husband. The research variables were maternal attachment, maternal self-esteem, and EPDS. RESULTS: The results showed the increases in these variables after the integrated education in experimental group compared to the control group. CONCLUSION: It supports the benefits of the early direct NICU education and the neomaternal exposures on maternal adaptation process in the mothers of HRI. Preterm ve Düşük doğum ağırlıklı yenidoğanlarda bağlanma farklılıklarını belirlemek için yapılan çalışmada; Preterm ( 32 GW veya 1500g ) Ful term (37-42 GW) n= 71 n=105 Maternal bağlanmada başarısızlıkların yaşandığı durumlarda bebek, ihmal ve istismar açısından da risk altındadır (Kavlak ve Şirin 2007). %32 fazlası %17 den fazlası DÜZENSİZ BAĞLANMA Conclusions A third of VP/VLBW children showed disorganised attachment. Underlying neurodevelopmental problems associated with VP/VLBW birth appear to be a common pathway to a range of social relationship problems in this group. Clinicians should be aware that disorganised attachment and relationship problems in VP/VLBW infants are frequent despite sensitive parenting. Permission to use for PLA?ALSC Early Literacy Project granted by Dr. Harry Chugani 9

10 Hemşirenin rolü Hemşireler ve ebeler ebeveynlerin eğitim ve pozitif takviyeler yolu ile bebek ile başarılı bağ kurmalarına ve bu bağı güçlendirmelerine yardımcı olabilirler. Bağlanma sürecinin değerlendirilmesi: Ebeveyn bebek bağlanma sürecinin değerlendirilmesi iyi bir gözlem ve çok fazla beceri gerektirir. Aile ve bebeğin aynı odada kalması Emzirmenin desteklenmesi Aile merkezli bir bakım felsefesi erken bağlılığın gelişimini kolaylaştırır. Terapötik Dokunma Kaynak: 10

11 Dokunmanın ve kokunun, bağlılığın kimyası anne ve baba arasında karşılıklı olarak büyüyen güçlü duygusal bağ üzerinde özellikle etkisi vardır. Yakın beden teması yoluyla anne babalar mutluluk için gereken fizyolojik iklimi ve yenidoğan bebeğin genellikle ihtiyaç duyduğu duygusal deneyimi sağlar. Kanguru Bakımı Anne-bebek bağlanması üzerinde olumlu etkileri olduğu gösterilmiştir Hem anne, hem de bebekte stresi azaltır. Anneler daha fazla sevgi davranışları gösterir. Dokunsal konfor ve sözlü etkileşim sağlar Annede postpartum depresyonu azaltır 11

12 Kanguru bakımı Baba katılımı artar. KAYNAKLAR Aile- bebek arasında oluşan karşılıklı sevgi bağının ileriki yaşantıya olan en büyük katkısı, daha sonra diğer insanlarla kurulan tüm ilişkilerde güven duygusunun oluşmasıdır Ahn YM, Lee SM. The Effects of the Integrated NICU Hospitalization Education on Maternal Attachment, Maternal Self-Esteem, and Postpartum Depression in the Mothers of High-Risk Infants. Korean J Child Health Nurs, 2004 Jul;10(3): Ahn YM Kim MR The relationship between early neo-maternal exposure, and maternal attachment, maternal self-esteem and postpartum depression in the mothers of NICU infants, Taehan Kanho Hakhoe Chi, 2005 Aug;35(5): Bell, L, St-Cyr Tribble D, Paul D, Long A. (1998). A concept analysis of parent- ınfant attachment, J Adv Nurs, 28(5): Bellieni CV, Ceccarelli D, Rossi F, Buonocore G, Maffei M, Perrone S, Petraglia F.Is prenatal bonding enhanced by prenatal education courses?, Minerva Ginecol Apr; 59(2): Can G. Anne-yenidoğan bağının önemi kitapı ekle. Cranley MS. Development of a tool for the measurement of maternal attachment during pregnancy. Nurs Res 1981;30(5): Çınar, N., Köse, D., Altınkaynak, S. Emzirme Yeterliliğinin Maternal Bağlanma ve Sosyal Destek ile İlişkisi, 34. Pediatri Günleri ve 13. Pediatri Hemşireliği Günleri, İstanbul, 3-6 Nisan Damato EG. Prenatal attachment and other correlates of postnatal maternal attachment to twins. Advances in Neonatal Care 2004; 4, (5) (October): Güleşen A, Yıldız D. Erken postpartum dönemde anne bebek bağlanmasının kanıta dayalı uygulamalar ile incelenmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin 2013; 12 (2): Güleç D, Kavlak O. Baba-bebek bağlanma ölçeğinin Türk toplumunda geçerlilik ve güvenirliğinin incelenmesi. International Journal of Human Sciences 2013;10 (2): KAYNAKLAR Kavlak O, Şirin A. Anne ve babaya ait bağlanma ve hemşirenin rolü. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2007; 23 (2): Muller ME. Development of the prenatal attachment ınventory. Western J Nurs Res 1993;15(2): Öztürk R, Saruhan A, Prematüre bebeği olan annelerin depresyon ve maternal bağlanma ilişkisi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir, Soysal AŞ, Bodur Ş İşeri E, Şenol S. Bebeklik dönemindeki bağlanma sürecine genel bir bakış. Klinik Psikiyatri 2005; 8: Scharfe E, Maternal attachment repraesentations and initiation and duration pf breastfeeding, Journal of Human Lactaction 2012; 28(2), Tüzün O, Sayar K, Bağlanma kuramı ve psikopatoloji, Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2006;19:24-39 Üstünöz A, Güvenç G, Akyüz A, Oflaz F, Comparison of maternal- and paternal-fetal attachment in Turkish couples. Midwifery 2010; 26:1-9. Wolke D, Madzwamusel SE, Gutbrod T. Very preterm/very low birthweight infants attachment: infant and maternal characteristics, Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed doi: /archdischild Yılmaz SD, Beji NK. Prenatal bağlanma envanterinin Türkçeye uyarlanması: Güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2013; 16 (2): Yılmaz SD, Beji NK. Gebelerin stresle başa çıkma, depresyon ve prenatal bağlanma düzeyleri ve bunları etkileyen faktörler. Genel Tıp Derg 2010; 20(3): Yalçın JY, Esenay FI. Anne bebek arasındaki bağlanma olgusunun infantil kolik ile ilişkisi, Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilimdalı, Mersin,

13 TEŞEKKÜRLER 13