RORSCHAH MÜREKKEP LEKELERİ TESTİ Projektif Testler

Transkript

1 RORSCHAH MÜREKKEP LEKELERİ TESTİ Projektif Testler

2 Projektif testler belirsiz bir uyaran vermek ve bunun yorumlanmasını istemek yoluyla, deneğin duygu ve gereksinimlerini yansıtmasına olanak sağlayan tekniklerdir Prof. Dr. Gülsen Erden 2

3 Projektif testler aracılığı ile edinilen bilgiler, görüşme ve diğer testlerden elde edilen verilerle birleştirilerek değerlendirilir Prof. Dr. Gülsen Erden 3

4 Rorschach Mürekkep Lekesi Testi Rorschach tan önce bireysel bazı nitelikleri, örneğin hayal gücünü incelemek için de mürekkep lekesi bir araç olarak kullanılmıştır Rorschach ın önemi, orijinal ve önemli bir konuda mürekkep lekelerini kulanmış olmasından gelmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 4

5 Rorschach ın mürekkep lekeleri üzerindeki çalışmaları yılları arasında olmuş binlerce mürekkep lekesini uyarıcılık nitelik ve potansiyeli yönünden incelemiş ve bu çalışmalarının sonucunda ruh hastalarına tanı koyma bakımından güçlü olan 10 mürekkep lekesi saptamıştır Prof. Dr. Gülsen Erden 5

6 Bugün kullanılan Rorschach Mürekkep Lekesi Testi bu 10 karttan oluşmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 6

7 Rorschach Mürekkep Lekesi Testi geleneksel olmayan her şey gibi şüphe ile karşılanmıştır. Ancak Rorschach ın arkadaşları tekniğin önemini anlamışlar ve bunu diğer ülkelerde yayınlamışlardır Prof. Dr. Gülsen Erden 7

8 Rorschach Mürekkep Testinin Nitelikleri Test her biri 20x26 cm büyüklüğünde, üzerinde simetrik mürekkep lekeleri bulunan 10 beyaz karttan oluşmaktadır. Mürekkep lekeleri bir beyaz kağıt üzerine mürekkep damlatılıp, kağıt ortadan ikiye katlanıp, mürekkebin simetrik olarak kağıda yayılması ile elde edilmiştir. Bu şekilde yapılan binlerce denemelik mürekkep lekesi içinden uygulamalar sonucu uyarıcılık niteliği üstün olduğu için bu 10 kart seçilmiştir Prof. Dr. Gülsen Erden 8

9 Mürekkep lekeleri, kartın ortasına yerleşmiştir. Kartların beşi siyah ve gri, ikisi siyah gri ve kırmızı, üçü ise farklı tonda çeşitli renklerden oluşmuştur Prof. Dr. Gülsen Erden 9

10 Uygulama RMTL bireysel olarak uygulanır. Üç ya da daha büyük yaşlardaki kişilere uygulanabilmektedir. Diğer test uygulamalarından farklı olarak, denek ile testi uygulayan kişi yan yana aynı yöne bakacak şekilde otururlar, yüz yüze gelecek şekilde oturmazlar. Bazı uygulayıcılara göre test veren kişi deneğin biraz daha gerisine oturur, kartları omuz üzerinden verir Prof. Dr. Gülsen Erden 10

11 Test iki aşamada uygulanmaktadır. Birinci aşamada kartlar deneğe birer birer gösterilmekte, tepkileri alınmaktadır. Bu aşamaya yansıtma aşaması denmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 11

12 Uygulama ikinci aşamada, kartlar tekrar gösterilerek, bireye daha önce verdiği yanıt hatırlatılmakta ve yanıtın doğru puanlanabilmesi açısından deneğin mürekkep lekesinin hangi parçasına tepkide bulunduğu, puanlamada önemli olan renk, şekil, hareket ya da mürekkep lekesine mi yoksa aradaki beyaz alanlara mı tepkide bulunduğunu saptamaya yönelik bir soruşturma yapılmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 12

13 Soruşturma aşaması sırasında denek mürekkep lekesine ek tepkilerde bulunursa bunlar da kaydedilmekte ancak, puanlamaya dahil edilmemektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 13

14 Testin süresi yoktur. Denek dilediği şekilde serbest olarak tepkide bulunabilmektedir. Süre deneğin üretkenliğine ve uygulayıcının izlediği işlem yoluna göre farklılıklar göstermekle birlikte, testin bir kişiye uygulanması yaklaşık dakika kadar sürmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 14

15 Uygulamada İşlem Yolu Testin deneğe uygulanması sırasında 10 kartın her biri deneğe birer birer verilerek bu ne olabilir? şeklinde, başkaca bir ipucu vermeden deneğin mürekkep lekesine gösterdiği tepkiler alınmaktadır. İlk tepki süresi ve bir kart için harcadığı süre ile verdiği yanıtlar kaydedilmektedir. Böylece 10 kart aynı şekilde verilerek tepkileri alınmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 15

16 RMLT üzerinde üst düzeyde uzman olan bazı uygulayıcılar ise, önce deneğe test ve uygulama biçimi hakkında kısa bir açıklama yapmaktadırlar. Açıklama, Size üzerinde mürekkep lekesi bulunan bazı kartlar göstereceğim, kartın her birine bakarak, ne gördüğünüzü ve ne olduğunu bana söylemelisiniz. Kart hakkında söyleyecekleriniz bittiği zaman onu bana geri vereceksiniz. şeklinde yapılmakta, bu açıklamadan sonra yukarıda belirtildiği şekilde uygulanmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 16

17 Bazı uygulayıcılar ise hiçbir açıklama yapmadan doğrudan testi uygulamaktadırlar Prof. Dr. Gülsen Erden 17

18 Kartların verilişi sırasında, deneğin hiçbir etki ve yönlendirme olmadan serbestçe tepkide bulunmasına özen gösterilir Prof. Dr. Gülsen Erden 18

19 Eğer denek bazı açıklamalar yapılmasını isterse, örneğin şeklin bütününü mü yoksa bir kısmını mı kullanacağım? sorusu gibi. uygulayıcı Nasıl istersen Hangisinden hoşlanırsan öyle yap gibi yanıtlar vererek içerik ve niteliği etkileyecek bir yanıttan kaçınır. Önemli olan deneğin uyarıcıya karşı gösterdiği serbest çağrışımına ilişkin tepkiyi almaktır Prof. Dr. Gülsen Erden 19

20 Yanıtlarla ilgili sözel bir ipucu vermekten kaçınıldığı gibi sözel olmayan ipuçlarından da kaçınılır. Uygulayıcının yan yana veya biraz geride oturmasının sebebi de yanıtı etkilemekten kaçınmaktır Prof. Dr. Gülsen Erden 20

21 Projektif tekniklerde, kişiden kendi serbest çağrışımına uygun yanıtlar alınabilmesi için uzun açıklamalardan, yapılandırmalardan, önlendirmelerden kaçınılması önemlidir Prof. Dr. Gülsen Erden 21

22 Her kart serbest çağrışıma dayalı olarak kişiliğin genel olarak betimlenmesine katkı getirmektedir. Uyarıcı mürekkep lekelerine ne kadar çok tepki gelirse, bireyin kişilik yapısı o denli daha iyi betimlenebilmektedir. Anlamlı bir tanı için, her kart için 15 tepkinin bulunmasının gerekli olduğu belirtilmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 22

23 Puanlama Mürekkep lekelerine verilen yanıtların puanlanmasında, yanıtlar önce nitelikleri yönünden (1) yer, (2) belirleyiciler, (3) kapsam olmak üzere üç grupta sınıflandırılmaktadır. Bu grupların nitelikleri aşağıda kısaca açıklanmıştır Prof. Dr. Gülsen Erden 23

24 Yer: Verilen cevap lekenin bütün, büyük ya da küçük bir parçasına mı aittir? Verilen yanıtta mürekkep lekesinin bütünü algılanmışsa (W), yaygın ve belirgin bir alan algılanmışsa (D) ve yaygın olmayan ve mürekkep lekesinin küçük bir noktası algılanarak tepkide bulunulmuşsa (Dd) olarak sınıflandırılmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 24

25 Eğer, yanıt mürekkep lekesinin siyah ve renkli alanlarına göre değil, bunların arasında kalan beyazboş alanlar algılanarak verilmişse, bu da (S) cevap grubunu oluşturmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 25

26 2. Belirleyiciler:Belirleyiciler bireyin tepkisinin mürekkep lekesinin hangi niteliği ile bağlantılı olduğunu gösterir. Yanıtın dayandığı belirleyiciler (a) şekil, (b) hareket, (c) renk (d) gölge olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır. Kodlama sisteminde şekil (F),hareket (M), renk (C) ve gölge (T) ile gösterilmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 26

27 Belirleyicilerdeki birliktelikler de harf birleşimleri ile kodlanmaktadır. Örneğin, şekil öncelikli olmak üzere şekil ve renk (FC), renk öncelikli olursa (CF), şekil ve hareket birlikte hayvan hareketi (FM), cansız eşyanın hareketi (M) gibi sembollerle kodlanmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 27

28 4. Kapsam: Kapsam algılanan şeyin ya da objenin ne olduğu ile ilgilidir. Deneğin verdiği yanıtlardaki içerik, yalnızca insan ise (H), yalnızca hayvan ise (A), eğer görülen şey bunların parçaları ise (Hd) (Ad), doğa ile ilgili ise (N), harfleri ile kodlanmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 28

29 İçerik bir grup olarak sayıca oldukça çoktur. Cansız nesneler, bitkiler, insan anatomisi, cinsel nesneler, kan, bulutlar vb. gibi çeşitli tür cevaplar için de özel semboller kullanılmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 29

30 Çeşitli türden yanıtların sıklıkları ve yüzdelikleri hesaplanarak puanların niteliğine ve birbirlerine göre olan denge ve durumlarına göre değerlendirilmektedir. Puanlara dayalı olarak yapılan bu değerlendirmeye nicelik, kantitatif ya da istatistiksel değerlendirme denmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 30

31 Rorschach Mürekkep Lekesi Testi nden elde edilen sonuçlar ayrıca nitelik, Kalitatif yönden de değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmede genel olarak yanıtlar içeriği ve sırası yönünden incelenmektedir. Normal deneklerin W, D ve Dd yanıtları arasında belirli bir denge olduğu düşünülmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 31

32 Herhangi bir kişinin yanıtları arasındaki denge, tipik normal bir deneğin o yanıtlarındaki dengeden farklı bir durum gösterirse kişilik değerlendirmesi yapan kişi, bireyin bazı sorunları olabileceğine ilişkin sayıltılar geliştirebilir. Bireyin yanıtlarını tipik ya da ortalama yanıtlardan önemli derecede sapmış olması bazı olasılıkları düşündürebilir Prof. Dr. Gülsen Erden 32

33 Geçerliğe ilişkin kanıtlar değerlendirilmelidir Bir başka olasılık, denek orijinal ve geleneksel yapıyı aşan bir kişilik yapısına sahip olabilir ve bu nedenle de göre yanıtları normal bir insanın tipik davranış kalıplarından sapmış olabilir Prof. Dr. Gülsen Erden 33

34 Başka bir olasılık, kişinin ciddi duygusal bir sorunundan veya beyindeki nörolojik bir bozukluktan kaynaklanan algısal problemleri olabilir. Enteresan olan bir diğer özellik de yer ile ilgili W, D, Dd cevapları arasındaki denge veya oranların kişinin gelişmişlik seviyesi ile de ilişkili olmasıdır Prof. Dr. Gülsen Erden 34

35 Örneğin W cevapları en çok küçük yaşlarda görülmektedir. Bu tür cevaplar genç yetişkinlik düzeyine kadar derece derece azalır, yetişkinlik düzeyinde fazlaca görülmesi ise kişinin olgunluk derecesinin biraz düşük olduğu şeklinde yorumlanmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 35

36 Rorschach ın puanlanması ve yorumlanması, çok zor ve karmaşıktır. Puanlamaya esas olacak, standart bir yapısı yoktur, bu nedenle de özel olarak yetişmeyi ve eğitimi, pratik yapmayı gerektirmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 36

37 Rorschach kantitatif yönden değerlendirildiği kadar, kalitatif yönden de değerlendirilmektedir. Mürekkep lekelerine gösterilen tepkilerin orijinal ya da popüler yaygın yanıt olup olmaması, verilen yanıtların özellikle, beyin hasarı, zihin geriliği veya duygusal sorunları olanlara özgü olup olmaması veya normal kişilerin verdiği yaygın yanıtlardan oluşu gibi yönlerden de değerlendirilmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 37

38 Rorschach Testinin Genel Değerlendirilmesi Rorschach geleneksel olarak, standardizasyon, norm, geçerlik ve güvenirlik gibi psikometrik ölçüler yönünden değerlendirildiği zaman yeterli bir ölçme aracı olarak görülmemektedir. Bu yargılara rağmen araç, klinik çevrelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 38

39 Rorschach ın standart olarak genelde kabul edilen tek bir uygulama biçimi yoktur. Standart uygulama biçiminin yokluğunun yanında puanlanması da standart değildir. Rorschach ın güvenirliliği konusunda çeşitli araştırmalarda çok çeşitli korelasyonlar elde edilmiştir. Bu korelasyonlar çok geniş bir dağılım göstermekte, ile arasında değişmektedir. Rorschach la ilgili yapılan güvenirliklerin ortalamasının alındığı bir çalışmada da ortalama güvenirliliği 0.83 bulunmuştur Prof. Dr. Gülsen Erden 39

40 Kuder-Richardson güvenirlik katsayılarının da ortalama 0.77 olmak üzere 0.55 ile 0.88 arasında değiştiği ifade edilmiştir Prof. Dr. Gülsen Erden 40

41 Rorschach la ilgili uygulama puanlama sistemlerini standartlaştırmaya doğru bir eğilim ve çalışmaların başladığı Exner (1974) tarafından ifade edilmektedir. Kullananların puanlama ve verileri yorumlamaları yönünde de önemli ölçüde eleştiri bulunmaktadır Prof. Dr. Gülsen Erden 41

42 Ancak, test izlenimci (Empresyonistik) bir görüşe göre geliştirilmiş bir araçtır ve kliniklerde oldukça yaygın olarak kullanıldığı görülmekte ve objektif testlerle elde edilemeyen kişiliğe ilişkin bazı bilgilerin Rorschach la elde edilebildiği belirtilmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 42

43 Rorschach ın Türkiye Standardizasyonuna göre; Ortalama dakikalık süre içerisinde yanıt sayısı dur. Bir denek, her soruya ortalama 40 saniyelik bir süre içerisinde yanıt vermelidir Prof. Dr. Gülsen Erden 43

44 Deneklerin hayvanlarla ilgili yanıtlarının yüzde ortalaması %35-40 arasıdır. Havyan yanıtlarının en çok alındığı kartlar V, IV, VIII. kartlardır. V. kartal, kuş,. IV. kartal, goril,. VIII. karta ise köpek, kurt, yanıtları verilir. Hayvanla ilgili yanıtlar, insan yanıtlarına göre daha fazla hareket ifade etmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 44

45 Hayvan yanıtları insan yanıtlarının iki katı olarak beklenmektedir. Normal denekler anatomiyle ilgili yanıt vermemiştir. Rorschach (1962) anatomi yanıtlarının şizofrenilerde görülebileceğini belirtmiştir. Piotrowski (1940) ise; anatomik yanıtların, organik beyin sendromlarında ve hipokondrik yakınmaları olanlarda daha sık görüldüğünü bildirmiştir. Global yanıtlar ise yüzde %23 oranında beklenmektedir Prof. Dr. Gülsen Erden 45