TURİZM ÖĞRENCİLERİNİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ: TÜRKİYE DE LİSANS DÜZEYİNDE TURİZM EĞİTİMİNE YÖNELİK BİR DEĞERLENDİRME

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 62, p , Winter I 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date TURİZM ÖĞRENCİLERİNİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ: TÜRKİYE DE LİSANS DÜZEYİNDE TURİZM EĞİTİMİNE YÖNELİK BİR DEĞERLENDİRME PERSONAL TRAITS OF TOURISM STUDENTS: AN EVALUATION FOR TOURISM EDUCATION AT UNDERGRADUATE LEVEL IN TURKEY Yrd. Doç. Dr. Yasin Keleş ORCID ID: orcid.org/ x Ondokuz Mayıs Üniversitesi Turizm Fakültesi Öğr. Gör. Melike Çakır Keleş ORCID ID: orcid.org/ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bafra Turizm Meslek Yüksekokulu Öz Üniversite tercihleri, bireylerin iş yaşamının en önemli belirleyicilerinden biridir. Bu doğrultuda öğrencilerin üniversite bölüm tercihlerini yaparken dikkate alınması gereken birçok husus bulunmaktadır. Bunlardan biri de bireylerin kişilik özellikleridir. Bireylerin kişilik özelliklerine uygun bir biçimde yaptıkları bölüm tercihleri gerek eğitim sürecinde gerekse eğitim aldığı alanda iş yaşamına katılmasında ve iş yaşamındaki başarısında önemli bir yer tutmaktadır. Turizm sektörü, farklı kültürden insanlarla bir arada olmayı, iyi iletişim kurmayı ve duygusal çabayı gerektirdiğinden, bu sektörde çalışmak isteyen bireylerin de belirli kişilik özelliklerini taşımaları önemlidir. Bu araştırmanın amacı, Türkiye de lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin beş faktör kişilik modeli kapsamında kişilik özelliklerini belirleyerek turizm sektöründe çalışmaya uygunluklarını değerlendirmektir. Bu kapsamda 8 üniversitede lisans düzeyinde turizm eğitimi alan 828 öğrenciye beş faktör kişilik kuramı çerçevesinde açıklık, dışadönüklük, öz disiplin, uyumluluk ve duygusal denge olmak üzere beş boyuttan oluşan kırk dört soruluk anket uygulanmıştır. Elde edilen veriler istatistik paket programı ile analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, turizm eğitimi alan öğrenciler için deneyime açıklık ve öz disiplin boyutu en yüksek kişilik özelliğini ifade ederken, en düşük kişilik özelliği ortalaması ise duygusal denge boyutundadır. Öğrencilerin kişilik özelliklerinin demografik özelliklerine göre farklılıklarını tespit edebilmek amacıyla gerçekleştirilen bağımsız örneklemler için t testi ve tek yönlü varyans analizleri sonuçları, öz disiplin boyutunun öğrenim görülen sınıfa göre, duygusal denge ile deneyime açıklık boyutlarının ise

2 418 Yasin Keleş & Melike Çakır Keleş öğrencilerin ailelerinin gelir durumuna göre farklılık gösterdiğini ortaya koymuştur. Araştırmanın bulguları ve sonuçları turizm eğitimi kapsamında değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Turizm, Turizm Eğitimi, Kişilik Özellikleri Abstract University preferences are one of the most important determinants of individual business life. In this respect, there are numerous issues to be taken into consideration when students make university department preferences. One of these issues is the personality traits of the individual. The department preferences make by students in accordance with their personality traits have an important place in the education process and in the field which they are educated and, also in the success of business life. It is important to have certain personality traits for the individuals who want to work in tourism sector, because of the tourism sector required to be together with people of different culture, to communicate well and to make emotional efforts. The purpose of this research is to evaluate the eligibility of the students who have undergraduate tourism education in Turkey to work in the tourism sector by determining their personality traits within the five-factor personality model. In this context, the survey technique was used and a questionnaire with total of 44 items applied to 828 students who had undergraduate tourism education in 8 different universities which consisted of five dimensions consisting of openness, extroversion, self-discipline, compatibility and emotional balance within the framework of five-factor personality theory. The obtained data were analyzed with statistical package program. According to the results of obtained data, experiential openness and self-discipline dimensions represented the highest personality trait for tourism educated students while the emotional balance dimension was the lowest personality trait. The results of the t test and the one-way analysis of variance for the independent samples in order to determine the differences according to the demographic characteristics of the students revealed that the self discipline dimension differs according to the education class and the emotional balance and the experiential openness dimensions differ according to the income status of the families of the students. The findings of the study and its results were evaluated within the scope of tourism education. Keywords: Tourism, Tourism Education, Personality Traits 1. GİRİŞ Dünyada turizm hareketlerinin artışı ve buna paralel olarak ülkelerin bu hareketlilikten pay almaya yönelişleri, turizme ilişkin yatırımlarının da artmasını beraberinde getirmiştir. Ülkeler turizmi çeşitlendirmeye yönelik çalışmalara yönelmiş, mevcut turizm olanaklarının ise pazarlaması üzerinde durmaya başlamıştır. Türkiye de Cumhuriyetin kuruluşu ile başlayan turizme ilişkin çalışmalar 1950 li yıllardan itibaren gitgide artmış; 2000 li yıllarla birlikte turizmin geliştirilmesine ve çeşitlendirilmesine yönelik yaklaşımlar karar vericiler tarafından önemsenmeye başlamıştır. Turizme verilen bu önem turizm planlamalarına da yansımış olup dönemine yönelik stratejik plan (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007) yapılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan stratejik plan çerçevesinde bölgesel örgütler ve valilikler tarafından yerel ölçekte turizm planları oluşturulmuştur. Üst politika kapsamında oluşturulan stratejik planda, turizmin geliştirilmesine yönelik yaklaşımlar çerçevesinde turizm eğitimi üzerinde de durulmuştur. Turizm eğitiminin Kültür ve Turizm Bakanlığı planlarında yer almasının yanında, devam eden süreçte Yükseköğretim Kurulu (YÖK), lisans düzeyinde turizm eğitiminin yeniden yapılandırılması üzerinde durmuştur. Yeniden yapılandırma süreci, farklı biçimlerde örgütlenen lisans düzeyinde turizm eğitiminin Turizm Fakültesi adı altında örgütlenmesinin önünü açmıştır. Bu kapsamda birçok ilde turizm fakültelerinin kurulmasının yanı sıra, yüksekokullar da fakülteye dönüşmüş-

3 Turizm Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri: Türkiye de Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimine Yönelik Bir 419 tür. Turizm fakültelerinin kuruluşu ve sayısının artması turizmde eğitimli bireylerin sayısının artmasını beraberinde getirmekle birlikte, söz konusu artışın hızlı olması da birçok sorunu doğurmuştur. Üniversite tercihi ve meslek seçimi arasındaki sıkı ilişki turizm mesleği çerçevesinde dikkate alındığında, turizm eğitimi alan öğrencilerin turizm sektörünün içinde yer almasını da muhtemel kılmaktadır. Üniversite kontenjanlarının artması ile birlikte turizm eğitimi alan öğrencilerin sayısı da artmış olup tercih eden öğrencilerin bu süreçteki kararlarının ne kadar sağlıklı olduğu tartışılmaktadır. Özellikle yükseköğretime girişte önceleri turizm meslek liselerinden ağırlıklı olarak öğrenci kabul edilirken, son yıllarda bütün alanlardaki ortaöğretim mezunları turizm bölümlerini tercih etmeye başlamıştır. Turizmin yapısı gereği sosyal yönü kuvvetli, girişken ve dışadönük bireylerin yağabileceği meslek olduğu düşünüldüğünde turizm eğitimi alan öğrencilerde de mesleğin gerektirdiği kişilik özelliklerinin bulunması gerektiği yadsınamaz bir gerçektir. Bu doğrultuda gelecekte bu meslekte çalışma potansiyelinin olduğu kabul edilen lisans düzeyinde turizm öğrencilerinin kişilik özelliklerini tespit edebilmek, lisans düzeyinde turizm öğrencilerinin kabulü ve öğretim programlarının tasarımı doğrultusunda öneriler geliştirebilmek açısından önemlidir. Bu araştırmada, lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin kişilik özelliklerinin belirlenerek turizm sektöründe çalışmaya uygunluklarını değerlendirilmiş ve turizm eğitiminin kapsamına yönelik ilgili taraflara öneriler sunulmaya çalışılmıştır Kişilik kavramı Kişilik, araştırmacıların ilgisini çeken konuların başında gelirken, kişilik tanımı üzerine ortak bir görüş bulunmamaktadır (Güney, 2009; Sevi, 2009; Özsoy & Yıldız, 2013). Genel olarak kişilik kavramını tanımlarken araştırmacılar ortak bazı görüşleri ifade etmektedirler. Buna göre kişilik, bireyi diğerlerinden ayıran nispeten kalıcı özellikler, davranışlar, düşünceler ve duygulardır (Greenberg, 2005: 40; Greenwald vd., 2009: 17; Vecchio, 1988: 40). İçten ve dıştan gelen uyarıcıların devamlı etkisi altında olan kişilik; bireyin biyolojik ve psikolojik, kalıtsal ve edinilmiş bütün yeteneklerini, güdülerini, duygularını, isteklerini, alışkanlıklarını ve bütün davranışlarını içine almaktadır (Yelboğa, 2006: 198). Güney (2009: 24) e göre ise bireyin davranış ve düşünme biçimlerinin, ilgililerinin, ruhsal durumlarının organize olmuş bir bütünleşmesi durumu kişiliği oluşturmaktadır. Kişiliğin ne olduğu hakkında kabul edilen genel bir tanım olmadığı gibi, değişik kapsamda kişilik özelliklerini ölçmek için pek çok kişilik kuramı/modeli/ölçeği bulunmaktadır (Yelboğa, 2006: 198). Özellikle 1990 lardan itibaren, kişiliğin temel olarak beş etkenden (dışadönüklük, sorumluluk, uyumluluk, duygusal denge ve deneyime açıklık) oluşan bir yapıyı ifade ettiği görüşü egemen olmaya başlamıştır (Allik, 2005: 212). Bu yapı beş faktör kişilik modeli olarak ifade edilmektedir. Bu modeli diğerlerinden farklı kılan kurama değil, bilimsel gözleme dayalı olmasıdır (Demirci vd., 2007: 21). Beş faktör kişilik modeli; dışadönüklük, duygusal denge, uyumluluk, deneyime açıklık ve sorumluluk boyutlarıyla tanımlanır (Costa & McCrae, 1995: 23; Somer & Goldberg, 1999). Dışadönüklük boyutu; sosyal, girişken, enerjik (Benet-Martinez & John, 1998: 730) sıcakkanlı, heyecanlı ve kendini ifade edebilen bireyleri tanımlayan bir kişilik boyutudur (Judge & Robbins, 2013: 139). Goldberg e (1992) göre, baskınlık ve aktivite dışadönüklük faktörünün temel belirleyicileri arasındadır. Bu kişilik özelliklerini taşıyan bireylerin kariyer planlamasında insanlarla yakın ilişkili olan meslekleri seçmeleri onların işte başarısını olumlu yönde etkileyecektir (Merdan, 2011: 21). Dolayısıyla dışadönüklük hizmet sektöründe çalışan işgörenlerin taşıması gereken temel özelliklerin başında gel-

4 420 Yasin Keleş & Melike Çakır Keleş mektedir. Hizmet sektörü işgörenlerinin temel gereksinimlerinden olan çabuk karar verebilme, iletişim becerisi ve sıcakkanlı olma özellikleri dışadönüklük boyutunda görülmektedir. Bu doğrultuda turizm sektöründe çalışacak bireylerde dışadönük özelliklerinin yüksek olması gerektiğini ifade etmek mümkündür. Beş faktör kişilik modelinin uyumluluk boyutu; işbirlikçi, iyi huylu, yumuşak, güvenilir (Robbins & Judge, 2013: 139) yardımsever, çatışmaktan kaçınan, hoşgörülü, dürüst bireyleri ifade etmektedir (Costa vd., 1991: 889). Uyumluluk düzeyi yüksek olan bireyler diğer insanları seven, verici ve merhametli sosyal ilgisi olan bireyler olarak değerlendirilmektedir (Somer vd, 2002: 21). Uyumlu bireyler, müşteri ilişkileri, pazarlama, yönetim, sağlık hizmetleri, eğitmenlik gibi sosyal, iletişim yönü yüksek olan mesleklerde başarılıdır (Gibson vd., 2012: 112). Yoğun insan ilişkileri gerektiren bireylerde uyumluluk özelliğinin önemli olduğu değerlendirilebilir. Sorumluluk/özdisiplin boyutunda bireylerin, sistemli, azimli, hırslı, titiz (Yelboğa, 2006: 199) güvenilir, sebatkâr (Robbins & Judge, 2013: 139) başarılı olmaya eğilimli (Barrick & Mount, 1991: 18), planlı olma gibi özellikleri değerlendirilmektedir (Bacanlı, vd., 2009; Costa & McCrae, 1995). Sorumluluk düzeyi yüksek bireylerin hem bağımsız olarak hem de hiyerarşik yapı içinde her türlü görevde başarılı olma olasılıkları yüksektir (Thoms vd., 1996: 454). Sorumlu bireyler, genellikle performans odaklı olmakla birlikte daha az sorumlu bireylerden daha az yaratıcıdırlar (Lee & Klein, 2002: 1175). Sorumlu bireylerin kariyerleri açısından yöneticilik gibi sorumluluk düzeyi yüksek olan mesleklerde başarılı olacakları öngörülür. Duygusal denge boyutu, nörotisizm olarak da adlandırılmakta olup çeşitli araştırmalarda endişeli, güvensiz, kendisiyle uğraşan, sinirli, kaygılı gibi özelliklerle tanımlanmaktadır (Somer vd., 2002: 24). Duygusal denge(sizlik) boyutu, bireylerin hayatını oldukça etkileyen bir özelliktir. Kişilerin gergin ve endişe verici olaylar karşısında soğukkanlılığını ne kadar koruyabildiği ile ilgilidir. Duygusal denge düzeyi düşük bireyler endişeli, güvensiz, öfkeli, alıngan olurken (Barrick & Mount, 1991: 4), duygusal denge düzeyi yüksek olan bireylerin ise rahat, duygusal olarak dengeli, stresli durumlarda sakin kalabilen, kolay kolay öfkelenmeyen, kendine güvenleri yüksek ve olumlu duygular yaşamaya eğilimli bireyler olduğu belirtilmektedir (Costa & McCrae, 1995). Duygusal bakımdan sorun yaşayan ve duyguları aşırı değişiklik gösteren bireylerin duygusal denge düzeyinin düşük olduğu görülmektedir. Bu özelliklere sahip bireyler günlük ve iş yaşamında daha fazla stres yaşar (Güney, 2009: 324). Örgütlerde yönetim görevi üstlenen bireylerin, mutlaka duygusal denge boyutunda olumlu nitelikler taşıması gerekmektedir (Thoms vd., 1996: 352). Bununla birlikte turizm sektörü önemli ölçüde duygusal çaba gerektirmektedir (Keleş ve Tuna, 2016). Turizm sektöründe yer alan bireylerin duygusal açıdan dengeli bir kişiliğe sahip olması hem bireyin kendisi hem de işletmenin başarısı açısından önemlidir. Deneyime açıklık boyutu, sosyal psikologların çok karmaşık olarak nitelendirdikleri kişilik boyutudur. Duyarlı, esnek, meraklı ve yaratıcı (Güney, 2009: 324), maceracı, zeki, düşünceli (Thoms vd., 1996: 353), her şeyi öğrenmek isteyen, ilgi alanı geniş, orijinal, hayal gücü kuvvetli, yenilikçi ve entelektüel (Somer vd., 2002: 24) özellikteki insanlar bu boyutun kapsamında yer alır. Deneyime açıklık düzeyi yüksek olan bireyler, yeni fikirler üretmekten hoşlanan, liberal, sanata karşı ilgili, üretken bireyler olarak değerlendirilmektedir (Çivitli & Arıcıoğlu, 2012: 82). Deneyime açıklık düzeyi düşük olan bireyler ise tutucu, geleneksel, sabit fikirli ve yeniliklere kapalı bireyler olarak tanımlanmaktadır (Benet-Martinez & John, 1998; Costa & McCrae, 1995). Beş faktör kişilik modeline göre öne sürülen boyutları, turizm sektöründe çalışacak bireyler için de önemli noktaları bulun-

5 Turizm Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri: Türkiye de Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimine Yönelik Bir 421 maktadır. Turizm sektörünün yapısı gereği, sektörde kariyerini sürdüren/sürdürmek isteyen bireylerde bulunması gereken bazı kişilik özelliklerinin olması gerektiğini ifade etmek yanlış olmayacaktır Turizm mesleğinin genel özellikleri ve mesleğe uygun kişilik özellikleri Rekabetin yoğun olarak yaşandığı turizm sektöründe var olmanın temel şartlarından biri, nitelikli insan gücüdür. Bu da ancak etkin ve kaliteli turizm eğitimiyle almış kişilerin sektörde çalışmasıyla sağlanabilir (Ünlüönen, 2000: 218). Turizm eğitimi kurumlarının temel amacı, turizm sektöründe çalışacak bireylere turizm bilinci ve felsefesi kazandırarak, turizm sektörünün gelişmesine katkı sağlamaktır (Mısırlı, 2002: 42). Turizm sektörü ve işletmeleri için iyi eğitilmiş, nitelikli bu sektörde çalışmaya istekli insan kaynağı oluşturmanın gereği ihmal edilemeyecek derecede bir öneme sahiptir. Çünkü insana dayalı hizmetlerden oluşan sektörün, daha kaliteli hizmet verebilmesi ve müşteri memnuniyetini sağlayabilmesi kaliteli bir insan kaynağına sahip olması ile mümkündür (Ural & Pelit, 2002: 76). Ancak turizm eğitimi alan öğrencilerin sektöre bakış açılarına yönelik yapılan çalışmalarda öğrencilerin olumsuz bir tutum ve görüş içinde oldukları (Aksu & Köksal, 2005), seçtikleri bölümden pişman oldukları (Kuşluvan & Kuşluvan, 2000), yükseköğretim kurumlarında sunulan turizm eğitiminin öğrencilerin beklentilerini karşılamadığını (Güzel, 2006, Soybalı vd., 2017), turizm eğitimi almış mezunların da turizm sektöründe çalışmak istemedikleri (Keleş, 2017; Kozak & Kızılırmak, 2001) tespit edilmiştir. Turizm sektörü kendine has özellikleri ile işgörenleri zorlayan bir iş alanı olmakla birlikte turizm eğitimi almaktan memnun, bu alanda çalışmayı hedefleyen ve üniversite tercihinde ilk sıralarda turizmi tercih eden öğrenciler de mevcuttur (Aksu & Köksal, 2005). Meslek seçimini ve kariyer planlamasını en çok etkileyen faktörden biri kişilik özellikledir (Pelit & Öztürk, 2010: 209). Dolayısıyla turizm sektöründe kariyer yapabilmek için sahip olunması gereken kişilik özelliklerinin neler olduğunu bilmek ve bu doğrultuda tercih yapmak hem bireyin kariyeri hem de sektörün gelişimi acısından önemlidir. Turizm sektöründe, kişilik-iş uyumu açısından kişinin, yüksek düzeyde dışadönük, sorumlu ve yumuşak başlı; duygusal dengesizlik boyutunun düşük ve deneyime açık olmasını öneren çalışmalarla karşılaşmak mümkündür (Aslan vd., 2012: 216). Turizm sektöründe çalışan bir birey sürekli yeni kültürler ve yeni insanlar tanır dolayısıyla birey maceracı, meraklı, kültürel ve sanatsal değerlere ilgili olma özelliklerini tanışmalı; yani deneyime açık olmalıdır. İşin gereği olarak, uzun çalışma saatleri, gece ve hafta sonunda çalışma, işin yoğunlaştığı zamanların getirdiği baskı gibi hoşa gitmeyen çalışma koşullarıyla (Mısırlı, 2002: 42) başa çıkabilmek için bireylerin sorumluluk sahibi olma düzeyleri yüksek ve duygusal dengesizlik düzeyi ise düşük olmalıdır. Ayrıca turizm işletmelerinde çalışan işgörenlerin müşterilerle yüz yüze ve uzun süre iletişim halinde kaldıkları için yumuşak başlı, sorumluluk sahibi ve dışadönük olma kişilik özelliklerini taşıması gerekir (Costen & Barrash, 2006: 42). Dışadönük kişilerin doğaları gereği sosyal ve diğer kişilerle yoğun ve rahat iletişim kurabilme yeteneğine sahip olduklarından, turizm gibi sosyal ilişkilerin önemli olduğu mesleklerde başarılı olduğu görülmektedir. Kişilik özellikleri ile turizmin kendine has özellikleri birlikte değerlendirildiğinde özellikle dışadönük ve duygusal dengesi kuvvetli kişilerin meslekte daha başarılı olacaklarını ifade etmek yanlış olmayacaktır. Bu kapsamda, yuğun olarak hizmet sunulan turizm sektöründe kalifiye işgücü yetiştirme amacında olan turizm eğitim kurumlarındaki potansiyel işgücünün (öğrencilerin), söz konusu bu kişilik özelliklerinden hangisine sahip olduğunun bilinmesi

6 422 Yasin Keleş & Melike Çakır Keleş bu kişilerin sektörde üstleneceği rollerin daha sağlıklı olarak belirlenmesi ve konuya ilişkin ilgili taraflara veri sağlaması açısından da son derece önemlidir. 2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE YÖNTEMİ Bu araştırmanın amacı Türkiye de lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin beş faktör kişilik modeli doğrultusunda kişilik özelliklerini belirleyerek turizm sektöründe çalışmaya uygunluklarını değerlendirebilmektir. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki araştırma sorularına cevap aranmıştır: Turizm öğrencilerinin kişilik özellikleri nasıldır? Turizm öğrencilerinin kişilik özellikleri cinsiyetlerine göre farklılık göstermekte midir? Turizm öğrencilerinin kişilik özellikleri yaşlarına göre farklılık göstermekte midir? Turizm öğrencilerinin kişilik özellikleri sınıflarına göre farklılık göstermekte midir? Turizm öğrencilerinin kişilik özellikleri bölümlerine göre farklılık göstermekte midir? Turizm öğrencilerinin kişilik özellikleri aile gelir durumlarına göre farklılık göstermekte midir? Araştırmanın amacına ulaşabilmek için fazla sayıda öğrenci verisine ihtiyaç duyulmuş olup nicel araştırmalarda yaygın kullanılan anket yönteminden yararlanılmıştır. İki bölümden oluşan anketin birinci bölümünde demografik özelliklere ilişkin sorulara yer verilmiştir. Anketin ikinci bölümünde, Benet-Martinez & John (1998) tarafından geliştirilen beş faktör kişilik özellikleri modeli ölçeğinden yararlanılmıştır. Araştırmanın evrenini lisans Türkiye de lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrenciler oluşturmaktadır. Evrenin genişliğinden dolayı tam sayıma ulaşmak mümkün olmadığından, örneklem alma yoluna gidilmiştir. Örneklemin kolay ulaşılabilir ve uygulama yapılabilir olması amacıyla uygun/kazara örnekleme yolu ile seçilen, farklı coğrafi bölgelerdeki 8 üniversitede öğrenim gören 1000 öğrenciye anket uygulanmıştır. Geri dönen 862 anketin eksik doldurulanları çıkarıldıktan sonra 828 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Kişilik özelliklerinin düzeyini belirleyebilmek için aritmetik ortalamalar incelenmiştir. Kişilik özellikleri boyutlarının birbirine göre farklılıklarını belirleyebilmek için Bonferroni testi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında yer alan öğrencilerin kişilik özelliklerinin demografik özelliklerine göre karşılaştırılmasında iki değişkenli gruplarda bağımsız örneklemler için t testi, ikiden fazla değişken olan gruplarda ise tek yönlü varyans analizi gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte, ikiden fazla değişken olan gruplarda farklılığın hangi gruplar arasında gerçekleştiğini ortaya koymak amacıyla çoklu karşılaştırma (Tukey HSD) analizi yapılmıştır. 3. BULGULAR Araştırmanın bu bölümünde, örneklem grubunu oluşturan lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin demografik özelliklerine, kişilik boyutlarına ilişkin ortalamalara ve diğer istatistiksel analizlere yer verilmiştir. Bu doğrultuda düzeyinde turizm eğitimi verilen sekiz farklı üniversitede öğrenimini sürdüren 828 öğrencinin demografik özelliklerine (cinsiyet, yaş, aile gelir durumu, bölüm, sınıf, mezun olduğu lise) ilişkin bilgiler Tablo 1 de verilmiştir.

7 Turizm Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri: Türkiye de Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimine Yönelik Bir 423 Tablo 1. Öğrencilerin Demografik Özelliklerine İlişkin Bilgiler Demografik özellikler ve diğer bireysel özellikler f % Cinsiyet Kadın ,4 Erkek , yaş arası ,4 Yaş Grubu yaş arası ,3 23 yaş ve üzeri , TL ve altı ,1 Aile gelir durumu TL , TL , TL ve üzeri ,0 Birinci ,8 Sınıf İkinci ,6 Üçüncü ,7 Dördüncü ,9 Genel Lise ,4 Mezun Olunan Lise Turizm lisesi ,6 Meslek lisesi ,0 Turizm İşletmeciliği ,8 Bölüm Turizm Reh./Seyahat İşl ,4 Gastronomi/Yiy-İçecek 73 8,8 Tablo 1 incelendiğinde, araştırmaya katılanların %50,4 ü kadın, %49,6 sı ise erkektir. Katılımcıların %64,3 ünün yaş arasında, %19,3 ünün 23 yaş ve üzerinde, %16,4 ünün ise 17-19, yaş arasında olduğu görülmektedir. Öğrencilerin aile gelir durumuna göre dağılımı incelendiğinde, önemli bir kısmının (%39,1) TL gelire sahip olduğu; bu oranı %25,1 ile 1000 TL ve altı gelir düzeyinin izlediği, %21,7 sinin TL, %14,0 ünün ise 3000 TL ve üzeri gelire sahip olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin %37,8 i birinci, %25,6 sı ikinci, % 18,7 si üçüncü ve %17,9 u dördüncü sınıf öğrencisidir. Araştırmaya katılan öğrencilerin mezun oldukları lise türü incelendiğinde %57,4 ünün genel lise, %21 inin turizm lisesi, %21 inin ise meslek lisesi mezunu oldukları görülmektedir. Öğrencilerin %77,8 i turizm işletmeciliği, %13,4 ü turizm rehberliği/seyahat işletmeciliği, %8,8 i ise gastronomi/yiyecek-içecek hizmetleri bölümlerinde öğrenim görmektedir. Tablo 2 de öğrencilerin kişilik özelliklerine ilişkin boyutların karşılaştırılmasına yer verilmiştir: Tablo 2. Beş Faktör Kişilik Boyutlarının Karşılaştırılması Boyutlar Ort. s.s F p Çoklu karşılaştırma Dışadönüklük 3,24 0,426 A Duygusal Denge 3,04 0,470 B Uyumluluk 3,29 0, ,84 0,000 C Öz Disiplin 3,41 0,444 D Deneyime Açıklık 3,44 0,495 D * p<0,001 a, b,: farklı harfleri içeren boyutlar arasında anlamlı farklılık vardır (p<0,05).

8 424 Yasin Keleş & Melike Çakır Keleş Tablo 2 de öğrencilerin beş faktör kişilik boyutları ortalamaları ve birbirlerine göre karşılaştırmalar yer almaktadır. Buna göre, öğrencilerin en az duygusal denge kişilik özelliğini, en fazla ise öz disiplin ve deneyime açıklık kişilik özelliklerini taşıdıkları görülmektedir. Ayrıca lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin kişilik özellikleri boyutlarına ilişkin görüşlerinin orta düzeyde olması, gelecekte bu mesleği yapmaya hazır kişiler için olumlu olarak değerlendirilmemektedir. Bununla birlikte öğrencilerin kişilik özellikleri boyutları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (F=187,84; p<0,001). Boyutların ikili olarak çoklu karşılaştırmasına yönelik gerçekleştirilen Bonferroni testi sonuçlarına göre, öz disiplin ve deneyime açıklık boyutları dışındaki bütün boyutların birbirinden farklı olduğu tespit edilmiştir. Turizm sektöründe çalışacak bireylerin deneyime açık olması önemli bir gerekliliktir. Farklı insanlarla etkileşim halinde olunması, çalışanların deneyime açık olmasını beraberinde getirmektedir. Bununla birlikte lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin duygusal dengeye yönelik kişilik özelliklerinin diğerlerine nazaran daha düşük olması önemli bir sorun olarak değerlendirilebilir. Çünkü turizm sektörü, duyguların kontrol edilmesini ve düzenlenmesini gerektiren bir sektördür (Keleş & Tuna, 2016). Öğrencilerin kişilik özelliklerinin demografik (cinsiyet, yaş, aile gelir durumu) ve diğer bireysel özelliklerine göre (bölüm, sınıf, mezun olunan lise türü) farklılık taşıyıp, taşımadığını belirlemek amacıyla gerçekleştirilen analizlerde (t testi ve varyans analizi); öz disiplin boyutunda (p=0,002), öğrenim gördükleri sınıfa göre anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0,05). Öz disiplin boyutuna ilişkin ortalamalar incelendiğinde, birinci sınıf (ort=3,42), üçüncü sınıf (ort=3,45), dördüncü sınıf (ort=3,49) öğrencilerinin daha yüksek öz disiplin gösterdikleri, ikinci sınıf öğrencilerin (ort= 3,32) ise diğer sınıflara oranla daha düşük ortalamaya sahip olduğu tespit edilmektedir. Bu durumu öğrencilerin üniversiteyi kazandıkları ilk yıl uyum sağlayabilmek için daha fazla çaba ve öz disiplin gösterirken, ikinci öğrenim yılında ise öğrencilerin öz disiplinden uzaklaştığı fakat staj sonrası farkındalık kazanarak, sektörde kariyer sahibi olabilmek ve mezuniyetin yaklaşması öğrencileri daha fazla sorumluluk sahibi yaptığı şeklinde değerlendirilebilir. Yine gerçekleştirilen tek yönlü varyans analizi sonuçlarında, öğrencilerin kişilik özelliklerinin duygusal denge (p=0,031; p<0,05) ve deneyime açıklık (p=0,013; p<0,05) boyutlarında anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup, aile gelir seviyesi arttıkça, öğrencilerin duygusal denge ve deneyime açıklık kişilik özelliklerinin arttığı görülmektedir. Bu sonuç özellikle öğrencilerinin ailelerinin gelir seviyelerinin artmasının kendi maddi durumlarına yansıdığı ve bunun da bu imkânlarla daha çok sosyal ve kültürel aktivitelere katılma olanağı bularak kendilerini ve dolayısıyla kişiliklerini bahsedilen bu boyutlarda geliştirdikleri şeklinde yorumlanabilir. Araştırmada öğrencilerin kişilik özelliklerinin karşılaştırma yapılan diğer demografik değişkenler açısından anlamlı bir farklılık belirlenmemiştir (p>0,05). 4. TARTIŞMA VE ÖNERİLER Türkiye de lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin beş faktör kişilik modeli kapsamında kişilik özelliklerinin belirlenerek turizm sektöründe çalışmaya uygunluklarını değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilen bu araştırma sonuçlarına göre, öğrencilerin kişilik özellikleri boyutlarında en yüksek ortalama değerler deneyime açıklık ve öz disiplin boyutlarında, en düşük ortalamalar ise duygusal denge boyutunda hesaplanmıştır. Her ne kadar aritmetik ortalamalara göre bu değerler yorumlansa da söz konusu ortalamaların genelde 3 civarında olması, tüm boyutlar bazında öğrencilerin kişilik özelliklerinin istenen seviyede (yüksek) olmadığını ortaya koymaktadır. Bu doğrultuda özellikle gelecekte hizmet sektöründe çalışma potansiyeli olan söz konusu bu öğrencilerin, yaşantıya açık, özdisiplinli, girişken ve özellikle duy-

9 Turizm Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri: Türkiye de Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimine Yönelik Bir 425 gusal açsıdan dengeli özelliklerinin geliştirilmesi önem taşımaktadır. Özellikle sektörde üstenilen/üstlenilecek görevlerin genellikle müşterilerle birebir teması gerektirecek olması bu hususu daha da önemli kılmakta olup bu konuda özellikle bu kurumlarda eğitimöğretim faaliyetini planlayan ve yürüten öğretim elamanlarına büyük sorumluluklar düşmektedir. Bu doğrultuda öğretim elamanlarının yürüttükleri derslere ek olarak özellikle öğrencilerin kişilik özelliklerinin geliştirilmesi noktasındaki faaliyetlere de ağırlık vermeleri önerilebilir. Araştırmada, öğrencilerin kişilik özelliklerinden olan öğrenim görülen sınıf türüne göre, öz disiplin boyutunda anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup, özellikle sınıf arttıkça öğrencilerin söz konusu bu kişilik özelliklerinin daha geliştirdikleri ortaya çıkmıştır. Bu durumu öğrencilerin üniversiteyi kazandıkları ilk yıl uyum sağlayabilmek için daha fazla çaba ve öz disiplin gösterdikleri, ikinci öğrenim yılında ise öğrencilerin öz disiplinden uzaklaştığı şeklinde değerlendirmek mümkündür. Ancak gerek eğitim-öğretim süreci gerekse sektörde staj veya çalışma sonrası öğrenciler farkındalık kazanmakta ve mezuniyetin yaklaşması ile birlikte sektörde kariyer sahibi olabilme amacı öğrencileri daha fazla sorumluluk sahibi olmaya yönlendirebilmektedir. Bu husus yukarıda belirtilen önerinin ne kadar yerinde olduğunu da ortaya koymaktadır. Araştırmada elde edilen önemli bir bulgu da öğrencilerin kişilik özelliklerinin duygusal denge ve deneyime açıklık boyutlarında anlamlı farklılıklar belirlenmesidir. Söz konusu bu özelliklerin de yine öğrencilerin maddi durumuna bağlı olarak geliştiği belirtilebilir. Yani elde edilen bulgulara göre, öğrencilerin aile gelir seviyesi arttıkça, öğrencilerin duygusal denge ve deneyime açıklık kişilik özelliklerinin arttığı görülmektedir. Bu sonuç maddi imkânlarla beraber bireyin kendini geliştirmek için yapabileceği sosyal ve kültürel etkinliklerin artmasına bağlanabilir. Dolayısıyla farklı aktivitelerde yer alan birey meraklı, sosyal ve değişik kültürlere ilgisinin daha fazla olması beklenir. Söz konusu kişilerin kendisini daha rahat ifade edebilmesi ve kriz anlarında duygularını kontrol ederek soğukkanlılığını koruyabilmesi mümkündür. Turizm sektöründe çalışan işgörenlerin iş ve kişilik uyumu açısından uyumluluk, dışadönüklük, sorumluluk, deneyime açıklık ve duygusal denge boyutlarında yüksek puanlar alması beklenirken, araştırma sonuçlarında deneyime açıklık ve sorumluluk boyutu yüksek, duygusal denge boyutu ise en düşük ortalamaya sahiptir. Aslan vd. (2012) ile Köroğlu (2014) tarafından turizm bölümü öğrencilerinin kişilik özelliklerine yönelik yapılan araştırma sonuçlarında da benzer sonuçlarla karşılanmaktadır. Bu durumu öğrencilerin tercih yaparken meslek ve kişilik uyumunu göz önünde bulundurmadıklarını, kontenjan sayılarının artmasıyla düşük puanlı ve farklı bölümlerden öğrencilerin hiçbir yeri kazanamamaları durumunda tercih yaptıkları görülmektedir. Dolayısıyla bu durum eğitim ve öğrenim kalitesini düşürürken, bireyin sektörde kariyer yapmasına engel olmaktadır. Bu olumsuz koşulların giderilmesi için öğrencilerin bölüm tercihleri konusunda uzman öğretmenlerin yardımıyla, öğrencilerin kişilik özellikleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Eğitim hayatı boyunca öğrencilerin çeşitli sosyal aktivitelere dâhil olmaları özendirilmeli ve lisans eğitiminde öğrenci kulüplerinde aktif görev almaları kişilik gelişiminde olumlu etkiler sağlayacağı düşünülmektedir. Turizm sektöründe çalışma potansiyeli olan öğrencilerin beklenen kişilik özelliklerini geliştirebilmek amacıyla, öğrenci kulüplerine ve sosyal aktivitelere katılımlarının yönlendirilmesi önemlidir. Bu doğrultuda lisans düzeyinde turizm eğitimi veren kurumlarda öğrenci kulüplerinin aktif olarak faaliyet göstermeleri teşvik edilmelidir. Öğrencilerin turizm mesleği hakkında bilgi edinebilmeleri için ortaöğretimden başlayarak kariyer günleri gibi eğitim/seminerlerin verilmesi doğru olacaktır.

10 426 Yasin Keleş & Melike Çakır Keleş Turizm eğitimi veren okullarda hiçbir yere yerleşemedikleri için tercih yapan öğrenci profilinin önüne geçilmeli ve turizm meslek lisesi mezunu öğrencilerin bu alanda eğitim almaları kolaylaştırılacak düzenlemeler getirilmelidir. Buna ek olarak ders programlarında sosyoloji ve psikoloji derslerinin önemi göz önünde bulundurulmalıdır. Derslerin içeriklerinde öğrencilerin duygusal denge boyutuna yönelik geliştirici uygulamalara yer verilebilir. 24 saat aktif olan turizm sektöründe çalışacak bireylerin insanı ve toplumu diğer sektörlere nazaran daha iyi anlaması ve yorumlaması önemli bir gerekliliktir. Aynı zamanda bu dersler öğrencilerin mesleğin gerektirdiği kişilik özelliklerini geliştirebileceği değerlendirilebilir. Turizm eğitimi veren kurumların yalnızca teknik beceri kazandırmakla kalmaması, bunun yanında davranışsal niteliklerin de geliştirilmesine yönelik tasarlanması gerektiği unutulmamalıdır. Öğrencilerin ilgi alanları ile birlikte kişilik özellikleri de dikkate alınarak yapılan üniversite tercihleri, meslekte başarı için oldukça önemlidir. Özellikle diğer insanlarla yoğun iletişim gereken turizm sektöründe çalışmak ve bu doğrultuda eğitim almak istediği teorik olarak kabul edilen öğrencilerin, öğrenim süreleri sırasında da meslekte başarılı olabilmek için gerekli olan kişilik özelliklerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalara öğrenim süresi iççinde ağırlık verilmesi gerekliliği göz ardı edilmemelidir. KAYNAKÇA Aksu, A. A. & Köksal, C.D. (2005). Perceptions and Attitudes of Tourism Students in Turkey, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 17(4/5), Allik, J. (2005). Personality Dimensions Across Culture, Journal of Personality Disorders, 19(3), Aslan, Zeynep vd. (2012). Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin Kişilik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Turizm Sektörüne Uyumu Açısından Değerlendirilmesi, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, 23(2), Bacanlı, Hasan vd. (2009). Beş Faktör Kuramına Dayalı Bir Kişilik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT), Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), Barrick, R.M. & Mount, M.K. (1991). The Big Five Personality Dimensions and Job Performance: A Meta-Analysis, Personel Psychology, 44, Benet-Martínez, V. & John, O.P. (1998). Los Cinco Grandes Across Cultures and Ethnic Groups: Multitrait Multimethod Analysis of The Big Five in Spanish and English, Journal of Personality and Social Psychology, 75, Costa, Paul T. vd. (1991). Facet Scales for Agreeableness and Conscientiousness: A Revision of The Neo Personality Inventory, Personality and Individual Diffrences, 12(9), Costa, P.T. & McCrae, R.R. (1995). Domains and Facets: Hierarchical Personality Assessment Using The Revised Neo Personality Invertory, Journal of Personality Assessment, 64(1), Costen, W.M. & Barrash, D.I. (2006). ACE-Ing The Hiring Process: A Customer Service Orientation Model, Journal of Human Resources in Hospitality and Tourism, 5(1), Çivitli, N. & Arıcıoğlu, A. (2012). Beş Faktör Kuramına Dayalı Kişilik Özellikleri, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(23), Demirci, M. Kemal vd. (2007). Beş Faktör Kişilik Modelinin İşyerinde Duygusal Tacize Etkileri-Hastane İşletmelerinde Bir Uygulama, Journal of Azarbaijani Studies, 10, Gibson, James L. vd. (2012). Organizations Behavior, Structure, Processess, Irwin: McGraw-Hill Education. Greenberg, Jerald (2005). Managing Behavior in Organizations, New Jersey: Prentice

11 Turizm Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri: Türkiye de Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimine Yönelik Bir 427 Hall. Goldberg, L.R. (1992). The Development of Markers for The Big-Five Factor Structure, Psychological Assessment, 4(1), Greenwald, Anthony G. vd. (2009). Understanding and Using The Implicit Association Test: III. Meta-Analysis of Predictive Validity, Journal of Personality and Social Psychology, 97(1), Güney, Salih (2009). Sosyal Psikoloji, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Güzel, N.G. (2006). Yükseköğretimde Turizm Eğitimi ve Hizmet Kalitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Keleş, Y. (2017). Neden Turizm Eğitimi? Lisans Düzeyinde Turizm Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma, 18. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı Ekim 2017 (s ), Mardin. Keleş, Y. & Tuna, M. (2016). Örgütsel Adaletin Duygusal Emek Üzerindeki Etkisi: Antalya daki Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma, İşletme Araştırmaları Dergisi, 8(2), Kozak, M. & Kızılırmak, İ. (2001). Türkiye`de Meslek Yüksekokulu Turizm Otelcilik Programı Öğrencilerinin Turizm Sektörüne Yönelik Tutumlarının Demografik Değişkenlere Göre Değişimi: Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Uygulama, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, 12 (1), Köroğlu, Ö. (2014). Meslek Seçimi ile Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi: Turizm Rehberliği Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), Kuşluvan, S. & Kuşluvan, Z. (2000). Perceptions and Attitudes of- Undergraduate Tourism Students Towards Working in The Tourism Industry in Turkey, Tourism Management, 21, Lee, S. & Klein, H.J. (2002). Relationships Between Conscientiousness, Self- Efficacy, Self-Deception and Learning Over Time, Journal of Applied Psychogy, 87(6): Merdan, E. (2011). Kişilik Kariyer Seçimi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Özel Sektörde Bir Uygulama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. McCrae, R.R. & Costa, P.T. (2006). A Five- Factor Theory Perspective on Traits and Culture. Psychologie Française, 51, Mısırlı, İ. (2002). Turizm Sektöründe Meslek Standartları ve Mesleki Belgelendirme Sistemi (Sertifikasyon), Anatolia Turizm Araştırma Dergisi, 13(1), Özsoy, E. & Yıldız, G. (2013). Kişilik Kavramının Örgütler Açısından Önemi: Bir Literatür Taraması, İşletme Bilimi Dergisi, 1(2), Pelit, E. & Öztürk, Y. (2010). Otel İşletmeleri İşgörenlerinin İş Doyum Düzeyleri: Sayfiye ve Şehir Otel İşletmeleri İşgörenleri Üzerinde Bir Araştirma, İşletme Araştırmaları Dergisi, 2(1), Robbins, S.,P. & Judge, T.A. (2013). Organizational Behavior (Örgütsel Davranış). Ankara: Nobel Yayınları. Sevi, S.E. (2009). Psikobiyolojik Kişilik Modeli ve Beş Faktör Kişilik Kuramı: Mizaç ve Karakter Envanteri (TCI) ile Beş Faktör Kişilik Envanterinin (5FKE) Karşılaştırılması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Somer, Oya vd. (2002). Beş Faktör Kişilik Envanterinin Geliştirilmesi-1: Ölçek ve Alt Ölçeklerin Oluşturulması, Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), Somer, O. & Goldberg, L.R. (1999). The Structure of Turkish Trait Descriptive Adjective, Journal of Personality and So-

12 428 Yasin Keleş & Melike Çakır Keleş cial Pscyhology, 76(3), Soybalı, Hasan Hüseyin vd. (2017). Otellerde Uygulama Eğitimi Alan Öğrencilerin Uygulama Sonrası Görüşleri: Afyon Kocatepe Üniversitesi Örneği, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), Thoms, Peg vd. (1996). The Relationship Between Self-Efficacy for Participating in Self-Managed Work Groups and The Big Five Personality Dimensions, Journal of Organizational Behavior, 17, Ural, A. & Pelit, E. (2002). Türkiye de Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimi Veren Yükseköğretim Kurumlarının Örgütleniş Biçimleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(4), Ünlüönen, K. (2000). Turizm İşletmeciliği Öğretmenlik Programlarının Öğrenci Beklentileri ve Algılamaları Açısından Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 3, Yelboğa, A. (2006). Kişilik Özellikleri ve İş Performansı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 8(2), Vecchio, Robert P. (1988). Organizational Behavior, London: The Dryden Press.