Dördüncü Hafta. Ölçme (Veri Toplama Araçları)

Transkript

1 Araştırma Yöntemleri Dördüncü Hafta 2 Ölçme (Veri Toplama Araçları) Ölçme, bir niteliğin gözlenip, gözlem sonucunun sayı veya başka bir sembol ile ifade edilmesidir. Ölçme, gerçek dünyanın unsurlarını sayı veya sembolle ifade etme sürecidir. Ölçmenin üç temel bileşeni vardır: 1) Ölçülecek nitelik/nitelikler 2) Niteliklerin eşleştirilebileceği uygun sayılar veya semboller 3) Ölçülen nitelikle ilgili miktarın belirlenmesinde esas alınacak ölçme kuralları Sonuç olarak ölçme, bireylerin ya da nesnelerin niteliklerinin uygun araçlar kullanılarak gözlenmesi, gözlem sonuçlarının sembollerle ifade edilmesidir. 1

2 3 Ölçek ve Ölçek Türleri Ölçekler; değişkenlerin sayısal olarak gösterilmelerini sağlayan şekil ve yöntemlerdir. Ölçek Türleri Sınıflandırma Ölçeği: Bu ölçeklere aynı zamanda gruplama ölçekleri de denmektedir. Miktar göstermez. Ölçeği: Bu ölçekle elde edilen puanlar miktar göstermezler. Yani büyüklük ifade etmezler. Bir kişi yada nesneyi tanımlamak için kullanılırlar. Erkek=1; Kadın=2 İstanbul=34; Kütahya=43 İşletme=1; İktisat=2; Kamu Yönetimi=3; Maliye=4; Uluslararası İlişkiler=5 Bu ölçek düzeyinde elde edilen veriler için frekanslar, yüzdeler ve Kay-kare testi yapılabilir. İlişki ölçüsü olarak bağlantı (olabilirlik) katsayısı bulunabilir. Benzer özelliklerden yararlanmak ve aynı özellikleri taşıyanları bir grupta toplamaktır. Nitel değişkenlerdir. Ölçmeye ve bir birim cinsinden sayı ile gösterilmeye uygun düşmediklerinden gruplamaya tabi tutulurlar. Gruplarda bulunan elemanları sayarak, frekans dağılımını ve modu bulmak, kay-kare testi yapmak mümkündür. Daha ileri istatistik işlemleri uygulama olanağı yoktur. 4 Sınıflandırma ölçeklerinin belli bir başlangıç noktası ve birimi yoktur. Sınıflamada kullanılan sembollerin özel anlamı yoktur. Bu tür ölçeklerin iki temel özelliği vardır: 1) Simetriklik: Benzer özellikleri nedeniyle aynı grupta yer alan varlıklar, birbirlerinin simetriğidirler. Örneğin; 10 Fen C sınıfındaki öğrencileri «gözlüklüler» ve «gözlüksüzler» olarak ikiye ayıralım. Gürkan ve Furkan gözlüklü iseler, birbirlerinin simetriğidirler. 1) Geçişlilik: Selim, Ertuğrul un kardeşidir. Ertuğrul da Süleyman ın kardeşidir. O halde, Selim ile Süleyman kardeştir. 2

3 5 Sıralama Ölçeği: Bir değişken bu ölçek kullanılarak ölçüldüğü zaman, puanlar sıra dizisini gösterir. Sıralama Ölçeği: Bu ölçek ile elde edilen puanlar, bir sıra dizinini gösterirler. Örneğin, 1 puanı değişkenin en düşük yada en yüksek değerini gösterirken, 2 puanı ikinci en yüksek yada en düşük değerini gösterir. Denekleri öğrencilerin akademik başarılarına yada bireyleri öğrenim düzeylerine göre sıraya dizmek öyledir. Bu ölçekte kullanılan uygun istatistikler, ortanca, yüzdelik, çeyrek sapma, sıra farkları korelasyon katsayısı, işaret testi, Mann-Whitney U-testi vb. İlişkiler eşitliğin olmadığı terimlerle ifade edilirler, x<y, x>y gibi. Sıralama genellikle, gruplamadan sonra yapılan bir işlemdir. Objeleri, herhangi bir özelliğe sahip olma derecelerine göre sıraya koymaktır. Benzer özellikler bakımından, en üstün olandan en geri olana doğru 1 inci, 2 inci, 3 üncü, 4 üncü seklinde sıralamaktır. Sıraya konulduktan sonra ortak özellik önemini kaybeder. Önemli kimin kimden daha çok, daha az veya küçük-büyük oluşudur. Bu ölçek için uygun istatistikler; ortanca, yüzdelik, çeyrek sapma, sıra farkları korelasyon katsayısı, işaret testi ve Man-Whitney U vb. testlerdir. 6 Nesneleri belli bir özelliğe sahip oluş derecesine göre sıralayan ölçek türüdür. Bu ölçekle nesneler en büyükten en küçüğe, en ağırdan en hafife veya tersi işlemleri yapılır. Bu ölçekte verilen rakamların matematiksel anlamı yoktur. Sadece özelliğin azlık-çokluk ya da büyüklük-küçüklük sırasını verir. Bu tür ölçekler kullanılarak elde edilen ölçümler arasında büyüklük, küçüklük karşılaştırmaları yapılabilir ancak toplama, çıkarma, çarpma gibi matematiksel işlemlerin kullanılmasıyla yapılacak hesaplamalar anlamlı sonuçlar vermez. Örneğin: - ÖSS yi ikinci tercihle kazanmak, - Rakamları 1, 2, 3, 4, 5 gibi sıralamak, - Nesneleri A, B, C, gibi sıralamak, - Öğrencileri kısadan-uzuna doğru sıralamak, - Öğrencileri KPSS deneme sınavında aldıkları puana göre birinci, ikinci, üçüncü gibi sıraya dizmek. Sıralama ölçeklerinde sıfır (0) değerinin bir anlamı yoktur. Örneğin; Öğrenci sıfırıncı sırada diyemeyiz. 3

4 7 Bu ölçek türüyle elde edilen ölçme sonuçları arasında iki tür ilişki vardır: 1. Geçişlilik: Ahmet, Mehmet ten daha uzun, Mehmet de İsmet ten daha uzun ise Ahmet de İsmet ten uzundur. Bu geçişlilik ilkesi A>B ve B>C ise A>C şeklinde gösterilir. 2. Asimetriklik: Ahmet Mehmet ten uzun ise Mehmet de Ahmet ten uzundur diyemeyiz. Bu ilişki asimetrik bir ilişkidir yani (A>B ise BA değildir). 8 Aralık Ölçeği: Bu çeşit ölçeklerde bir başlangıç noktası vardır. Başlangıç noktasından itibaren, ölçek eşit aralıklara bölünmüştür. Ancak başlangıç noktası kesin değildir, mutlak yokluğu göstermez, izafi olarak kabul edilmiş bir noktadır. Bu bakımdan birimler birbirinin iki katı veya yarısı değildir. Biri diğerindenşu kadar fazla ya da eksiktir. Bu ölçme biriminin keyfi bir başlangıç noktası vardır ve bu nokta sıfır ile tanımlanabilir; ancak sıfır ölçülen özelliğin yokluğunu göstermez. Aralık ölçekleri, objeler arasındaki farkın miktarını göstermektedir. Onun için toplama, çıkarma gibi hesaplama işlemleri yapılabilir. Her tür istatistik işlemi uygulanabilir. Termometreler, puanlar aralık ölçeklerine örnektir. Bu ölçek için uygun istatistikler; aritmetik ortalama, standart sapma, pearson korelasyon, t ve F testidir. 4

5 9 Eğer birçok nesnenin, belli bir başlangıç noktasına göre ve belli bir özelliğe sahip oluş derecesi bakımından eşit aralıkla sıralandığı ya da sıralar arasındaki farkların eşit olduğu düşünülürse sıralama ölçeğinden eşit aralıklı ölçeğe geçilmiş olur. Özellikleri: 1. Eşit aralıklı ölçeklerde başlangıç noktası keyfi olarak saptanır. Bu başlangıç noktası gerçek yoğunluğu ifade etmez. 2. Başlangıç noktasının ileri/geri/sağa/sola kaydırılması sonucu değiştirmez. Bundan dolayı geliştirilecek ölçme aracı için herkes ihtiyari bir başlangıç noktası seçebilir. 3. Bu ölçekle tanımlanmış değişmez bir birim vardır. Ölçek başlangıç noktası itibariyle her iki yana doğru bu birimle eşit olarak bölümlenmiştir. Birimler arası aralıklar eşittir Eğitim ve psikoloji alanında en çok kullanılan ölçektir. Bu alanlarda kullanılan ölçeklerin sıfırı gerçek sıfır olmadığı için bu ölçekler eşit aralıklı ölçek özelliği taşırlar. 5. Aritmetik ortalama-standart kayma-korelasyon katsayısı gibi hesaplamalar yapılabilir. Eşit aralıklı ölçeklerdeki sıfır noktası, ölçülen özelliğin mutlak yokluğunu göstermediği için, bu ölçeklerle elde edilen ölçümler (ölçme sonuçları) üzerinde, toplama ve çıkarma işlemleri yapılabildiği halde, oran belirtmek, çarpma ve bölme işlemleri yapmak mümkün değildir. İki ölçüm arasındaki farkın miktarı anlamlıdır. Zekâ puanı 130 olan birinin zekâ puanı 65 olan birinden 65 puan daha fazla aldığı söylenebildiği halde iki kat daha zeki olduğu söylenemez. 5

6 11 Örneğin: Sıcaklık ölçmede kullanılan termometre eşit aralıklı ölçek esasına göre geliştirilmiştir. Çünkü; suyun donma noktası 0 C kaynama noktası 100 C olarak belirlenmiştir.iki nokta arası 100 eşit parçaya bölünerek her bir bölmeye 1 C denilmiştir. Takvimler de eşit aralıklı ölçek esasına göre geliştirilmiştir. Çünkü; başlangıç noktası miladi takvimde Hz.İsa nın doğumu, hicri takvimde Hz. Muhammed in (s.a.v.) Mekke den Medine ye Hicreti (sıfır) başlangıç noktası olarak seçilmiştir. IQ testleriyle zeka seviyesinin belirlenmesi ve eğitimde kullanılan testler. (Türkçe dersinden 50 soruluk bir test uygulaması olsun. Her sorunun 2 puan (eşit) olduğunu düşünürsek 40 soruyu doğru cevaplayan öğrenci yanlış doğruyu götürmediği sürece 80 puan alacaktır.) 12 Oran ölçeği: Sadece bu ölçekte elde edilen puanlar, değişkenin gerçek miktarını yansıtır. Çünkü puanlar gerçek miktarı ölçer, ölçekte eşit ölçme birimi vardır. Ölçeklerin en üstünü bu ölçeklerdir. Bu tip ölçeklerin aralıklı ölçeklerden tek farkı mutlak yokluğu gösteren bir başlangıç noktasının bulunmasıdır. Başlangıç izafi olarak kabul edilmiş bir nokta değil, mutlak yokluğu gösteren bir sıfır noktasıdır. Başlangıcının kesin yokluğu göstermesi ve aralıklarının eşit olması, bu ölçeklerle elde edilen sonuçlara her çeşit hesaplamanın uygulanabilmesini sağlar Oran ölçeklerinin kullanıldığı ölçmeler kesindir. Nicelik cinsinden değişkenler bu çeşit ölçeklerle ölçülür. Oran ölçekleriyle elde edilen verilere her tür istatistik işlemler uygulanabilir. 6

7 13 Ölçülen özelliğin başlangıç noktası gerçek sıfırsa ve birimleri arasında eşitlik söz konusu ise bu tür ölçeklere oranlı ölçek denir. Özellikleri: 1. Eşit aralıklı ölçekten en önemli farkı gerçek sıfır noktasına sahip olmasıdır. Başka bir deyişle oranlı ölçeklerin eşit aralıklı ölçeklerin tek farkı, mutlak yokluğu gösteren bir başlangıç noktasının olmasıdır. 2. En gelişmiş ölçek türüdür. 3. Bu ölçekle her türlü matematiksel ve istatistiksel işlemler yapılabilir. (Toplama, çıkarma, çarpma bölme) 4. Oranlı ölçek daha çok fen bilimleri alanında kullanılır. 5. Eşit aralıklı ölçekle yapılamayan bazı hesaplamalar oranlı ölçekle yapılabilir. 14 ÖRNEK : Oranlı ölçeklerde sıklıkla kullanılan araçlardır. Yabancı dil sınavında Duru 80, Berke 40 puan almıştır. Duru nun yabancı dil bilgisinin Berke nin yabancı dil bilgisinin iki katı kadar olduğunu öne süren bir kişi, bu ölçme sonuçlarının aşağıdaki ölçek türlerinin hangisiyle elde edildiğini kabul etmektedir? a) Aralıklı b) Sıralama c) Dereceleme d) Sınıflama e) Oranlı 7

8 15 Cevap: E Neden, E? Oranlı ölçekle yapılan ölçme sonuçları üzerinde oranlama yapılabilir. Uzunluk ölçümleri oranlı ölçeklerle yapılabilir. Ahmet 2 metre kardeşi Ayşe 1 metre boyunda ise, Ahmet kardeşinin iki katı uzunluğundadır denebilir. Başarı, zeka, tutum, davranış vb. özelliklerin ölçüm sonuçları ise eşit aralıklı ölçek ile yapıldığı için sonuçları oranlanamaz. Ali testten 100, Tolga 50 almışsa Ali iki kat daha fazla biliyor denemez. Açıklamada çok net bir şekilde, ölçme sonuçları üzerinde oranlamanın oranlı ölçekle yapılabileceği belirtilmektedir. Soru kökündeki gibi bir ifadeyi kullanan kişi, (Duru nun yabancı dil bilgisinin Berke nin yabancı dil bilgisinin iki katı kadar olduğunu öne sürmesi) bu ifadesi yanlış olmasına karşın, eşit oranlı ölçek türüyle bu sonucun elde edildiğini kabul etmektedir. 16 8

9

10 19 20 Ölçmede Hata Ölçmede üç hata türünden söz edilebilir: 1) Sabit Hata: Her ölçmede aynı oranda ve aynı yönde yansıyan hata bir başka ifade ile her ölçme işleminde aynı miktarda yapılan hatadır. Sabit hata, ortalamayı değiştirir ancak standart sapmayı değiştirmez. Örneğin; öğretmenin sınava giren herkese 5 puan fazla vermesi 2) Sistematik Hata: Ölçmeciden veya ölçme aracından kaynaklanan hatadır. Hem ortalamayı hem de standart sapmayı değiştirir. Örneğin; öğretmenin yazısı güzel olanlara ve sınıfta derse katılımı fazla olan öğrencilere sınavda 5 er puan eklemesi 3) Tesadüfi Hata: Ölçmecinin dikkatsizliği, katılımcıların ilgisizliği, ölçme anındaki psikolojik durum, ölçme ortamı gibi nedenlerle ortaya çıkan hatadır. 10

11 Ölçme Araçlarının Sınıflandırılması 21 Bireylerin çeşitli özelliklerini ölçmek amacıyla kullanılan araçlar, geniş anlamda, test olarak tanımlanırken, dar anlamda akademik başarıyı ölçen çoktan seçmeli testler için kullanılmaktadır. Soysal bilimler alanında sık kullanılan bir başka ölçme aracı ise anket tir. Anket, cevapları sürekli olmaktan çok süreksiz kategoriler kullanılarak elde edilen ve sınıflama düzeyindeki ölçmeleri yansıtan sorulardan oluşan bir ölçme aracıdır. 22 Anketle birlikte Gözlem ve görüşme teknikleri de bir ölçme aracı olarak kullanılmaktadırlar. Araştırmacı, anketle birlikte gözlem ve görüşme teknikleri de bir ölçme aracı olarak kullanılmaktadırlar. Araştırmacı ihtiyaç duyduğu verileri toplamak amacıyla bulunduğu kültür içinde ölçme aracını kendisi geliştirebilir. Bir diğer çözüm ise, aynı yapıyı ölçmek amacıyla farklı kültürlerde geliştirilen, geçerlik ve güvenirlik bakımından tatmin edici olan bir test uygulanabilir. 11

12 23 Test Geliştirme 24 Testin Amacının Belirlenmesi: Kime/kimlere uygulanacak? Hangi amaçla/amaçlarla kullanılacak? Test ile ölçülecek özelliklerin belirlenmesi: Tutum, kaygı, başarı, bağlılık vb. Ölçülecek özelliğe en uygun madde türlerinin seçilmesi: Madde yazımı suretiyle madde havuzu oluşturmak Teknik denetim ve dilsel anlaşılırlığın incelenmesi: Maddelerin ölçme yeterliliklerinin olup olmadığını ve dil açısından anlaşılabilirliğinin incelenmesi 12

13 25 Uzman görüşü alınması: Test maddelerini alana uygunluk, ölçme yeterliliği ve anlaşılabilirlik açısından uzmanlara inceletmek. Uzmanlar, alandan ve dil bilimciler arasından seçilmelidir ve uzman sayısı mümkünse tek sayı olmalıdır. Ön uygulamanın yapılması: pilot uygulamanın yapılması Geçerlilik ve Güvenilirlik analizlerinin yapılması: test istatistiklerinin hesaplanması, madde analizlerinin yapılması, geçerlilik ve güvenilirlik analizlerinin yapılması ve teste sonşeklinin verilmesi GÜVENİRLİK 26 Testin ölçmek istediği özelliği ne derece doğru ölçtüğü ile ilgilidir. Bir ölçme aracının güvenilir olabilmesi için, duyarlı, kararlı ve tutarlı olması gerekir. Duyarlılık, Hatası az olan ölçmedir. Hata azaldıkça ölçme daha duyarlı olur. Kararlılık, Birden fazla ölçmenin aynı ya da yakın sonucu vermesidir Tutarlılık, Bir nitelik aynı araçlarla birden fazla ölçüldüğünde, birbirinden farklı olmayan sonuçlar çıkarsa, ölçme aracı kararlıdır. 13

14 27 GÜVENİRLİĞİ SAĞLAMA YÖNTEMLERİ Tek Uygulamaya Dayalı Yöntemler Kuder-Richardson KR-20 / KR-21 Cronbach Alpha(α) Hoyt un Varyans Analizi Testi Yarılama Çift Uygulamaya Dayalı Yöntemler Eşdeğer (Alternatif,Paralel) Formlar Yöntemi Test-Tekrar Test Yöntemi 28 Tek Uygulamaya Dayalı Yöntemler: Kuder-Richardson KR-20: Test maddesine verilen cevaplar 1 (doğru) ve 0(yanlış) ile puanlandırıldığında kullanılır Cronbach Alpha(α): Özellikle cevapların derecelendirme ölçeğinde elde edilen durumlarda kullanılır. Hoyt un Varyans Analizi: Güvenirlik değeri, pratikte, bireylere ait kareler ortalamasının (varyansın) hata kareleri ortalamasından farkının bölünmesiyle elde edilir. Testi yarılama yöntemi: Testin iki yarısı arasındaki tutarlılık araştırılır. Tek numaralı sorular bir yarı, çift numaralı sorular bir yarı oluşturur. Elde edilen iki yarı; iki ayrı testmiş gibi kabul edilip aralarındaki korelasyon hesaplanır. Bu yöntem, testin bir kez uygulanmasına dayandığından kullanışlıdır. 14

15 29 İki Uygulamaya Dayalı Yöntemler Eşdeğer (Paralel) testler yöntemi: Testin iki kez uygulanmasından kaynaklanan olumsuzlukları gidermek için eşdeğer formlar geliştirip uygulanır. Geliştirilen iki form aynı gruba aynı anda uygulanır. İki testten elde edilen puanlar arasındaki korelasyon katsayısı hesaplanır. Test-tekrar test yöntemi: Test aynı gruba belirli bir aralıkla iki kez uygulanır. Birinci uygulama ile ikinci uygulama puanları arasındaki ilişki/korelasyon hesaplanır. Korelasyon katsayısı (Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı r ) ile arasında bir değerdir. Güvenirlik için katsayının a yaklaşması gerekir. 30 ÖLÇMENİN STANDART HATASI Belli olasılıklar için testten alınan puanların gerçek puandan olan sapma miktarını hesaplamada kullanılır. Gözlenen puanların gerçek puanlardan olan sapma miktarlarının bilinmesi durumunda, belli olasılıklar dahilinde gerçek puanların alabileceği alt ve üst sınır değerleri bulunabilir. Bu değerler gerçek puanın güven aralığını gösterir. 15

16 31 GÜVENİRL RLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Testin uzunluğu: Soru sayısı arttıkça güvenirlik artar Ölçülen niteliğin genişliği: Gruptaki değişiklik ne kadar fazla ise güvenirlik o kadar yüksek olur. Bu nedenle birkaç sınıfta uygulanan testin güvenirliği bir sınıfta uygulanan testin güvenirliğinden daha yüksektir. Test uygulama şartları: Sınav süresi, bireylerin güdülenme düzeyleri, dikkatsizlik, gürültü, ölçmeyi yapan kişinin uygulama anındaki davranışları. 32 Geçerlilik Bir ölçme aracının her şeyden önce, ölçülecek özellik ya da özellikleri tam ve doğru olarak ölçmesi ve ölçülmesi söz konusu olmayan başka özelliklerle karıştırılmadan ölçülebilmesidir. Bu nitelik aynı zamanda aracın kullanış maksadına hizmet etmesi demektir. 16

17 33 Geçerlilik Türleri Geçerlik Türleri: 3 ana maddede toplayabiliriz. Bunlar; Kapsam geçerliği: Bir ölçme aracının yoklanması gereken tüm davranışları kapsayıp kapsamadığı ile ilgilidir. Yordama geçerliği: Puanların ileri performanslara ilişkin tahminlerde dayanak olarak kullanıldığı durumlarda kullanılır Yapı geçerliği: Bilimin kuramsal boyutunda var olan olgular, kavramsal veya işlevsel olarak tanımlanırlar ve olgular arasındaki ilişkiler ölçmeden yararlanılarak açıklanmaya çalışılır. İspatlanamayan ve, ancak ölçme ile fark edilebilen bu olgulara yapılar denir. Geçerliliği Etkileyen Faktörler 34 Ölçme Sonuçlarının güvenirliği: Bir testten elde edilen puanların geçerliği, puanların güvenilir olmasını gerektirir. Ölçme Yöntemi ve madde sayısı: Bir testin ölçmeyi amaçladığı davranışların iyi bir örneklemi olması beklenir. Bunun için hem testte yer alacak maddelerin sayıca yeterli olması hem de kaliteli olmaları beklenir. Puanlayıcı Yanlılığı: Öğrencilerin teste veya yazılı bir sınava verdikleri cevapları puanlandırmada puanlayıcıların(öğretmen, araştırmacı vb.) yazının güzelliği, öğrencinin sınıf içindeki davranışları gibi değişik faktörleri gözeterek fazla veya eksik puan vermesi geçerliği düşürecektir. Uygulama Koşulları: Ölçmelerin standart, uygun koşullarda yapılmaması da geçerliği olumsuz yönde etkiler. Örneğin sınav ortamının uygun olmaması vb. gibi dış faktörlerin test puanlarına karışması nedeniyle sonuçların geçerliğinin düşeceği açıktır 17

18 Ölçme Araçlarının Özellikleri * Bilimsel araştırma sürecinde kullanılan her türlü ölçüm aracı güvenilir ve geçerli olmalıdır. * Bir ölçüm aracının güvenirliği tutarlı ölçüm yapabilmesini; geçerliliği ise ölçülmek isteneni ölçebilme derecesini gösterir. Güvenilir, fakat geçerli değil Güvenilirve geçerli Ne güvenilir, ne de geçerlidir 36 Madde Analizi Madde özelliklerini incelemeye yönelik analizlerdir. Madde analizlerinde sıklıkla kullanılan iki istatistik madde güçlüğü ve madde ayırt ediciliğidir. Madde güçlüğü, yetenek testleri, başarı testleri gibi bilgi ve becerilerin ölçüldüğü testlerde yer alan maddelerin doğru cevaplanma oranını gösterir. Madde ayırtediciliği, maddelerin ölçülen özellikle ilgili olarak bireyleri ne derece ayırt ettiğini gösterir. Testin ölçmeyi amaçladığı özelliğe yüksek düzeyde sahip olan bireylerle, düşük düzeyde sahip olan bireyleri ayırt etme gücüdür. 18

19 37 Anket İnsanların yaşama koşullarını, davranışlarını, inançlarını veya tutumlarını betimlemeye yönelik bir dizi sorulardan oluşan bir araştırma materyalidir. 38 Avantajları Farklı bölgelerden, çok daha büyük gruplara hızlı uygulama olanağı olması maliyetinin düşük olması Dezavantajları Cevaplayıcıyı güdülemede sorunlar olması Hazırlanan sorularının cevaplanmasının gerekliliği Duyarlı konularda bilgi toplanmasının güç olması 19

20 39 Anket, ölçülmek istenilen özelliklere göre bölümlere ayrılır ya da her amaç için ayrı bir anket hazırlanır. Ölçülen özelliğe göre 4 farklı soru grubu kullanılır. 1.Olgusal Sorular 2.Bilgi Soruları 3.Davranış Soruları 4.İnanç ve Kanı Soruları 40 ANKET GELİŞTİRME SÜRECİ Birinci aşama: Problemi Tanıma Problem tanımlamada incelenecek temel değişken ve ilgili değişkenler kuramsal çerçeve ve ilgili araştırmalardan yararlanılarak belirlenmeye çalışılır. Değişkenlerin belirlenmesi, hem araştırmanın hem de hazırlanacak anketin sınırlarını belirlemeye yardımcı olur. 20

21 41 İkinci aşama: Madde Yazma Araştırmacı, alt problemlerde(amaçlarda) yer alan değişkenlerden yola çıkarak ihtiyaç duyulan verilerin toplanmasına yönelik maddeleri yazar. Açık uçlu sorular a.yorumlama soruları b.listeleme soruları c.boşluk doldurma soruları Kapalı uçlu sorular a.sınıflama soruları b.sıralama soruları c.dereceleme soruları 42 Yorumlama sorusu: Örnek: Size göre zihinsel engelli çocukların kaynaştırma uygulamalarında karşılaşılan sorunlar nelerdir?lütfen yazınız. Listeleme sorusu: Örnek:Size göre akademik başarısızlığın nedenleri nelerdir?lütfen yazınız Boşluk doldurma sorusu: Örnek:Kaç yıldır öğretmenlik yapmaktasınız? Lütfen yazınız.. Sınıflama soruları: Örnek:Sizegöre öğrenci disiplinsuçlarının en önemli nedeni nedir? 1-Öğretmen öğrenci iletişimindeki yetersizlik 2-Okul yönetiminin baskıcıtutumu 3-Aile içi sorunlar 4-Akademik başarısızlık (birden fazla seçenek işaretlenebilir) Sıralama soruları: Örnek:Okulda teknolojinin etkin kullanılmama sebeplerini en önemli gördüğünüzden başlayarak en az önemliye doğru sıralayınız.(1=en önemli). Öğretmenin bilgi eksikliği Öğretmenlerin teknoloji kullanımına ilişkin olumsuz tutumu Yöneticilerin teknoloji kullanımına ilgisizliği Öğrencilerin teknoloji kullanımı konusundaki bilgisizliği Öğrencilerin teknoloji kullanımının yararına inanmamaları Dereceleme sorusu: Bu tür sorular, cevapların oluşturulan bir derecelendirme ölçeği üzerinde toplanmasını gerektirir Hiçbir zaman - Bazen - Her zaman Kötü - Orta - İyi - Çok iyi Kesinlikle katılmıyorum -Katılıyorum -Kararsızım Katılıyorum - Kesinlikle katılıyorum 21

22 43 Üçüncü aşama: Uzman Görüşü Alma ve Ön Uygulama Formunu Oluşturma Bu aşamada, ilk olarak ankette yer alan maddeler, ihtiyaç duyulan olgusal ve/veya yargısal verileri kapsamında ve toplamada ne derece yeterlidir? sorusunun cevabı aranır. Ön uygulaması yapılacak olan anketin üç temel bileşeninden söz edilebilir: 1. Kapak sayfası ve sunuş yazısı 2. Anket cevaplama yönergesi 3. Anket soruları 44 Ön uygulama, anketin geçerlilik ve güvenirliliğinin gözleme dayalı verilerle sorgulandığı bir aşamadır. Ön uygulama için gerekli örneklem büyüklüğü ve uygulama sonuçlarının nasıl değerlendirileceğini iki başlıkta söyleyebiliriz: 1.Soruların farklı özellikleri ölçmesi 2.Soruların aynı özellikleri ölçmesi 22

23 45 Anket Uygulama Biçimi Yüz yüze görüşme Postayla Telefonla Bilgisayar yoluyla 46 Anket geliştirme ile ilgili öneriler Anketi kısa ve öz tutun Araştırmacı, gereksinim duyulan bilgiyi tam olarak tanımlamalı ve bu bilgiyi elde edebilmek için mümkün olan en az soruyu sormalıdır.doğrudan ilgili olmayan sorulardan ve bunu da bilsek fena olmaz şeklindeki sorulardan kaçınılmalıdır. Sorular tek bir amaca yönelik olsun Örneğin XX firmasını güvenilir ve başarılı buluyor musunuz? sorusunda iki durum sorgulanmaktadır.firma güvenilir bulunabilir, ancak başarılı bulunmayabilir. Kafa karıştırıcı, yoruma açık sorulardan kaçının Geliriniz nedir» sorusu belirsiz bir sorudur. Gelirden yıllık/aylık, cevaplayanın/tüm ailenin, maaş/diğer tüm gelirler mi kastediliyor belli değildir. 23

24 47 Sorularda basit ve tek anlama sahip sözcükler kullanın, katılımcıya tanıdık olmayan teknik terimler kullanmaktan kaçının Örneğin, hedef kitle eğitim düzeyi düşük bireylerden oluşuyorsa, sorunun içinde vizyon, bağlama göre farklı anlama gelebilen manipülasyon gibi sözcükleri kullanmaktan kaçınmak uygun olacaktır. Hazırladığınız soru listesi üzerinde geribildirim alın Sorulara hedef kitlenin aynı anlamı yükleyeceğinden ve ona göre cevaplayabileceğinden emin olunuz.düz bir cümlenin olumsuzluğunu (mutluyum-mutlu değilim), zıt bir kutup(mutluyum-kötüyüm) kullanmaya göre daha yüksek iç tutarlık gösterdiği söylenebilir. Kişisel ve gizlilik gerektiren hassas soruları anketin sonuna yerleştirin Rahatsız edici soruların erken orta çıkması, cevaplayıcıların anketi bırakmalarına neden olabilir.bu nedenle cevaplayıcıların, anketin amacını anladıktan sonra tüm sorulara cevap vermeleri olanaklı olacaktır. 48 Cevap kategorilerini mantıksal olarak düzenleyin Pratik veya mantıksal bir nedenle seçilmesi beklenmeyen bir seçeneğe ölçekte yer verilmemelidir. Örneğin, Eşine onu sevdiğini ne kadar sıklıkla söylersin sorusu için asla seçeneği yerine hemen hemen hiç seçeneği kullanılması önerilir. Ankette belli bir konuda karşılaşılan güçlükleri veya tutum, kaygı gibi psikolojik özellikleri ölçüyorsanız olumlu ve olumsuz sorulara yer verin Kişilerin her konuyu ölçeğin aynı ucunda işaretleme eğilimi vardır.ankette anlam itibariyle olumlu veya olumsuz sorulara yer verilmesi, bireylerin soruları bir bütün olarak algılayıp tümüne katılıp katılmamaktansa, her soruyu bağımsız olarak değerlendirmelerine yöneltebilir. Uygun bir kategori dili ve mantığı seçin Bazı durumlarda cevaplayıcıların bir ifadeye katılıp katılmadıklarını değerlendirmede, 1.Katılıyorum ve 2.Katılmıyorum seçenekleri yeterli olabilir. 24

25 49 Açık uçlu sorulardan ve sorularda diğer seçeneğini kullanmaktan kaçının Cevaplayıcılarda anketi cevaplamada isteksizlik oluşturan, cevaplayıcının yazma yazma yetersizliğin bulunması ihtimali nedeniyle açık uçlu sorulardan; kendilerine sunulan soruları beğenmeyenler için kolaya kaçmanın bir yolu olan diğer seçeneğini sorularda kullanmaktan kaçınınız. Kategorileri gereksiz bir şekilde çoğalmaktan kaçının Tipik bir soru şöyledir: Medeni durumunuz. 1.Bekar 2. Evli 3.Dul 4.Boşanmış 5.Ayrı Bu tip bir soru, genellikle normal bir aile yapısını ayırt etmek için kullanılır.amaç böyle ise gereksiz ayrımlardan kaçınılarak seçenekler, 1.evli ve eşiyle yaşıyor 2.Diğer şeklinde düzenlenebilir.amaç sadece kişinin evli olup olmadığını belirlemek ise cevap seçenekleri, 1.Evli 2.Bekar şeklinde olabilir. 50 Ölçek noktalarını gereksiz şekilde çoğaltmaktan kaçının Derecelemeli ölçeklerde ölçek noktalarının(seçeneklerin) gereksiz çoğaltımı, cevaplayıcıyı cevap düzeylerindeki çok küçük farklar arasında rahatsız edici ve kafa karıştırıcı bir tercih yapmaya itebilir.örneğin; Asla Nadiren / Ara sıra / Neredeyse sık sık / Çok sık / Nereyse Daima / Daima Araştırmalar sonucu birçok deneğin, cevap düzeyin altı veya yediden daha fazla olması durumda güvenilir bir şekilde ayırım yapamadığını göstermektedir. Orta noktası (nötr/tarafsız) olan ölçekleri dikkatli kullanınız Nötr cevapların kullanımının mantığı, kişinin kendisine yöneltilen bir soruya karşı belli bir yönde cevaplama olmaması durumunda, cevap verme olasılığının artacağıdır. 25

26 51 Cevaplayıcılardan cevap kategorileri arasında sıralama istemekten kaçının Cevaplayıcılar, bir defada yaklaşık altı seçenekten fazlasını mantıklı olarak sıralayamazlar.ayrıca birçoğu yönergeleri yorumlamakta hata yapar ve böylece de cevap verirken yanlışlık yapar. Sorular, cevaplayıcıyı yönlendirmemelidir. Soru katılımcıyı belli bir yönde (olumlu veya olumsuz) cevap vermeye yöneltmemelidir. Örneğin, Polisin halkla ilişkisini iyi buluyorsunuz, değil mi?. Sorusu olumlu cevap vermeye yönelten yanlı bir sorudur. 26