ÇOCUKLARDA DUYGU AYARLAYABİLME YETİSİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Transkript

1 30. BÖLÜM ÇOCUKLARDA DUYGU AYARLAYABİLME YETİSİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Lütfi ÜREDİ, Hakan ULUM DOI: /

2 Giriş Çocuk; fiziksel ve ruhsal açıdan olgunlaşmamış insandır. Başka bir ifade ile çocuk; insanın taze, tecrübe kazanmamış, ruhen ve bedenen gelişmemiş formudur. Çocukluk, insanın şekil almaya en müsait çağıdır. İnsanlar hayata geldiği günden, ölümüne kadar olan zamanda çocukluk dönemini yaşarlar. Çocukluk döneminde (0-18 yaş) karşılaşılan tüm olaylar ilerleyen yaşlarda insanların hayatında izler bırakır. İnsanların çocukluk döneminde edindikleri tecrübeler ve yaşadıkları olaylar ilerleyen yaşlarda onların yaşam tarzlarının temelini oluşturur. Yaşamları boyunca gidecekleri yol insanların çocukluğunda yönlenir. Bu yolun doğru olması açısından, çocukların duygusal gelişimi son derece önemlidir. Bu bağlamda alan yazında son zamanlarda sıkça duygu ayarlama kavramına rastlarız. Alan yazın incelendiği zaman, duygu ayarlama kavramının, içsel duygularla ilgili olduğunu görmek mümkündür. Beklenmedik durumlarda çevreden gelen etkilere verilecek tepkilere yönelik insanın kendisini ayarlaması söz konusudur. Kısacası çevresel etkiye verilecek duygusal tepkileri dengeleme sistemi yetkinliği olduğu görülmektedir (Gross, Richards ve John, 2006). Pek çok araştırmaya konu olan duygu ayarlama yetkinliği; çocuk gelişimi alanından, psikolojiye, psikopatolojiden, ruh sağlığı bozukluklarına kadar olan alanlarda çalışılan multi-disipliner bir konu olmuştur (Kapçı, Uslu, Akgün ve Acer, 2009). İnsanlar arasında kurulan ilişkilerin sağlam ve sağlıklı bir şekilde yürütülmesi açısından önemli bir yetkinlik olan duygu ayarlama çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi için çok önemlidir (Keser, 2010). Duygu ayarlama yetkinliği edinilmiş bir beceridir. Duygu ayarlama yetkinliği genelde çocukluk yıllarının ilk beş yılında kazanılır. Bu yetkinlik çocuklarda küçük yetilerin kazanılması ile başlar, büyük yetenekler haline dönüşür. Bunlar; duyguları tanıma, duyguları anlama, duyguları ayarlama ve duyguları uygun şekilde ifade etmeyi içeren yeteneklerdir. Bu yetenekler; davranışları düzenlemeyi, empatik ilişki kurmayı ve kültür uyumunu sağlar (Macklem, 2008). Duygu ayarlama bir başa çıkma stratejisi olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, bağımlı kişiler bilgisayar başındayken aşırı duygusal hisler yaşarlar (heyecan, korku vb.) veya uzun zaman internete bağlandığında, kaçınma ve tepkisiz kalmanın sakinleştiren etkisini hissederler (Cengizhan, 2005). Literatür incelendiğinde duygu ayarlamanın bazı önemli noktaları karşımıza çıkmaktadır. Bunlar: 1. Duygu ayarlama üç ayarlama düzeyinden meydana gelir. Bu düzeyler girdi, çıktı ve merkezi düzeylerdir. Örneğin aşıdan korkan çocuğun gözlerini yumması girdi ayarlama düzeyi; aklına aşının o kadar da kötü olmadığının gelmesi, en son aşı olduğunda da o kadar kötü bir tecrübe olmamasını anımsaması merkezi ayarlama düzeyi ve aşı yapacak kişi gelirken korkmayan bir tavır göstermesi ise çıktı ayarlaması düzeyidir. 2. Ayarlama terimi, duyguların engellemesi ya da kontrol altında tutulmasıdır. Kişi hedefe yaklaşırken duygusunu arttırır ya da azaltır. Örneğin, öğretmenine sinirlenen bir çocuk, kendisini sakinleştirerek duygu seviyesini düşürebilir ya da monoton bir işi başarmayı hedefleyen bir çocuk moralini yükselterek duygu seviyesini yükseltebilir. 3. Duygu ayarlama otonom ya da bağımlı bir şekilde gerçekleşebilir. Bazı çocuklar kendi kendine sakinleşerek aşı korkusunu yenerken (otonom), bazı çocuklar ebeveynlerinin kucağına alması ile sakinleşir (bağımlı). 4. Duygu ayarlamanın bir fonksiyonu, hedeflenen amaca ulaşmaktır. Öyle ki, duygular esnetilebilir ve hedef ile uyumlu olduğunda belirlenen hedefe ulaşılabilir. 5. Duygu ayarlama hangi duygunun ne kadar yoğunlukta ve ne kadar uzun sürede yaşanılacağı ile ilgilidir (Fujiki, Brinton, ve Clarke, 2002). Gross'a (2001) göre duygu ayarlama stratejilerine ilişkin yaklaşımlar, duygusal düzenleme hareketlerinin altında yatan süreçlerin kavramsal analizini yapmaktır. Şekil 1 de gösterilen duygu modelini kullanarak duygusal düzenleme hareketlerinin duygu oluşturma sürecindeki değişik 464

3 noktalara etki edebileceğini öne süren yaklaşımda, modelin duygu oluşturmada her bir düzenleme için potansiyel hedef olan bir dizi süreç içerdiğini öne sürer. Şekil 1 de görüldüğü gibi bireylerin duygularını düzenleyebildiği beş nokta vurgulanmaktadır. Bu beş nokta duygusal düzenleme süreçlerini sunar: durum seçimi, durum değişimi, dikkat yayılımı, bilişsel değişim ve cevap modülasyonudur. Şekil 1. Duygu düzenleme stratejilerinin beş grubuna açıklık getiren bir duygu düzenleme modeli süreci (Gross ve Thompson, 2007). Bu araştırmanın genel amacı; 6-13 yaşındaki ve yaş aralığındaki çocukların duygu ayarlayabilme düzeylerini ortaya çıkarmaktır. Bu genel amaç doğrultusunda 6-13 yaş aralığındaki çocukların duygu ayarlayabilme yetkinliğinin çeşitli değişkenler açısından nasıl farklılaştığı gözler önüne serilmeye çalışılmış ve aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır yaş grubundaki çocukların duygu ayarlayabilmeleri hangi düzeydedir? yaş grubundaki çocukların cinsiyetlerine göre duygu ayarlayabilme yetkinliği arasında anlamlı fark var mıdır? yaş grubundaki çocukların yaşlarına göre duygu ayarlayabilme yetkinliği arasında anlamlı fark var mıdır? yaş grubundaki çocukların annelerinin eğitim düzeyleriyle duygu ayarlayabilme yetkinliği arasında anlamlı fark var mıdır? Yöntem Araştırma betimsel nitelikte olup, tarama türü model kullanılmıştır. Tarama araştırmaları var olan durumu, var olduğu gibi açıklamayı amaçladığında betimsel nitelik taşır (Karasar, 2014). Bu doğrultuda kullanılan yöntemin, araştırmanın amaçlarını gerçekleştirmek için uygun olduğu düşünülmektedir. Araştırma kapsamında kullanılacak veriler elektronik formlar vasıtasıyla (Google Form) toplanmıştır. Elektronik ortamda çeşitli ağlar üzerinden (e-posta, sosyal medya vb.) Mersin de görev yapan öğretmenlere gönderilmiş, öğretmenler de velilerden araştırmacı adına araştırmaya katılım desteği istemiştir. Bu veri toplama yöntemi ile anne velilerin ve çocuklarının (gerektiğinde anne yardımı ile) formu doldurması sağlanmıştır. Bilgisayar ortamına aktarılan veriler araştırmanın alt problemleri doğrultusunda çözümlenmiştir. Çocuklarda duygu ayarlayabilme yetkinliğinin belirlenmesinde, tekil tarama modeli benimsendiğinden verilerin analizinde betimsel istatistik tekniklerinden frekans, yüzde, aritmetik ortalama vb. kullanılmıştır. Betimsel analizde amaç, elde edilen bulguları düzenleyip ve yorumlayıp okuyucuya sunmaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Çocuklarda duygu ayarlayabilme yetkinliğinin çeşitli değişkenler (cinsiyet, yaş, annenin eğitim düzeyi) açısından anlamlı bir farklılık gösterip 465

4 göstermediğini test etmek için ise Bağımsız t-testi ve ANOVA uygulanmıştır. Araştırma betimsel nitelik taşıdığından ve iki grubun sürekli bir değişken üzerinden aldıkları değerler karşılaştırılacağından t-testi kullanılması, veriler normal dağılım gösterdiğinden parametrik testlerden tek yönlü ANOVA testinin kullanılması uygundur. Katılımcılar Bu çalışmanın evrenini Mersin ili merkezi ve ilçelerinde yaşayan 6-13 aralığında çocuklar oluşturmaktadır.evrende yaşayan tüm anne ve çocuğa ulaşılması mümkün olmadığından evreni temsil eden örneklemin yansız seçilmesi yoluna gidilmiştir. Örneklem seçiminde basit tesadüfî örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Basit tesadüfî örnekleme yönteminde, evrendeki her birimin örnekleme seçiminde eşit ve bağımsız olma olasılığı göz önüne alınarak yansız olarak seçim yapılır (Balcı, 2015). Araştırmaya 220 çocuk katılmıştır. Tablo 1. Katılımcıların Demografik Bilgileri. f % Toplam Cinsiyet Erkek Kız Yaş Annelerin Mezuniyeti İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul/ Ön Lisans Lisans Lisansüstü Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplamak amacıyla kişisel bilgi formu ve Duygu Ayarlama Ölçeği kullanılmıştır. Kişisel Bilgi Formu Demografik özellikler hakkında bilgi edinmeyi amaçlayan, araştırmacılar tarafından literatür incelenerek hazırlanmış olan bu formlarda çocukların cinsiyeti, yaşı ve annelerin eğitim bilgisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Oluşturulan bu form bilgisayar ortamına aktarılarak, katılımcılara elektronik form olarak sunulmuştur. Duygu Ayarlama Ölçeği Asıl adı Emotion Regulation Checklist olan Duygu Ayarlama Ölçeği Shields ve Cicchetti (1997) tarafından geliştirilmiş olup 6-13 yaş grubundaki çocukların duygu ayarlama yetkinliğini değerlendirmek amacıyla oluşturulmuştur (Shields ve Cicchetti, 1997). Türkçeye uyarlamasını 466

5 gerçekleştirmek ve duygu ayarlamanın bir dizi sosyo-demografik değişkenlerle ilişkisini incelemek amacı ile Kapçı ve arkadaşları (2009) bir çalışma yürütmüşlerdir. Ölçeği geliştiren yazarlardan biri olan D. Cicchetti 'den ölçeğin Türk çocuklarına uyarlanmasıyla ilgili iznin alınmasının ardından bağımsız iki akademisyen tarafından ölçek önce İngilizceden Türkçeye, daha sonra Türkçeden İngilizceye çevrilmiştir. Anadili Türkçe olan, ancak iyi düzeyde İngilizce bilen bir grup anne (n=12) her iki formu bir hafta arayla doldurmuştur. Türkçe ve İngilizce formlar arasındaki ilişki.95 olarak hesaplanmıştır. 4 lü derecelendirme (1 Hiç bir zaman - 4 Hemen her zaman) kullanılan ölçek toplam 24 madde ve 2 alt boyuttan oluşmaktadır (Akın, 2015). Alt ölçekler Değişkenlik/Olumsuzluk ve Duygu Ayarlama boyutlarıdır. Değişkenlik/Olumsuzluk alt-ölçeğinde bulunan maddeler 22, 12, 17, 20, 24, 8, 10, 13, 2, 14, 19, 6, 9, 11, 5 iken, Duygu Ayarlama alt-ölçeğinde bulunan maddeler 7, 1, 16, 18, 3, 21, 15, 4, 23 tür. Ölçekte ters çevrilecek maddeler bulunmakla beraber bu maddeler 9, 11, 5, 7, 1, 3, 21, 15, 4, 23 tür. Ölçekten alınan toplam puanın yüksekliği çocuğun duygu ayarlamasının düşük düzeyli olduğunu göstermektedir (Kapçı vd., 2009). Duygu Ayarlama Ölçeği araştırmacılar tarafından bilgisayar ortamına aktarılarak, katılımcılara elektronik form olarak sunulmuştur. Tablo 2. Çocuklarda Duygu Ayarlama Ölçeği Alt Ölçeklerinde Bulunan Maddeler. Alt-Ölçek Alt-Ölçekte Bulunan Maddeler Değişkenlik/Olumsuzluk Duygu Ayarlama Bulgular Tablo 3 de alt ölçeklerden alınan puanlara göre çocukların duygu ayarlama düzeyleri gösterilmiştir. Tablo 3 incelendiğinde 6-13 yaş aralığındaki çocukların hem alt ölçeklerde hem de ölçeğin genelinde duygu ayarlama düzeyi puanlarının orta düzeyde olduğu görülmektedir. Tablo 3. Alt Ölçeklerden Alınan Puanlara Göre Çocukların Duygu Ayarlama Düzeyleri. Faktörler N Min. Puan Mak. Puan Puan Ss Duygu Ayarlama Değişkenlik/Olumsuzluk Duygu Ayarlama (DAÖ) Toplam Elde edilen bulgulara göre 6-13 yaş aralığındaki çocuklarda duygu ayarlama düzeyinin orta düzeyde çıkması; çocukların gelişim basamaklarının hemen başında olmasına, çevresel faktörlere, alışkanlıklarına, aile yapılarına bağlanabilir. Burada bir denge söz konusudur. Çocukların duygu ayarlayabilme yetileri ne düşük ne de yüksek düzeydedir. Yaşlarından kaynaklı gelişimsel eksiklikleri, tecrübesiz olmaları onların duygu ayarlama düzeylerini düşürücü etkiye sebebiyet verirken; ailelerin bilinçli olması, onlara sorumluluk aşılaması, otokontrol becerilerini geliştirici etkinlerle desteklemesi duygu ayarlayabilme düzeylerini yükseltici etki gösterir. Tablo 4 incelendiğinde cinsiyet bakımından ölçeğin tamamını içeren tek faktörlü yapıyı ifade eden toplam duygu ayarlayabilme ve alt faktörlerden değişkenlik / olumsuzluk ve duygu ayarlamada cinsiyete göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Tek faktörlü yapıyı ifade eden toplam duygu ayarlayabilme t(218)=2.28, p<.05; alt faktörlerden değişkenlik / olumsuzluk t(218)=2.10, p<.05; yine alt faktörlerden duygu ayarlama t(218)=2.35, p<.05 dir. Yükselen puanlar yüksek düzeyde negatif tutumları gösterdiğinden erkek çocukların duygu ayarlayabilme yetkinlikleri, kız çocuklarınkinden toplam duygu ayarlayabilme puanları ve alt faktörlerden; değişkenlik / olumsuzluk, duygu ayarlama puanları açısından daha fazladır. 467

6 Tablo 4. Çocukların Duygu Ayarlayabilme Düzeylerinin Cinsiyete Göre Değişimi Tablosu. Faktörler Cinsiyet N X Ss Sd t p Değişkenlik/Olumsuzluk Erkek Kız Duygu Ayarlama Erkek Kız Toplam Erkek Kız yaş aralığındaki kız çocuklarının duygu ayarlayabilme yetkinliklerinin erkek çocuklarına oranla daha az olmasının nedeni kız çocuklarının gelişimsel özelliklerine bağlanabilir. Kız çocuklarının duygusal yapısının daha hassas olması ve erinlik yaşına erkeklerden daha önce girmesi duygularını kontrol etmesine olumsuz etki yapabilir. Tablo 5. Çocukların Duygu Ayarlayabilme Düzeylerinin Annelerin Öğrenim Düzeylerine Göre Değişimi ANOVA Tablosu. Varyansın Kaynağı Sd f p Anlamlı fark Kareler toplamı Kareler ortalaması Gruplar arası C-A C-B D-A D-B D-C Gruplar içi D-E E-A E-B F-A F-B Toplam Analiz sonuçları, çocukların duygu ayarlama ölçeğinden elde edilen toplam puanları arasında, annelerin eğitim düzeyleri bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir, F(5, 214)= 24.42, p<.05. Başka bir deyişle, çocukların duygu ayarlayabilme yetkinlikleri, annelerinin eğitim düzeylerine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Tablo 6. Çocukların Duygu Ayarlayabilme Düzeylerinin Betimsel İstatistikleri (Eğitim düzeyi). Eğitim Düzeyi N X Ss (A) İlkokul (B) Ortaokul (C) Lise (D) Ön Lisans / Yüksekokul (E) Lisans (F) Lisansüstü Annelerin eğitim düzeyleri değişkeni açısından çocukların duygu ayarlayabilme puanları arası farklılığın hangi ortalamalar arasında olduğunu belirlemek amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre; lise (C) (X = 1.95) mezunu annelerin çocukları, ilkokul (A) (X = 2.61) ve ortaokul (B) (X = 3.13) mezunu annelerin çocuklarından; ön lisans / yüksekokul (D) (X = 1.48) mezunu annelerin çocukları, ilkokul (A) (X = 2.61), ortaokul (B) (X = 3.13), lise (C) (X = 1.95) ve lisans (E) (X = 1.93) mezunu annelerin çocuklarından; lisans (E) (X = 1.93) mezunu annelerin çocukları, ilkokul (A) (X = 2.61) ve ortaokul (B)(X = 3.13) mezunu annelerin çocuklarından; lisansüstü (F) (X = 1.56) düzeyinde mezun olan annelerin çocukları, ilkokul (A) (X = 2.61) ve ortaokul (B) (X = 3.13) mezunu annelerin çocuklarından daha fazla duygu ayarlayabilme yetkinliğine sahiptir (Yükselen puanlar yüksek düzeyde negatif tutumları gösterdiğinden). 468

7 Eğitim düzeyi, ebeveynlerin sorumluluk ve farkındalık durumunu etkilemektedir. Sorumluluk duygusu olan ebeveynler çocuk yetiştirme konusunda daha bilinçli davranabilmektedirler. Almış oldukları eğitim, çocuklarının alacağı eğitime ışık tutar. Elde edilen bulgular, genel olarak eğitim düzeyi yüksek ebeveynlerin çocuklarının duygu ayarlayabilme yetkinliğinin daha fazla olduğunu göstermektedir. Bu sonuç eğitim düzeyi yüksek ebeveynlerin sorumluluk ve farkındalıklarının yüksek olmasına, almış oldukları eğitime ve bunların çocuklar üzerinde şekillendirici etkisine bağlı olabilir. Tablo 7. Çocukların Duygu Ayarlayabilme Düzeylerinin Yaşa Göre Değişimi ANOVA Tablosu. Varyansın Kaynağı Kareler toplamı Sd Kareler ortalaması f p Anlamlı fark Gruplar Arası Yoktur Gruplar İçi Toplam Analiz sonuçları, çocukların duygu ayarlama ölçeğinden elde edilen puanlara göre çocuklar arasında, yaş bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir, F(7,212)= 1.06 p>.05. Başka bir deyişle, çocukların duygu ayarlayabilme yetkinliği, yaş bakımından anlamlı bir şekilde değişmemektedir. Elde edilen bulgulara göre çocukların duygu ayarlayabilme yetkinliği düzeyinin, yaş bakımından anlamlı bir şekilde değişmediği sonucu; çocukların gelişim dönemine özgü davranışları ve tepkilerinin olmasına, ebeveynlerin çocuklarının duygu kontrol davranışlarını kendi yaş ölçütlerine göre değerlendirmelerine bağlanabilir. Tablo 8. Duygu Ayarlama Ölçeğinden Elde Edilen Puanlarının Betimsel İstatistikleri (Yaş). Yaş N X Ss (A) (B) (C) (D) (E) (F) (G) (H) Tabloda çocukların duygu ayarlama ölçeğinden elde edilen puanlarının betimsel istatistikleri verilmiştir, ortalamalar arasında anlamlı bir farklılık görülmemektedir. Tartışma, Sonuç ve Öneriler Araştırmanın elde edilen bulgular dahilinde; 6-13 yaş aralığındaki çocukların hem alt ölçeklerde hem de ölçeğin genelinde duygu ayarlama puanlarının orta düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çocuklarda duygu ayarlayabilme yetkinliği cinsiyet ile ilişkilendirildiğinde ölçeğin tamamını içeren toplam duygu ayarlayabilme ve alt faktörlerden değişkenlik / olumsuzluk ve duygu ayarlamada cinsiyete göre anlamlı farklılık olup, erkek çocukların kız çocuklara göre duygu ayarlayabilme yetkinliklerinin fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Alan yazın incelendiğinde Keser in (2010) yılında yürüttüğü tez çalışmasında, duygu ayarlama düzeyinin cinsiyete göre farklılaştığı sonucuna 469

8 ulaşılmıştır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanılı erkek çocukların, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanılı kız çocuklarına göre duygu ayarlama düzeylerinin daha düşük olduğu belirlenmiştir. Schwartz ın (2000) yaptığı bir araştırmada, öğretmen değerlendirmesine göre DEHB belirtileri gösteren erkek çocukların kız çocuklara göre duygu ayarlama düzeylerinin düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan farklı bir araştırmada özgün dil bozukluğu ile duygu ayarlama arasındaki ilişkiyi belirlemeyi amaçlamışlardır. Karşılaştırma grubu olarak normal gelişim gösteren çocuklar araştırmaya katılmıştır; sonuçlar, normal gelişim gösteren çocuklarda, erkek çocukların kız çocuklara göre duygu ayarlama düzeylerinin düşük olduğunu göstermiştir (Fujiki vd., 2002). Bir başka araştırmada Seçer (2017), sosyal olarak yetkin okul öncesi çocukların duygu düzenlemeleri ile annelerinin duygu sosyalleştirme davranışları arasındaki ilişkiyi incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre çocukların cinsiyetlerine göre duygu düzenlemeleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Araştırmada; çocukların duygu ayarlama ölçeğinden elde edilen puanları arasında, çocukların yaşları bakımından anlamlı bir fark olmadığı, çocukların duygu ayarlama ölçeğinden elde edilen puanları arasında annelerin eğitim düzeyleri bakımından anlamlı bir fark olduğu, bununda sırasıyla ön lisans / yüksekokul, lisansüstü, lisans, lise, ilkokul, ortaokul mezunu annelerin çocuklarının duygu ayarlayabilme yetkinlikleri diğer annelerin çocuklarına göre daha yüksek düzeyde olduğu sonucuna varılmıştır. Alan yazında yapılan birçok çalışmanın sonucunda duygu ayarlamanın çok sayıda psikopatolojik sonuç ile ilişkisi olduğu görülmüştür. Alan yazındaki çalışmalardan, bu araştırmanın örneklem grubu ile kesişen bir çalışmada duygu düzenleme ile çocuklardaki kaygı arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (Bender, Reinholdt-Dunne, Esbjørn ve Pons, 2012). Yine bu araştırmanın örneklem grubu ile kesişim gösteren, Batum ve Yağmurlu nun (2007) İlköğretim 2. sınıfa giden Türk çocuklarıyla yaptığı bir başka araştırmada da, duygu ayarlamanın dışa yönelim belirtilerini yordadığı görülmüştür. Ayrıca bu araştırmanın odak noktası olan duygu ayarlama yetkinliğinin ölçülmesi amacıyla çeşitli ölçek uyarlama çalışmaları yapılmıştır. Yapılan bir ölçek uyarlama çalışmasında araştırmacılar duyguların ifadesi ile duygusal deneyimi ayarlama yetkinliği olarak özetledikleri duygu ayarlamanın, uyarladıkları Duygu Ayarlama Ölçeği ile ölçülebilir olduğunu ifade etmişlerdir (Kapçı vd., 2009). Yapılan bir diğer ölçek uyarlama çalışması ise Duy ve Yıldız ın (2014) Ergenler İçin Duygu Düzenleme Ölçeğinin Türkçe ye Uyarlanması çalışmasıdır. Ergenler İçin Duygu Düzenleme Ölçeğinin Türkçe ye uyarlanması amacıyla yapılan bu çalışmanın iç tutarlılık değerlerinin ve test- tekrar test değerlerinin orta düzeyde olduğu bulgusu dikkate alınarak değerlendirilme yapılması gerektiğinin uygun olacağını ifade etmişlerdir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda aşağıdaki öneriler sunulmuştur. 1. Bu araştırma betimsel nitelikte olup duygu ayarlayabilme yetkinliği; cinsiyet, yaş ve annelerin eğitim düzeyi değişkenleri açısından irdelenmiştir. ilişkisel nitelikte yapılacak çalışmalarla, farklı değişkenlerin duygu ayarlayabilme yetkinliğini ne düzeyde yordadığını belirleyen çalışmalar tasarlanabilir. 2. Çalışmada nicel araştırma teknikleri kullanılmıştır. Yapılacak diğer çalışmalarda, nitel ve nicel araştırma teknikleri birlikte kullanılarak veriler toplanıp araştırma zenginleştirilebilir. 3. Bu araştırma Mersin ili merkezi ve ilçelerinde yaşayan 6-13 aralığında çocuklar üzerinde gerçekleştirilmiştir. Farklı örneklem grupları (sığınmacı çocuklar, metropol ve kırsalda yaşayan çocuklar vb.) üzerinde de benzer araştırmalar yapılabilir. 4. Duygu ayarlayabilme yetkinliği konularında öğretmenlere ve ebeveynlere eğitimler verilebilir. 470

9 Kaynakça Akın, A. (2015). Psikolojide kullanılan güncel ölçme araçları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Balcı, A. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem Akademi. Batum, P., ve Yağmurlu, B. (2007). What counts in externalizing behaviors? The contributions of emotion and behavior regulation. Current Psychology: Developmental Learning Personality Social, 25(4), Bender, P. K., Reinholdt-Dunne, M. L., Esbjørn, B. H., ve Pons, F. (2012). Emotion dysregulation and anxiety in children and adolescents: Gender differences. Personality and Individual Differences, 53(3), Cengizhan, C. (2005). Öğrencilerin bilgisayar ve internet kullanımında yeni bir boyut : internet bağımlılığı. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(22), Duy, B., ve Yıldız, M. A. (2014). Ergenler İçin Duygu Düzenleme Ölçeği nin Türkçe ye Uyarlanması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(41), Fujiki, M., Brinton, B., ve Clarke, D. (2002). Emotion regulation in children with specific language ımpairment. Language Speech and Hearing Services in Schools, 33(2), 102. Gross, J. J. (2001). Emotion regulation in adulthood: timing is everything. Current Directions in Psychological Science, 10(6), Gross, J. J., (2008). Emotion Regulation. Lewis, M., Haviland-Jones, J. M., ve Barrett, L. F. (Eds), Handbook of emotions (ss ) içinde. New York: The Guilford Press. Gross, J. J., Richards, J. M., ve John, O. P. (2006). Emotion regulation in everyday life. Emotion regulation in couples and families: pathways to dysfunction and health. 5 Şubat 2016 tarihinde Life.pdf adresinden erişilmiştir. Gross, J. J., ve Thompson, R. A. (2007). Emotion regulation: conceptual foundations. Gross, J. J. (Ed), Handbook of emotion regulation (ss.3-24). New York: Guilford Press. Kapçı, E. G., Uslu, R. İ., Akgün, E., ve Acer, D. (2009). İlköğretim çağı çocuklarında duygu ayarlama: bir ölçek uyarlama çalışması ve duygu ayarlamayla ilişkili etmenlerin belirlenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 16(1), Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar, ilkeler, teknikler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Keser, N. (2010). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı almış ve almamış çocukların duygu ayarlama, anne baba tutumları, annenin DEHB belirti ve bilgi düzeyinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Macklem, G. L. (2008). Practitioner s guide to emotion regulation in school-aged children, Vasa. 14 Şubat 2016 tarihinde adresinden erişilmiştir. Schwartz, D. (2000). Subtypes of victims and aggressors in children's peer groups. Journal of abnormal child psychology, 28 (2), Seçer, Z. (2017). Sosyal Olarak Yetkin Okul Öncesi Çocukların Duygu Düzenlemeleri İle Annelerinin Duygu Sosyalleştirme Davranışları Arasındaki İlişkiler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), Shields, A., ve Cicchetti, D. (1997). Emotion regulation among school-age children: the development and validation of a new criterion Q-sort scale. Developmental Psychology, 33(6), Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. 471

10 472