Müslüman Toplumlarda T p Bilimleri ve Cerrahl k

Transkript

1 Otopsi Cengiz Özak nc slam Tarihinde Müslüman Toplumlarda T p Bilimleri ve Cerrahl k Ortaça da Kilise, Hristiyanlara flu inançlar benimsetiyordu: Kilise kan dökülmesinden nefret eder, o nedenle anatomi uygulamalar na ve otopsi yap lmas na karfl d r. Ölülerin diriltildi i gün gövde bütünlü ü olmal d r. Otopsi yap l rsa, diriltildikleri gün parçalar bir araya gelemez... Hastal k, Tanr n n insanlara günahlar ndan dolay verdi i bir cezad r, afl yapt rarak cezay etkisiz k lmaya çal flmak, Tanr y k zd r r; bu nedenle afl yapt rmamak gerekir...[i]

2 Oça da böylesi inançlarla donat lan Avrupa da, T p Bilimi nin de di er bilimlerin de geliflmesi olanaks zd. Oysa ayn y llarda, slam toplumlar nda bllimin bütün alanlar nda oldu u gibi, T p Bilimi nde de bulufllar yap - l yor ve cerrahi dev ad mlarla ilerliyordu. Örne in, Müslüman bilgin El- Biruni, Edinburgh Üniversitesi kütüphanesinde bulunan Al-Athar al-baqiyah an al-qurun al-khaliyah adl elyazmas kitab nda, y llar aras nda yaflam fl olan Ahmad Ibn Sahl n, hamile olan annesinin ölümü üzerine, sezaryenle ölmüfl annesinin karn ndan ç kart larak yaflat ld n anlat yordu. Bu elyazmas kitapta, sezaryenin nas l yap ld n görüntüleyen bir minyatür de vard. Bu minyatürde, 4 erkek doktorun, hamileyken ölmüfl annenin karn n yararak bebe i Biruni nin Al-Athar nda sezaryenle do um sahnesi. BD fiubat 2014 ç kard klar an gösteriliyordu aras do mufl ve aras [ii] ölmüfl olan flair Ebu l Kas m Fahruddin Firdevsi, 1010 larda yaz m n bitirdi i fiahname adl yap t nda kahramanl klar n destanlaflt rd Rüstem in nas l do du unu anlat yordu. Hamile anne, sa d ; bebek Rüstem, annenin karn yar larak ç kart lm fl ve böyle dünyaya gelmiflti. Nüshalar ndan biri Topkap Saray Kütüphanesi nde H 1479 no da bulunan fiahname de, bu do um, bir minyatürle görsellefltirilmifl: Üç erkek doktor sezaryeni gerçeklefltirirken, çevrelerinde bafllar aç k yedi kad n da olay izliyor... O yüzy llarda Müslüman doktorlar, insan n iç organlar n da incelemifller ve edindikleri bilgilerle pek çok hastal iyilefltirmeyi baflarm fllar. Bununla ilgili ilk kitaplardan biri

3 BD fiUBAT 2014 Firdevsi nin fiahname sinden sezaryenle do um sahnesi. larda Mansur ibn Muhammad ibn Ahmad ibn Yusuf ibn Ilyas n Tashrihi Badan-i nsan ( nsan Bedeninin Teflrihi / Aç lmas / Otopsi) adl yap t.[iii] Bu kitapta tepeden t rna a iç organlar n çizimleri yer alıyor, kemik yap s, sinir yap s, kan dolafl m ve organlar tek tek incelenerek bilimsel aç klamalar yap l yor. Dahas, y llar aras nda yaflayan Abu Ali alhasan ibn al-hasan ibn alhaytham, y llar aras nda yazd Kitab almanazir (Görme Kitab ) nda, gözün kesiti, gözün yap s, göz sinirlerinin beyinle ba lant s, görme olgusunun nas l gerçekleflti i gibi konularda t pta devrim olarak nitelenen bulufllar n yay mlam fl; onun izinden giden Kamal al-din al-hasan al26 Farisi de 1310 lara tarihlenen Tanqih al-manazir li-dhawi al-absar wa albasair adl kitab nda, Haytham n Mansur bn Muhammad n Tashrih inde iç organları sinir a n ve kan dolafl m n gösteren çizimlerden biri

4 Al-Haytam n Kitab al-manazir inde gözün ve göz sinirlerinin yap s. BD fiubat 2014 daha önceki bulufllar n gelifltirerek yeni bulufllar yapm flt r. Birinci bas m ondört y l önce yap lan slam da Bilimin Yükselifli ve Çöküflü (17. bas m, 2013) adl kitab mda, Müslüman bilginlerin yaln zca yukar - da örnekledi im t p / cerrahi alan ndaki bulufllar n de il, di er bilim dallar ndaki bulufllar n da, özgün elyazmalar ndan t pk bas mlar vererek anlatm flt m. Avrupa n n Ayd nlanma s n n, Bilimsel ve Teknolojik Devrimler inin, Müslüman bilginlerin bulufllar n n çeviri yoluyla Hristyan Avrupa ülkelerine girmesi ve Kilise nin yasakç tutumunu de ifltirmesinden sonra gerçekleflebildi ini, bu kitab mda somut belgeleriyle ortaya koydum. Hâl böyleyken, 6 A ustos 2013 günü, bir Bakan m z, gazetelerde Müslüman Ülkeyiz, Bizden Mucid Ç kmaz bafll yla yay mlanan demecinde flöyle diyordu: Bu ülke Müslüman bir ülke. Yüzde 99 u Müslüman. Tarihten gelen bir yap s var. Türkiye nin bulundu u co rafya çok zor bir bölge ve Türkiye onun merkezinde bulunuyor. fiimdi Türkiye nin konumu itibariyle biz icat yapam yoruz, bulufl yapam yoruz. Tar m ülkesiyiz biz. Ne yapaca z biz. Ara teknik eleman ülkesiyiz biz. O zaman biz çok daha iyi e itim almak zorunday z. nsanlar m z çok daha iyi yetifltirmek zorunday z. Öyle kalem efendisi de il. Çocuklar m za, evlatlar m za sahip ç kaca z. E er biz çocuklar m z iyi yetifltirirsek kalem efendisi de il, ara teknik eleman, üniversiteyi bitiren, teknolojiyi iyi kullanan, bilgisayar bilen ve lisan bilen, dünyadaki bütün bilgileri al p onlar çok iyi kullanan, çok kaliteli gençler olarak yetifltirece- iz. Sözlerinin tepki çekmesi üzerine bir aç klama daha yapan Bakan: Yapt - m konuflman n bütününü dikkate almadan Biz Müslüman z bizden mu- 27

5 cit ç kmaz fleklinde bir de erlendirmeye var lmas n, iyi niyetle ba daflmayan yaklafl mlar olarak de erlendiriyor, bu millete ve bu dine mensubiyeti bir övünç kayna olarak gören ve bunu her platformda dile getiren birisi olarak bu türden yak flt rmalar reddediyorum. diyecekti. 28 Kamal ed-din al-farisi nin Tanqih al- Manazir inde optik çizimleri. Bin y la yak n bir süredir, Müslüman toplumlar n bilim ve teknoloji (yap mbilim, üretimbilim) alanlar nda ve yerli üretim alan nda büyük bir gerilik içine sürüklendi i çok ac bir gerçektir. Ancak bu durum Müslümanl k tan kaynaklanm yor. Bütün bilimlerin kökeninde, nesneyi inceleyip onun yarat lmaya nas l baflland n anlama çabas vard r. Kur an da Ankebud Suresi nin 20. ayetinde; Yeryüzünü gezin inceleyin, Tanr n n yaratmaya nas l bafllad n görün buyru u vard r. Bu ayetle Müslümanlara bilimsel amaçl deneysel çal flmalar yapma buyru u verilmifltir. Pek çok ayette de akl n z kullan n buyru u geçmektedir. Ortaça da bilimin öncüsü olan Müslümanlar n sonraki yüzy llarda ad m ad m Bat dan bilim dilenir duruma düflmüfl olmas, çok ac d r. Neyse ki, Cerrahi alan nda, yüzümüzü a artan en az bir örne imiz var cengizozakinci@butundunya.com.tr [i] Cengiz özak nc, slamda Bilimin Yükselifli ve Çöküflü, Otopsi y. 17. bas m, sf. 246 vd. [ii] Firdevsi, C. Huart a göre 932, H.Ritter e göre , J. Mohlda ya göre 941, N. Lugal a göre y llar aras nda do mufl ve yap t n n yaz m n 1010 y l nda bitirmifltir. [iii] U.S. National Library of Medicine - One of the two copies now at the National Library of Medicine is the earliest dated copy of Mansur ibn Ilyas's illustrated anatomy.