İŞLETMELERDE BİLİŞM SİSTEMLERİ (EMBA523) Yazar: Prof.Dr. Orhan TORKUL S1

Transkript

1 İŞLETMELERDE BİLİŞM SİSTEMLERİ (EMBA523) Yazar: Prof.Dr. Orhan TORKUL S1

2 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2004 by Sakarya University All rights reserved No part of this course contenet may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. Sürüm 1 Sakarya S 1

3 ZEKİ DÖŞEME NİN BİLGİSAYAR VE BİLİŞİM SERVİSLERİ BÖLÜMÜ Bu Haftanın Hedefi: Kullanılan semboller Animasyon Soru Veritabanı Bağlantılı Soru Simülasyon Püf Noktası 1

4 Tarihçe ZD 1936 yılında halka açıldığından itibaren, ZD yönetimi gelişen teknolojiye ayak uydurmalarıyla gurur duydu a kadar çeşitli delikli kartlara dayalı hesap makinelerine güvendi yılları arasında tüm veri işleme veya Vİ(VERİ İŞLEME) personeli bir yönetici ve bir de makine operatöründen oluştu. Bunlar bu çeşitli makinelerin kontrolünden ve otomatik maaş bordroları hazırlanması, genel hesap defterinin yürütülmesinden sorumlu oldular de envanter kontrol sistemiyle beraber bir operatör daha eklendi arasında toplam personelin 200 den 450 ye çıkmasına rağmen DP departmanı 1959 a kadar 3 kişide kaldı da elektronik hesap makineleri küçük işletmeler için bile sıradan olmuştu fakat pahalı bilgisayarlar çok büyük işletmeler tarafından kullanılıyordu. ZD çok büyük firmalara kıyasla elektronik bilgisayar alan ilk küçük firmaydı. Hatta Haftalık MESLEK dergisinde konu olmuş ve ülkenin gelişen bilgisayar teknolojisinin en agresif kullanıcılarından biri olarak adlandırılmıştı. İkinci jenerasyon bilgisayarlar döneminde, birçok orta ölçekli firma bekle ve gör politikasını uygularken ZD bunu yapmadı. ZD küçük bir üçüncü jenerasyon bilgisayar siparişi verdi ve 20 ay sonra 1965 Aralık için teslim tarihi aldı. Erken üçüncü jenerasyon bilgisayarlar siparişe göre yapılıyorlardı ve büyük bir talep vardı. Bir bilgisayar için bir yıldan fazla beklemek anormal bir durum değildi! Her bir bilgisayar üzerinde müşterinin ismi ile üretiliyordu. ZD başkanı fabrikayı ziyaret edip bilgisayarının imalatını bile seyretti. BİLGİSAYAR GELİYOR Siparişi izleyen 20 ay Vİ departmanı için çok yoğun bir dönemdi yönetim yeni jenerasyon bilgisayarların Vİ departmanı çalışanlarının hayatını kolaylaştıracağından emindi Fakat şimdiki BBS(Bilgisayar ve Bilişim Servisi) başkan yardımcısı, sıkça emin olmak durumu tam anlamadan önceki hislerdir derdi. Nihayetinde 3. jenerasyon bilgisayarlarla hayat daha kolay olabilirdi, fakat mevcut durumda,değişim 2.jenerasyondan 3. jenerasyon bilgisayarlara geçiş bir bilgisayardan başka bir daha hızlı bilgisayara geçişten çok daha öte bir işti. Mevcut programlar yeni jenerasyon bilgisayarlarda çalışmadığından bütün sistem yeniden dizayn edildi ve tüm 243 program yeniden yazıldı. Durum Vİ çalışanlarının yeni bir programlama dili olan COBOL u öğrenmek zorunda kalmalarından dolayı daha da kompleks hale gelmişti. Vİ yöneticileri değişime yardım etmeleri ve finanssal olmayan departmanlardan gelen servis talepleri için 2 yeni programcıyı daha istihdam ettiler. VERİ İŞLEME (Vİ) DEPARTMANI 1972 de ZD 4.Jenerasyon bilgisayarları satın aldı, personel sayısını 10 a yükseltti ve tüm ZD departmanlarına bilgisayar desteği vermeye başladı da, Vİ yöneticisi, finans müdürüne bağlıyken veri işleme-vi fonksiyonu olarak bir bölüm haline geldi. ZD içinde oynadığı rolü daha iyi temsil açısından BMİ de değiştirildi. 30 kişiye ulaşan BBS personeli sürekli olarak hızla genişleyen ve başarılı bir şekilde tüm görünüşünü desteklemek için sistem geliştirmeyle uğraştı. 2

5 ZD BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN ENTEGRASYONU BBS hizmetleri için talep çok büyüktü ve bölüm kontrol dışı büyüyor gibi görünüyordu de, yeni bir BBS müdürü BBS faaliyetlerini düzene koyması için görevlendirildi. Yeni müdür, Hulusi Ersoy daha sonraları BBS içindeki kaos, kullanıcı departmanların sonsuz görünen bilgi ihtiyaçlarının az personelle umutsuzca karşılanmaya çalışılması sonucu olduğunu gözlemledi. Hulusi düzene inanan bir insandı, ileriye doğru atılan her bir adımın iyi planlanmış ve maliyetinin doğrulanmış olması gerektiğine inanırdı. Hulusi gelmeden önce sistemler ve dosyalar spesifik gerekleri karşılamak üzere geliştirilmiş ve yaratılmıştır. Sonuç düzinelerce bağımsız bilişim sistemi ve bir sürü veri tekrarıydı. Hulusi otonom(bağımsız) sistemden entegre sisteme geçişin üzerinde durdu. Entegre bilişim sistemine geçmeden önce BBS muhasebe, satış, pazarlama ve imalat için bağımsız sistemler yürütüyordu, ki bunların hepsi en azından bir bilgisayara dayalı sipariş dosyası ihtiva ediyorlardı. Şimdi sipariş bilgileri muhasebe, satış, pazarlama, imalat veya merkezileştirilmiş entegre veri tabanı üzerindeki diğer herhangi bir bölüm için kullanıma açıktı. Bugün, BBS müdürü Dallas ta 51 ve her 3 fabrikada 5er elemana sahiptir. ROLLER VE SORUMLULUKLAR 1981 de Hulusi Ersoy ZD ye geldiğinde, ilk fark ettiği şey BBS nin iyi tanımlanmış yönerge ve amaçlarının olmayışıydı. Programcılar ve sistem analizcileri nefes almaya vakit bulamayan, neyi ürettiklerini ve kendilerinden ne beklendiğini tam olarak bilmeyen insanlardı. Düzen insanı olan Hulusi BBS departmanının rollerini ve sorumluluklarını açık bir şekilde tarif eden BBS yönergesini uygulamaya koydu. Aşağıdaki yönerge Başkan Önder Yılmaz tarafından temmuz 1982 de imzalandı ve onaylandı. BBS şirket amaçlarıyla uyuşan bilgi işlem ihtiyaçlarını desteklemekle görevlendirildi.bbs sorumlulukları şunlardı: 1) Bilişim sistemlerinin geliştirilmesi, faaliyetlerin devam ettirilmesi ve bakımı. 2) ZD deki bilgisayarlarla ilgili konularda kullanıcılara danışmanlığı 3) Yeni sistem geliştirilmesinde veya sistemin yükseltilmesinde faaliyetlerin geliştirilmesi için katalizör vazifesi. 4) ZD deki veri ve sistem entegrasyonunun koordinasyonu 5) Bilgisayarla ve bilişimle ilgili politika, standart ve prosedürlerin oluşturulması 6) Yazılım ve donanımın değerlendirilip seçilmesi 7) Son kullanıcı eğitimlerinin yürütülmesi BBS yönergesiyle kimin ne yapacağı konusunda çok az soru kalmıştı,ki bu bir çok firma için bir problemdi. 3

6 ORGANİZASYON Arka plan: Bir çok işletmede bilişim departmanı muhasebe/finans fonksiyonunun bir parçası olarak görülür ve ZD de böyleydi. Maaş çeklerinin hazırlanması, alacak hesapları gibi muhasebe sistemi olarak bilgisayarın faydaları belliydi. Personel ve pazarlama gibi diğer departmanlarda kendileri için sistemler geliştirilmesini istemeye başladılar. Başlangıçta ZD nin merkez Vİ departmanı merkezileşerek avantaj elde etti. Fakat hızlı büyüme BBS dahil olmak üzere bazı bilişim hizmetlerinde hantallığa ve gereksiz kompleksliğe sebep oldu lerin başında bölgesel fabrikalarda sorumluluğun eksikliği ve küçük,ucuz bilgisayarların varlığı ZD nin merkezileşme trendini ters çevirdi. Kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarına daha iyi karşılık verebilmek için, Hulusi Ersoy bilişim hizmetinin parçalarını merkezilikten çıkardı. (Dağıtık Süreç) ancak merkezi bir BBS e devam etti. Böylece donanım alımı, bilginin planlanması gibi bilişim kaynaklarını içeren tüm faaliyetleri etkin olarak kontrol etti. Dağıtık Süreç; donanım, yazılım, veri ve bilgisayar uzmanları ihtiyaç duydukları yere kullanıcı alanına yaklaştırdı. Örneğin; Dallas dışındaki 3 yer (Reston, Eugene ve Becker) kendi bilgisayar sistemlerine ve uzmanlarına sahip oldular. Bu dağıtılmış bilgisayar sistemi ZD nin Dallas taki bilgisayar sistemine bağlanarak merkezi hale getirildi. Mevcut BBS organizasyonu: BBS, ZD nin veri ve bilgilerinin merkezi oldu. Veri değişik kullanıcılardan sağlandı. BBS ise bilgi üretmek için gerekli olan yazılım ve operasyonel desteği sağladı. Şirketin bilgi işlem ihtiyaçlarının karşılanmasının önemini bilen Hulusi Ersoy, BBS departmanını 1986 da yeniden organize ederken 2 temel amaç tanımladı. İlk amaç BBS kullanıcılarının bilgi ihtiyacının karşılanması, ikinci amaç ise BBS yönergesiyle belirlenen sorumlulukların etkin şekilde yerine getirilmesi için bir organizasyon yapılmasıydı. Sonuç olarak hazırlanan organizasyon şekilde gösterilmiştir. 4

7 Dikkat edilirse BBS, 6 gruba bölünmüş ve her birine bir yönetici atanmıştır. Bu gruplar; sistem analizcisi, programlama, teknik destek, veri iletişimi, operasyon ve eğitimdir. 3 bölgesel bilgisayar merkezi olan Eugene, Becker ve Reston da BBS müdürüne bağlanmıştır. Hulusi Ersoy aynı zamanda diğer 4 fonksiyonun( finans ve muhasebe, satış ve pazarlama, personel ve operasyon) kullanıcılarının da bağlantı noktasıdır. BBS müdürü ve BBS organizasyonunda yer alan 6 departmanın ve bölgesel merkezlerin rolleri aşağıdaki gibidir. BBS Müdürünün Rolü Hulusi Ersoy, BBS müdürü olarak bilişimcilerin başındadır ve tüm bilgisayar ve bilişim sisteminin faaliyetlerinden sorumludur. Zamanın en azından yarısını kullanıcı ve yöneticilerle iletişimle geçirmektedir. Bu kapasitede, Hulusi Ersoy, veri ve bilgi sisteminin entegrasyonunu koordine etmekte ve yeni sistem geliştirilmesinde katalizör olmaktadır. Zamanın kalanını bilgisayar ve bilişim servis bölümünün yönetimine adamıştır. SİTEM ANALİZİ DEPARTMANI Alpaslan Yılmaz sistem analizi bölümünün başı olarak 8 sistem analizcisi çalışmaktadır. Sistem analistleri bilişim sisteminin analizi,tasarımı ve uygulamasını sağlarlar. Analizciler 4 kullanıcı alanın veri işleme ve bilgi ihtiyacını karşılamak için onlara yakın çalışırlar. Bu problem çözücülere fizibilite etütleri, sistem gözden geçirme, güvenlik, uzun dönem planlama ve yazılım/donanım seçimi gibi değişik görevler yüklenmiştir. Bu problem çözücülerin rolleri teknolojiyle genişlemektedir. Örneğin; programlama dillerindeki yeniliklerle kullanıcı ve analizciler belirli bir bilişim sistemini tasarlamak ve uygulamak için beraber çalışabilirler (programcı katılımı olmadan). PROGRAMLAMA DEPARTMANI Ahmet Kibar programlama departmanını yöneten kişidir. Grubundaki uygulama programcıları veya basitçe programcılar analizcilerin hazırladığı sistemi ve girdi/çıktı tanımlamalarını programa çevirirler. Programcılar mantığı tasarlar, sonra kodlar, hata kontrolü yapar, test eder ve programı doküman olarak elde ederler. Ahmet in ekibi pazar analizi veya envanter yönetimi gibi mevcut uygulamalar için programlar yazarlar. Bazen uygulayıcılar veya mucize çalışanlar olarak adlandırılan programcılar sistem tanımlamalarının bilişim sistemine çevrilmesiyle görevlidirler. Bunu yapmak için mantıksal düşünmeli ve hiçbir şeye tepeden yani genel olarak bakmamalıdırlar. Ahmet iyi bir programcıyı perspektif sahibi, sabırlı, ısrarcı, inatçı ve verimli (5P) olarak tanımlamaktadır. Bazı firmalar geliştirme ve yürütme programcılarını ayırmaktadırlar. Geliştirme programcıları yeni sistemler yaratırken, yürütücü programcılar mevcut sistemi ihtiyaçlara göre modifiye ederek genişletirler. ZD de tüm programcılar iki işi de yaparlar. Yaklaşık %50 uygulama yazılımcılarının görevi sistemin yürütülmesi %50 ninki ise yeni sistem geliştirilmesidir. Programcı/analizci pozisyonuna sahip bir kişi hem programcılığı hem de analizi yapar. ZD de tecrübeli programcılar Programcı/analizci olarak çalışırlar. 5

8 VERİ İLETİŞİMİ DEPARTMANI Tuğrul Şimşek tarafından yönetilen Veri İletişim Departmanı uzmanları veri iletişimi için bilgisayar ve iş istasyonlarından oluşan bilgisayar ağını tasarlayıp işletilmesinden sorumludurlar. Bu modem, data PBX leri gibi uygun donanımın seçilip kurulması ve aktarım araçlarının seçimini içerir. Veri İletişim Uzmanları aynı zamanda bilgisayarlar arasındaki veri akışını kontrol eden yazılımında geliştirilmesi ve uygulanmasından sorumludurlar. TEKNİK DESTEK BÖLÜMÜ Teknik Destek Bölümü Hayri Bilir tarafından yönetilmekte olup sistem yazılımlarının tasarım, geliştirme, yürütme ve uygulamasından sorumludur. Sistem yazılımları bilgisayarların genel faaliyetleri için gereklidir ve özel bir ticari veya bilimsel probleme hitap etmez. Bu bölüm çalışanları sistem programcıları ve veritabanı yöneticileridir. Sistem programcıları sistem yazılımlarını geliştirip yönetirler. Veritabanı yöneticileri (VY) ise entegre bilişim sisteminin ihtiyaçları ile ilgilenirler. Veri tabanı yöneticileri ZD nin entegre veritabanını tasarlar, yaratır ve yürütürler. VY ler veritabanının biçim ve içeriğini belirlemek için kullanıcı gruplar arasındaki görüşmeleri koordine ederler. Böylece veri tekrarları minimum seviyede tutulur. Veritabanının doğruluk ve güvenilirliği de VY lerin sorumluluğundadır. OPERASYON DEPARTMANI Mehmet Kılıç operasyon departmanı yöneticisidir ve değişik işler yapar. Bu departmanın görevleri: Bilgisayar Operatörü: Bilgisayar operatörleri üretim bilgi sistemi faaliyetlerini tutmak için gerekli olan donanım-tabanlı işleri yaparlar. Bir operatör makine odasında çalışır, yazılım bütün işlerini yapar, uygun manyetik bantları diskler ve baskılı formları makinelere takar. Operatör birçok eşzamanlı üretim çalışmasını izlerken, zamanlı işleri başlatırken ve problem çözerken bilgisayarlarla sürekli iletişimdedir. Eğer bilgisayar sisteminde bir hata oluşursa operatör sistemi yeniden çalıştırmak için yeniden başlatma prosedürünü işletir. Kontrol Elemanı: Kontrol elemanı bilgisayar merkezindeki tüm girdi ve çıktılardan sorumludur. Çıktılar kullanıcı departmanlara dağıtılmadan önceki doğruluğu bu eleman tarafından kontrol edilir. Veri Giriş Operatörü: Veri giriş operatörü bazen anahtar operatör olarak da adlandırılır ve verileri makinenin okuyabileceği biçime dönüştürmek için anahtar giriş araçlarını kullanır. ZD de çoğunluk veri giriş operatörleri kullanıcı bölgelere dağıtıldığından küçük bir grup BBS ye bağlanmıştır. Kütüphaneci: Kütüphaneciler uygun manyetik bantları ve diskleri seçerek operatörlere gönderirler. Operatör bant veya diskin depolama ünitesine takar ve daha sonra kütüphaneciye depolanması için geri yollar. Kütüphaneci her bir bant ve disk için bir durum kütüğü tutar. ZD kendi boyutlarındaki diğer firmalar gibi yüzlerce bant veya diske sahiptir. Kütüphaneci aynı zamanda bilgisayar kitapları, dergiler, kullanım kitapları, iç sistemle program dokümanlarının da saklamasıyla görevlendirilmiştir. 6

9 EĞİTİM DEPARTMANI İhsan Beyaz ZD nin eğitim koordinatörüdür. O ve asistanı tüm bilgisayarlarla ilgili eğitim faaliyetlerini koordine ederler. İhsan kim bilgisayarlarla çalışıyorsa veya bilgisayarla ilgili bir kariyer seçerse otomatik olarak sürekli eğitim yaşamını benimsemiştir. İhsan, Bilgisayar teknolojisi hızla değişmekte ve ayakta kalmak için çok hızlı uyum sağlanmalıdır der. O kullanıcı ve bilgisayar uzmanları için teknik seminerler, video eğitim programları, bilgisayar destekli tanıtımlar ve gerekli diğer eğitimleri programlar. İhsan çoğunlukla eğitim programlarını kendisi yürütmektedir. Bölünmüş Bilgisayar Merkezi: küçük bilgisayar merkezlerinde ve Roston, Eugene, Becker deki bölünmüş bilgisayar merkezlerinde çalışanlar için farklı bir çok işi yapmak olağan dışı değildir. Hem büyük hem de küçük departmanlar sistem analizi, yazılımcı, teknik destekçi, veri iletişimci, operatör ve eğitimcilik fonksiyonlarını yerine getirmek zorundalar. ZD nin Dallas taki BBS gibi daha büyük departmanlarda çalışanlar daha fazla uzmanlaşmışlardır, fakat diğer bölünmüş departmanlarda her çalışan ne yapılması gerekiyorsa yapabilecek şekilde genel bilgilere sahip olmalıdır. Her bir bölünmüş merkezdeki 3 çalışan 2 iş yapmaktadırlar. Örneğin Roston da uygulama programcısı olan bir kişi aynı zamanda veri tabanı yönetimi de yapmaktadır. İSTİHDAM UYGULAMALARI ZD yeni fakülte mezunlarının istihdamında büyük başarı sağlamıştır. Yeni istihdamlar 18 aylık bir eğitim programına tabi tutulurlar. Birçok fakülte mezunu programcı olarak işe başlatılır. Teknik okul ve benzeri mezunlar vasıflarına göre operatör, kontrol elemanı, kütüphaneci ve veri giriş operatörü olarak işe başlatılır. Çalışma tecrübesi kazanmalarından sonra eğitimler sonucunda programcılığa terfi ettirilir. Birçok firma gibi, ZD yeni mezunları sistem analizciliği işine yerleştirmez. Analizcilerin programcılık tecrübesine sahip olmalarını ister. BBS bazen, programcı/analizci istihdam eder fakat iyi programcı/analizci olmak için birkaç yıllık bir programcılık tecrübesi gereklidir. ZD nin yeni başlayanların programcı olarak başlatılması mantığı çok iyi kurulmuştur. Ahmet Kibar politikalarını şöyle açıklamaktadır: Programcılık sadece mantık ve tasarlama kabiliyetini geliştirmez, aynı zamanda bilgisayar sisteminin kapasite ve kısıtları hakkında bilgi sağlar. Biz bilgisayar uzmanlarımızın bilgisayar çağını bilmelerini istiyoruz ve programcılık bu bilgiyi edinmeleri için en iyi yoldur. 18 aydan 3 yıla kadar olan programcılık tecrübesi kazanan bir ZD çalışanı programcı olarak veya diğer servislerde kariyerine devam eder. ZD de geleneksel bir kariyer yolu yoktur; 2 kişinin aynı kariyer sırasıyla devam etmesi ender görülür. Her biri farklı seviyelerde çeşitli yükselme alternatifleriyle karşılaşır. 7

10 Zd nin Bilgisayar Bilişim Servisi(Bbs) Organizasyonunun Özeti Bilgisayar ve Bilişim Bölümü nün temel görevi bilişim sisteminin geliştirilmesi ve devam ettirilmesidir. Şekil.2de açıklanan pozisyonlar arasındaki ilişkiyi ve bir bilişim sisteminin gelişim ve operasyonlarını göstermektedir. Bir kullanıcının servis talebi olarak adlandırılan bilgisayarla ilgili bir talebi CIS Departmanına ulaştırılır. Kaynaklar kısıtlı olduğundan CIS müdürü Hulusi Ersoy talebin organizasyon için gerekli olup olmadığını kontrol eder. Sistem analizcileri, programcılar, kullanıcılar ve belki de veritabanı yöneticilerinden oluşan bir proje takımı bilgi sistemini geliştirmek ve uygulamak için oluşturur. Sistem yazılımcıları ve veri iletişim uzmanları donanım yapılandırmasında, veri iletişim ağında ve sistem yazılımında gereken değişiklikleri yaparlar. Eğitim koordinatörü bilgisayar uzman ve operatörleri için gerekli eğitimi programlar. Sistem uygulanıp faaliyete geçtiğinde operasyoncular rutin girişleri, işlemleri ve çıktı işlemlerini yürütürler. Ve giriş operatörleri ham verileri makinenin anlayabileceği biçime çevirirler. Kütüphaneci manyetik depolama aygıtlarını hazırlar. Operatörler bilgisayarların çalışmalarını gözlerler ve kullanıcılara ulaştırılmadan önce çıktıları kontrol edecek olan kontrol elemanına gönderirler. 8

11 TARTIŞMA SORULARI 1)ZD nin Veri İşleme Departmanı yılları arasında 3 kişiden oluşmaktaydı. Oysa bu dönemde tüm ZD çalışanları 200 den 450 ye çıkmıştı. Niçin Veri İşleme Departmanı hariç diğer tüm departmanlar bu periyotta büyümüştür? 2)ZD nin 1. ve 2. jenerasyon bilgisayarları niçin almadığını düşünüyorsunuz? 3)1965 te Veri İşleme Departmanı ilk bilgisayarlarına siparişlerinden 20 ay sonra kavuşmuşlardır. Bu süre içinde hazırlık anlamında neler yaptılar? 4)1981 de Hulusi Ersoy neden bağımsız bilgi bilişim sisteminden entegre bilgi bilişim sistemine geçmeyi istemiştir? 5)BBS yönergesinin hazırlanması esnasında bazı maddeler tartışma konusu olmuştur. Hangi maddenin en çok tartışmaya hangi maddenin sebep olduğunu düşünüyorsunuz? Niçin? 6)Hulusi Ersoy u bölünmüş işlemler yoluyla belli faaliyetleri merkezi olmaktan çıkartmaya iten neydi? 7)Alpaslan Yılmaz, Hulusi Ersoy a defalarca programcı ve analizcilerin tek bir kişiye bağlı olmasını tavsiye etti. Bu tavsiyenin avantaj ve dezavantajlarını tartışın. 8)Ahmet Kibar iyi bir programcıyı tanımlamak için 5p yi kullanmıştır. İyi bir sistem analizcisinin karakterisiklerini tartışın. 9