[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ] OTOYOL A.Ş. - NÖMAYG KALİTE BİRİMİ

Transkript

1

2 REVİZYON TAKİP LİSTESİ DOKÜMAN ADI REVİZYON NO / TARİH Otoyol A.Ş. / NÖMAYG Merkez Laboratuvar Deney Talimatları Otoyol A.Ş. / NÖMAYG Merkez Laboratuvar Deney Talimatları No: 0 Tarih: No:1 Tarih: REVİZYON GEREKÇESİ Bu revizyon kapsamında yapılan değişiklikler, aşağıda 4 ayrı madde de gösterilmiştir: 1) Deney talimatlarının hazırlanmasında; KTŞ 2006, KTŞ 2006 sonrasında yayınlanan 2009, 2011 ve 2012 tarihli genelgeler ile mevcut proje kapsamında kullanılan Kalite Kontrol Test Planının esas alındığına dair genel bilgilerin verildiği A) GİRİŞ kısmı eklenmiştir. 2) KTŞ 2006 sonrasında yayınlanan; a- KGM nin , 274/1061 KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu konulu (Agrega Özelikleri ve Limitleri) genelgesi, - b- KGM nin , / 1826 Beton Agregaları için Metilen Mavisi ve Micro Deval Şartname Değerleri genelgesi, c- KGM nin , 350/1578 KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu genelgesi, B) KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları kısmına eklenmiştir. 3) Revizyon 0 da A3 formatında verilmiş olan Gebze-Orhangazi- İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyolu Yap-İşlet-Devret Projesi, Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez Laboratuvarı Deney Talimatları, KTŞ 2006 ve KTŞ 2013 de Bulunan İlgili Deney Standartları ve İlgili Kısım Bilgileri tablosu güncellenerek, KGM nin KTŞ 2006 sonrası 2009, 2011 ve 2012 yıllarında yayınlamış olduğu genelgeler esas alınarak yeni bir tablo hazırlanmıştır. Yeni hazırlanan bu tabloda KGM nin yayınladığı genelgeler ile şartname limitlerini revize ettiği deneylere karşılık gelen standartlar eklenmiştir ve yeni tablonun adı C) Gebze-Orhangazi-İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlanti Yollari Dahil) Otoyolu Yap-İşlet-Devret Projesi, Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez Laboratuvarı Deney Talimatları, Rev.1 / KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'ya Sonradan Gelen KGM Genelgeleri İle İlgili Revizyonları (2009,2011 ve 2012 Tarihli ) ve KTŞ2013 de Bulunan İlgili Deney Standartları ve İlgili Kısım Bilgileri Tablosu olarak düzenlenmiştir. 4) Tüm deney talimatlarında 3. DENEY STANDARTI VE ŞARTNAME başlığı altında yer alan metinlerde, ilgili deneyin şartname limitleri olarak KTŞ 2006 ve KTŞ 2006 sonrası yayınlanan genelgelerin esas alındığı belirtilmiştir. Bu deneyler; a) Magnezyum Sülfat Deneyi, b) Metilen Mavisi Deneyi, c) Su Emme (Kaba Agregada) Deneyi,

3 REVİZYON TAKİP LİSTESİ (DEVAM) Otoyol A.Ş. / NÖMAYG Merkez Laboratuvar Deney Talimatları No:1 Tarih: (DEVAM) d) Los Angeles Aşınma Kaybı Deneyi, e) Yassılık İndeksi Deneyi, f) Su Emme (Kaba ve İnce Agregada), g) Likit Limit ve Plastisite İndeksi. Ayrıca, Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyolu Projesi kapsamında, tarihinde hazırlanan, Kalite Kontrol Test Planı (Rev.No:2), Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez Laboratuvarı Deney Talimatları ile birlikte çalışan bir doküman olması arzulandığı için bütün deney talimatlarında, Proje Kalite Kontrol Test Planına atıf yapılmıştır.

4 Tarih: GEBZE-ORHANGAZİ-İZMİR (İZMİT KÖRFEZ GEÇİŞİ ve BAĞLANTI YOLLARI DAHİL) OTOYOLU YAP-İŞLET-DEVRET PROJESİ, OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG MERKEZ LABORATUVARI DENEY TALİMATLARI FİHRİSTİ A) Giriş B) KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları I ) Tarih 274 / 061 sayılı KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu II) Tarih / 1826 sayılı Beton Agregaları için Metilen Mavisi ve Micro Deval Şartname Değerleri Revizyonu III ) Tarih 350 / 1578 sayılı KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu C) Gebze-Orhangazi-İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlanti Yollari Dahil) Otoyolu Yap-İşlet-Devret Projesi, Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez Laboratuvarı Deney Talimatları, Rev.1 / KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'ya Sonradan Gelen KGM Genelgeleri İle İlgili Revizyonları (2009,2011 Ve 2012 Tarihli ) ve KTŞ 2013 de Bulunan İlgili Deney Standartları ve İlgili Kısım Bilgileri Tablosu No Dokümantasyon No CİLT 1 / 3 Revizyon No Deney Talimatı Adı 1 GOİ.OYİAŞ.LDT.01 Rev. 1 Zemin Sınıflandırma Sistemleri 2 GOİ.OYİAŞ.LDT.02 Rev. 1 Dane Boyutu Dağılımı İçin Numune Hazırlama 3 GOİ.OYİAŞ.LDT.03 Rev. 1 Elek Analizi Deneyi 4 GOİ.OYİAŞ.LDT.04 Rev. 1 5 GOİ.OYİAŞ.LDT.05 Rev. 1 6 GOİ.OYİAŞ.LDT.06 Rev. 1 7 GOİ.OYİAŞ.LDT.07 Rev. 1 8 GOİ.OYİAŞ.LDT.08 Rev. 1 Su Muhtevasının Tayini (Etüvde Kurutma Metodu) Likit Limitin Çarpmalı Cihaz (Casagrande) ile Tayini Plastik Limitin Tayini ve Plastisite İndisinin Bulunması Deneyi Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su Muhtevası Bağlantısının 2,5 kg lık Tokmakla Elde Edilmesi Deneyi (Standart Proktor) Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su Muhtevası Bağlantısının 4,5 kg lık Tokmakla Elde Edilmesi Deneyi (Modifiye Proktor) 9 GOİ.OYİAŞ.LDT.09 Rev. 1 Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) Deneyi 10 GOİ.OYİAŞ.LDT.10 Rev. 1 Renk Yöntemiyle Organik Madde Tayini 11 GOİ.OYİAŞ.LDT.11 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.12 Rev. 1 Tane Yoğunluğunun (Özgül Ağırlık) ve Su Emme Oranının Tayini Los Angeles Aşınma Deney Metodu (Parçalanma Direncinin Tayini)

5 No Dokümantasyon No CİLT 2 / 3 Revizyon No 13 GOİ.OYİAŞ.LDT.13 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.14 Rev. 1 Yassılık İndeksi Tayini 15 GOİ.OYİAŞ.LDT.15 Rev. 1 Deney Talimatı Adı Magnezyum Sülfat (MgSO 4 ) Don Deneyi (Agregaların Termal ve Bozunma Özellikleri) Metilen Mavisi Deneyi (İnce Danelerin Tayini) 16 GOİ.OYİAŞ.LDT.16 Rev. 1 Kil Topakları ve Ufalanabilir Daneler Deneyi 17 GOİ.OYİAŞ.LDT.17 Rev. 1 Gevşek Sıkı Birim Hacim Ağırlık Deneyi 18 GOİ.OYİAŞ.LDT.18 Rev. 1 Çimento Özgül Ağırlık (Le Chatelier Balonu İle) Deneyi 19 GOİ.OYİAŞ.LDT.19 Rev. 1 Çimento Dayanım Tayini 20 GOİ.OYİAŞ.LDT.20 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.21 Rev. 1 Çimento Kıvam Suyu, Prizi Süresi ve Genleşme Tayini Çimento İncelik Tayini Hava Geçirgenlik (Blaine) ve Eleme Metotları (NÖMAYG Merkez Laboratuvarında Otomatik Blaine Cihazı kullanılmaktadır.) 22 GOİ.OYİAŞ.LDT.22 Rev. 1 Taze Beton Numune Alma 23 GOİ.OYİAŞ.LDT.23 Rev. 1 Taze Beton Yoğunluk Deneyi 24 GOİ.OYİAŞ.LDT.24 Rev. 1 Taze Beton Çökme (Slump) Deneyi 25 GOİ.OYİAŞ.LDT.25 Rev. 1 Taze Beton Hava Muhtevasının Tayini Basınç Ölçme Yöntemi (NÖMAYG Merkez Laboratuvarında basınç ölçer kullanılarak deney yapılmaktadır.) 26 GOİ.OYİAŞ.LDT.26 Rev. 1 Taze Beton Yayılma Tablası Deneyi 27 GOİ.OYİAŞ.LDT.27 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.28 Rev. 1 Sertleşmiş Beton Deney Numunesi ve Kalıpların Şekli Beton Dayanım Deneylerinde Kullanılacak Deney Numunelerinin Hazırlanması ve Küre Tabi Tutulması 29 GOİ.OYİAŞ.LDT.29 Rev. 1 Sertleşmiş Beton Basınç Dayanımı Tayini 30 GOİ.OYİAŞ.LDT.30 Rev. 1 Beton Karışım Dizaynı No Dokümantasyon No CİLT 3 / 3 Revizyon No Deney Talimatı Adı 31 GOİ.OYİAŞ.LDT.31 Rev. 1 Bitüm Yoğunluk ve Özgül Ağırlık Tayini 32 GOİ.OYİAŞ.LDT.32 Rev. 1 Bitüm İğne Batma Derinliği Tayini (Penetrasyon Deneyi)

6 33 GOİ.OYİAŞ.LDT.33 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.34 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.35 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.36 Rev AÇIKLAMALAR: GOİ.OYİAŞ.LDT.37-A Rev. 1 GOİ.OYİAŞ.LDT.37-B Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.38 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.39 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.40 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.41 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.42 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.43 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.44 Rev GOİ.OYİAŞ.LDT.45 Rev. 1 Bitüm Yumuşama Noktası Tayini (Halka ve Bilya Metodu) Parlama ve Yanma Noktası Tayini (Clevland Açık Kap Metodu) İşlem Görmüş (Modifiye) Bitümlerin Uzama Miktarının (Elastiklik Geri Dönüşümünün) Tayini Bitüm Isı ve Hava Etkisi Altında Sertleşme Direncinin Tayini İnce Film Etüvü / İnce Film Halinde Isıtma Deneyi (Thin Film Oven Test-TFOT) Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün Ekstraksiyonu (Santrifüj Metodu) Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün Ekstraksiyonu (Soksilet Metodu) Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Maksimum Teorik Özgül Ağırlık (G mm ) Deneyi Bitümlü Sıcak Karışımların (BSK) (Projede Taş Mastik Asfaltın-TMA) Bitüm Süzülme Değerinin Bulunması / Schellenberger Bitüm Süzülme Deneyi Bitüm Soyulma Deneyi (Agregaların Bitümle Adezyonunun Belirlenmesi) Bitümlü Temel Tabakası Dizaynı (Bitümlü Temel tabakası karışım dizaynı hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman) Binder Tabakası Dizaynı (Binder tabakası karışım dizaynı hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman) Taş Mastik Asfalt Tabakası Dizaynı (Taş Mastik Asfalt tabakası karışım dizaynı hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman) Alt Temel Tabakası Dizaynı (Alt Temel tabakası karışım dizaynı hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman) Plentmiks Temel Tabakası Dizaynı (Plentmiks Temel tabakası karışım dizaynı hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman) GOİ.OYİAŞ.LDT.00 kodlaması ile gösterilen dokümantasyon numaraları Gebze- Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi, Otoyol A.Ş., Laboratuvar Deney Talimatı nı ifade etmektedir.

7 C) GEBZE-ORHANGAZİ-İZMİR (İZMİT KÖRFEZ GEÇİŞİ ve BAĞLANTI YOLLARI DAHİL) OTOYOLU YAP-İŞLET-DEVRET PROJESİ, OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG MERKEZ LABORATUVARI DENEY TALİMATLARI, REV.1 / KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'YA SONRADAN GELEN KGM GENELGELERİ İLE İLGİLİ REVİZYONLARI (2009,2011 VE 2012 TARİHLİ ) VE KTŞ 2013 DE BULUNAN İLGİLİ DENEY STANDARTLARI VE İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ TABLOSU

8 GEBZE-ORHANGAZİ-İZMİR (İZMİT KÖRFEZ GEÇİŞİ ve BAĞLANTI YOLLARI DAHİL) OTOYOLU YAP-İŞLET-DEVRET PROJESİ, OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG MERKEZ LABORATUVARI DENEY TALİMATLARI, REV.1 / KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'YA SONRADAN GELEN KGM GENELGELERİ İLE İLGİLİ REVİZYONLARI (2009,2011 VE 2012 TARİHLİ ) VE KTŞ 2013 DE BULUNAN İLGİLİ DENEY STANDARTLARI VE İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ TABLOSU NO DENEY ADI KTŞ 2006'NIN REFERANS GÖSTERDİĞİ STANDART VE/VEYA STANDARTLAR KTŞ 2006 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARINDA GÖSTERDİĞİ STANDART VE / VEYA STANDARTLAR KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARI KTŞ 2013'ÜN REFERANS GÖSTERDİĞİ STANDART VE / VEYA STANDARTLAR KTŞ 2013 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ 1 Zemin Sınıflandırma Sistemi AASHTO M ASTM D TS AASHTO M ASTM D TS Dane Dağılımı Deneyi İçin Numune Hazırlama (Dörtleme Metodu ve Bölgeç Metodu) KGM Ar-Ge Dairesi Başkanlığı Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, Mart KGM Ar-Ge Dairesi Başkanlığı Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, Mart Elek Analizi Deneyi TS 1900 AASHTO T-27 AASHTO T-11 (KTŞ 2013 'de bu standart TS olarak revize edilmiştir.) Kısım Dolgular (Sayfa 59 ve 60), Kısım Beton İşleri (Sayfa 163 ve 164), Kısım Alttemel (Sayfa 456 ve 460), Kısım Temel (Sayfa 468), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 497), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 513 ve 514) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 531 ve 532) - - TS * AASHTO T-27 AASHTO T-11 Kısım Dolgular (Sayfa 206/2), Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/8 ve 308/15), Kısım Alttemel (Sayfa 401/1 ve 401/5) Kısım Temel (Sayfa 402/6 ve 402/11) Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/1), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/1 ve 407/2) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/1 ve 408/2) 4 Su Muhtevasının Tayini TS 1900 (KTŞ 2013 'de bu standart TS olarak revize edilmiştir.) Kısım Dolgular (Sayfa 67), Kısım Alttemel (Sayfa 460) ve Kısım Temel (Sayfa 468 ve 473) - - TS * Kısım Dolgular (Sayfa 206/8), Kısım Alttemel (Sayfa 401/5) ve Kısım Temel (Sayfa 402/6 ve 402/11) Likit Limitin Çarpmalı Cihaz (Casagrande) ile Tayini (yarı logaritmik grafik kullanılarak) Plastik Limitin Tayini ve Plastisite İndisinin Bulunması Deneyi Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su Muhtevası Bağlantısının 2,5 kg lık Tokmakla Elde Edilmesi Deneyi (Standart Proktor) Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su Muhtevası Bağlantısının 4,5 kg lık Tokmakla Elde Edilmesi Deneyi (Modifiye Proktor) 9 Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) Deneyi 10 Renk Yöntemiyle Organik Madde Tayini Tane Yoğunluğunun (Özgül Ağırlık) ve Su Emme Oranının Tayini Los Angeles Deney Metodu (Parçalanma Direncinin Tayini) Magnezyum Sülfat (MgSO 4) Don Deneyi (Agregaların Termal ve Bozunma Özellikleri) TS 1900 AASHTO T-89 (KTŞ 2013 'de bu standart TS olarak revize edilmiştir.) Kısım Dolgular (Sayfa 59, 60 ve 67), Kısım Alttemel (Sayfa 457 ve 460) Kısım Temel (Sayfa 463, 468, 473 ve 478), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 499), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 516) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 533) Kısım Dolgular (Sayfa 59, 60 ve 67), Kısım Alttemel (Sayfa 457 ve 460) TS 1900 Kısım Temel (Sayfa 463, 468, 473 ve 478), AASHTO T-90 Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 499), (KTŞ 2013 'de bu standart TS olarak Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları revize edilmiştir.) (Sayfa 516) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 533) TS 1900 AASHTO T-99 Kısım Dolgular (Sayfa 59, 66 ve 67) ve (KTŞ 2013 'de bu standart TS olarak Kısım Alttemel (Sayfa 460) revize edilmiştir.) TS 1900 AASHTO T-180 Kısım Alttemel (Sayfa 459 ve 460) ve (KTŞ 2013 'de bu standart TS olarak Kısım Temel (Sayfa 467, 468, 469, 472, 473 ve 478) revize edilmiştir.) TS 1900 Kısım Dolgular (Sayfa 60 ve 67), AASHTO T-193 Kısım Alttemel (Sayfa 457 ve 460) ve (KTŞ 2013 'de bu standart TS olarak Kısım Temel (Sayfa 468 ve 473) revize edilmiştir.) AASHTO T-194 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN olarak revize edilmiştir.) TS 3526 ASTM C 127 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN olarak revize edilmiştir.) TS 3694 AASHTO T-96 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN olarak revize edilmiştir.) TS 3655 AASHTO T-104 (Na 2SO 4) (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN olarak revize edilmiştir.) Kısım Beton İşleri (Sayfa 162), Kısım Alttemel (Sayfa 457), Kısım Temel (Sayfa 463), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 499), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 516) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 533) Kısım Dolgular (Sayfa 59), Kısım Beton İşleri (Sayfa 162 ve 164), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 498), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 515) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532) Kısım Dolgular (Sayfa 65), Kısım Beton İşleri (Sayfa 162 ve 164), Kısım Alttemel (Sayfa 457 ve 460), Kısım Temel (Sayfa 463, 468 ve 473), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 498), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 515) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532) TS TS KGM tarih 350/1578 sayı numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu" Kısım Alttemel Kısım Temel Kısım Bitümlü Temel Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) KGM tarih 350/1578 sayı numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu" Kısım Alttemel Kısım Temel Kısım Bitümlü Temel Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) TS * AASHTO T-89 TS * AASHTO T-90 TS * AASHTO T-99 TS * AASHTO T-180 TS * AASHTO T TS EN * TS EN AASHTO T-96 TS EN KGM tarih 350/1578 sayı numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu" Kısım Alttemel Kısım Temel Kısım Bitümlü Temel Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) KGM tarih 350/1578 sayı numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu" Kısım Alttemel Kısım Temel Kısım Bitümlü Temel Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) TS EN * (Bu deney talimatı, TS EN standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.)** TS EN * AASHTO T-96 (Bu deney talimatı, TS EN standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.)** Kısım Beton (Sayfa 164), Kısım Alttemel (Sayfa 457 ve 460), Kısım Temel (Sayfa 463, 468 ve 473), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 498), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 515) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532) TS EN (MgSO 4) KGM tarih 274/061 sayı numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu" Kısım Alttemel Kısım Temel Kısım Bitümlü Temel Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) TS EN * (MgSO 4) Kısım Dolgular (Sayfa 206/1, 206/2, 206/4 ve 206/8), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5) Kısım Temel (Sayfa 402/3, 402/6, 402/11 ve 402/16), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/3), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3 ve 408/4) Kısım Dolgular (Sayfa 206/1, 206/2, 206/4 ve 206/8), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5), Kısım Temel (Sayfa 402/3, 402/6, 402/11 ve 402/16), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/3), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3 ve 408/4) Kısım Dolgular (Sayfa 206/1, 206/7 ve 206/8) Kısım Alttemel (Sayfa 401/2, 401/4 ve 401/5) Kısım Temel (Sayfa 402/4, 402/6, 402/8 402/10 ve 402/11) Kısım Dolgular (Sayfa 206/1, 206/2 ve 206/8), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5) ve Kısım Temel (Sayfa 402/4, 402/6, 402/8 ve 402/11) Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/14 ve 308/15), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2), Kısım Temel (Sayfa 402/2 ve 402/3), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/3), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3) Kısım Dolgular (Sayfa 206/2), Kısım Beton İşleri (Sayfa 318/14, 308/15 ve 318/16), Kısım Temel (Sayfa 402/2), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/2 ve 406/3), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3 ve 407/4) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2 ve 408/3) Kısım Dolgular (Sayfa 206/7), Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/15 ve 308/16), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5), Kısım Temel (Sayfa 402/2, 402/6, 402/11 ve 402/16) Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/2), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2) Kısım Beton İşleri (Sayfa 318/15 ve 308/16), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5), Kısım Temel (Sayfa 402/2, 402/6, 402/11 ve 402/16) Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/2), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2) 14 Yassılık İndeksi Tayini BS 812 Kısım Alttemel (Sayfa 456), Kısım Temel (Sayfa 464, 468, 469 ve 473), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 498), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları (Sayfa 514 ve 515) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (Sayfa 532) BS 812 KGM tarih 350/1578 sayı numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu" Kısım Alttemel Kısım Temel Kısım Bitümlü Temel Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) BS 812* (Bu deney talimatı, BS 812 standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.)** Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/16), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5), Kısım Temel (Sayfa 402/2, 402/6 ve 402/11) Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/2), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2) 15 Metilen Mavisi Deneyi (İnce Danelerin Tayini) - - TS EN (1) KGM tarih 350/1578 sayı numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu " (2) KGM tarih / 1826 sayı numaralı Beton Agregaları için Metilen Mavisi ve Micro Deval Şartname Değerleri Revizyonu " Kısım Beton İşleri (2) Kısım Alttemel (1) Kısım Temel (1) Kısım Bitümlü Temel (1) Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (1) Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (1) TS EN 933-9* Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/14 ve 308/15), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5), Kısım Temel (Sayfa 402/3 ve 402/6), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/3), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3) 16 Kil Topakları ve Ufalanabilir Daneler Deneyi ASTM C 142 Kısım Beton İşleri (Sayfa 162 ve 164), Kısım Alttemel (Sayfa 457), Kısım Temel (Sayfa 463), Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 498 ve 499), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 515 ve 516) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532) - - Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/16), Kısım Alttemel (Sayfa 401/2), ASTM C 142* Kısım Temel (Sayfa 402/2), (Bu deney talimatı, ASTM C 142 standartının Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/2), İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3) yazılmıştır.)** ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2) AÇIKLAMALAR * Deney talimatları belirtilen standartlar esas alınarak hazırlanmıştır. ** İlgili standartlar orijinal dilleri olan İngilizce 'den Türkçe'ye çevrilerek deney talimatları hazırlanmıştır. Standartların orijinal metinleri ilgili talimatların arkalarında yer almaktadır (Mavi renkli açıklamalar).

9 NO DENEY ADI KTŞ 2006'NIN REFERANS GÖSTERDİĞİ STANDART VE/VEYA STANDARTLAR KTŞ 2006 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARINDA GÖSTERDİĞİ STANDART VE / VEYA STANDARTLAR KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARI KTŞ 2013'ÜN REFERANS GÖSTERDİĞİ STANDART VE / VEYA STANDARTLAR KTŞ 2013 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ 17 Gevşek Sıkı Birim Hacim Ağırlık Deneyi TS EN * Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/15) 18 Çimento Özgül Ağırlık (Le Chatelier Balonu İle) Deneyi ASTM C 188* (Bu deney talimatı, ASTM C 188 standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.)** - 19 Çimento Dayanım Tayini TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 157 ve 159) - - TS EN 196-1* Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/5 ve 308/6) 20 Çimento Kıvam Suyu, Prizi Süresi ve Genleşme Tayini TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 157 ve 159) - - TS EN 196-3* Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/5 ve 308/6) 21 Çimento İncelik Tayini Hava Geçirgenlik (Blaine) ve Eleme Metotları (NÖMAYG Merkez Laboratuvarında Otomatik Blaine Cihazı kullanılmaktadır.) TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 159) - - TS EN 196-6* Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/6) 22 Taze Beton Numune Alma TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 174, 182, 183 ve 198) - - TS EN * Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/26, 308/40, 308/42 ve 308/80) 23 Taze Beton Yoğunluk Deneyi TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 183) - - TS EN * Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/42) 24 Taze Beton Çökme (Slump) Deneyi TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 169, 174, 175 ve 183) - - TS EN * Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/26, 308/27 ve 308/42) 25 Taze Beton Hava Muhtevasının Tayini Basınç Ölçme Yöntemi (NÖMAYG Merkez Laboratuvarında basınç ölçer kullanılarak deney yapılmaktadır.) TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 169, 170, 171 ve 183) - - TS EN * Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/21, 308/22, 308/26 ve 308/42) 26 Taze Beton Yayılma Tablası Deneyi TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 169 ve 175) - - TS EN * Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/26 ve 308/27) Sertleşmiş Beton Deney Numunesi ve Kalıpların Şekli Beton Dayanım Deneylerinde Kullanılacak Deney Numunelerinin Hazırlanması ve Küre Tabi Tutulması TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 183) - - TS EN * (Bu deney talimatı, TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/23 ve 308/42) standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.)** TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 174 ve 183) - - TS EN * Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/26, 308/42 ve 308/80) 29 Sertleşmiş Beton Basınç Dayanımı Tayini TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 174 ve 183) - - TS EN * (Bu deney talimatı, TS EN Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/21, 308/22 308/26, standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi 308/42, 308/43 ve 308/80) ile yazılmıştır.)** 30 Beton Karışım Dizaynı TS 802 Kısım Beton İşleri (Sayfa 160, 161 ve 175) - - TS 802* Kısım Beton İşleri (Sayfa 308/9, 308/14, 308/27 ve 308/71) 31 Bitüm Yoğunluk ve Özgül Ağırlık Tayini 32 Bitüm İğne Batma Derinliği Tayini (Penetrasyon Deneyi) 33 Bitüm Yumuşama Noktası Tayini Parlama ve Yanma Noktası Tayini (Clevland Açık Kap Metodu) İşlem Görmüş (Modifiye) Bitümlerin Uzama Miktarının (Elastiklik Geri Dönüşümünün) Tayini Bitüm Isı ve Hava Etkisi Altında Sertleşme Direncinin Tayini İnce Film Etüvü / İnce Film Halinde Isıtma Deneyi (Thin Film Oven Test-TFOT) TS 1087 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN olarak Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 554) - - TS EN 15326* Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/10) revize edilmiştir.) TS 118 EN 1426 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1426 olarak Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - TS EN 1426* Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9, 412/10 ve 412/11) revize edilmiştir.) TS 120 EN 1427 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1427 olarak Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - TS EN 1427* Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9, 412/10 ve 412/11) revize edilmiştir.) TS 123 EN (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN ISO 2592 olarak revize edilmiştir.) Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - TS EN Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 554) - - TS EN ISO 2592* (Bu deney talimatı, TS EN ISO 2592 Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9, 412/10 ve 412/14) standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.) TS EN 13398* (Bu deney talimatı, TS EN standartının Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/10, 412/11, 412/12 ve İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile 412/13) yazılmıştır.)** TS Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - TS EN * Kısım Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9 ve 412/10) 37-A Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün Ekstraksiyonu (Santrifüj Metodu) ASTM D 2172 AASHTO T-164 Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 507) Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 524) - - ASTM D 2172* AASHTO T-164 (Bu deney talimatı, ASTM D 2172 standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.)** Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/10) Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları (Sayfa 407/12) 37-B Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün Ekstraksiyonu (Soksilet Metodu) ASTM D 2172 AASHTO T-164 Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 507) Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 524) - - ASTM D 2172* AASHTO T-164 (Bu deney talimatı, ASTM D 2172 standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile yazılmıştır.)** Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/10) Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları (Sayfa 407/12) 38 Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Maksimum Teorik Özgül Ağırlık (Gmm) Deneyi Bitümlü Sıcak Karışımların (BSK) (Projede Taş Mastik Asfaltın-TMA) Bitüm Süzülme Değerinin Bulunması / Schellenberger Bitüm Süzülme Deneyi - Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) EK A (Sayfa 536) - - TS EN Kısım 408, EK A (Sayfa 408/8)* Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/5) 40 Soyulma Deneyi - Kısım Tek Tabakalı Bitümlü Sathi Kaplama EK A (Sayfa 485) - - TS EN Kısım 403, EK A (Sayfa 403/10)* Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/2), Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları (Sayfa 407/3) ve Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2) 41 Bitümlü Temel Tabakası Dizaynı TS 3720* Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 501) - - Asphalt Institute MS-2 Kısım Bitümlü Temel (Sayfa 406/4) AÇIKLAMALAR * Deney talimatları belirtilen standartlar esas alınarak hazırlanmıştır. ** İlgili standartlar orijinal dilleri olan İngilizce 'den Türkçe'ye çevrilerek deney talimatları hazırlanmıştır. Standartların orijinal metinleri ilgili talimatların arkalarında yer almaktadır (Mavi renkli açıklamalar).

10 NO DENEY ADI KTŞ 2006'NIN REFERANS GÖSTERDİĞİ STANDART VE/VEYA STANDARTLAR KTŞ 2006 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARINDA GÖSTERDİĞİ STANDART VE / VEYA STANDARTLAR KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARI KTŞ 2013'ÜN REFERANS GÖSTERDİĞİ STANDART VE / VEYA STANDARTLAR KTŞ 2013 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ 42 Binder Tabakası Dizaynı TS 3720* Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 517) - - Asphalt Institute MS-2 Kısım Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/5) 43 Taş Mastik Asfalt Tabakası Dizaynı TS 3720* Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 534) Kısım Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/5) 44 Alttemel Tabakası Dizaynı - Kısım Alttemel (Sayfa 456 ve 457) Kısım Alttemel (Sayfa 401/1 ve 401/2) 45 Plentmiks Temel Tabakası Dizaynı - Kısım Temel (Sayfa 469 ve 470) Kısım Temel (Sayfa 402/8) AÇIKLAMALAR * Deney talimatları belirtilen standartlar esas alınarak hazırlanmıştır. ** İlgili standartlar orijinal dilleri olan İngilizce 'den Türkçe'ye çevrilerek deney talimatları hazırlanmıştır. Standartların orijinal metinleri ilgili talimatların arkalarında yer almaktadır (Mavi renkli açıklamalar).

11 MAGNEZYUM SÜLFAT (MgSO 4 ) DENEYİ (AGREGALARIN TERMAL ve BOZUNMA ÖZELLİKLERİ) (TS EN : 2011) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Agregaların magnezyum sülfat çözeltisine daldırılması ve takiben kurutulmasıyla periyodik işleme maruz bırakılarak donma/çözülme etkisine karşı direncinin bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, agregaların magnezyum sülfat donma/çözülme deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN :2011 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (ilgili kısımlar), KGM tarafından yayınlanan tarih ve 274/1061 sayılı KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu genelgesi (bkz. Cilt 1/3, B - KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları) ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Etüv (110±5 C ye ayarlanabilen) Terazi (2 kg kapasiteli 0,1 g hassasiyetli terazi) Elek (10 mm ve 14 mm açıklığında elekler) Kaplar (Çözeltiye daldırılan agrega hacminin en az 5 katı hacme sahip) Tank veya tank odacıkları (daldırma işlemleri esnasında kaplardaki çözeltinin sıcaklığını 20±2 C de muhafaza edebilen) Yoğunluk Hidrometresi (1,284 g/ml 1,300 g/ml aralığındaki yoğunlukları 0,001 g/ml doğrulukla ölçme yapabilen) Desikatör Pirinç veya paslanmaz çelik tel sepetler (2 Adet) Termometre (0 C C aralığında ve 1 C doğrulukla ölçme yapabilen) Kronometre

12 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Agrega Numunesi Hazırlanması Laboratuvara gelen agrega numunesi EN ye göre iki deney numunesi elde edilecek şekilde azaltılır. 10 mm 14 mm elek aralığında en az 500 g kütleli iki deney numunesi alınır. Her bir deney numunesi 110±5 C etüvde 24±1 saat süreyle kurutulur ve desikatörde laboratuvar sıcaklığına soğutulur. Her bir deney numunesi 10 mm ve 14 mm eleklerle elenir, elek altı ve elek üstü atılarak her biri yaklaşık 500 g iki numune elde edinceye kadar eleme devam eder. Daha sonra, numuneler damıtık su ile tozlarından arınıncaya kadar yıkanır, süzülür ve tekrar 110±5 C etüvde 24±1 saat kurutulur. Her deney numunesinden 420±0,1 g ve 430±0,1 g aralığında olacak şekilde deney numuneleri tartılır ve kütleleri kaydedilir (M 1 ). Deney numuneleri iki tel sepete aktarılır. Takip eden bütün çalışma safhalarında malzeme aşınma kaybını en aza indirgemek için sepetlerin sallanmasından sakınılmalıdır MgSO 4 Çözeltisi Hazırlanması Çözelti, 1 litre su için 1500 g kristal tuzun (MgSO 4 ) yavaş yavaş ilave edilmesi ile hazırlanır. Her bir deney için en az 3 litre çözelti gereklidir. Not: Deney esnasında çözeltide değişiklik meydana gelmesi durumunda, yedek olarak yukarıdaki şekilde ikinci bir çözelti hazırlanması tavsiye edilir. Çözeltinin hazırlanması esnasında sıcaklık 25 C ile 30 C arasında tutulur ve kristaller ilave edilirken çözelti iyice karıştırılır. Çözelti hazırlandıktan sonra sıcaklık 20±2 C ye düşürülür ve bu sıcaklık 48±1 saat muhafaza edilir. Kullanımdan önce, çözeltinin bir kısmının cam kavanoza süzülmesi, yoğunluğunun hidrometreyle ölçülmesi ve tekrar kaba dökülerek yoğunluğunun 1,292±0,008 g/ml ye (1,284 g/ml 1,300 g/ml) ulaşıp ulaşmadığı kontrol edilmelidir Deney İşlemi Her bir sepet, agreganın üst kısmı 20 mm lik çözelti ile tamamen kaplanacak şekilde 17±0,5 saat süreyle 20±2 C deki doygun magnezyum sülfat çözeltisi ihtiva eden kap içerisine daldırılır. Sepetlerin kap kenarları ve yığılmış tuz kekleri arasında en az 20 mm açıklık olmalıdır. Buharlaşma ve kirlenmeden kaçınmak için kabın kapağı kapatılmalıdır. Daldırma işleminden sonra her bir sepet çözeltiden çıkarılarak 2±0,25 saat süreyle suyu süzülür ve takiben hemen kapağı kapatılır. Her bir sepet 110±5 C etüvde 24±1 saat kurutulur ve 5±0,25 saat laboratuvar sıcaklığına kadar soğutulur. Bir sonraki daldırmadan önce, kabın tabanında toplanmış olabilen tuz kekleri kırılır ve çözelti iyice karıştırılarak 30 dakika süre ile beklemeye bırakılır. Çözelti yoğunluğunun 1,292±0,008 g/ml ye uygunluğu kontrol edilir. Bu değer dışındaysa 4.2 deki Not da belirtilen şekilde yeni bir çözelti ile değiştirilir.

13 Yukarıda belirtildiği şekilde her bir döngü 48±2 saat olmak üzere 5 döngü olarak tekrarlanır. Not: Deneye ara verilmesi gerekiyorsa (hafta sonu gibi), bu ara verme kurutma işleminin sonunda yapılabilir. Kaplar, laboratuvar sıcaklığında muhafaza edilmelidir. Toplam 72 saate kadar ara verilmesi mümkündür. 5 döngü tamamlandıktan sonra, her bir sepetteki agrega yıkama suyunda magnezyum sülfat kalmayıncaya kadar musluk suyuyla yıkanır. Her bir deney numunesi 110±5 C etüvde 24±1 saat kurutulur. Deney numunesi 10 mm elekten elenir ve agrega üstü kütlesi (M 2 ) 0,1 g doğrulukla tartılır Deney Sonuçlarının Hesaplanması MS = 100 (MM 1 MM 2 ) M 1 = Deney numunesinin ilk kütlesi (±0,1 g doğrulukla) MM 1 M 2 = 10 mm lik elekte kalan agreganın nihai kütlesi (±0,1 g doğrulukla)

14 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Nisan 2011 ICS AGREGALARIN TERMAL VE BOZUNMA ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER - BÖLÜM 2: MAGNEZYUM SÜLFAT DENEYİ Tests for thermal and weathering properties of aggregates - Part 2: Magnesium sulfate test TS EN (2011) standardı, EN (2009) standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, Avenue Marnix 17 B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

15 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

16 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Ön söz - Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN (2009) standardı esas alınarak, TSE Maden İhtisas Grubu nca TS EN (1999) nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 12 Nisan 2011 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. - Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. - EN 1367 standard serisi, Agregaların termal ve bozunma özellikleri için deneyler genel başlığı altında aşağıdaki bölümlerden ibarettir: - Bölüm 1: Donmaya ve çözülmeye karşı direncin tayini - Bölüm 2: Magnezyum sülfat deneyi - Bölüm 3: "Sonnenbrand bazalt" için kaynatma deneyi - Bölüm 4: Kuruma büzülmesinin tayini - Bölüm 5: Termal şoka direncin tayini - Bölüm 6: Tuzun (NaCl) bulunduğu ortamda donma ve çözülmeye direncin tayini - Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

17 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Terimler ve tarifler Laboratuvar numunesi Deney numunesi Deney numunesi kısmı Prensip Numune alma Cihazlar ve malzemeler Reaktifler Deney numunelerinin hazırlanması İşlem Hesaplanma ve sonuçların gösterilmesi Deney raporu... 5 Ek A (Bilgi için) - Kesinlik... 6 Ek B (Bilgi için) - Tane büyüklüğü aralığı 10 mm ila 14 mm dışında olan agregaların deneyi... 7 Ek C (Bilgi için) - Tam kalitenin değerlendirilmesi... 8 Kaynak... 11

18 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Agregaların termal ve bozunma özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Magnezyum sülfat deneyi 1 Kapsam Bu standard, tip deneylerinde ve anlaşmazlık durumlarında magnezyum sülfata daldırma ve takiben etüvde kurutma yoluyla periyodik işleme maruz bırakılan agregaların davranışlarını değerlendirmede kullanılan bir referans yöntemi kapsar. Diğer amaçlar için (özellikle fabrika üretim kontrolü), referans yöntem ile uygun bir çalışma ilişkisi kurulması şartıyla diğer yöntemler de kullanılabilir. Not - Çoğu agregalar, bu yöntem kullanılarak performans deneyine tabi tutulabilir. Ek A da verilen kayaç tipleri için kesinlik belirlenmiştir. Deney bütün kayaç tipleri için uygun olmayabilir ve karbonatlı agregalar ve çok miktarda magnezyumlu mineraller veya kriptokristalen kuvars ihtiva eden agregalarda ihtiyatlı olunmalıdır. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. No EN EN EN EN EN ISO Adı (İngilizce) Tests for general properties of aggregates - Part 1: Methods for sampling Tests for general properties of aggregates - Part 2: Methods for reducing laboratory samples Tests for general properties of aggregates - Part 3: Procedure and terminology for simplified petrographic description Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration Tests for geometrical properties of aggregates - Part 2: Determination of particle size distribution - Test sieves, nominal size of apertures Laboratory glassware - Density hydrometers for general purposes - Part 1: Specification TS No 1) TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS ISO Terimler ve tarifler Bu standardın amaçları için aşağıdaki terimler ve tarifleri uygulanır: 3.1 Laboratuvar numunesi Laboratuvar deneylerinde kullanılan numune. Adı (Türkçe) Agregaların genel özellikleri için deneyler - Kısım 1: Numune alma metotları Agregaların genel özelikleri için deneyler - Bölüm 2: Lâboratuvar numunelerinin azaltılması metodu Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 3: Petrografik tanımlama işlemi ve terminoloji Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar ve kalibrasyon Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Kısım 2: Tane boyutu dağılımı tayini - Deney elekleri, elek göz açıklıklarının anma büyüklükleri Laboratuvar cam malzemeleri - Yoğunluk hidrometreleri - Kısım 1: Özellikler 3.2 Deney numunesi Bir deney yöntemi, bir özelliğin birden fazla tayinini gerektirdiğinde tek bir tayinde kullanılan numune. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı, 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. 1 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

19 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Deney numunesi kısmı Tamamı bir tek deneyde kullanılan numune. 4 Prensip Tane büyüklüğü 10 mm ila 14 mm arasında olan agregalardan oluşan iki deney numunesi, doymuş magnezyum sülfat çözeltisine 5 kere daldırılır ve takiben (110 ± 5) C ta etüvde kurutulur. Magnezyum sülfatın tekrar su alması ve agrega numunesinde tekrarlanan kristalizasyon ile agrega boşluklarında zararlı etkiler ortaya çıkar. Tane büyüklüğü 10 mm den daha küçük malzemelerin oluşmasına yol açan zararlı etkilerin neden olduğu ufalanma ölçülür. Not - Bu işlem, diğer tane büyüklüklerindeki agregalara (Ek B) veya tane büyüklüğü kombinasyonlarındaki agregalara (Ek C) uygulanabilir. 5 Numune alma Deneyde kullanılacak laboratuvar numunesi EN e uygun olarak alınmış olmalıdır. 6 Cihazlar ve malzemeler Aksi belirtilmedikçe, bütün cihazlar EN de belirtilen genel özelliklere uygun olmalıdır. 6.1 Deney elekleri, EN ye uygun ve elek göz açıklığı 10 mm ve 14 mm olan. 6.2 Terazi, 2 kg kapasiteli ve 0,1 gram doğrulukla tartabilen. 6.3 Pirinç veya paslanmaz çelik telden sepetler, deney numunelerini çözeltiye daldırmak için en az iki tane. Uygun bir tasarım, Şekil 1 de verilmiştir. 6.4 Kaplar, çözeltiye daldırılan agrega hacminin en az beş katı hacme sahip Madde 6.3 te gösterilen sepetlerin kolayca içeriye yerleştirilmesi ve dışarı alınması için kullanılan ve Madde 9.1 e uygun en az ayırma açıklığını sağlayan. 6.5 Tank veya tank odacıkları, daldırma işlemleri esnasında kaplardaki çözeltinin sıcaklığını (20±2) C ta muhafaza edebilen. 6.6 Cebri hava dolaşımlı kurutma etüvü, yeterli kapasitede. Etüv, sıcaklığı (110 ± 5) C ta tutabilmelidir. 6.7 Yoğunluk hidrometresi, ISO e uygun olan, 1,284 g/ml ila 1,300 g/ml aralığındaki yoğunlukları 0,001 g/ml doğrulukla ölçmek amacıyla ortalama yüzey gerilimi 55 mn/m için 20 C ta taksimatlandırılan. 6.8 Desikatör, Madde 6.3 te listelenen sepetlerin en az ikisini alabilecek yeterli büyüklükte olan. 6.9 Termometre, aralığı 0 C C olan ve 1 C doğrulukla ölçme yapabilen Kronometre, zaman periyotlarının tam aralığını ± 1 dakika doğrulukla ölçebilen. 2 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

20 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Ölçüler mm dir. Meş büyüklüğü: 4 Not - Boyutlar bağlayıcı değildir ve sadece yol göstermek amacıyla verilmiştir. Temel özellikler, sepetlerin, magnezyum sülfat çözeltisinin rahatlıkla sirkülâsyonuna ve numunenin tamamen batmasına müsaade edecek büyüklükte olmasıdır. Sepetin tel örgüsü, agregayı taşıyacak yeterli sağlamlıkta olmalı, fakat deneyin başlangıcında tanelerin geçebileceği kadar iri olmamalıdır. 7 Reaktifler 7.1 Damıtık veya deiyonize su. Şekil 1 - Magnezyum sülfat deneyi için tipik bir sepet örneği 7.2 Baryum klorür çözeltisi (% 5 lik), 5 g baryum klorürün 100 ml damıtık suda çözülmesiyle elde edilen. 7.3 Doygun magnezyum sülfat çözeltisi, reaktif kalitedeki magnezyum sülfat heptahidratın damıtık veya deiyonize su içerisinde çözülmesi ile elde edilebilen Çözelti, 1 L su için 1500 g kristal tuzun yavaş yavaş ilave edilmesi ile hazırlanır. Her bir deney için en az 3 L çözelti gereklidir. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 3

21 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Not - Deney esnasında çözeltide değişiklik meydana gelmesi durumunda, yukarıda verilen tarife göre yedek olarak ikinci bir çözelti hazırlanması tavsiye edilir (Madde 9.3). Çözeltinin hazırlanması esnasında sıcaklık 25 C ila 30 C arasında tutulur ve kristaller ilave edilirken çözelti iyice karıştırılır. Çözelti hazırlandıktan sonra sıcaklık (20 ± 2) C a düşürülür ve bu sıcaklık (48 ±1 ) saat süreyle muhafaza edilir Kullanımdan önce, çözeltinin bir kısmının cam kavanoza süzülmesi, yoğunluğun hidrometreyle ölçülmesi ve tekrar kaba dökülmesi suretiyle yoğunluğunun (1,292 ± 0,008) g/ml ye ulaşıp ulaşmadığı kontrol edilmelidir. 8 Deney numunelerinin hazırlanması 8.1 Yeterli miktarda iki deney numunesi elde etmek için laboratuvar numunesi EN ye göre azaltılır ve Madde 8.3 te belirtildiği gibi her biri 10 mm - 14 mm tane büyüklüğü aralığında en az 500 g kütleli 2 deney numunesi elde edilir. Not - Diğer tane büyüklüklerindeki deneyler için yol gösterici bilgiler Ek B de, bütün tane büyüklüklerindeki deneyler için yol gösterici bilgiler ise Ek C de verilmiştir. 8.2 Her bir deney numunesi (110 ± 5) C luk etüvde (24 ± 1) saat süreyle kurutulur ve desikatörde laboratuvar sıcaklığına soğutulur. 8.3 Her bir deney numunesi 10 mm ve 14 mm göz açıklıklı eleklerle elenir, elek altı ve elek üstü atılarak her biri yaklaşık 500 gramlık bir kütlede iki numune elde edinceye kadar eleme işlemine devam edilir. 8.4 Her bir deney numunesi damıtık suyla tozlarından arınıncaya kadar yıkanır, süzülür ve Madde 8.2 de belirtildiği gibi etüvde kurutulur. 8.5 Sadece tane büyüklüğü aralığı 10 mm ila 14 mm olan malzemenin kullanılmasını sağlamak için eleme işlemi Madde 8.3 e göre tekrarlanır. 8.6 Her deney numunesinden (420 ± 0,1) g ve (430 ± 0,1) g aralığında olacak şekilde deney numuneleri tartılır ve kütleleri kaydedilir (M 1 ). Deney numuneleri işaretlenmiş iki tel sepete aktarılır. Takip eden bütün çalışma safhalarında malzeme aşınma kaybını en aza indirgemek için sepetlerin sallanmasından sakınılmalıdır. 9 İşlem 9.1 Her bir sepet, agreganın üst kısmı 20 mm lik çözelti ile tamamen kaplanacak şekilde (17 ± 0,5) saat süreyle (20 ± 2) C taki doygun magnezyum sülfat çözeltisi ihtiva eden kap içerisine daldırılır. Her bir sepet, kap kenarları ve yığılmış tuz kekleri arasında en azından 20 mm açıklık bulunmalıdır. Deneyin herhangi bir aşamasında sepetlerden herhangi birinden tüm bir agrega tanesinin kaybolmamasına özel dikkat gösterilmelidir. Buharlaşma ve kirlenmeden sakınmak için kabın kapağı kapatılmalıdır. 9.2 Daldırma işleminden sonra her bir sepet çözeltiden çıkartılarak (2 ± 0,25) saat süreyle suyu süzülür ve takiben hemen kapağı kapatılır. Her bir sepet, Madde 8.2 deki gibi kurutulur ve (5 ± 0,25) saat süreyle laboratuvar sıcaklığına kadar soğutulur. 9.3 Bir sonraki daldırma işleminden önce, kabın tabanında toplanmış olabilen tuz kekleri kırılır ve çözelti iyice karıştırılarak 30 dakika süre ile beklemeye bırakılır. Kaptaki çözeltinin yoğunluğu Madde ye göre kontrol edilir. Yoğunluk, belirtilen aralığın dışında ise çözelti, Madde e göre hazırlanmış ve kullanılmamış olan doygun çözeltiyle değiştirilir. Daldırma işlemi esnasında aşırı derecede agrega ayrışması söz konusu olduğunda, çözeltinin ölçülen yoğunlukları, süspansiyon halindeki ince tanelerden veya iyon değişim etkisinden dolayı doğru olmayabilir. Bu gibi durumlarda çözelti taze bir çözelti ile değiştirilir. 4 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

22 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Madde 9.1 ila Madde 9.3 te belirtilen işlemler, her bir döngü (48 ± 2) saat olmak üzere 5 döngü olarak tekrarlanır. Not - Deneye ara verilmesi gerekiyorsa (hafta sonu vb. nedeniyle), bu ara verme kurutma işleminin sonunda yapılabilir. Kaplar, laboratuvar sıcaklığında muhafaza edilmelidir. Toplam olarak 72 saate kadar ara verilmesi mümkündür. 9.5 Beş döngünün tamamlanmasının ardından Madde 9.2 de belirtildiği gibi soğutma işlemi yapıldıktan sonra her bir sepetteki agrega, yıkama suyunda magnezyum sülfat kalmayıncaya kadar musluk suyuyla yıkanır. Not - Bu durum, 10 ml yıkama suyunun bir kaç damla baryum klorür çözeltisi kullanılmak sureti ile bulanıklığının kontrol edilmesi ve aynı şekilde işleme tabi tutulmuş eşit hacimdeki taze musluk suyunun bulanıklığı ile karşılaştırma yapılması sureti ile ispatlanabilir. 9.6 Her bir deney numunesi Madde 8.2 de belirtildiği gibi kurutulur. Deney numunesi 10 mm lik elekle elle elenir ve agrega elek üstü kütlesi (M 2 ) 0,1 g doğrulukla kaydedilir. 10 Hesaplanma ve sonuçların gösterilmesi 10.1 Her bir deney numunesinin magnezyum sülfat değeri (MS), kütlece yüzde olarak aşağıdaki eşitliğe göre hesaplanır ve her bir değer bir ondalıklı olarak kaydedilir: 100 (M1 M 2) MS = M1 Burada; M 1 : Deney numunesinin ilk kütlesi (± 0,1 gram doğrulukla), M 2 : 10 mm lik elekte kalan agreganın nihai kütlesi (± 0,1 gram doğrulukla) dir Elde edilen her iki sonucun ortalama değeri hesaplanır ve en yakın tam sayıya yuvarlatılarak kaydedilir. 11 Deney raporu 2) Deney raporu aşağıdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Bu standarda atıf (TS EN şeklinde), b) Madde 10.2 ye göre magnezyum sülfat değeri (MS), c) İki deney numunesinin ayrı ayrı magnezyum sülfat değerleri (deneye tabi tutulan her bir tane büyüklüğü için), d) Teslim edilen agreganın kaynağı, tipi ve tane büyüklüğü de dâhil olmak üzere numuneyi tanıtıcı bilgiler, e) Deneye tabi tutulan tane büyüklüğü (veya büyüklükleri), f) Mevcutsa numune alma belgesinin bir kopyası. 2) TSE Notu : Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 5

23 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Ek A (Bilgi için) Kesinlik 11 ayrı laboratuvarı kapsayan bir deney 1985/86 da yapılmıştır. 10 tonluk partilerden oluşan malzemeden 100 kg lık laboratuvar numunesi oluşturulmuştur. Takiben her bir laboratuvar numunesinden iki deney numunesi kısmı elde edilmiştir. İki laboratuvara ait ortalama değerler değerlendirme dışı bırakılmıştır. Numune azaltma işlemlerinde ve numune almada ortaya çıkan numune değişkenliği, EN de belirtilen numune alma hatası ve numune azaltma hatasına göre V r ve V s (ISO de tanımlandığı gibi) ile doğru orantılıdır. Çizelge A.1 deki kesinlik verileri, yaklaşık olarak aşağıdaki basitleştirilmiş eşitliklerle gösterilir (burada x=ms dir): r1 = ( 018, ( 100 x)) R1 = ( 031, ( 100 x)) R 2 = (0,34 (100 x)) Bu eşitlikler, Çizelge A.1 de verilen değerler arasında kalan yüzde seviyeleri için r, R 1 ve R 2 değerlerinin enterpolasyon yoluyla yaklaşık olarak bulunmasında kullanılabilir. Çizelge A.1 - Magnezyum sülfat değerleri için kesinlik verileri (x = İstatistiksel seviyede ortalama MS) x % r 1 % R 1 % R 2 % vv r % vv L % vv s % Kesinlik deneyinde kullanılan kayaç tipi 70,9 7,3 19,6 19,8 2,61 6,47 1,06 Oolitik kireçtaşı 38,2 10,7 17,8 19,4 3,80 5,07 2,75 Litik kumtaşı 19,1 9,1 16,4 19,5 3,25 4,86 0,59 Kuvars dolerit 9,0 5,2 8,2 8,2 1,66 2,27 0,00 Olivin bazalt 5,5 3,7 5,7 5,9 1,33 1,55 0,53 Kavkılı kireçtaşı 4,4 4,7 6,8 9,7 1,69 1,75 2,48 Olivin bazalt 3,6 3,0 4,1 4,8 1,01 0,99 0,92 Litik kumtaşı 3,2 1,5 2,6 2,8 0,53 0,75 0,36 Kuvars dolerit 6 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

24 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Ek B (Bilgi için) Tane büyüklüğü aralığı 10 mm ila 14 mm dışında olan agregaların deneyi Çizelge B.1 - Tavsiye edilen deney elekleri, tel sepetler ve deney numunesi kütleleri Tane büyüklüğü (mm) Deney numunesinin kütlesi (g) 14,00 ten büyük ,00 dan küçük ,00 dan küçük (tam kalitenin değerlendirilmesinde kullanma için) Elek altı (mm) 28,00 20,00 10,0 6,30 5,00 3,35 2,36 1,18 0,60 10,0 6,30 4,00 2,00 1,00 0,50 Deney eleği Elek üstü (mm) 20,00 14,00 6,30 5,00 3,35 2,36 1,18 0,60 0,30 6,30 4,00 2,00 1,00 0,50 0,25 Meş büyüklüğü (mm) 3,35 3,35 1,18 1,18 0,60 0,60 0,15 0,15 0,15 1,18 0,60 0,60 0,15 0,15 0,15 Tel sepetler Yükseklik (mm) Çap (mm) DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 7

25 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Ek C (Bilgi için) Tam kalitenin değerlendirilmesi C.1 Cihaz ve malzemeler C.1.1 Genel Madde 6.1 ila Madde 6.10 da belirtilen cihaz ve malzemeler ile aşağıdakiler kullanılır: C.1.2 Elekler, EN ye uygun ve göz açıklıkları 20 mm, 6,3 mm, 4 mm, 2 mm, 1 mm, 0,5 mm ve 0,25 mm olan. C.1.3 Pirinç ve paslanmaz çelikten tel sepetler (en az 2 adet), 10 mm - 14 mm tane büyüklüğü aralığı dışındaki deney numunelerinin çözeltiye daldırılması için. Uygun bir tasarım Şekil 1 de gösterilmiştir, ancak ilgili boyutlar Ek A da verilmiştir. C.2 Reaktifler Madde 7.1 ila Madde 7.3 te belirtilen reaktifler kullanılır. C.3 Deney numunelerinin hazırlanması C.3.1 Laboratuvar numunesi Madde 8.1 e göre azaltılır; ancak iki deney numunesinin her biri, Madde C.3.3 e göre işleme tabi tutulduğunda, ilgili bütün tane büyüklükleri için Çizelge B.1 de belirtilen kütleler ile birlikte 10 mm - 14 mm tane büyüklüğü aralığında en az 500 g oluşturacak yeterli kütlede olmalıdır. C.3.2 Her bir deney numunesi Madde 8.2 ye göre kurutulur. C.3.3 Deney numunesi kısmının tane büyüklüğü dağılımı, 20 mm, 10 mm, 6,3 mm, 4 mm, 2 mm, 1 mm, 0,5 mm ve 0,25 mm göz açıklıklı elekler kullanılarak Madde 8.3 e göre tayin edilmelidir. İri agregalar için 20 mm göz açıklıklı elek üzerinde kalan taneler ile 1 mm göz açıklıklı elekten geçen taneler atılmalı ve deney sonucunun hesaplanmasında dikkate alınmamalıdır. Azaltılmış numuneden geriye kalan miktar, deney numunesi kısmı olarak dikkate alınmalıdır. Tane büyüklüğü dağılımı, en yakın tam sayıya yuvarlanmış olarak, ince agregalar için 0,25 mm lik elekten geçenlerin yüzdesiyle birlikte her bir elek çifti arasında kalan deney numunesi kısmının kütlesinin yüzdesini verecek şekilde kaydedilmelidir. C.3.4 Deney numunesi kısmının kütlesinin % 5 inden daha az kütleye sahip elek üstü malzeme atılmalıdır. Bununla birlikte, atılan elek üstü malzeme yüzdesi, deney sonucunun hesaplanmasında dikkate alınmalıdır. C.3.5 Kütlesi Çizelge B.1 e uygun bir deney numunesi, Madde C.3.4 ün tamamlanmasından sonra elek üstünde kalan malzemeden alınmalıdır. Azaltılmış kütlede bir deney numunesi oluşturulmasına yetecek miktarda malzeme olmaması halinde, Madde C.3.1 den başlayarak işlem tekrarlanmalıdır. Kaydedilen tane büyüklüğü dağılımı, elenen malzemeden elde edilen olmalıdır. C.3.6 Bir veya daha fazla deney tane büyüklüğü kütlesinin Ek B de belirtilen tane büyüklükleri için istenen kütleyi aşması durumunda, numune doğru kütlenin elde edilmesi amacıyla azaltılmalıdır. C.3.7 Her bir deney numunesi Madde 8.4 e göre yıkanır. C.3.8 Sadece ilgili tane büyüklüğündeki malzemenin kullanılmasını temin etmek için Madde C.3.3 te belirtilen eleme işlemi tekrarlanır. C.3.9 Çizelge B.1 de verilen ilgili deney numunesi kütleleri ± 0,1 g doğrulukla tartılır ve kütleler kaydedilir (M 1 ). Deney numuneleri, etiketli iki tel sepete aktarılır. Aşınmayla kütle kaybının önlenmesi amacıyla müteakip aşamalarda sepetlerin sallanmamasına dikkat edilir. C.4 İşlem Madde 9.1 ila Madde 9.6 daki işlemler, Madde 9.6 daki 10 mm lik elek, daha küçük tane büyüklüğüne sahip agregaya uygun elek ile değiştirilmek suretiyle her bir deney numunesi için gerçekleştirilir. 8 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

26 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 C.5 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi C mm lik elek, daha küçük tane büyüklüğüne sahip agregaya uygun elek ile değiştirilmek suretiyle her bir deney numunesinin magnezyum sülfat değeri Madde 10.1 e göre hesaplanır. C.5.2 Deney numunesi kısmının kütlesinin % 5 inden daha az kütleye sahip olduğu için deneye tabi tutulmayan tane büyüklüklerinin aşağıdakilere eşit bir magnezyum sülfat değerine sahip olduğu var sayılmalıdır: a) Bitişik iki ayrı tane büyüklüğündeki numunelerin deneyi sonucunda bulunan magnezyum sülfat değerinin ortalaması veya b) Bitişik iki ayrı tane büyüklüğünden sadece birinin (daha büyüğü veya daha küçüğünün) deneye tabi tutulması durumunda, söz konusu bu tane büyüklüğündeki bir numunenin deneyi sonucunda bulunan magnezyum sülfat değeri veya c) Biri bitişik, diğeri de sonraki tane büyüklüğündeki her iki tane büyüklüğünün deneye tabi tutulması, ancak, bitişik tane büyüklüklerinin deneye tabi tutulmaması durumunda, söz konusu bu iki tane büyüklüğündeki numunelerin deneyi sonucunda bulunan ortalama magnezyum sülfat değeri veya d) Birbirine en yakın tane büyüklüklerine ait, öncelik sırasına göre daha büyük veya daha küçük olan tane büyüklüğündeki bir numunenin deneyi sonucunda bulunan magnezyum sülfat değeri. C.5.3 İnce agrega numuneleri için, 0,25 mm lik elekten geçen malzemenin, 0,5 mm lik elekten geçen, ancak 0,25 mm lik elekte tutulan numuneninkine eş değer bir magnezyum sülfat değerine sahip olduğu var sayılmalıdır. C.5.4 Her bir agrega deney numunesi kısmının magnezyum sülfat değeri, her bir agrega tane büyüklüğü aralığı için bulunan magnezyum sülfat değerinin, deney numunesi kısmındaki bu tane büyüklüğü aralığına ait malzemenin kütle oranıyla çarpımıyla elde edilen değerlerin toplamı olmalıdır. C.5.5 Agreganın magnezyum sülfat değeri, deney numunesi kısımları için elde edilen iki sonucun ortalaması olmalıdır. Agreganın her bir tane büyüklüğü aralığı için magnezyum sülfat değeri, deney numunelerinden elde edilen iki sonuç için bir ondalıklı olarak kaydedilecek magnezyum sülfat değerlerinin ortalaması olmalıdır. Not - Çizelge C1 ve Çizelge C.2 de, birisi iri agrega, diğeri de ince agrega için olmak üzere iki örnek içeren uygun bir çalışma çizelgesi gösterilmiştir. C.5.6 En büyük tane büyüklüğü aralığı için magnezyum sülfat değeri, deneye tabi tutulan herhangi bir tane büyüklüğü aralığının en büyük magnezyum sülfat değeri olmalıdır. Çizelge C.1 - İri agregalı örnek (6 mm anma tek tane büyüklüğü) Elek büyüklüğü Deney Magnezyum Ağırlıklı magnezyum Deney numunesi kütlesi numunesi kısmı sülfat değeri sülfat değeri Geçen Kalan Toplam kütlenin Deney Deney (orijinal kütlenin İlk (g) (mm) (mm) % si olarak) öncesi (g) sonrası (g) % si olarak) (%) 37, ,3 26,4 606,4 303,2 278,2 8,2 2,18 6,3 4 34,7 104,4 104,4 98,6 6,0 2, ,7 104,4 104,4 98,6 6,0 2, ,2 6,0 0,25 Toplam 100 Toplam 6,60 37, ,3 28,7 621,8 304,7 280,2 8,0 2,31 6,3 4 33,1 103,3 103,3 97,2 6,0 1, ,1 103,3 103,3 97,1 6,0 1, ,1 218,6 104,1 98,2 5,7 0,29 Toplam 100 Toplam 6,57 Ortalama 7 Toplam numunenin kütlece % 5 inden küçük (deney numunesi yok). Madde C.5.2 (b) de 6,3 mm - 2 mm lik tane büyüklüğü aralığı için olanınkine eş değer olarak alınmıştır. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 9

27 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Çizelge C.2 - İnce agregalı örnek (iri kum) Elek büyüklüğü Deney Magnezyum Ağırlıklı magnezyum Deney numunesi kütlesi numunesi kısmı sülfat değeri sülfat değeri Geçen Kalan (toplam kütlenin İlk kütle Deney Deney (orijinal kütlenin (mm) (mm) % si olarak) (g) öncesi (g) sonrası (g) % si olarak) (%) 10 6,3 4,6 11,9 0,55 6,3 4 5,4 102,1 102,1 89,9 11,9 0, ,4 102,0 102,0 89,9 11,9 0, ,0 213,8 101,8 94,2 7,5 1,27 1 0,5 25,2 195,1 107,3 102,8 4,2 1,06 0,5 0,25 26,2 218,6 104,1 99,3 4,6 1,21 0,25 16,2 4,6 * 0,75 Toplam 100 Toplam 6, ,3 4,4 11,2 0,49 6,3 4 5,5 104,1 104,1 92,4 11,2 0, ,4 104,1 104,1 92,4 11,2 0, ,3 213,6 106,8 98,3 8,0 1,38 1 0,5 25,1 203,4 101,7 96,8 4,8 1,21 0,5 0,25 26,1 200,6 100,3 96,1 4,2 1,09 0,25 16,2 4,2 * 0,68 Toplam 100 Toplam 6,08 Ortalama 6 Toplam numunenin kütlece % 5 inden küçük (deney numunesi yok). Madde C.5.2 (b) de 6,3 mm - 4 mm lik tane büyüklüğü aralığı için olanınkine eş değer olarak alınmıştır. * Deney gerekmez; ancak kütle kaybı Madde C.5.3 te 0, 5 mm - 0,25 mm lik tane büyüklüğü aralığına karşılık gelen değer olarak alınır. 10 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

28 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2011 Kaynak [1] ISO : 1994, Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results - Basic method for the determination of repeatability and reproducibility of a standard measurement method. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 11

29 AGREGA YASSILIK İNDEKSİ TAYİNİ (BS : 1989) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Kalınlığı (en küçük boyutu) nominal boyutunun 0,6 sından daha küçük olan kaba agrega danelerinin (63 mm 6,3 mm elek aralığındaki) yassılık indeksi değerinin bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, kaba agregaların yassılık indeksi deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanması kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME BS :1989 Methods for determination of particle shape Flakiness Index deney standartı ve Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, KGM Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Mart 2012 kitabı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (İlgili kısımlar), KGM tarafından yayınlanan tarih ve 350/1578 sayılı KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu genelgesi (bkz. Cilt 1/3, B - KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları) ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Yassılık Eleği Şablonu (Şekil 1) Terazi (15 kg kapasiteli 1 g hassasiyetli ve 2-3 kg kapasiteli 0,1 g hassasiyetli teraziler) Elekler (63 mm, 50 mm, 37.5 mm, 25 mm, 19 mm, 12 mm, 9.5 mm ve 6.3 mm açıklığında elekler)

30 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Yassılık indeksi yapılacak numuneye öncelikle elek analizi yapılır. Elek analizine göre malzemenin dane boyutu dağılımı 63 mm elekten geçip 6.3 mm elek üzerinde kalacak şekilde ayarlanır. Tablo- 1 de verilen elekler kullanılarak, her elek arasından en az yine tabloda belirtilen miktarlarda numune elenerek deneye hazırlanır Deney İşlemi Tablo 1: Deney Alınacak En Az Malzeme Miktarı Elek Açıklıkları, mm Her fraksiyon için deneye alınacak en az numune miktarı, kg 63, , , , ,5 0,5 9,5 6,3 0,250 Yukarıdaki tabloda gösterilen her bir elekte kalan numune ayrı tepsilerde tutulur. Her bir elek aralığında kalan numune yüzdeleri toplam kütleye göre (M 1 ) bulunur. M 1 in % 5 i veya daha az oranında olan numuneler atılır. Kalan kütle kaydedilir (M 2 ). Ayrılan elek aralıklarındaki malzeme yassılık indeksi şablonu (Şekil 1) kullanılarak her bir agrega tanesi el ile şablondaki ilgili aralıktan geçirilir. Şablondaki ilgili aralıktan geçen tüm elek aralığındaki malzemelerin kütlesi toplanır (M 3 ). Not: Düzeltilmiş dane boyutu dağılımına göre iki elek arasında kalan malzeme % 5 den az ise, o aralıktaki malzeme deneye alınmaz ve yassı dane oranı sıfır olarak kabul edilir. Bu boyutlar şablon üzerinde işaretlenmiştir. Şekil 1: Yassılık İndeksi Kalınlık Şablonu

31 5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması YI = MM 3 MM 2 xx 100 YI = Yassı Dane % si M 2 = Deneye Alınan Malzeme, g M 3 = Yassı Dane Ağırlığı, g Her fraksiyona ait yassı dane yüzdesi, o fraksiyonun düzeltilmiş gradasyon yüzdesi ile çarpılarak, gerçek yüzde hesaplanır. Her fraksiyona ait düzeltilmiş yassı dane yüzdelerinin toplamı, malzemenin yassılık indeksini verecektir. Yassılık İndeksi Hesaplama Örneği: 11 xx xx ,17 xx ,8 xx = 23 = 19 = 1,879 = 1,482

32 BRITISH STANDARD BS : 1989 Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI Testing aggregates Part 105: Methods for determination of particle shape Section105.1 Flakiness index UDC [ ]:

33 BS :1989 Committees responsible for this British Standard Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI This British Standard, having been prepared under the direction of the Cement, Gypsum, Aggregates and Quarry Products Standards Policy Committee, was published under the authority of the Board of BSI andcomes into effect on 31 January 1990 BSI First published March 1985 New edition January 1990 The following BSI references relate to the work on this standard: Committee reference CAB/2 Draft for comment 89/10123 DC The preparation of this British Standard was entrusted by the Cement, Gypsum, Aggregates and Quarry Products Standards Policy Committee (CAB/-) to Technical Committee CAB/2, upon which the following bodies were represented: Aggregate Concrete Block Association Association of Consulting Engineers Association of Consulting Scientists Association of Lightweight Aggregate Manufacturers Brick Development Association British Aggregate Construction Materials Industries British Cement Association British Ceramic Research Ltd. British Civil Engineering Test Equipment Manufacturers Association British Geological Sciences British Precast Concrete Federation Ltd. British Ready Mixed Concrete Association British Steel Industry Building Employers Confederation Calcium Silicate Brick Association Limited Chartered Institute of Building Concrete Society County Surveyors Society Department of the Environment (Building Research Establishment) Department of the Environment (Property Services Agency) Department of Transport (Transport and Road Research Laboratory) Electricity Supply Industry in England and Wales Federation of Civil Engineering Contractors Institute of Concrete Technology Institution of Civil Engineers Institution of Highways and Transportation Institution of Structural Engineers Institution of Water and Environmental Management (IWEM) Mortar Producers Association Limited Sand and Gravel Association Limited Society of Chemical Industry Amendments issued since publication Amd. No. Date of issue Comments ISBN

34 BS :1989 Contents Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI Page Committees responsible Inside front cover Foreword ii 1 Scope 1 2 Definitions 1 3 Principle 1 4 Sampling 1 5 Apparatus 1 6 Preparation of test portion 1 7 Procedure 2 8 Calculation and expression of results 3 9 Precision 3 10 Test report 3 Figure 1 Thickness gauge 2 Table 1 Particulars of sieves 1 Table 2 Minimum mass of test portion 1 Table 3 Data for determination of flakiness index 2 Table 4 Precision data for determination of flakiness index 3 Publications referred to Inside back cover BSI i

35 BS :1989 Foreword Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI This Section of BS 812 has been prepared under the direction of the Cement, Gypsum, Aggregates and Quarry Products Standards Policy Committee. This is a new edition of this Section of BS812. This edition introduces technical changes to bring the standard up-to-date but it does not reflect a full review of the standard, which will be undertaken in due course. BS :1985 was a revision of 7.3 of BS 812-1:1975 and in this edition the specification for the thickness gauge used in the method, and the procedure, have been revised to reflect current practice. The associated test for angularity number given in the 1975 edition of BS812-1 was not included in the 1985 revision because of lack of use. The test for elongation index is under consideration as Section of this standard. The remainder of the 1975 edition is being revised and as each of the tests, or collection of related tests, is revised it is intended to issue it as a separate Part or Section of the standard. As part of the new approach to harmonization and standards in Europe, work on testing of aggregates will become part of the programme of work to be undertaken in CEN/TC 154, Aggregates. If this method is to be included in that programme then, under the CEN Regulations, it will become subject to standstill. The standstill is an obligation on the part of members of CEN/CENELEC not to publish, during a given period, a new or revised national standard which is not completely in line with a European Standard (EN) or a Harmonized Document (HD) in existence or in preparation; or to take any other action which could prejudice the intended harmonization. The next edition of this standard could therefore be a dual British/European (EN) Standard. It is intended that other British Standards should call up BS 812 test methods as the basis of compliance. Nevertheless, it is not intended that all aggregates should be subjected regularly to all the listed tests. Specifications in other standards will refer only to the relevant test methods. Some of the tests in other Parts of this standard are of limited application, and advice on the use of simpler tests is given, for example when they can be used for a preliminary sorting of aggregates to see whether more expensive testing is justified. Reference should be made to BS for general guidance on testing aggregates, precision of test methods and variance arising from sampling errors. A British Standard does not purport to include all the necessary provisions of a contract. Users of British Standards are responsible for their correct application. Compliance with a British Standard does not of itself confer immunity from legal obligations. Summary of pages This document comprises a front cover, an inside front cover, pages iand ii, pages 1 to 4, an inside back cover and a back cover. This standard has been updated (see copyright date) and may have had amendments incorporated. This will be indicated in the amendment table on the inside front cover. ii BSI

36 BS :1989 Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI 1 Scope This Section of BS812 describes the method for determining the flakiness index of coarse aggregate. NOTE The titles of publications referred to in this standard are listed on the inside back cover. 2 Definitions For the purposes of this Section of BS812 the definitions given in BS and BS apply. 3 Principle Aggregate particles are classified as flaky when they have a thickness (smallest dimension) of less than 0.6 of their mean sieve size, this size being taken as the mean of the limiting sieve apertures used for determining the size fraction in which the particle occurs. The flakiness index of an aggregate sample is found by separating the flaky particles and expressing their mass as a percentage of the mass of the sample tested. The test is not applicable to material passing a6.30 mm BS test sieve or retained on a63.0 mm BS test sieve. 4 Sampling The sample used for the test (the laboratory sample) shall be taken in accordance with the procedure described in clause 5 of BS : Apparatus 5.1 A sample divider, of size appropriate to the maximum particle size to be handled or alternatively a flat shovel and a clean, flat, hard horizontal surface, e.g.a metal tray for use in quartering. NOTE A suitable divider is the riffle box illustrated in BS A ventilated oven, thermostatically controlled to maintain a temperature of 105± 5 C. 5.3 A balance, or balances, of suitable capacity accurate to 0.1% of the mass of the test portion. NOTE In general two balances, one of approximately 5kg capacity accurate to 1g and the other of approximately 500 g capacity accurate to 0.1g, will suffice. If aggregate of larger than 28 mm nominal size is to be tested a balance of 50 kg capacity accurate to 10 g will also be required. 5.4 Test sieves, of the sizes and apertures appropriate to the specification of the material being tested, complying with BS 410 and with the appropriate sizes of lids and receivers. NOTE A set of sieves of the sizes and apertures given in Table 1 will cover most applications of the method. Table 1 Particulars of sieves Nominal aperture sizes (Square hole perforated plate 450 mm or300 mm diameter) mm 5.5 A mechanical sieve shaker (optional). 5.6 Trays, of suitable size, which can be heated in the ventilated oven (5.2) without damage or change in mass. 5.7 A metal thickness gauge, of the pattern shown in Figure 1 or similar, or special sieves having elongated apertures. Special sieves for each aggregate size fraction shall have elongated apertures of the dimensions shown in Figure 1 for the relevant size fraction. The width and length of the apertures in the thickness gauge and in the sieves shall be within the tolerances given in Table 3. The gauge shall be made from 1.5 mm thickness sheet steel. 6 Preparation of test portion Reduce the sample by the procedures described in clause 6 of BS :1989 to produce a test portion that complies with Table 2 with due allowance for the later rejection of particles retained on a 63.0 mm test sieve and passing a 6.30 mm test sieve. Dry the test portion by heating at a temperature of105± 5 C to achieve a dry mass which is constant to within 0.1 %. Allow to cool and weigh. Table 2 Minimum mass of test portion Nominal size of material mm Minimum mass of test portion after rejection of oversize and undersize particles kg BSI

37 BS :1989 Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI Dimensions are in millimetres. * Essential dimensions (see tolerances given in Table 3). Figure 1 Thickness gauge 7 Procedure 7.1 Carry out a sieve analysis in accordance with 7.3 of BS :1985 using the sieves given in Table 1 of that standard. NOTE For aggregates which may contain clay or other materials likely to cause agglomeration of particles, a sieve analysis in accordance with 7.2 of BS :1985 should be used. Discard all aggregates retained on the 63.0 mm test sieve and all aggregate passing the 6.30mm test sieve. Table 3 Data for determination of flakiness index Aggregate size-fraction BS test sieve nominal aperture size 100 % passing 100 % retained mm mm Width of slot in thickness gauge or special sieve Minimum mass for subdivision 7.2 Weigh each of the individual size-fractions retained on the sieves, other than the 63.0mm BS test sieve, and store them in separate trays with their size marked on the trays. NOTE Where the mass of any size-fraction is considered to be excessive, the fraction may be subdivided by the methods described in clause 6 of BS :1989 provided that the mass of the subdivided fraction is not less than half the appropriate mass given in Table 3. Under such circumstances the rest of the procedure should be suitably modified and the appropriate correction factor applied to determine the mass of flaky particles that would have been obtained had the whole of the original sizefraction been gauged. 7.3 From the sums of the masses of the fractions in the trays (M 1 ), calculate the individual percentage retained on each of the various sieves. Discard any fraction whose mass is 5% or less of mass M 1. Record the mass remaining (M 2 ). mm 33.9± ± ± ± ± ± ± kg 7.4 Gauge each fraction by using either of the procedures given in7.4.1 and Using the special sieves, select the special sieve (see5.7) appropriate to the size-fraction under test. Place the whole of the size-fraction into the sieve and shake the sieve until the majority of the flaky particles have passed through the slots. Then gauge the particles retained by hand Using the gauge, select the thickness gauge (see5.7) appropriate to the size-fraction under test and gauge each particle of that size-fraction separately by hand. 2 BSI

38 BS :1989 Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI 7.5 Combine and weigh all the particles passing each of the gauges (M 3 ). NOTE If required, a flakiness index may be determined separately for individual size-fractions by recording separately the masses of the individual size-fractions and the masses of each size-fraction passing the appropriate gauges. 8 Calculation and expression of results The value of the flakiness index is calculated from the expression: Flakiness index Express the flakiness index to the nearest whole number. NOTE When the flakiness index has been determined for individual size-fractions (see note to 7.5), the overall flakiness index of the aggregate is calculated by summing the appropriate masses (M 2, M 3 etc.) or as the weighted average of the individual size-fractions. 9 Precision M 3 = M 2 Estimates of the repeatability and reproducibility of the determination of the flakiness index are given in Table 4. NOTE A limited amount of data obtained using the methods described in this standard is available and this is included in Table 4. Reference should be made to BS for guidance on assessing the precision of the methods given in this standard. Table 4 Precision data for determination offlakiness index Level r r 1 R R 1 R 2 V s 14 to NOTE The precision data were determined from an experiment conducted in 1982 involving eight laboratories. Each laboratory tested duplicate samples of a) basalt and b) sandstone 14mm single sized aggregate. The mean values were similar and there was no statistically significant difference in the precision data for the two aggregates. 10 Test report The test report shall affirm that the flakiness index was determined in accordance with this Section of BS 812 and whether or not a certificate of sampling is available. If available, a copy of the certificate of sampling shall be provided. The test report shall include the following additional information: a) sample identification; b) flakiness index; c) sieve analysis obtained from this test. BSI

39 Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI 4 blank

40 BS :1989 Publications referred to Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI BS 410, Specification for test sieves. BS 812, Testing aggregates. BS , Guide to sampling and testing aggregates. BS , Methods for sampling. BS , Methods for determination of particle size distribution. BS , Sieve tests. BS , Methods for determination of particle shape. BS , Elongation index of coarse aggregate 1). 1) In preparation, referred to in the foreword only. BSI

41 BS : 1989 BSI British StandardsInstitution BSI is the independent national body responsible for preparing British Standards. It presents the UK view on standards in Europe and at the international level. It is incorporated by Royal Charter. Licensed copy: MLA Cornwall Public CAT, Cornwall Enquiry and Information Service, Version correct as of 20/09/ :28, (c) BSI BSI 389 Chiswick High Road London W4 4AL Revisions British Standards are updated by amendment or revision. Users of British Standards should make sure that they possess the latest amendments or editions. It is the constant aim of BSI to improve the quality of our products and services. We would be grateful if anyone finding an inaccuracy or ambiguity while using this British Standard would inform the Secretary of the technical committee responsible, the identity of which can be found on the inside front cover. Tel: Fax: BSI offers members an individual updating service called PLUS which ensures that subscribers automatically receive the latest editions of standards. Buying standards Orders for all BSI, international and foreign standards publications should be addressed to Customer Services. Tel: Fax: In response to orders for international standards, it is BSI policy to supply the BSI implementation of those that have been published as British Standards, unless otherwise requested. Information on standards BSI provides a wide range of information on national, European and international standards through its Library and its Technical Help to Exporters Service. Various BSI electronic information services are also available which give details on all its products and services. Contact the Information Centre. Tel: Fax: Subscribing members of BSI are kept up to date with standards developments and receive substantial discounts on the purchase price of standards. For details of these and other benefits contact Membership Administration. Tel: Fax: Copyright Copyright subsists in all BSI publications. BSI also holds the copyright, in the UK, of the publications of the international standardization bodies. Except as permitted under the Copyright, Designs and Patents Act 1988 no extract may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means electronic, photocopying, recording or otherwise without prior written permission from BSI. This does not preclude the free use, in the course of implementing the standard, of necessary details such as symbols, and size, type or grade designations. If these details are to be used for any other purpose than implementation then the prior written permission of BSI must be obtained. If permission is granted, the terms may include royalty payments or a licensing agreement. Details and advice can be obtained from the Copyright Manager. Tel:

42 METİLEN MAVİSİ DENEYİ (İNCE DANELERİN TAYİNİ) (TS EN 933-9: 2014) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ İnce agreganın (0-2 mm) içerisindeki kil ve silt gibi zararlı malzemelerin (kirliliğin) değerinin bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, ince agregada metilen mavisi deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN 933-9:2014 deney standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (İlgili kısımlar), KGM tarafından yayınlanan tarih ve 274/1061 sayılı KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu, tarih ve /1826 sayılı Beton Agregaları İçin Metilen Mavisi ve Micro Deval Şartname Değeri, tarih ve 350/1578 sayılı KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu genelgeleri (bkz. Cilt 1/3, B - KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları) ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Büret (100 ml veya 500 ml kapasiteli, 1/10 ml veya 1/5 ml olarak derecelendirilmiş veya bunların yerine bir adet 5 ml lik ve bir adet 2 ml lik mikro pipet) Süzgeç Kağıdı (Kül ihtiva etmeyen, Kalınlığı 0,2 mm, süzme hızı 75 saniye ve gözenek büyüklüğü 8 µm olan) Cam çubuk (Uzunluğu 300 mm, çapı 8 mm) Pervaneli karıştırıcı ( 600±60 devir/dk ya kadar değişik hızlarda kontrol edilebilen ve 75±10 mm çapında, 3 veya 4 adet pervane kanadına sahip) Terazi (%0,1 yaklaşımlı) Kronometre Elek (2 mm açıklığında elek) Beher ( 1 L veya 2 L kapasiteli) Ölçülü balon ( 1 L kapasiteli) Etüv (110±5 C ye ayarlanabilen) Termometre Spatül

43 Desikatör 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Metilen Mavisi Çözeltisinin (10 g/l lik) Hazırlanması Öncelikle metilen mavisi tozunun su muhtevası (W) tayin edilir. Yaklaşık 5 g metilen mavisi tozu tartılır ve kütle, en yakın 0,01 grama yuvarlatılarak M h olarak kaydedilir. Bu toz, 100±5 C sıcaklıkta etüvde sabit kütleye kurutulur. Desikatörde soğutulur ve desikatörden dışarıya çıkartılır ve tartılır. Kuru kütle 0,01 g yaklaşımla M g olarak kaydedilir. Not: 105 C nin üzerindeki sıcaklıklarda, metilen mavisi tozu değişikliğe uğrayabilir. Su Muhtevası (W) = MM h MM gg xx 100 MM gg Su muhtevası, her yeni boya çözeltisi hazırlanmasında yeniden tayin edilmelidir. 100+WW g ± 0,01 g (10 g kuru toza eşit) metilen mavisi tozu alınır ml ml arasında damıtık veya demineralize su, bir beherde 40 C yi aşmayacak şekilde ısıtılır. Metilen mavisi tozu behere ilave edilirken, yavaşça karıştırılır. Tozun tamamen çözülmesini sağlamak için karıştırmaya 45 dakika devam edilir ve çözelti 20 C ye soğutulur. Beherdeki çözelti, 1 L lik bir ölçülü balona boşaltılır ve boyanın tümünün şişeye aktarılmasını temin etmek için beher, damıtık veya demineralize su ile çalkalanır. Ölçülü balonun kalibrasyonuyla uyumun sağlanması için, ölçülü balon ve suyun 20±1 C lik sıcaklığa sahip olduğundan emin olunmalıdır. Ölçülü balon, 1 L işaretine kadar damıtık veya demineralize su ile tamamlanır. Tozun tamamen çözülmesini temin etmek için, ölçülü balon çalkalanır ve ölçülü balon içindeki çözelti, hafif renkli bir cam muhafaza şişesine boşaltılır. Metilen mavisi çözeltisi, hazırlandıktan itibaren 28 günden fazla kullanılmamalıdır. Stok boya çözeltisi, karanlık bir yerde muhafaza edilmelidir Deney Numunesi Hazırlanması M h = Metilen mavisi tozunun kütlesi, g M g = Kuru metilen mavisi tozunun kütlesi, g Laboratuvar numunesi, 0-2 mm tane büyüklüğüne sahip en az 200 g agrega ihtiva eden bir kısmı numune elde edilmesi amacıyla, EN ye göre azaltılmalıdır. Numune, 110±5 C sıcaklıkta sabit kütleye kadar kurutulur ve soğumaya bırakılır. Kuru numune, etkin bir ayırmanın ve 0-2 mm elek aralığındaki tüm tanelerin toplanmasının sağlanması için bir deney fırçası kullanılarak, koruyucu bir elek ile korunan (gerekirse) 2 mm göz açıklıklı bir elekten elenir. Numuneler, eleme işlemini kolaylaştırmak için 45 C altında önceden ısıtılabilir.

44 2 mm elekte tutulan taneler ayrılır ve gerekirse bu elekten geçen malzeme en az 200 g elde etmek için EN ye göre azaltılır. Deney numunesi, 200 g dan büyük olmalı ancak önceden belirlenmiş bir tam değerde olması beklenmemelidir. Deney numunesi tartılır ve 1 g yaklaşımla kaydedilir (M 1 ) Deney İşlemi Leke Deneyi: Her boya (metilen) ilavesinden sonra, cam çubuk ile süspansiyondan bir damla alınması ve damlanın süzgeç kağıdı üzerine bırakılmasından ibarettir. Meydana gelen leke, renksiz ıslak bir bölge ile çevrelenen ve genellikle homojen mavi renkli bir malzeme birikintisinden oluşur. Alınan damlanın miktarı, birikinti çapı 8 12 mm arasında olmalıdır. Islak bölgede, yaklaşık 1 mm lik açık mavi bir halka ihtiva eden bir halenin, merkezi birikinti etrafında meydana gelmesi durumunda, deney pozitif olarak sonuçlandırılır. Not: Dönüm noktasına yaklaştıkça, hale belirir, ancak kil minerallerinin boya absorpsiyonunu tamamlamaları biraz zaman alacağından, bu hale daha sonra kaybolabilir. Bu nedenle, leke deneyi daha fazla boya çözeltisi ilave etmeksizin 1 dakika aralıklarla 5 dakika süreyle tekrarlanmak suretiyle, dönüm noktası tayin edilir. 500±5 ml damıtık veya demineralize su behere konur ve kurutulmuş deney numunesi, spatül ile iyice karıştırılarak behere ilave edilir. Karıştırıcı, 600 devir/dakika hıza ayarlanır ve pervane, beher tabanından yaklaşık 10 mm yüksekte olacak şekilde yerleştirilir. Karıştırıcı çalıştırılır ve kronometreye basılarak beherdeki malzeme önce 5 dakika süreyle 600±60 devir/dakika, takiben deneyin geriye kalan kısmında sürekli olarak 400±40 devir/dakika hızda karıştırılır. 600±60 devir/dakika hızda 5 dakika süreyle karıştırdıktan sonra behere 5 ml boya çözeltisi ilave edilir. Beherdeki malzeme 400±40 devir/dakika hızda en az 1 dakika karıştırılır ve süzgeç kağıdı üzerine leke deneyi yapılır. 5 ml lik bu ilk boya çözeltisi ilavesinden sonra hale belirmezse, 5 ml daha boya çözeltisi ilave edilir. 1 dk süre ile karıştırmaya devam edilir ve bir leke deneyi daha yapılır. Halenin görülmemesi durumunda, görülünceye kadar karıştırmaya, boya ilavesine ve aynı şekilde leke deneyleri yapılmasına devam edilir (5mL boya ilavesi ve 1 dk karıştırma). Hale görülmesi aşamasına ulaşıldığında, daha fazla boya çözeltisi ilavesi yapmaksızın karıştırmaya devam edilir ve 1 dakika aralıklarla leke deneyleri yapılır. Hale ilk 4 dakikada kaybolursa 5 ml daha boya çözeltisi ilave edilir. Hale, 5. Dakikada kaybolursa, sadece 2 ml boya çözeltisi ilave edilir. Her iki durumda da hale, 5 dk süreyle varlığını sürdürünceye kadar karıştırmaya ve leke deneyleri yapılmasına devam edilir. 5 dk süreyle varlığını sürdüren bir hale meydana getirmek için ilave edilen boya çözeltisinin toplam hacmi V 1, 1 ml yaklaşımla kaydedilir. Not: Deney numunesi kısmında, bir hale oluşturmaya yetecek miktarda ince tane mevcut değilse, 110±5 C de sabit kütleye gelesiye kadar kurutulmuş 30±1 g kaolinit boya çözeltisi ile birlikte (V ' ) behere ilave edilir. Burada, V ' = 30 MB K olup, 30 g kaolinit tarafından absorplanan boya çözeltisinin hacmidir.

45 5.4. Deney Sonuçlarının Hesaplanması MB = VV 1 MM 1 xx 10 M 1 = Deney numunesi kütlesi, g V 1 = İlave edilen boya çözeltisinin toplam hacmi, ml MB değeri, 0-2 mm aralığının beher kilogramı için kullanılan boya miktarı, 0,1 g yaklaşımla kaydedilir. Deney kaolinit ilave edilerek yapılıyorsa, MB = VV M 1 V 1 = Deney numunesi kütlesi, g xx 10 MM 1 V 1 = İlave edilen boya çözeltisinin toplam hacmi, ml V ' = Kaolinit tarafından absorplanan boya çözeltisinin hacmi, ml Eşitliklerdeki 10 sayısı, kullanılan boya çözeltisinin hacmini, deneye tabi tutulan büyüklük aralığının beher kilogramı başına absorplanan boya kütlesine dönüştürmek için kullanılmıştır.

46 TÜRK STANDARDI TS EN A1 Ekim 2014 TS EN 933-9:2010 un yerine ICS Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 9: İnce tanelerin tayini - Metilen mavisi deneyi Tests for geometrical properties of aggregates - Part 9: Assessment of fines - Methylene blue test Essais pour déterminer les caractéristiques géométriques des granulats - Partie 9: Qualification des fines - Essai au bleu de méthylène Prüfverfahren für geometrische Eigenschaften von Gesteinskörnungen - Teil 9: Beurteilung von Feinanteilen-Methylenblau-Verfahren TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

47 Milli Ön söz - Bu standard; kaynağı EN 933-9: 2009+A1:2013 standardı olan TS EN A1:2014 Türk standardının, Maden İhtisas Kurulu na bağlı TK17 Maden Teknik Komitesi marifetiyle hazırlanan Türkçe tercümesidir. - Bu standard yayınlandığında TS EN 933-9:2010 un yerini alır. - CEN resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir. - Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. - Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir: EN, ISO, IEC vb. No EN EN Adı (İngilizce) Tests for general properties of aggregates - Part 2: Methods for reducing laboratory samples Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration TS No TS EN TS EN Adı (Türkçe) Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Laboratuvar numunelerin azaltılması metodu Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar ve kalibrasyon TS EN A1:2014 standardı, EN A1:2013 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, Avenue Marnix 17 B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN/CENELEC) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN/CENELEC ten yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

48 EN 933-9:2009 un yerini alır. Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 9: İnce tanelerin tayini - Metilen mavisi deneyi Tests for geometrical properties of aggregates - Part 9: Assessment of fines - Methylene blue test Essais pour déterminer les caractéristiques géométriques des granulats Partie 9 : Qualification des fines - Essai au bleu de méthylène Prüfverfahren für geometrische Eigenschaften von Gesteinskörnungen - Teil 9: Beurteilung von Feinanteilen-Methylenblau-Verfahren Bu Avrupa standardı CEN tarafından 12 Haziran 2009 tarihinde onaylanmış olup, CEN tarafından 12 Şubat 2013 te onaylanan A1 Eklerini içerir. CEN üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları öngören CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel listeler ve bibliyografik atıflar, CEN-CENELEC Yönetim Merkezi ne veya herhangi bir CEN üyesine başvurarak elde edilebilir. Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile tercümesi, CEN üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN-CENELEC Yönetim Merkezi ne bildirilir. CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi), Macaristan, Malta, Makedonya, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan ın milli standard kuruluşlarıdır. AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG Yönetim Merkezi: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

49 İçindekiler Sayfa Ön söz Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Semboller ve tanımlar Prensip Reaktifler Cihaz ve malzemeler Deney numunesi kısımlarının hazırlanması İşlem Leke deneyinin tanımlanması Süspansiyonun hazırlanması Adsorplanan boya miktarının tayini Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi Deney raporu Genel Zorunlu bilgiler Zorunlu olmayan (isteğe bağlı) bilgiler... 8 Ek A - (Zorunlu) - 0/0,125 mm tane büyüklüğü aralığının metilen mavisi değerinin (MB F) tayini için işlem... 9 Ek B - (Bilgi için) - Belirtilen bir MB değeri ile ilgili uygunluk deneyi Ek C - (Zorunlu) - 10 g/l lik metilen mavisi çözeltisinin hazırlanması Ek D - (Zorunlu) - Kaolinitin metilen mavisi değerinin (MB K) tayini için işlem Ek E - (Bilgi için) - Deney veri çizelgesi örneği GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

50 Ön söz Bu standard (EN 933-9: 2009+A1:2013),sekretaryası BSI tarafından yürütülen CEN/TC 154 "Aggregates - Agregalar" Teknik Komitesi tarafından hazırlanmıştır. Bu standarda en geç Ekim 2013 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu yayınlayarak ulusal standard statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standardlar en geç Ekim 2013 tarihine kadar yürürlükten kaldırılmalıdır. Bu standardın bazı kısımlarının patent haklarına konu olabileceği unutulmamalıdır. CEN (ve/veya CENELEC), bu tür patent haklarının bir kısmının veya tamamının belirlenmesinden sorumlu tutulmamalıdır. Bu standard, EN 933-9: 2009 standardının yerini alır. Bu standard, CEN tarafından tarihinde onaylanan A1 Eklerini içerir. Bu standardda, A1 Ekleri ile yapılan değişiklik ve ilâveler, işaretleri arasında gösterilmiştir. Bu standard, agregaların geometrik özellikleri ile ilgili deney serisinin bir bölümünü oluşturur. Agregaların diğer özellikleri ile ilgili deney yöntemleri, aşağıdaki standardların kapsamındadır: - EN 932, Agregaların genel özellikleri için deneyler, - EN 1097, Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler, - EN 1367, Agregaların ısıl ve bozunma özellikleri için deneyler, - EN 1744, Agregaların kimyasal özellikleri için deneyler, - EN 13179, Bitümlü karışımlarda dolgu malzemesi olarak kullanılan agregalar için deneyler. EN 933 ün diğer bölümleri: - Bölüm 1: Tane büyüklüğü dağılımı tayini - Eleme yöntemi, - Bölüm 2: Tane büyüklüğü dağılımı tayini - Deney elekleri, elek göz açıklıklarının anma büyüklükleri, - Bölüm 3: Tane şekli tayini - Yassılık endeksi, - Bölüm 4: Tane şeklinin tayini - Şekil endeksi, - Bölüm 5: İri agregalarda ezilmiş ve kırılmış yüzeylerin yüzdesinin tayini, - Bölüm 6: Yüzey özelliklerinin değerlendirilmesi - Agregaların akış katsayısı, - Bölüm 7: İri agregalarda kavkı içeriğinin tayini - Kavkı yüzdesi, - Bölüm 9: İnce malzeme tayini - Metilen mavisi deneyi, - Bölüm 10: İnce malzeme tayini - İnce dolgu malzemelerinin tane büyüklüğüne göre sınıflandırılması (hava jetiyle eleme). CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine göre, bu Avrupa Standardının ulusal standard olarak uygulamaya alınmasından sorumlu ulusal standard kuruluşlarının ülkeleri sırasıyla; Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi), Macaristan, Malta, Makedonya, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan dır. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

51 1 Kapsam Bu standard, tip deneyi için ve ihtilaf durumunda ince agregalarda veya tüvenan agregalarda 0/2 mm tane büyüklüğü aralığının metilen mavisi değerinin (MB) tayininde kullanılan referans yöntemi kapsar. Bu standard, ayrıca Ek A da 0/0,125 mm tane büyüklüğü aralığının metilen mavisi değerinin (MBF) tayini için referans yöntemi de kapsar. Diğer amaçlar için, özellikle fabrika üretim kontrolü için, referans yöntem ile uygun bir çalışma ilişkisi kurulması şartıyla diğer yöntemler de kullanılabilir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Aşağıda atıf yapılan dökümanlar, bu dokümanın uygulanması için kaçınılmazdır. Tarih belirtilen atıflarda, belirtilmiş olan baskı geçerlidir. Tarih belirtilmemiş atıflarda, atıf yapılan dokümanın en son baskısı (tadiller dâhil) kullanılır. EN 932-2, Test for general properties of aggregates - Part 2: Methods for reducing laboratory samples (Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Laboratuvar numunelerinin azaltılması metodu) EN 932-5, Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration (Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar ve kalibrasyon) 3 Semboller ve tanımlar Bu standardın amaçları bakımından aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır. 3.1 Alt numune Numune azaltma işlemi ile elde edilen numune. 3.2 Deney numunesi kısmı Tamamı tek bir deneyde kullanılan numune. 3.3 İnce taneler 0,063 mm göz açıklığına sahip elekten geçen bir agreganın tane büyüklüğü aralığı. 3.4 Tane büyüklüğü aralığı İki eleğin büyüğünden geçen ve küçüğünde kalan büyüklük aralığı. Not - Alt sınır, sıfır olabilir. 3.5 Sabit kütle En az 1 saatlik ara ile yapılan birbirini izleyen tartımlarla tayin edilen ve %0,1'den daha büyük farklılık göstermeyen kütle. Not - Sabit kütle, birçok durumda, belirli bir etüvde (110 5) C sıcaklıkta, önceden tayin edilmiş bir süre ile deney numunesinin kurutulmasından sonra elde edilebilir. Deney laboratuvarları, kullanılan etüvün kurutma kapasitesine bağlı olarak, belirli tip ve boyutlardaki numuneler için sabit kütlenin elde edilmesine yönelik süreyi belirleyebilir. 4 Prensip Bir metilen mavisi çözeltisinden alınan çözelti kısımları, su içerisindeki deney numunesi kısmından oluşan bir süspansiyona arka arkaya ilave edilir. Boya çözeltisinin deney numunesi kısmı tarafından adsorpsiyonu, her bir çözelti ilavesinden sonra, serbest boyanın varlığının belirlenmesi için süzgeç kâğıdında bir leke deneyi yapılarak kontrol edilir. Serbest boyanın varlığı teyit edildiğinde, metilen mavisi değeri (MB veya MBF) hesaplanır ve deneye tabi tutulan büyüklük aralığının beher kilogramı başına adsorpladığı gram boya olarak ifade edilir. Not - Belirlenmiş bir sınır değere eşit miktardaki bir boya çözeltisinin ilave edilmesiyle yapılan ve üretim kontrol sürecinin bir parçası olarak kullanılabilen bir uygunluk kontrolü, Ek B de tanımlanmıştır. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

52 5 Reaktifler 5.1 Boya çözeltisi, standart veya teknik kalitedeki metilen mavisi çözeltisi, (10,0 0,1) g/l (bk. Ek C). Çözeltinin kullanım süresi en fazla 28 gün olmalıdır. Çözelti, ışık almayacak şekilde muhafaza edilmelidir. 5.2 Damıtık veya demineralize su. 5.3 Kaolinit, metilen mavisi değeri (MBK) bilinen (bk. Ek D). Not - Aşırı miktarda boya kullanımını önlemek için, 100 g kaolinit için 1 g ile 2 g arasında MBK değerine sahip kaolinit tercih edilir. 6 Cihaz ve malzemeler Bütün cihaz ve malzemeler, EN teki genel özelliklere uygun olmalıdır. 6.1 Büret, 100 ml veya 50 ml kapasiteli, 1/10 ml veya 1/5 ml olarak derecelendirilmiş veya bir adet 5 ml lik ve 1 adet de 2 ml lik mikro-pipet. 6.2 Süzgeç kâğıdı, üzeri bölümlü ve kül ihtiva etmeyen ( %0,010); 95 g/m 2 ; kalınlığı 0,20 mm; süzme hızı 75 s; gözenek büyüklüğü 8 µm olan. 6.3 Cam çubuk, uzunluğu 300 mm, çapı 8 mm olan. 6.4 Pervaneli karıştırıcı, (600 60) min -1 hıza kadar farklı dönme hızlarında kontrol edilebilen ve (75 10) mm çapında üç veya dört pervane kanadına sahip. Not - Yukarıda belirtilen pervaneli karıştırıcı kullanılarak elde edilen sonuçlara uygun sonuçlar alınması halinde, alternatif karıştırıcı tipleri kullanılabilir. 6.5 Terazi, tartılacak kütlenin %0,1 i doğrulukla tartabilen. 6.6 Kronometre, doğruluğu 1 saniye olan. 6.7 Deney eleği, 2 mm göz açıklıklı ve koruyucu eleğe sahip (gerektiğinde). 6.8 Beher, cam veya plastik, yaklaşık 1 L veya 2 L kapasiteli. 6.9 Şişe, cam, 1 L kapasiteli Hava dolaşımlı etüv, sıcaklığı (110 5) C'ta muhafaza etmek için termostat kontrollü Termometre, doğruluğu 1 C olan Spatül Desikatör. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

53 7 Deney numunesi kısımlarının hazırlanması Laboratuvar numuneleri, 0/2 mm tane büyüklüğü aralığında her biri en az 200 g agrega içeren iki alt numune elde etmek için EN ye uygun olarak azaltılmalıdır. Her bir numune, gerekmesi halinde bir koruyucu elek ile korunan, 2 mm göz açıklığına sahip bir elekte elenir ve bir deney fırçası kullanılarak, 0/2 mm tane büyüklüğü aralığındaki bütün tanelerin etkin şekilde ayrılması ve toplanması sağlanır. 2 mm göz açıklığına sahip deney eleğinde kalan taneler atılır. Alt numuneler, eleme işlemini kolaylaştırmak için, 45 C un altındaki bir sıcaklıkta ön kurutmaya tabi tutulabilir. Alt numunelerin biri tartılır ve kütlesi M olarak kaydedilir. Bu alt numune daha sonra sabit kütleye kadar kurutulur, tartılır ve kütlesi M olarak kaydedilir. Bu alt numunenin su içeriği W(%) = 100x(M - M )/M formülüyle hesaplanır ve kaydedilir. Bu alt numune atılır. Not - Su içeriğinin tayini, örneğin bir mikrodalgada kurutma gibi, hava dolaşımlı bir etüvde kurutma dışındaki başka yollarla da yapılabilir. Diğer alt numune alınır, gerekliyse, en az [200x(1+W/100)] g kütleli bir deney numunesi kısmı elde etmek için EN ye uygun ilave azaltma işlemi gerçekleştirilir. Deney numunesi kısmının kütlesi, [200x(1+W/100)] g dan büyük olmalı, ancak önceden belirlenmiş bir tam değer olmamalıdır. Deney numunesi kısmı tartılır, kütlesi M0 olarak kaydedilir ve kuru kütlesi aşağıdaki eşitlik yardımıyla 1 g yaklaşımla M1 olarak belirlenir: M1 = M0 / (1+W/100) (1) 8 İşlem 8.1 Leke deneyinin tanımlanması Her bir boya enjeksiyonundan sonra, leke deneyi, cam çubuk ile süspansiyondan bir damla alınması ve damlanın süzgeç kâğıdı üzerine bırakılmasından ibarettir. Meydana gelen leke, renksiz ıslak bir bölge ile çevrelenen, genellikle homojen mavi renkli bir merkezî malzeme birikintisinden oluşur. Alınan damlanın miktarı, birikinti çapı 8 mm ile 12 mm arasında kalacak şekilde olmalıdır. Islak bölgede, yaklaşık 1 mm lik kalıcı açık mavi bir halka ihtiva eden bir hâlenin, merkezî birikinti etrafında meydana gelmesi durumunda, deney pozitif kabul edilir. Not - Dönüm noktasına yaklaşıldıkça, hâle belirir, ancak daha sonra kaybolabilir, çünkü kil minerallerinin boya adsorpsiyonunu tamamlamaları biraz zaman alabilir. Bu nedenle, leke deneyi daha fazla boya çözeltisi ilave edilmeden, 5 dakika süreyle, 1 dakika aralıklarla tekrarlanarak, dönüm noktası teyit edilir. 8.2 Süspansiyonun hazırlanması (500 5) ml lik damıtık veya demineralize su, behere konur ve silinmiş metin deney numunesi kısmı, spatül ile iyice karıştırılarak behere ilave edilir. Boya çözeltisi (bk. Madde 5.1) çalkalanır veya alternatif olarak iyice karıştırılır. Büret, boya çözeltisi ile doldurulur ve boya çözeltisi stoğu karanlık bir yere geri götürülür. Karıştırıcı, 600 min -1 hıza ayarlanır ve pervane, beher tabanından yaklaşık 10 mm yüksekte olacak şekilde konumlandırılır. Karıştırıcı çalıştırılır ve kronometre başlatılır, beherin içindekiler 5 dakika süreyle (600 60) min -1 hızda karıştırılır; akabinde (bk. Madde 8.3) deneyin geriye kalan kısmı için sürekli olarak (400 40) min -1 hızda karıştırılır. Deney numunesi kısmında, bir hâle oluşturmaya yetecek miktarda ince tane mevcut değilse, kaolinit, boya çözeltisiyle birlikte aşağıda belirtildiği gibi ilave edilmelidir: (110 5) C ta sabit kütleye kurutulmuş olan (30,0 0,1) g kaolinit (bk. Madde 5.3), behere ilave edilir. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

54 Daha sonra, V ml boya çözeltisi, behere ilave edilir; burada V = 30 MBK olup, 30 g kaolinit tarafından adsorplanan boya çözeltisinin hacmidir. 8.3 Adsorplanan boya miktarının tayini Süzgeç kağıdı (bk. Madde 6.2), yüzeyinin büyük kısmı herhangi bir katı veya sıvı ile temas etmeyecek şekilde boş bir beherin üzerine veya başka uygun bir destek üzerine yerleştirilir. (600 60) min -1 hızda 5 dakika süreyle karıştırıldıktan sonra behere 5 ml boya çözeltisi (bk. Madde 5.1) enjekte edilir; beherdeki malzeme, (400 40) min -1 hızda en az 1 dakika karıştırılır ve süzgeç kağıdı üzerinde leke deneyi (bk. Madde 8.1) yapılır. 5 ml lik bu ilk boya çözeltisi ilavesinden sonra hâle belirmezse, 5 ml daha boya çözeltisi ilave edilir; 1 dakika süreyle karıştırmaya devam edilir ve bir leke deneyi daha yapılır. Hâlenin yine görülmemesi durumunda, görülünceye kadar karıştırmaya, boya ilavesine ve aynı şekilde leke deneyleri yapılmasına devam edilir. Hâle görülmesi aşamasına ulaşıldığında, daha fazla boya çözeltisi ilavesi yapılmadan karıştırmaya devam edilir; 1 dakika aralıklarla leke deneyleri yapılır. Hâle, ilk 4 dakikada kaybolursa, 5 ml daha boya çözeltisi ilave edilir. Hâle, beşinci dakikada kaybolursa, sadece 2 ml boya çözeltisi ilave edilir. Her iki durumda da hâle 5 dakika süreyle kalıcı olana kadar, karıştırmaya ve leke deneyleri yapılmasına devam edilir. 5 dakika süreyle kalıcı olan bir hâle meydana getirmek için ilave edilen boya çözeltisinin toplam hacmi (V1), 1 ml yaklaşımla kaydedilir. Not - Deney kapları, deneyler tamamlanır tamamlanmaz su ile iyice temizlenmelidir. Kullanılan deterjan artıkları, durulama yapılarak uzaklaştırılmalıdır. Metilen mavisi deneylerinde kullanılan kapların, sadece o deney için ayrılması tavsiye edilir. 9 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi 0/2 mm tane büyüklüğü aralığındaki agreganın kilogramı başına gram boya olarak ifade edilen metilen mavisi değeri (MB), aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır: MB = V 1 M 1 x10 (2) Burada; M1 Deney numunesi kısmının kütlesi (g), V1 Enjekte edilen boya çözeltisinin toplam hacmi (ml) dir. MB değeri, 0/2 mm tane büyüklüğü aralığındaki agreganın kilogramı başına gram boya olarak 0,1 g yaklaşımla kaydedilir. Deney, kaolinit ilave edilerek yapılıyorsa, yukarıdaki eşitlik aşağıdaki duruma gelir: MB = V 1 V M 1 x10 (3) Burada V, kaolinit tarafından adsorplanan boya çözeltisinin hacmidir (ml). Not - 1 Yukarıdaki eşitliklerdeki 10 çarpanı, kullanılan boya çözeltisinin hacmini, deneye tabi tutulan tane büyüklüğü aralığındaki agreganın kilogramı başına adsorplanan boya kütlesine dönüştürmektedir. Not 2 - Bir deney veri çizelgesi örneği, Ek E de verilmiştir. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

55 10 Deney raporu 10.1 Genel Deney raporu, Madde 10.1 de belirtilen bilgileri içermelidir. Rapor, Madde 10.2 de belirtilen bilgileri de içerebilir Zorunlu bilgiler a) Bu standarda atıf, b) Laboratuvarın tanıtımı, c) Numunenin tanıtımı, d) Deneye tabi tutulan malzemenin tanımlanması, e) MB değeri, f) Numunenin teslim alınma tarihi, g) Numune alma sertifikası (varsa), h) Ön kurutma (uygulandıysa) Zorunlu olmayan (isteğe bağlı) bilgiler a) Numune kaynağının adı ve konumu, b) Numune azaltma işleminin tanımlanması, c) Deney tarihi. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

56 Ek A (Zorunlu) 0/0,125 mm tane büyüklüğü aralığının metilen mavisi değerinin (MBF) tayini için işlem A.1 Deney numunesi kısımları, Madde 7 de belirtildiği gibi hazırlanır ve Madde 8 deki deney işlemleri takip edilir, ancak burada 0/0,125 mm tane büyüklüğü aralığındaki bir deney numunesi kısmının kütlesi M1 (30,0 0,1) g dır. A.2 Metilen mavisi değeri MBF, 0/0,125 mm tane büyüklüğü aralığında agreganın kilogramı başına gram boya miktarı olarak aşağıdaki eşitlikten hesaplanır: MB F = V 1 M 1 x10 Burada: M1 Deney numunesi kısmının kütlesi (g), V1 İlave edilen boya çözeltisinin toplam hacmi (ml) dir. A.3 MBF değeri, 0/0,125 mm tane büyüklüğü aralığında agreganın kilogramı başına gram boya olarak 0,1 g yaklaşımla kaydedilir. A.4 Deney raporları, Madde 10 a göre uygun bilgileri içermelidir. (A.1) GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

57 Ek B (Bilgi için) Belirtilen bir MB değeri ile ilgili uygunluk deneyi Belirtilen bir MB değeri ile ilgili uygunluğun kontrolü, tek bir boya çözeltisi ilavesiyle aşağıdaki şekilde yapılabilir. 0/2 mm tane büyüklüğü aralığında agreganın kilogramı başına gram boya miktarı olarak ifade edilen söz konusu MB değeri MB1 ise, bu durumda bir defada enjekte edilen boya çözeltisinin hacmi (V2), aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır: V 2 = MB 1.M V (B.1) Burada; M1 Deney numunesi kısmının kütlesi (g), MB1 0/2 mm tane büyüklüğü aralığında agreganın kilogramı başına gram boya miktarı olarak belirtilmiş olan MB değeri (g), V İlave edilen kaolinit tarafından adsorplanan boya çözeltisinin hacmi (ml) dir. Madde 7 ye uygun olarak bir deney numunesi kısmının hazırlanmasından sonra, deney numunesi kısmı, su ve gerekirse kaolinit kullanılarak Madde 8.2 ye uygun olarak, ancak V2 ml boya çözeltisi ihtiva edecek şekilde süspansiyon hazırlanmalıdır. Leke deneyi, bu süspansiyonun min -1 hızda, 8 dakika süreyle karıştırılmasından sonra yapılmalıdır. Leke deneyi (bk. Madde 8.1) pozitif ise, kumun şartnameye uygun olduğu kabul edilebilir. Ancak leke deneyi negatif ise, Madde 8.3 te açıklanan tayin işleminin tamamı gerçekleştirilmelidir. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

58 Ek C (Zorunlu) 10 g/l lik metilen mavisi çözeltisinin hazırlanması C.1 Madde C.1.1 ila Madde C.1.7 de verilen işlemler takip edilerek 10 g/l lik boya çözeltisi hazırlanır. C.1.1 Metilen mavisi kullanılır; [(C16H18CIN3S, nh2o (n = 2-3), saflık %98,5]. C.1.2 Metilen mavisi tozunun su içeriği (W), aşağıdaki gibi tayin edilir: Yaklaşık 5 g metilen mavisi tozu tartılır ve kütle, 0,01 g yaklaşımla Mh olarak kaydedilir. Bu toz, (100 5) C ta sabit kütleye kadar kurutulur. Desikatörde soğutulur ve desikatörden dışarıya çıkartılır çıkartılmaz tartılır. Kuru kütle 0,01 g yaklaşımla Mg olarak kaydedilir. Not C un üzerindeki sıcaklıklarda, metilen mavisi tozu değişikliğe uğrayabilir. Su içeriği (W), en yakın ondalığa yuvarlanarak aşağıdaki eşitlikten hesaplanır ve kaydedilir: W = M h M g M g x100 (C.1) Burada; Mh Metilen mavisi tozunun kütlesi (g), Mg Kurutulmuş metilen mavisi tozunun kütlesi (g) dir. Su içeriği, her yeni boya çözeltisi hazırlandığında tayin edilmelidir. C.1.3 ((100 + W)/10) g 0,01 g (10 g kuru toza eşit) kütlede metilen mavisi tozu alınır. C ml ile 700 ml arasında damıtık veya demineralize su, bir beherde 40 C u aşmayacak şekilde ısıtılır. C.1.5 Beherin içindekiler, metilen mavisi tozu sıcak suya dökülürken, yavaşça karıştırılır. Toz tamamen çözülünceye kadar karıştırmaya 45 dakika devam edilir ve sonra çözelti, 20 C a soğumaya bırakılır. C.1.6 Beherdeki çözelti, 1 L lik bir şişeye boşaltılır ve boyanın tümünün şişeye aktarılmasını sağlamak için beher, damıtık veya demineralize su ile durulanır. Şişenin kalibrasyonuyla uyumun sağlanması için, şişenin ve suyun (20 1) C luk bir sıcaklığa sahip olduğundan emin olunur ve şişeye 1 L işaretine kadar damıtık veya demineralize su ilave edilir. C.1.7 Tozun tamamen çözülmesini sağlamak için şişe çalkalanır ve içindeki çözelti, hafif renkli bir cam saklama şişesine boşaltılır. C.2 Aşağıdaki bilgiler, saklama şişesi üzerinde yazılı olmalıdır: a) 10 g/l lik metilen mavisi çözeltisi, b) Hazırlama tarihi, c) Son kullanma tarihi. C.3 Metilen mavisi çözeltisi, hazırlandıktan sonra 28 günden fazla kullanılmamalıdır. Boya çözeltisi stoğu, karanlık bir yerde saklanmalıdır. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

59 Ek D (Zorunlu) Kaolinitin metilen mavisi değerinin (MBK) tayini için işlem D.1 Kaolinit, (110 5) C ta, sabit kütleye kadar kurutulur. D.2 (30,0 0,1) g kuru kaolinit tartılır. D.3 (30,0 0,1) g kaolinit, 500 ml demineralize veya damıtık su ile birlikte behere (bk. Madde 6.8) dökülür. D.4 Beher içindeki malzeme, beher tabanından yaklaşık 10 mm yüksekteki pervane ile (600 60) min -1 hızda 5 dakika karıştırılır ve akabinde (400 40) min -1 hızda bu tayinin geri kalan kısmı için sürekli olarak karıştırılır. D.5 Behere, 10 g/l lik boya çözeltisinden 5 ml lik bir doz enjekte edilir ve (400 40) min -1 hızda en az 1 dakika karıştırdıktan sonra süzgeç kağıdı üzerinde leke deneyi (bk. Madde 8.1) yapılır. D.6 Gerekirse, pozitif sonuç alınıncaya kadar, daha fazla çözelti eklemeden, 5 ml lik dozlar halinde boya çözeltisi ilavesine devam edilir. Her dakika leke deneyi yapılır ve kalıcı boya adsorpsiyonu elde edilinceye kadar işleme devam edilir. Beşinci leke deneyinde açık mavi halka kaybolursa, 2 ml lik miktarlarda olmak üzere boya ilavesi yapılmalıdır. Her bir çözelti ilavesini, 1 dakika aralıklarla yapılan deneyler takip etmelidir. Bu işlemler, deneyin 5 ardışık dakika boyunca pozitif sonuç vermesine kadar tekrarlanmalıdır. Bu durumda, tayin tamamlanmış olur. D.7 Adsorplanan boya çözeltisinin toplam hacmi, ml cinsinden V olarak kaydedilir. D.8 Kaolinitin metilen mavisi değeri, 100 g kaolinit için 0,1 g yaklaşımla aşağıdaki eşitlikten hesaplanır ve kaydedilir: MB K = V 30 (D.1) Burada V, adsorplanan boya çözeltisinin toplam hacmidir (ml). Not - Sonuçların sabitliğini kontrol etmek için, MBK değeri bilinen kaolinit üzerinde, düzenli aralıklarda bir deney yapılmalıdır. Bu işlem, yeni bir boya çözeltisini kontrol etmek için de yapılmalıdır. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

60 Ek E (Bilgi için) Deney veri çizelgesi örneği TS EN Laboratuvar: Numunenin tanıtımı: Tarih: Deneyi yapan: E.1 0/2 mm deney numunesi kısmının kuru kütlesi (en yakın gram olarak) (M1) E.2 Kaolinit tarafından (kullanıldıysa) adsorplanan çözeltinin hacmi, (V ) E.3 İlave edilen boya çözeltisinin toplam miktarı (V1) E.4 0/2 mm tane büyüklüğü aralığındaki agreganın kilogramı başına gram boya olarak ifade edilen MB değeri (bk. Madde 9) M1 = g V = ml V1 = MB = ml GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

61 KİL TOPAKLARI ve UFALANABİLİR TANELER DENEYİ (ASTM C 142: 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Kaba ve ince agregadaki kil topaklarının ve ufalanabilir tanelerin oranının bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, agregalarda kil topakları ve ufalanabilir tanelerin tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME ASTM C 142:2010 / Clay Lumps and Friable Particles in Aggregates deney standartlı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Elek (37.5 mm, 19 mm, 9.5 mm ve 4,75 mm açıklığında elekler) Çelik tepsi Etüv (110±5 C ye ayarlanabilen) 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Laboratuvar numunesi, sabit kütleye ulaşıncaya kadar 110±5 C sıcaklıkta kurutulur. İnce agrega deney numunesi 1,18 mm (No:16) elekten daha kaba olmalıdır (No:4 No:16 arasında) ve 25 g dan az olmamalıdır. Kaba agrega deney numuneleri farklı tane büyüklüğü aralıklarına ayrılmalıdır. 4,75 mm (No:4), 9,5 mm (3/8 inç), 19 mm (3/4 inç) ve 37,5 mm (1 ½ inç) elekler kullanılmalıdır. Kaba agrega ile ilgili alınması gereken en az numune miktarı Tablo 1 de gösterilmektedir:

62 Tablo 1: Kaba Agrega Tane Aralığına Göre Alınması Geren Deney Numunesi Miktarı Deney Numunesi Tane Aralığı Deney Numunesi Miktarı, Min. g 4,75 9,5 mm (No:4 3/8 inç) ,5 19 mm (3/8 3/4 inç) ,5 mm (3/4 1 ½ inç) ,5 mm (1 ½ inç) 5000 Kaba ve ince agrega 4,75 mm (No:4) elekte ayrıldıktan sonra yukarıda belirtildiği şekildeki miktarlarda numune alınır Deney İşlemi Deney numunesinin ağırlığı % 0,1 yaklaşımla kaydedilir (M). Bir kabın tabanına (tepsi) numune yayılır, saf su ile üstü kaplanır ve 24±4 saat suda bekletilir. İşaret parmağı ve başparmak arasında taneler yuvarlanılarak ve sıkıştırılarak daha küçük taneler haline getirilir. Taneleri ufalamak (ayırmak) için tırnak kullanma ve taneleri sert bir yüzeyde bastırma gibi yöntemler kullanılmamalıdır. Parmaklarla ince tanelere ayrılabilen taneler, kil topağı veya ufalanabilir taneler olarak ıslak eleme ile atılabilir olarak sınıflandırılır. Görünür tüm kil topakları ve ufalanabilir taneler ayrıldıktan sonra, kırıntı malzemeler (döküntüler) kalan numuneden Tablo 2 de belirtilen elekler üzerinde ıslak eleme ile ayrılır. Tablo 2: Deney Numunesi Tane Aralığına Göre Kalan Tortuların Eleneceği Elek Boyutu Deney Numunesi Tane Aralığı Kil Topakları ve Ufalanabilir Tanelerden kalan tortuların atılacağı elek boyutu İnce Agrega (1,18 mm (No:16) üzerinde kalan) 850 µm (No:20) 4,75 9,5 mm (No:4 3/8 inç) 2,36 mm (No:8) 9,5 19 mm (3/8 3/4 inç) 4,75 mm (No:4) 19 37,5 mm (3/4 1 ½ inç) 4,75 mm (No:4) 37,5 mm (1 ½ inç) 4,75 mm (No:4) Tüm elek altı malzeme atıldıktan sonra, numune üzerinden su dökülerek ıslak eleme yapılır. Kalan taneler elekten dikkatlice uzaklaştırılır ve 110±5 C de sabit sıcaklığa ulaşıncaya kadar kurutulur. Daha sonra oda sıcaklığına soğutulur ve % 0,1 yaklaşımla numune tartılır (R) Deney Sonuçlarının Hesaplanması P = (MM RR) MM xx 100 P = Kil topağı ve ufalanabilir tanelerin yüzdesi, % M = Deney numunesi kütlesi (ince agregada 1,18 mm (No:16) elek üstü kütlesi) R = Kil topakları ve ufalabilir taneler ayrıldıktan sonra kalan tanelerin kütlesi

63 Designation: C142/C142M 10 American Association of State Highway and Transportation Officials Standard AASHTO No. T112 Standard Test Method for Clay Lumps and Friable Particles in Aggregates 1 This standard is issued under the fixed designation C142/C142M; the number immediately following the designation indicates the year of original adoption or, in the case of revision, the year of last revision. A number in parentheses indicates the year of last reapproval. A superscript epsilon ( ) indicates an editorial change since the last revision or reapproval. This standard has been approved for use by agencies of the Department of Defense. 1. Scope 1.1 This test method covers the approximate determination of clay lumps and friable particles in aggregates. 1.2 The values stated in either SI units or inch-pound units are to be regarded separately as standard. The values stated in each system may not be exact equivalents; therefore, each system shall be used independently of the other. Combining values from the two systems may result in non-conformance with the standard. NOTE 1 Sieve sizes openings are identified by their Specification E11 designation with their alternative Specification E11 designation given in parentheses for information only. 1.3 This standard does not purport to address all of the safety concerns, if any, associated with its use. It is the responsibility of the user of this standard to establish appropriate safety and health practices and determine the applicability of regulatory limitations prior to use. 2. Referenced Documents 2.1 ASTM Standards: 2 C33 Specification for Concrete Aggregates C117 Test Method for Materials Finer than 75-µm (No. 200) Sieve in Mineral Aggregates by Washing C125 Terminology Relating to Concrete and Concrete Aggregates C1005 Specification for Reference Masses and Devices for Determining Mass and Volume for Use in the Physical Testing of Hydraulic Cements 1 This test method is under the jurisdiction of ASTM Committee C09 on Concrete and Concrete Aggregates and is the direct responsibility of Subcommittee C09.20 on Normal Weight Aggregates. Current edition approved Dec. 15, Published January Originally approved in Last previous edition approved in 2004 as C142 97(2004). DOI: /C0142_C0142M For referenced ASTM standards, visit the ASTM website, or contact ASTM Customer Service at service@astm.org. For Annual Book of ASTM Standards volume information, refer to the standard s Document Summary page on the ASTM website. E11 Specification for Woven Wire Test Sieve Cloth and Test Sieves 3. Significance and Use 3.1 This test method is of primary significance in determining the acceptability of aggregate with respect to the requirements of Specification C Apparatus 4.1 Balance A balance or scale accurate to within 0.1 % of the mass of the test sample at any point within the range of use. Balances shall conform to the accuracy of the applicable sections of Specification C Containers Rust-resistant containers of a size and shape that will permit the spreading of the sample on the bottom in a thin layer. 4.3 Sieves Sieves conforming to Specification E Drying Oven An oven providing free circulation of air and capable of maintaining a temperature of C [ F]. 5. Samples 5.1 Aggregate for this test method shall consist of the material remaining after completion of testing in accordance with Test Method C117. To provide the quantities designated in 5.3 and 5.4, it may be necessary to combine material from more than one test by Test Method C Dry the aggregate to substantially constant mass at a temperature of C [ F]. 5.3 Test samples of fine aggregate shall consist of the particles coarser than a 1.18-mm (No. 16) sieve and shall have a mass not less than 25 g. 5.4 Separate the test samples of coarse aggregate into different sizes, using the following sieves: 4.75-mm (No. 4), 9.5-mm ( 3 8-in.), 19.0-mm ( 3 4-in.), and 37.5-mm (1 1 2-in.). The test sample shall have a mass not less than indicated in the following table: Size of Particles Making Up Test Sample Mass of Test Sample, min, g --`,,```,,,,````-`-`,,`,,`,`,,`--- //^:^^#^~^^"^@::"^#$:@$^"#:$@"##"^#^:#~:~^~:~@~^^^::*\\ Copyright ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West Conshohocken, PA , United States. Copyright ASTM International Provided by IHS under license with ASTM No reproduction or networking permitted without license from IHS [OTOYOL 1A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ] Not for Resale

64 4.75 to 9.5-mm (No. 4 to 3 8-in.) to 19.0-mm ( 3 8 to 3 4-in.) to 37.5-mm ( 3 4 to in.) 3000 Over 37.5-mm (1 1 2-in.) In the case of mixtures of fine and coarse aggregates, separate the material on the 4.75-mm (No. 4) sieve, and prepare the samples of fine and coarse aggregates in accordance with 5.3 and Procedure 6.1 Determine the mass of the test sample to the accuracy specified in 4.1 and spread it in a thin layer on the bottom of the container, cover it with distilled water, and soak it for a period of h. Roll and squeeze particles individually between the thumb and forefinger to attempt to break the particle into smaller sizes. Do not use the fingernails to break up particles, or press particles against a hard surface or each other. Classify any particles that can be broken with the fingers into fines removable by wet sieving as clay lumps or friable particles. After all discernible clay lumps and friable particles have been broken, separate the detritus from the remainder of the sample by wet sieving over the sieve prescribed in the following table: Size of Particles Making Up Sample Size of Sieve for Removing Residue of Clay Lumps and Friable Particles Fine aggregate (retained on 850-µm (No. 20) 1.18-mm (No. 16) sieve) 4.75 to 9.5-mm (No. 4 to 3 8-in.) 2.36-mm (No. 8) 9.5 to 19.0-mm ( 3 8 to 3 4-in.) 4.75-mm (No. 4) 19.0 to 37.5-mm ( 3 4 to in.) 4.75-mm (No. 4) Over 37.5-mm (1 1 2-in.) 4.75-mm (No. 4) Perform the wet sieving by passing water over the sample through the sieve while manually agitating the sieve, until all undersize material has been removed. 6.2 Remove the retained particles carefully from the sieve, dry to substantially constant mass at a temperature of C [ F], allow to cool, and determine the mass to the nearest 0.1 % of the mass of the test sample as defined in 5.3 or Calculation 7.1 Calculate the percent of clay lumps and friable particles in fine aggregate or individual sizes of coarse aggregate as follows: C142/C142M 10 P 5 [~M 2 R!/M] (1) where: P = percent of clay lumps and friable particles, M = mass of test sample (for fine aggregate the mass of the portion coarser than the 1.18-mm (No. 16) sieve as described in 5.3), and R = mass of particles retained on designated sieve as determined in accordance with For coarse aggregates, the percent of clay lumps and friable particles shall be an average based on the percent of clay lumps and friable particles in each sieve size fraction weighted in accordance with the grading of the original sample before separation or, preferably, the average grading of the supply represented by the sample. Should the aggregate contain less than 5 % of any of the sizes specified in 6.1, that size shall not be tested but, for the purpose of calculating the weighted average, shall be considered to contain the same percent of clay lumps and friable particles as the next larger or next smaller size, whichever is present. 8. Precision and Bias 8.1 Precision 3 The estimate of the precision of this test method is provisional and is based on samples of one fine aggregate that was tested by ten different operators at nine different laboratories. For that sample, the average percent of clay lumps and friable particles in the aggregate was 1.2 %, and the standard deviation was 0.6 %. Based on this standard deviation, the acceptable range of two test results on samples from the same aggregate sent to different laboratories is 1.7 %. 8.2 Bias Since there is no acceptable reference material for determining the bias for the procedure in this test method, no statement is being made. 9. Keywords 9.1 aggregates; clay lumps; friable particles 3 Supporting data have been filed at ASTM International Headquarters and may be obtained by requesting Research Report RR:C ASTM International takes no position respecting the validity of any patent rights asserted in connection with any item mentioned in this standard. Users of this standard are expressly advised that determination of the validity of any such patent rights, and the risk of infringement of such rights, are entirely their own responsibility. This standard is subject to revision at any time by the responsible technical committee and must be reviewed every five years and if not revised, either reapproved or withdrawn. Your comments are invited either for revision of this standard or for additional standards and should be addressed to ASTM International Headquarters. Your comments will receive careful consideration at a meeting of the responsible technical committee, which you may attend. If you feel that your comments have not received a fair hearing you should make your views known to the ASTM Committee on Standards, at the address shown below. This standard is copyrighted by ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West Conshohocken, PA , United States. Individual reprints (single or multiple copies) of this standard may be obtained by contacting ASTM at the above address or at (phone), (fax), or service@astm.org ( ); or through the ASTM website ( Permission rights to photocopy the standard may also be secured from the ASTM website ( COPYRIGHT/). --`,,```,,,,````-`-`,,`,,`,`,,`--- Copyright ASTM International Provided by IHS under license with ASTM No reproduction or networking permitted without license from IHS [OTOYOL 2A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ] Not for Resale

65 AGREGA GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞUNUN ve BOŞLUK HACMİNİN TAYİNİ (GEVŞEK SIKI BİRİM AĞIRLIK DENEYİ) (TS EN : 1999) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Kuru agregaların ( 63 mm) gevşek yığın yoğunluğunun ve boşluk hacmi değerinin bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, agregalarda gevşek yığın yoğunluğu ve boşluk hacmi tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN :1999 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Silindirik ölçü kabı Terazi (0,1 g duyarlılıkta) Cetvel (mastar) Termometre Uygun Büyüklükte Kürekler Etüv (110±5 C ye ayarlanabilen) Şişleme çubuğu (60 cm boy, 1,6 cm çap)

66 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Deneyde kullanılan silindirik ölçü kabı, korozyona dayanıklı metalden yapılmış su sızdırmaz, ölçü kabının iç çapının iç derinliğine oranı 0,5 0,8 arasında olmalıdır. Ölçü kabının en küçük hacmi Tablo-1 de verilmektedir. Tablo 1: Agrega En Büyük Tane Büyüklüğüne Göre Ölçü Kabının En Küçük Hacmi Agrega Üst Tane Büyüklüğü (D), mm Hacim, lt 4 e kadar 1 16 ya kadar 5 31,5 e kadar e kadar 20 EN ye uygun olarak 3 tane deney numunesi alınmalıdır. Agrega 110±5 C de sabit kütleye kadar kurutulmalıdır. Her deney numunesinin kütlesi, numune kabını doldurmak için her bir deney numunesi için gerekli kütlenin % % 150 si arasında olmalıdır. Hafif agrega için uygun olduğunda, deney numunesi 110±5 C de kurutmadan sonra 23±5 C ve % 50±10 bağıl nem eşitlenmesi için kondisyonlanmalıdır Deney İşlemi Gevşek Birim Ağırlık Boş kuru ve temiz ölçü kabı tartılır (M 1 ). Ölçü kabı yatay bir yüzeye yerleştirilir ve kürek kullanılarak numune ile tamamen doldurulur. Ölçü kabı doldurulurken, küreği numune kabı üst çevresine dayayarak segregasyon minimum seviyede tutulmalıdır. Hiçbir zaman kürek ölçü kabının üst kenarından 50 mm daha yüksekte tutulmamalıdır. Ölçü kabının üst yüzeyinden taşan agregalar dikkatlice yüzeyden uzaklaştırılır ve segregasyonu önlemek için yüzeyde düzgün bir dağılım sağlanır. Agreganın üst yüzeyi sıkıştırmaya sebep olmadan cetvel ile düzeltilir. Bu uygun değilse, yüzey elle düzeltilir. Dolu numune kabı tartılır ve % 0,1 doğrulukla kaydedilir (M 2 ). Deney 3 numune ile yapılmalıdır Sıkı Birim Ağırlık Boş kuru ve temiz ölçü kabı tartılır (M 1 ). Ölçü kabı yatay bir yüzeye yerleştirilir. Numune, ölçü kabına 3 tabaka halinde ve her tabakaya 25 defa şişleme çubuğu ile şişlenerek sıkıştırılır. Ölçü kabı doldurulurken, küreği numune kabı üst çevresine dayayarak segregasyon minimum seviyede tutulmalıdır. Hiçbir zaman kürek ölçü kabının üst kenarından 50 mm daha yüksekte tutulmamalıdır.

67 Ölçü kabının üst yüzeyinden taşan agregalar dikkatlice yüzeyden uzaklaştırılır ve segregasyonu önlemek için yüzeyde düzgün bir dağılım sağlanır. Agreganın üst yüzeyi sıkıştırmaya sebep olmadan cetvel ile düzeltilir. Bu uygun değilse, yüzey elle düzeltilir. Dolu numune kabı tartılır ve % 0,1 doğrulukla kaydedilir (M 2 ). Deney 3 numune ile yapılmalıdır Deney Sonuçlarının Hesaplanması ρ b = MM 2 MM 1 ρ b = Gevşek yığın yoğunluğu, kg/m 3 VV M 2 = Ölçü kabı ve deney numunesinin kütlesi, kg M 1 = Boş ölçü kabı kütlesi, kg V = Ölçü kabının hacmi, L Gevşek yığın yoğunluğu, ρ b,normal agregalarda ikinci ondalığa, hafif agregalarda üçüncü ondalığa kadar yuvarlatılarak 3 değerin ortalaması olarak verilir. v = ρρ pp ρρ bb xx 100 ρρ pp v = Boşluk yüzdesi ρ b = Gevşek yığın yoğunluk, Mg/m 3 ρ p = Aynı laboratuvar numunesinden alınan bir deney kısmında EN ya göre belirlenen etüvde kurutulmuş veya önceden kurutulmuş tane yoğunluğu, Mg/m 3

68 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 ÖNSÖZ Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN (1998) standardõ esas alõnarak TSE Maden Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 12 Nisan 1999 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

69 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 İÇİNDEKİLER 1 - KAPSAM ATIF YAPILAN STANDARDLAR TARİFLER GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU BOŞLUKLAR AGREGA TANE BÜYÜKLÜĞÜ DENEY KISMI DENEY NUMUNESİ SABİT KÜTLE PRENSİP CİHAZLAR DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI İŞLEM HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ DENEY RAPORU... 3 EK A... 4 EK B... 6 EK C... 7 EK D... 8 EK E... 9

70 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 AGREGALARIN FİZİKSEL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER BÖLÜM 3 - GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞUNUN VE BOŞLUK HACMİNİN TAYİNİ 1 - KAPSAM Bu standard, kuru agregalarõn gevşek yõğõn yoğunluğunun ve boşluk hacminin belirlenmesi için deney metodunu kapsar. Deney 63 mm tane büyüklüğüne kadar doğal ve yapay agregalar için uygulanabilir. Çok ince dolgu malzemelerinin (filler) görünür (yõğõn) yoğunluğunun gazyağõ içerisinde tayini için bir metot Ek A da verilmiştir. 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No Adõ No (İngilizce) (Türkçe) EN Tests for general properties of aggregates Part 2: Methods for reducing laboratory samples TS EN Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 2: Lâboratuvar Numunelerinin Azaltõlmasõ Metodu pren Tests for general properties of aggregates Part 5: Common equipment and calibration TS pren Agragalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 5: Genel Cihazlar ve Kalibrasyon pren Tests for mechanical and physical properties of aggregates Part 6: Determination of particle density and water absorption ISO 4788: 1980 Laboratory glassware - Graduated measuring cylinders TS 3781 ISO 4788 Laboratuvar Cam Malzemeleri - Ölçülü Silindirler 3 - TARİFLER Bu standard için geçerli tarifler aşağõda verilmiştir GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU Belirli bir ölçü kabõ içerisindeki sõkõşmamõş kuru agreganõn kütlesinin ölçü kabõnõn hacmine bölünmesi ile elde edilen değer BOŞLUKLAR Ölçü kabõndaki agrega taneleri arasõndaki hava dolu boşluklar AGREGA TANE BÜYÜKLÜĞÜ Agreganõn alt (d) ve üst (D) elek göz açõklõklarõ ile belirlenen tanõmõ. NOT - Bu tanõmlama, üst elek üzerinde kalan bazõ taneleri (elek üstü) ve elek altõna geçen bazõ taneleri de (elek altõ) kapsar DENEY KISMI Tek bir deneyde tamamõ kullanõlan numunedir. 1

71 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan DENEY NUMUNESİ Deney metodu birden fazla özelliğin belirlenmesini gerektirdiğinde, tek bir tayinde kullanõlan numunedir SABİT KÜTLE Kurutmadan sonra en azõndan 1 saat aralõklarla birbirini takip eden tartõmlar arasõ farkõn % 0,1 den daha fazla olmadõğõ durumdaki kütledir. NOT - Bir çok durumda, deney kõsmõnõn etüvde (110 ± 5) C da önceden belirlenmiş bir süre kurutulmasõ ile sabit kütleye erişilebilir. Deney laboratuvarlarõ, etüvün mevcut kapasitesine uygun olarak numunelerin tipleri ve büyüklüklerine göre sabit kütleye erişmek için gerekli zamanõ kendileri belirleyebilirler. 4 - PRENSİP Belirli bir ölçü kabõ içerisindeki agreganõn kuru kütlesi tartõlarak tayin edilir ve gevşek yõğõn yoğunluğu hesaplanõr. Boşluklarõn yüzdesi, gevşek yõğõn yoğunluğu ve tane yoğunluğundan hesaplanõr. 5 - CİHAZLAR Bütün cihazlar pren in genel özelliklerine uygun olmalõdõr Silindirik ölçü kabõ, korozyona dayanõklõ metalden yapõlmõş su sõzdõrmaz, ölçü kabõnõn iç çapõnõn iç derinliğine oranõ 0,5 ile 0,8 arasõnda olmalõdõr. Ölçü kabõnõn en küçük hacmi Çizelge 1 de verilmiştir. Ölçü kabõ Ek B ye uygun olarak kalibre edilmelidir. Ölçü kabõ, her kullanõm sõrasõnda şeklini muhafaza edebilmek için yeterince sağlam ve iç yüzü pürüzsüz ve tercihen saplõ olmalõdõr. Üst kenarõ tabanõna paralel, düzlemsel ve pürüzsüz olmalõdõr. NOT - Hafif agrega deneyinde, deney kõsmõnõn kütlesi ölçü kabõnõn kütlesinden çok küçük olabilir. Böyle durumlarda sağlam ve su sõzdõrmaz olmak kaydõyla metalik olmayan hafif kaplarõn kullanõlmasõna müsaade edilir. ÇİZELGE 1 - Agrega Büyüklüğüne Bağlõ Olarak Ölçü Kabõnõn Minimum Hacmi Agreganõn üst tane büyüklüğü (D) mm Hacim l 4 e kadar 1,0 16 ya kadar 5,0 31,5 e kadar e kadar DENEY KISMININ KÜTLESINI % 0,1 DOĞRULUKLA ÖLÇEBILEN UYGUN KAPASITELI TERAZI Kalibrasyon için (Ek B ye bakõnõz), suyun kütlesinin belirlenmesi % 0,1 doğrulukla yapõlabilmelidir UYGUN BÜYÜKLÜKTE KÜREKLER Cetvel (mastar) çelikten yapõlmõş kabõn dõş çapõndan en az 50 mm daha büyük olan, düzleme işlemi sõrasõnda deforme olmayacak sağlamlõkta olan Termometre (Kalibrasyon İçin): Suyun sõcaklõğõnõ (20 C ± 0,5) C hassasiyetle ölçebilen ETÜV Cam Levha (Kalibrasyon İçin): Ölçü kabõnõ kapatacak büyüklükte. 2

72 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI pren e uygun olarak 3 deney numunesi alõnmalõdõr. Agrega (110 ± 5) C da sabit kütleye kadar kurutulmalõdõr. Her deney numunesinin kütlesi numune kabõnõ doldurmak için her bir deney numunesi için gerekli kütlenin % % 150 si arasõnda olmalõdõr. Hafif agregalar için uygun olduğunda, deney numunesi (110 ± 5) C de kurutmadan sonra (23 ± 5) C ve % (50 ± 10) bağõl nemde nem eşitlenmesi için kondisyonlanmalõdõr. 7 - İŞLEM Boş, kuru ve temiz ölçü kabõ tartõlõr (m l ). Ölçü kabõ yatay bir yüzeye yerleştirilir ve kürek kullanõlarak numune ile tamamen doldurulur. Ölçü kabõ doldurulurken, küreği numune kabõ üst çevresinde dayayarak segregasyon minimum seviyede tutulmalõdõr. Hiçbir zaman kürek ölçü kabõnõn üst kenarõndan 50 mm daha yüksekte tutulmamalõdõr. Ölçü kabõnõn üst yüzeyinden taşan agregalar dikkatlice yüzeyden uzaklaştõrõlõr ve segregasyonu önlemek için yüzeyde düzgün bir dağõlõm sağlanõr. Agreganõn üst yüzeyi sõkõştõrmaya sebep olmadan cetvel ile düzeltilir. Bu uygun değilse, yüzey elle düzeltilir. Dolu numune kabõ tartõlõr kütlesi % 0,1 doğrulukla kayõt edilir (m 2 ). Deney üç numune ile yapõlmalõdõr. 8 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ Gevşek yõğõn yoğunluğu ρ b, her deney numunesi için aşağõdaki eşitlikle hesaplanõr: m ρ 2 - m 1 b = V ρ b : Gevşek yõğõn yoğunluğu, megagram / m 3 (Mg/m 3 ), m 2 : Ölçü kabõ ve deney numunesinin kütlesi, kg, m 1 : Boş ölçü kabõ kütlesi, kg, V : Ölçü kabõnõn hacmi, L. dir. Gevşek yõğõn yoğunluğu ρ b, normal agregalarda ikinci ondalõğa, hafif agregalarda üçüncü ondalõğa kadar yuvarlatõlarak 3 değerin ortalamasõ olarak verilir. Boşluk yüzdesi ν, ölçü kabõndaki boşluklarõn hacimsel oranõ olup aşağõdaki eşitlikle hesaplanõr. ν = ρ p - ρ b x100 ρ p Burada; ν : Boşluk yüzdesi ρ b : Gevşek yõğõn yoğunluk, Mg/m 3 ρ p : Aynõ laboratuvar numunesinden, alõnan bir deney kõsmõnda pren e göre belirlenen etüvde kurutulmuş veya önceden kurutulmuş tane yoğunluğu /Mg/m 3 dir. NOT - Ek C de deneyin kesinliği ile ilgili bilgi verilmiştir. 9 - DENEY RAPORU Deney raporu aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Numunenin tanõmõ, anma tane büyüklüğü, numunenin işareti, b) Deney tarihi, c) Gevşek yõğõn yoğunluğu ( 3 deney numunesine ait değerler ve ortalama değer), d) Gerekliyse boşluk yüzdesi, 3

73 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 EK A (Standarda Ait) GAZ YAĞINDA DOLGU MALZEMELERİNİN (FİLLER) GÖRÜNÜR (YIĞIN) YOĞUNLUĞUNUN TAYİNİ METODU A.1 - PRENSİP Dolgu malzemelerinin karõşõmlarõndan oluşan bir deney kõsmõ, gazyağõ içerisinde dağõtõlõr ve çökelmesi için bekletilir. Deney kõsmõnõn çökmüş kõsmõnõn hacmi ölçülür ve görünür (yõğõn) yoğunluğunun hesaplanmasõ için kullanõlõr. A.2 - DENEY DÜZENEĞİ A Silindirik Ölçülü Cam Kap, tapalõ 50 ml hacimli 1 ml ölçü çizgili ve TS ISO 4788 e uygun. A Terazi, ölçme kapasitesi 100 g dan küçük olmayan, 0,01 g doğrulukla ölçüm yapabilen. A Hava Dolaşõmlõ Etüv, sõcaklõğõ (110 ± 5) C a ayarlanabilen. A DESİKATÖR VE DESİKANT A Tekrar distile edilmiş gaz yağõ (parafin yağõ) kaynama sõcaklõğõ 190 C C arasõnda. NOT - EN da belirtildiği şekilde çimento yoğunluğu tayininde yerdeğiştirme sõvõsõ kullanõlabilir. A.3 - DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI Lâboratuvar numunesi yeterli kütlede 5 deney numunesi elde etmeye imkân verecek deney kõsmõnõ elde etmek için pren deki metotla azaltõlõr. Dolgu malzemesi deney kõsmõ, (110 ± 5) C da en az 4 saat kurutulur. Desikatörde oda sõcaklõğõna soğutulur. Her biri yaklaşõk 10 g kütleye sahip olacak şekilde 3 deney numunesi tartõlõr. Her deney numunesinin kütlesi, m 1, 0,1 g yaklaşõmla kayõt edilir. A.4 - İŞLEM Ölçülü silindire birinci deney numunesi ve yaklaşõk 25 ml gaz yağõ konulur. Tapa ile kapatõlõr ve dolgu malzemesi tamamen õslanõncaya kadar çalkalanõr. Ölçülü silindire silindirin üst kenarõndan yaklaşõk 40 mm aşağõda olacak şekilde gaz yağõ ilave edilir, tapa tekrar kapatõlõr ve çalkalanõr. Dolgu malzemesinin gaz yağõ içerisinde tam olarak dağõtõldõğõndan emin olmak için ölçü silinidiri, ikinci çalkalamadan hemen sonra ters çevrilir ve hava kabarcõğõ silindirin uzunluğu boyunca hareketini tamamlayõncaya kadar kap bu pozisyonda tutulur. Silindir orijinal duruma getirilir ve hava kabarcõğõ silindirin uzunluğu boyunca geri hareketini tamamlayõncaya kadar aynõ durumda tutulur. Bu işlem dört defa daha tekrarlanõr ve hemen sonra silindir titreşimsiz bir yüzeye konur. Dolgunun herhangi bir tanesi, gaz yağõ seviyesi üzerinde silindir kenarlarõna yapõşmõş ise az bir gaz yağõ ilavesi ile tanecik süspansiyona alõnõr. Ölçülü silindir okumadan önce, en az 6 saat süreyle bõrakõlõr daha sonra dolgunun yõğõn hacmi (V) okunarak en yakõn ml ye yuvarlatõlarak kayõt edilir. Yukarõdaki işlem ikinci ve üçüncü deney numuneleri için tekrarlanõr. A.5 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ Her deney numunesi için görünür (yõğõn) yoğunluğu aşağõdaki eşitliğe uygun olarak 0,01 Mg/m 3 doğrulukla hesaplanõr: 4

74 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 Görünür (yõğõn) yoğunluk, ρ = m V, Mg/m3 Burada; V : A.4 deki gibi tayin edilen yõğõn hacmi, ml m : Deney kõsmõnõn kütlesi, g dir. Yukarõdaki eşitlik kullanõlarak 0,01 Mg/m 3 doğrulukla tayin edilen üç görünür (yõğõn) yoğunluğun ortalama değeri hesaplanõr. Tek tek sonuçlardan herhangi biri ortalama değerden 0,05 mg/m 3 den fazla farklõ ise bu tek değer işleme alõnmaz ve aynõ deney kõsmõndan alõnan diğer iki deney numunesinin ortalamasõ görünür (yõğõn) yoğunluğu olarak alõnõr. A.6 - DENEY RAPORU Üç veya daha fazla deney sonucunun ortalama değeri dolgu malzemesinin gaz yağõnda görünür (yõğõn) yoğunluğu olarak 0,1 Mg/m 3 doğrulukla raporda verilir. Rapor, dolgunun gaz yağõndaki görünür (yõğõn) yoğunluğunun bu standarda uygun olarak tayin edildiğini belirtmelidir. Deney raporu en az aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Numunenin tanõmõ ve işareti, b) Dolgu malzemesinin gaz yağõndaki görünür (yõğõn) yoğunluğu. NOT - Deneyin kesinliği Ek C de verilmiştir. 5

75 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 EK B (Standarda Ait) ÖLÇÜ KABININ KALİBRASYONU (STANDARDA AİT) B.1 - Ölçü kabõnõn kapasitesi (hacmi), doldurulmasõ için gerekli olan suyun kütlesinin tayini ile kalibre edilmelidir. B.2 - Öncelikle, boş, temiz ve kuru ölçü kabõ cam levha ile birlikte tartõlõr, (20 ± 2) C daki su ile doldurulur ve hava kabarcõklarõ ve suyun fazlasõ uzaklaştõrõldõktan sonra cam levha ile kapatõlõr. Ölçü kabõnõn dõş yüzeyi kurulanõr ve kap tartõlõr. Suyun net kütlesi % 0,1 hassasiyetle belirlenir. Suyun kütlesi kg olarak verildiğinde ölçü kabõnõn hacmi (V) litre olarak elde edilir. 6

76 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 EK C (Bilgi İçin) KESİNLİK C.1 - ETÜVDE KURUTULMUŞ DURUMDA GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU Normal agregalar kullanõlarak, etüvde kuru şartta gevşek yõğõn yoğunluğunda tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R 2 ) tayini için BSΙ sorumluluğunda uygun olarak 1989 da kesinlik denemesi yapõlmõştõr. Deneye 13 laboratuvar katõlmõş, sonuçlar Çizelge C.1 de verilmiştir. ÇİZELGE C.1 - Etüvde Kurutulmuş Şartlarda Gevşek Yõğõn Yoğunluğunun Kesinlik Tahmini Uyarlõk (R Agrega Tipi Tekrarlanabilirlik (r) Mg/m 3 2 ) Mg/m 3 İnce Agrega 0,032 0,165 (Kireçtaşõ tozu ve kum) İri Agrega 0,019 0,079 C.2 - GAZ YAĞINDA DOLGU MALZEMESİNİN GÖRÜNÜR (YIĞIN) YOĞUNLUĞU BSΙ sorumluluğunda de bir kesinlik deneyi uygulanmõştõr. Denemede 15 lâboratuvarda dolgu malzemesi olarak iki tip öğütülmüş kireçtaşõ kullanõlmõş ve sonuçlar Çizelge C.2 de verilmiştir. ÇİZELGE C.2 - Gaz yağõnda Dolgularõn Görünür (yõğõn) Yoğunluğunun Kesinlik Tahmini Dolgu Malzemesi Tipi Karbonifer Kireçtaşõ Permiyen Kireçtaşõ Ortalama Yoğunluk Tekrarlanabilirlik (r ) Uyarlõk R 2 Mg/m 3 Mg/m 3 Mg/m 3 0,60 0,03 0,13 0,93 0,05 0,34 7

77 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 EK D (Bilgi İçin) GÖRÜNÜR (YIĞIN) YOĞUNLUĞUNUN DİĞER ŞARTLARI Yõğõn yoğunluğunun bu standardda belirtilen gevşek şartlar dõşõnda da tayini faydalõ olabilir. D.1 - SIKIŞTIRILMIŞ KURU YIĞIN YOĞUNLUĞU Sõkõştõrma metodu, deney raporunda belirtilmelidir. D.2 - NEMLİ AGREGALARIN GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU Nem muhtevasõ deney raporunda verilmelidir. 8

78 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999 EK E (Bilgi İçin) BİBLİOGRAFYA EN 196-6: 1989 Methods of testing cement Part 6: Determination of fineness DIN NBN B : 1981 NF P : 1982 ISO 6782: 1982 BS 812: Part 2: 1995 Draft BS 812: Part 108 Prüfung von Naturstein und Gesteinskörnungen. Betimmung der Schüttdichte von Gesteinskörnungen Norme Belge - Belgische Norm. Essais des granulats pour beton: determination de la masse volumique en vrac. Proeven op grunalaten voor beton, bepaling van de volume - massa van het losgestort granulaat Granulats d argile ou de schiste expanses fabriques en four rotatif, destinezs a la confection de beton Aggregates for concrete - Determination of bulk density Testing aggregates Part 2: Methods for determination of physical properties Testing aggregates Part 108: Method for determination of bulk density, optumum moisture content, voids and bulking 9

79 ÇİMENTO ÖZGÜL AĞIRLIK (Le Chatelier Balonu İle) DENEYİ (ASTM C 188: 2016) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ 1 cm 3 hacimdeki boşluksuz çimentonun gram olarak ağırlığının bulunması amaçlanmaktadır. Çimento gereğinden ağır olması birim hacim agregaya konacak çimento miktarını azaltır ve çimento azalır. Çünkü çimentolar betona katılırken hacim değil ağırlık olarak katılır. Özgül ağırlığı fazla olan çimentonun hacmi az olacağından beton için uygun olmaz. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, çimento özgül ağırlık tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME ASTM C 188:2016 Density of Hydraulic Cement standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY ALETİ Le Chatelier Balonu Le Chatelier balonu altı şişkin (balon biçiminde) üstü mezura şeklinde ölçülendirilmiş, saydam cam veya sert plastikten yapılmıştır (Şekil 1). Terebentin veya gaz yağı kullanılarak, çimento veya başka ince kum ve tozların yoğunluğunu tayin edebilecek ve deney esnasında çimento, terebentin, gaz yağı ile reaksiyona girmeyecek nitelikte olmalıdır. Şekil 1: Çimento Özgül Ağırlık Deneyi Tayininde Kullanılan Le Chatelier Balonu

80 Terazi (0,1 g duyarlılıkta) Su Banyosu (22±3 C ) 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Le Chatelier balonu ile yapılan deneylerde 64 g çimento kullanılır. Numuneler silolardan, torbalı çimentolardan ve silo baslardan uygun şekilde alınır. Alınan numune, yapılacak özgül ağırlık deneyi için 2 defa yapılmasına yetecek miktarda alınmalıdır. Numuneler için alınacak kuru malzeme miktarı ve eklenecek su miktarı hesaplanır Deney İşlemi Deneyin yapımında çimento ile reaksiyona girmeyen bir sıvı (terebentin, gaz yağı, neft gibi) kullanılmalıdır. Le Chatelier şişesi içinde su bulunmayan terebentinle 0 1 ml işaretleri arasında bir noktaya kadar doldurulur. Balon sıcaklığı 20±3 C su banyosu içine daldırılır. Balon içindeki terebentin (veya gazyağı) su banyosu sıcaklığına gelene kadar beklenir. Sıcaklık sabitlenince terebentinin hacmi (v 1 ) okunur. 0,1 g hassasiyetle ölçülen 64 g çimento numunesi (m) kuru bir cam huni ve spatül ile yavaş yavaş balonun içerisine dökülür. Aktarma işlemi sırasında çimento kaybı olmamasına dikkat edilmelidir, ayrıca numune doldurulurken balon hafifçe çalkalanmalı ve boynuna çimento yapışması engellenmelidir. Balonun kenarına yapışan çimento tozları plastik bir çubukla yavaşça vurularak dökülmesi sağlanır. Bütün çimento balona aktarıldıktan sonra şişenin kapağı kapatılır ve balon kendi ekseni etrafında döndürülerek çimento tozları ile karışan havanın dışarıya çıkması sağlanır. Hava kabarcıkları tamamen uzaklaştıktan sonra balon tekrar su banyosu içine konularak balon ve içindekilerin aynı sıcaklığa (deney başlangıç sıcaklığı, (<0,2 C)) gelmesi için yeterli süre ( 1 saat) beklenir. Bu süre sonunda balondaki sıvı seviyesi dikkatlice okunur (v 2 ) Deney Sonuçlarının Hesaplanması İlk ve son okumalar arasındaki fark, deneyde kullanılan çimento ile yer değiştiren sıvının hacmini verir. d = Çimento Özgül Ağırlığı, g/cm 3 mm d = m = Çimento Ağırlığı, g (= 64 g) VV 2 VV 1 v 1 = İlk Okunan Hacim, cm 3 v 2 = Son Okunan Hacim, cm 3 İki deney arasındaki fark % 1 den büyük olmamalıdır. Fark bu değer eşit veya büyük ise deney, bu şartlar sağlanıncaya kadar yeni numunelere uygulanmalıdır. Deney sonucunsa, birbirinde % 1 den daha fazla fark etmeyen en yakın 2 değerin ortalaması deney sonucu olarak alınır.

81 This international standard was developed in accordance with internationally recognized principles on standardization established in the Decision on Principles for the Development of International Standards, Guides and Recommendations issued by the World Trade Organiziation Technical Barriers to Trade (TBT) Committee. Designation: C Standard Test Method for Density of Hydraulic Cement 1 American Association State Highway and Transportation Officials Standard AASHTO No.: T133 This standard is issued under the fixed designation C188; the number immediately following the designation indicates the year of original adoption or, in the case of revision, the year of last revision. A number in parentheses indicates the year of last reapproval. A superscript epsilon ( ) indicates an editorial change since the last revision or reapproval. This standard has been approved for use by agencies of the U.S. Department of Defense. 1. Scope* 1.1 This test method covers the determination of the density of hydraulic cement. Its particular usefulness is in connection with the design and control of concrete mixtures. 1.2 The density of hydraulic cement is defined as the mass of a unit volume of the solids. 1.3 The values stated in SI units are to be regarded as standard. No other units of measurement are included in this standard. 1.4 Warning Fresh hydraulic cementitious mixtures are caustic and may cause chemical burns to skin and tissue upon prolonged exposure This standard does not purport to address all of the safety concerns, if any, associated with its use. It is the responsibility of the user of this standard to establish appropriate safety and health practices and determine the applicability of regulatory limitations prior to use. 2. Referenced Documents 2.1 ASTM Standards: 3 C114 Test Methods for Chemical Analysis of Hydraulic Cement C125 Terminology Relating to Concrete and Concrete Aggregates C604 Test Method for True Specific Gravity of Refractory Materials by Gas-Comparison Pycnometer C670 Practice for Preparing Precision and Bias Statements for Test Methods for Construction Materials D2638 Test Method for Real Density of Calcined Petroleum 1 This test method is under the jurisdiction of ASTM Committee C01 on Cement and is the direct responsibility of Subcommittee C01.25 on Fineness. Current edition approved Dec. 15, Published December Originally approved in Last previous edition approved in 2015 as C DOI: /C Section on Safety, Manual of Cement Testing, Annual Book of ASTM Standards, Vol For referenced ASTM standards, visit the ASTM website, or contact ASTM Customer Service at service@astm.org. For Annual Book of ASTM Standards volume information, refer to the standard s Document Summary page on the ASTM website. Coke by Helium Pycnometer 3. Terminology 3.1 Definitions For definitions of terms used in this test method, refer to Terminology C Significance and Use 4.1 This test method provides a procedure for the determination of density of hydraulic cement samples using noninstrumental techniques. 5. Apparatus 5.1 Le Chatelier flask The standard flask, which is circular in cross section, with shape and dimensions conforming essentially to Fig. 1 (Note). The requirements in regard to tolerance, inscription and length, spacing, and uniformity of graduation will be rigidly observed. There shall be a space of at least 10 mm between the highest graduation mark and the lowest point of grinding for the glass stopper The material of construction shall be excellent quality glass, transparent and free of striae. The glass shall be chemically resistant and shall have small thermal hysteresis. The flasks shall be thoroughly annealed before being graduated. They shall be of sufficient thickness to ensure reasonable resistance to breakage The neck shall be graduated from 0 to 1 ml and from 18 to 24 ml in 0.1-mL graduations. The error of any indicated capacity shall not be greater than 0.05 ml Each flask shall bear a permanent identification number and the stopper, if not interchangeably ground, shall bear the same number. Interchangeable ground-glass parts shall be marked on both members with the standard-taper symbol, followed by the size designation. The standard temperature shall be indicated, and the unit of capacity shall be shown by the letters ml placed above the highest graduation mark. 5.2 Kerosine, free of water, or naphtha, having a density greater than 0.73 g/ml at C shall be used in the density determination. Copyrighted material licensed to Serdar Aldanmazlar on for licensee's use only. No further reproduction or networking is permitted. Distributed by Clarivate Analytics (US) LLC, *A Summary of Changes section appears at the end of this standard Copyright ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West Conshohocken, PA United States [OTOYOL 1A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

82 Note Variations of a few millimetres in such dimensions as total height of flask, diameter of base, and so forth, are to be expected and will not be considered sufficient cause for rejection. The dimensions of the flask shown in Fig. 1 apply only to new flasks and not to flasks in use which meet the other requirements of this test method. FIG. 1 Le Chatelier Flask for Density Test 5.3 The use of alternative equipment or methods for determining density is permitted provided that a single operator can obtain results within g/cm 3 of the results obtained using the flask method. NOTE 1 The design is intended to ensure complete drainage of the flask when emptied, and stability of standing on a level surface, as well as accuracy and precision of reading The following alternative methods using helium for density determination are permitted: The methodology as described in Test Method C604. Sections of the standard relating to grinding the sample shall be omitted because cement is already a powder The methodology as described in Test Method D2638. Sections of the standard relating to grinding the sample shall be omitted because cement is already a powder. 6. Procedure 6.1 Determine the density of cement on the material as received, unless otherwise specified. If the density determination on a loss-free sample is required, first ignite the sample as described in the loss on ignition section on Portland Cement of Test Methods C Fill the flask (Note 2) with either of the liquids specified in 5.2 to a point on the stem between the 0 and the 1-mL mark. Dry the inside of the flask above the level of the liquid, if necessary, after pouring. Weigh the flask, containing the liquid, and record the mass, M a, to the nearest 0.05 g. Record the first C reading of liquid height after the flask has been immersed in the water bath (Note 3) in accordance with 6.4. NOTE 2 It is advisable to use a rubber pad on the table top when filling or rolling the flask. NOTE 3 Before the cement has been added to the flask, a loose-fitting, lead-ring weight around the stem of the flask will be helpful in holding the flask in an upright position in the water bath, or the flask may be held in the water bath by a buret clamp. 6.3 Introduce a quantity of cement in small increments at the same temperature as the liquid (Note 2) sufficient to bring the liquid level in its final position to some point within the upper series of graduation (Note 4). Take care to avoid splashing and see that the cement does not adhere to the inside of the flask above the liquid (Note 5). A vibrating apparatus may be used to accelerate the introduction of the cement into the flask and to prevent the cement from sticking to the neck. After all the cement has been introduced, weigh the flask again to the nearest 0.05 g and record the mass, M t. Then, place the stopper in the flask and roll the flask in an inclined position (Note 2), or gently whirl it in a horizontal circle, so as to free entrapped air from the cement until no further air bubbles rise to the surface of the liquid. Take the final reading after the flask has been immersed in the water bath in accordance with 6.4. NOTE 4 The amount of cement required will typically be about 64 g for Portland cement, and somewhat less for other types of cements. NOTE 5 Using funnels to introduce the powder can help in ensuring that all particles are introduced without spillage while minimizing their adherence to the top inside portion of the flask. 6.4 Immerse the flask in a constant-temperature water bath for sufficient periods of time in order to avoid flask temperature variations greater than 0.2 C between the initial and the final readings. 7. Calculation 7.1 The difference between the first and the final readings represents the volume of liquid displaced by the mass of cement used in the test. 7.2 Calculation of the cement density: Calculate the mass of cement used in testing, M c : M c = M t 2 M a (1) Where: M c = Mass of cement used, g, M t = Mass of the flask, g, containing the liquid and the cement (see 6.3), and M a = Mass of the flask, g, with the liquid to the first set of graduation (see 6.2) Calculate the cement density, ρ, as follows: ρ 5 M c V where: ρ = density of cement, g/cm 3, M c = mass of cement as calculated under 7.2.1, g,and V = displaced volume of liquid, cm 3. NOTE 6 The displaced volume in millilitres is numerically equal to the displaced volume in cubic centimetres. NOTE 7 Calculate the cement density, ρ, to three decimal places and round to the nearest 0.01 g/cm 3. NOTE 8 In connection with proportioning and control of concrete Copyrighted material licensed to Serdar Aldanmazlar on for licensee's use only. No further reproduction or networking is permitted. Distributed by Clarivate Analytics (US) LLC, [OTOYOL 2A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

83 mixtures, density may be more usefully expressed as specific gravity, the latter being a dimensionless number. Calculate the specific gravity (sp gr) as follows: sp gr = cement density/water density at 4 C (where the density of water at 4 C 1 g cm 3 ). 8. Precision and Bias 8.1 The single-operator standard deviation for portland cements has been found to be Therefore, the results of two properly conducted tests by the same operator on the same material should not differ by more than These numbers represent the 1s and d2s limits described in Practice C670. SUMMARY OF CHANGES 8.2 The multilaboratory standard deviation for portland cements has been found to be Therefore, the results of two properly conducted tests from two different laboratories on samples of the same cement should not differ by more than Since there is no accepted reference material suitable for determining any bias that might be associated with this test method, no statement on bias is being made. 9. Keywords 9.1 density; hydraulic cement; specific gravity Committee C01 has identified the location of selected changes to this standard since the last issue (C188 15) that may impact the use of this standard. (Approved Dec. 15, 2016.) (1) Added C Committee C01 has identified the location of selected changes to this standard since the last issue (C188 14) that may impact the use of this standard. (Approved Oct. 1, 2015.) (1) Revised 6.2, 6.3, and 7.2. (2) Added Notes 4 and 5, and and Committee C01 has identified the location of selected changes to this standard since the last issue (C188 09) that may impact the use of this standard. (Approved July 1, 2014.) (1) Added 1.5, Sections 3 and 4. (2) Revised 5.3, 7.2, and Note 6. ASTM International takes no position respecting the validity of any patent rights asserted in connection with any item mentioned in this standard. Users of this standard are expressly advised that determination of the validity of any such patent rights, and the risk of infringement of such rights, are entirely their own responsibility. This standard is subject to revision at any time by the responsible technical committee and must be reviewed every five years and if not revised, either reapproved or withdrawn. Your comments are invited either for revision of this standard or for additional standards and should be addressed to ASTM International Headquarters. Your comments will receive careful consideration at a meeting of the responsible technical committee, which you may attend. If you feel that your comments have not received a fair hearing you should make your views known to the ASTM Committee on Standards, at the address shown below. This standard is copyrighted by ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West Conshohocken, PA , United States. Individual reprints (single or multiple copies) of this standard may be obtained by contacting ASTM at the above address or at (phone), (fax), or service@astm.org ( ); or through the ASTM website ( Permission rights to photocopy the standard may also be secured from the Copyright Clearance Center, 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, Tel: (978) ; Copyrighted material licensed to Serdar Aldanmazlar on for licensee's use only. No further reproduction or networking is permitted. Distributed by Clarivate Analytics (US) LLC, [OTOYOL 3A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

84 ÇİMENTO DAYANIM TAYİNİ (TS EN 196-1: 2016) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Bu metot ile 50 x 50 x 50 mm lik küp deney numunelerinin basınç dayanımlarının bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, çimento basınç dayanımı tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN 196-1:2016 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Karıştırma Kabı ve Palet (Karıştırma kabı yaklaşık 5 L kapasiteli ve paslanmaz çelikten yapılmıştır. Karıştırma kabı ve palet arasındaki açıklık mesafesi 3±1 mm, paletin boş kap iç yüzeyine en yakın bulunduğu durumdaki mesafedir (Şekil 1).) Şekil 1: Karıştırma Kabı ve Palet

85 Karıştırıcı paletinin hızı Tablo-1 de belirtildiği gibidir. Tablo 1: Karıştırıcı Paleti Hızı Bilgileri Kendi Ekseni Etrafında Dönme Hızı, dk -1 Yörüngesel Dönme Hızı, dk -1 Düşük Hız 140±5 62±5 Yüksek Hız 285±10 125±10 Kalıplar (En kesitleri 50 mm x 50 mm x 50 mm olan en fazla 3 tane küp gözü olan ve 2 den fazla bölmeye ayrılmayacak şekilde olan) Elekler (2 mm, 1.6 mm, 1 mm, 0.5 mm, 0.16 mm ve 0.08 mm açıklıklarında elekler) Basınç dayanım tayini deney cihazı (2400±200 N/s lik yükleme hızı sağlayan 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Deney numuneleri, sıcaklığı 20±2 C ve bağıl nem oranı en az % 50 değerlerinde sabit tutulan laboratuvarda hazırlanmalıdır. CEN Standart Kumu bu standarda uygun olarak çimentonun dayanımının tayininde kullanılmalıdır. CEN Standart Kumu, yuvarlak taneciklerden meydana gelen doğal silisli kumdur ve silisyum dioksit oranı en az %98 dir. Deney tabi tutulacak çimentonun havaya maruz kalma süresi mümkün olduğunca asgaride tutulmalıdır. Çimento numunesi alındıktan sonra deney yapılıncaya kadar 24 saatten fazla süre geçecekse, çimento numunesi çimento ile tepkimeye girmeyen bir malzemeden yapılmış hava sızdırmaz bir kap içerisine hava boşluğu kalmayacak şekilde doldurularak bekletilmelidir. Geçerli kılma deneyleri için damıtık veya deiyonize su kullanılmalıdır. Diğer deneyler için içme suyu kullanılabilir. Harç Hazırlanması Oranlar kütlece 1 kısım çimento ya 3 kısım CEN Standart Kumu ve yarım kısım su olmalıdır. Su/Çimento oranı 0,5 olmalıdır. 6 deney numunesi hazırlanmasına yetecek her harman; 450±2 g çimento, 1350±5 g CEN standart kumu ve 225±1 g su içermelidir.

86 5.2. Deney İşlemi Karıştırma işlemi; Su ve çimento, karıştırma kabına, su ve su kaybından kaçınılarak dikkatle konur. Su ve çimento birbirine temas eder etmez karıştırıcı düşük hızla (140± 5 r/dk) çalıştırılmaya başlanır. 30 saniye karıştırmadan sonra, kumun tamamı, kesintisiz şekilde 30 saniye içinde kaba ilave edilir. Karıştırıcı yüksek hıza getirilir (285±10 r/dk) ve karıştırmaya bu hızda 30 saniye daha devam edilir. Karıştırıcı durdurulur ve 90 saniye beklenir. Bu sürenin ilk 15 saniyelik kısmında, kalıp çeperlerine ve tabanına yapışan harç lastik veya plastik bir sıyırıcı ile sıyrılıp kabın ortasına toplanır. 90 saniye bekleme süresinin ilk 15 saniyesindeki işlemden sonra, kabın etrafı kapatılır veya üzerine kapak koyularak bekletilir. Karıştırmaya 60 saniye daha yüksek hızda devam edilir. Not: Genelde bu karıştırma işlemleri karıştırıcı tarafından otomatik olarak yapılır. Bu işlemlerin kontrolü ve süre ayarlarının elle yapılması da mümkündür. Harç hazırlandıktan hemen sonra numune kalıplara 2 dk 30 sn içinde yerleştirilmelidir. Harç, her bir kalıp bölümüne 2 tabaka halinde doldurulur ve her bir küpe 10 s içinde 4 seferde ve her seferde 8 vuruş yapılarak toplam 32 kere şişleme (tokmaklama) yapılmalıdır. İlk kalıpta 32 vuruş (şişleme) tamamlandıktan sonra ikinciye ve takiben diğerlerine geçilmelidir. Tüm kalıplarda, birinci tabakalar tamamlandıktan sonra ikinci tabakalar içinde aynı işlemler uygulanır. Birinci ve ikinci tabaka harç, karıştırma kabından uygun bir kepçe kullanılarak bir veya daha fazla kademede kalıbın her bölümüne aktarılarak oluşturulur. İkinci tabakanın şişlenmesinde, her bir seferin şişlemesi yapıldıktan sonra ve diğer seferin şişlenmesine başlamadan önce harç kalıbın üst yüzeyinin dışına çıkarılır. Şişleme tamamlanınca, her bir küpün üst yüzeyi kalıbın üst yüzeyini hafifçe aşmalıdır. Daha sonra mala kullanılarak küp seviyesi kalıp seviyesine getirilir Deney Numunelerinin Şartlandırılması Numunelerin Saklanması Kalıbın tamamlanmasından hemen sonra, numuneler nemli bir kaba veya odaya yerleştirilir saat arasında su girmesi engellenerek, nemli kap veya odada tutulur. Üzeri plaka ile kapatılmış kalıplar, geciktirilmeden, rutubetli kür odası veya kabini içerisinde yatay bir zemin üzerine yerleştirilir. Rutubetli hava kalıbın her tarafına ulaşabilmelidir. Kalıplar birbirlerinin üzerine konmamalıdır. Her kalıp, içerisinden numune çıkartılmak üzere muhafaza edildiği yerden dışarıya alınmalıdır.

87 Numunelerin Kalıptan Çıkartılması Kalıplar numunelere zarar vermeyecek şekilde itinayla sökülür. Plastik veya kauçuk çekiçler veya özel olarak yapılmış aletler kalıp sökümü için kullanılabilir. 24 saatlik deneylerde numuneler kalıptan çıkarıldıktan hemen sonra basınç dayanımı deneyine tabi tutulurken daha yaşlı ve genç numuneler için suya daldırma işlemi sonrası basınç dayanımı deneyi uygulanır. Numunelerin yaşına göre basınç dayanımı deneyinde kırım işlemi süre toleransı Tablo-2 de verilmektedir: Tablo 2: Çimento Dayanım Numunesi Yaşı ve Dayanım İşlemi Süre Toleransı Numune Yaşı Basınç Dayanım Deneyi İşlemi Süre Toleransı 24 saat ± ½ saat 3 gün ± 1 saat 7 gün ± 3 saat 28 gün ± 12 saat Not: NÖMAYG Merkez Laboratuvarında 2, 7 ve 28 günlük çimento mukavemeti deneyi uygulanmaktadır. 24 saatlik deneye tabi tutulacak kalıptan çıkartılmış numuneler, deney anına kadar nemli beze sarılmış durumda tutulur. Suda bekletildikten sonra deney yapılacaksa, numuneler sudan çıkarıldıktan sonra doygun kuru yüzey haline getirilir Numunelerin Su İçerisinde Tutulması Numuneler 23 ± 2 C sıcaklıkta su bulunan kaba daldırılır. Numuneler deney anına kadar tüm kısımları suya daldırılmış yeterli derinlikte olmalıdır.

88 5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması Yük, tüm deney boyunca, küp kırılıncaya kadar 900 N/s den 1800 N/s ye kadar hızla uygulanır. f m = PP AA f m = Basınç Dayanımı, MPa P = Toplam en büyük yük, N A = Yükleme plakalarının alanı, mm 2 Basınç dayanımı sonucu, küp numunelerin aritmetik ortalaması en yakın 0,1 MPa a yuvarlatılarak alınır. Aynı harçtan alınan numunelerin (3 adet) sonuçları ortalama değerin % 8,7 si kadar olmalıdır. Üç numuneden biri ortalama değerin % 8,7 sinden fazla sapma gösterirse bu sonuçlar iptal edilir ve diğer iki sonuç alınır. Kalan iki numuneden biri, bu iki değerin ortalamasının % 7,6 sını geçerse deney yeni bir numune üzerinde tekrar yapılır.

89 TÜRK STANDARDI Çimento deney metotları - Bölüm 1: Dayanım tayini Methods of testing cement - Part 1: Determination of strength Méthodes d'essais des ciments - Partie 1: Détermination des résistances TS EN Temmuz 2016 TS EN 196-1:2009 yerine ICS Prüfverfahren für Zement - Teil 1: Bestimmung der Festigkeit TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

90 ICS TÜRK STANDARDI Milli Önsöz TS EN : EN 196-1:2016 Bu standard, CEN/TC 51 Cement and building limes-çimento ve yapı kireçleri" Teknik Komitesi tarafından hazırlanmış, CEN tarafından tarihinde onaylanmış ve Türk Standardları Enstitüsü Teknik Kurulu'nun tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardda kullanılan bazı kelimeler ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. Bu standard yayınlandığında TS EN 196-1:2009 standardının yerini alır. CEN üyeleri sırasıyla,almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda,İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan'ın millî standard kuruluşlarıdır. TS EN : 2016 standardı, EN 196-1:2016 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi 'nin (Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: ülkelerine aittir. TSE TSE'DEN kanalıyla izin CEN'den ALINMADAN yazılı izin STANDARDIN almaksızın çoğaltılamaz. BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

91 EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM EN April 2016 TS EN : ICS Supersedes EN 196-1:2005 English Version Methods of testing cement - Part 1: Determination of strength Méthodes d'essais des ciments - Partie 1: Détermination des résistances This European Standard was approved by CEN on 20 December Prüfverfahren für Zement - Teil 1: Bestimmung der Festigkeit CEN members are bound to comply with the CEN/CENELEC Internal Regulations which stipulate the conditions for giving this European Standard the status of a national standard without any alteration. Up-to-date lists and bibliographical references concerning such national standards may be obtained on application to the CEN-CENELEC Management Centre or to any CEN member. This European Standard exists in three official versions (English, French, German). A version in any other language made by translation under the responsibility of a CEN member into its own language and notified to the CEN-CENELEC Management Centre has the same status as the official versions. CEN members are the national standards bodies of Austria, Belgium, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, Former Yugoslav Republic of Macedonia, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey and United Kingdom. EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG CEN-CENELEC Management Centre: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels 2016 CEN All rights of exploitation in any form and by any means reserved worldwide for CEN national Members. Ref. No. EN 196-1:2016 E GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

92 TS EN : Contents Page European foreword Scope Normative references Principle Laboratory and equipment Laboratory General requirements for the equipment Test sieves Mixer Moulds Jolting apparatus Flexural strength testing apparatus Compressive strength testing machine Jig for compressive strength testing machine Balance Timer Mortar constituents Sand Cement Water Preparation of mortar Composition of mortar Mixing of mortar Preparation of test specimens Size of specimens Moulding of test specimens Conditioning of test specimens Handling and storage before demoulding Demoulding of specimens Curing of specimens in water Age of specimens for strength tests Testing procedures Flexural strength Compressive strength Results Flexural strength Compressive strength Validation testing of CEN Standard sand and of alternative compaction equipment General Validation testing of CEN Standard sand Validation testing of alternative compaction equipment GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

93 TS EN : Annex A (normative) Alternative vibration compaction equipment and procedures validated as equivalent to the reference jolting compaction equipment and procedure A.1 General A.2 Vibrating table, A A.3 Vibrating table, B GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

94 TS EN : European foreword This document (EN 196-1:2016) has been prepared by Technical Committee CEN/TC 51 Cement and building limes, the secretariat of which is held by NBN. This European Standard shall be given the status of a national standard, either by publication of an identical text or by endorsement, at the latest by October 2016, and conflicting national standards shall be withdrawn at the latest by October Attention is drawn to the possibility that some of the elements of this document may be the subject of patent rights. CEN shall not be held responsible for identifying any or all such patent rights. This document supersedes EN 196-1:2005. In comparison to EN 196-1:2005, the following changes have been made: In Clause 2, the normative references have been updated. In estimates of the precisions for compressive strength testing have been revised with an indication of repeatability and reproducibility at 2 d and 7 d. In 6.2 the mixing procedure has been revised with an indication of a maximum timing for the addition in the bowl. The standard has been editorially revised. EN 196 consists of the following parts, under the general title Methods of testing cement: Part 1: Determination of strength; Part 2: Chemical analysis of cement; Part 3: Determination of setting times and soundness; Part 4: Quantitative determination of constituents (CEN/TR 196-4); Part 5: Pozzolanicity test for pozzolanic cement; Part 6: Determination of fineness; Part 7: Methods of taking and preparing samples of cement; Part 8: Heat of hydration - Solution method; Part 9: Heat of hydration - Semi-adiabatic method; Part 10: Determination of the water-soluble chromium (VI) content of cement. According to the CEN-CENELEC Internal Regulations, the national standards organizations of the following countries are bound to implement this European Standard: Austria, Belgium, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, Former Yugoslav Republic of Macedonia, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey and the United Kingdom. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

95 TS EN : Scope This part of EN 196 describes the method for the determination of the compressive and, optionally, the flexural strength of cement mortar. The method applies to common cements and to other cements and materials, the standards for which call up this method. It may not apply to other cement types that have, for example, a very short initial setting time. The method is used for assessing whether the compressive strength of cement is in conformity with its specification and for validation testing of a CEN Standard sand, EN 196-1, or alternative compaction equipment. This part of EN 196 describes the reference equipment and procedure and allows alternative compaction equipment and procedures to be used provided that they have been validated in accordance with the appropriate provisions in this document. In the event of a dispute, only the reference equipment and procedure are used. 2 Normative references The following documents, in whole or in part, are normatively referenced in this document and are indispensable for its application. For dated references, only the edition cited applies. For undated references, the latest edition of the referenced document (including any amendments) applies. EN 196-7, Methods of testing cement - Part 7: Methods of taking and preparing samples of cement EN 197-1, Cement - Part 1: Composition, specifications and conformity criteria for common cements EN ISO 1101, Geometrical product specifications (GPS) - Geometrical tolerancing - Tolerances of form, orientation, location and run-out (ISO 1101) EN ISO 1302, Geometrical Product Specifications (GPS) - Indication of surface texture in technical product documentation (ISO 1302) EN ISO , Metallic materials - Verification of static uniaxial testing machines - Part 1: Tension/compression testing machines - Verification and calibration of the force-measuring system (ISO ) ISO 565, Test sieves Metal wire cloth, perforated metal plate and electroformed sheet Nominal sizes of openings ISO , Test sieves - Technical requirements and testing - Part 1: Test sieves of metal wire cloth ISO 4200, Plain end steel tubes, welded and seamless General tables of dimensions and masses per unit length 3 Principle The method comprises the determination of the compressive, and optionally the flexural, strength of prismatic test specimens 40 mm 40 mm 160 mm in size. These specimens are cast from a batch of plastic mortar containing one part by mass of cement, three parts by mass of CEN Standard sand and one half part of water (water/cement ratio 0,50). CEN Standard sands from various sources and countries may be used provided that they have been shown to give cement strength results which do not differ significantly from those obtained using the CEN Reference sand (see Clause 11). GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

96 TS EN : In the reference procedure the mortar is prepared by mechanical mixing and is compacted in a mould using a jolting apparatus. Alternative compaction equipment and procedures may be used provided that they have been shown to give cement strength results which do not differ significantly from those obtained using the reference jolting apparatus and procedure (see Clause 11 and Annex A). The specimens are stored in the mould in a moist atmosphere for 24 h and, after demoulding, specimens are stored under water until strength testing. At the required age, the specimens are taken from their wet storage, broken in flexure, determining the flexural strength where required, or broken using other suitable means which do not subject the prism halves to harmful stresses, and each half tested for strength in compression. 4 Laboratory and equipment 4.1 Laboratory The laboratory where preparation of specimens takes place shall be maintained at a temperature of (20 ± 2) C and a relative humidity of not less than 50 %. The moist air room or the large cabinet for storage of the specimens in the mould shall be maintained at a temperature of (20,0 ± 1,0) C and a relative humidity of not less than 90 %. The storage containers for curing the specimens in water, and the grates with which they are fitted, shall be of material which does not react with cement. The temperature of the water shall be maintained at (20,0 ± 1,0) C. The temperature and relative humidity of the air in the laboratory and the temperature of the water in the storage containers shall be recorded at least once a day during working hours. The temperature and relative humidity of the moist air room or cabinet shall be recorded at least every 4 h. Cement, CEN Standard sand (see 5.1.3), water and apparatus used to make and test specimens shall be at a temperature of (20 ± 2) C. Where temperature ranges are given, the target temperature at which the controls are set shall be the middle value of the range. 4.2 General requirements for the equipment The tolerances shown in Figures 1 to 5 are important for correct operation of the equipment in the testing procedure. When regular control measurements show that the tolerances are not met, the equipment shall be rejected, adjusted or repaired. Records of control measurements shall be kept. Acceptance measurements on new equipment shall cover mass, volume, and dimensions to the extent that these are indicated in this document paying particular attention to those critical dimensions for which tolerances are specified. In those cases where the material of the equipment can influence the results, the material is specified and shall be used. The approximate dimensions shown in the figures are provided as guidance to equipment manufacturers or operators. Dimensions, which include tolerances, are obligatory. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

97 TS EN : Test sieves Wire cloth test sieves conforming to ISO shall be of the sizes from ISO 565 given in Table 1 (series R 20). 4.4 Mixer Table 1 Aperture of test sieves Square mesh size (mm) 2,00 1,60 1,00 0,50 0,16 0,08 The mixer shall consist essentially of: a) a stainless steel bowl with a capacity of about 5 l of the typical shape and size shown in Figure 1, provided with means by which it can be fixed securely to the mixer frame during mixing and by which the height of the bowl in relation to the blade and, to some extent, the gap between blade and bowl can be finely adjusted and fixed; b) a stainless steel blade of the typical shape, size and tolerances shown in Figure 1, revolving about its own axis as it is driven in a planetary movement around the axis of the bowl at controlled speeds by an electric motor. The two directions of rotation shall be opposite and the ratio between the two speeds shall not be a whole number. Blades and bowls shall form sets which shall always be used together. The gap of (3 ± 1) mm refers to the situation when the blade in the empty bowl shown in Figure 1 is brought as close as possible to the wall. This gap shall be checked regularly applying minimal pressure to the blade and assuring that there is no perceptible clearance between the joint of the blade and the axis of the motor. NOTE 1 NOTE 2 Simple tolerance gauges (feeler gauges) are useful where direct measurement is difficult. The dimensions marked as approximate on Figure 1 are for the guidance of manufacturers. The mixer shall operate at the speeds given in Table 2 when mixing the mortar. Table 2 Speeds of mixer blade Rotation min 1 Planetary movement min 1 Low speed 140 ± 5 62 ± 5 High speed 285 ± ± 10 GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

98 TS EN : Dimensions in millimetres Key 1 bowl 2 blade 4.5 Moulds Figure 1 Typical bowl and blade The mould shall consist of three horizontal compartments so that three prismatic specimens 40 mm 40 mm in cross section and 160 mm in length can be prepared simultaneously. A typical design is shown in Figure 2. The mould shall be made of steel with walls approximately 10 mm thick. Each internal side face of the mould shall be case hardened to a Vickers hardness of at least HV 200, as supplied. A minimum Vickers hardness value of HV 400 is recommended. The mould shall be constructed in such a manner as to facilitate the removal of moulded specimens without damage. Each mould shall be provided with a machined steel or cast iron baseplate. The mould, when assembled, shall be positively and rigidly held together and fixed to the baseplate. The assembly shall be such that there is no distortion or visible leakage during operation. The baseplate shall make adequate contact with the table of the compacting apparatus and be rigid enough not to induce secondary vibrations. NOTE 1 Moulds and jolting apparatus from different manufacturers may have unrelated external dimensions and masses, so their compatibility needs to be ensured by the purchaser. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

99 TS EN : Each part of the mould shall be stamped with identifying marks to facilitate assembly and to ensure conformity to the specified tolerances. Similar parts of separate mould assemblies shall not be interchanged. The assembled mould shall conform to the following requirements. a) The internal dimensions and tolerances of each mould compartment shall be as follows: 1) length: (160 ± 1) mm; 2) width: (40,0 ± 0,2) mm; 3) depth: (40,1 ± 0,1) mm. b) The flatness tolerance (see EN ISO 1101) over the whole of each internal side face shall be not greater than 0,03 mm. c) The perpendicularity tolerance (see EN ISO 1101) for each internal face with respect to the bottom surface of the mould and the adjacent internal face as datum faces shall be not greater than 0,2 mm. d) The surface texture (see EN ISO 1302) of each internal side face shall be not rougher than N8, as supplied. Moulds shall be replaced when any one of the specified tolerances is exceeded. The mass of the mould shall accord with the requirement for the combined mass in 4.6. In preparing the cleaned mould ready for use, a suitable sealing material shall be used to coat the outer joints of the mould. A thin film of mould oil shall be applied to the internal faces of the mould. NOTE 2 suitable. Some oils have been found to affect the setting of cement; mineral-based oils have been found to be To facilitate the filling of the mould a tightly fitting metal hopper with vertical walls 20 mm to 40 mm in height shall be provided. When viewed in plan, the hopper walls shall overlap the internal walls of the mould by not more than 1 mm. The outer walls of the hopper shall be provided with a means of location to ensure correct positioning over the mould. For spreading and striking off the mortar two spreaders and a metal straightedge of the type shown in Figure 3 shall be provided. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

100 TS EN : Dimensions in millimetres Key 1 striking off direction with sawing motion Figure 2 Typical mould GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

101 TS EN : Dimensions in millimetres Key D = height of hopper 4.6 Jolting apparatus a) Large spreader b) Small spreader c) Straightedge Figure 3 Typical spreaders and metal straightedge The jolting apparatus (a typical design is shown in Figure 4) shall conform to the following requirements. The apparatus shall consist of a rectangular table rigidly connected by two light arms to a pivot at nominally 800 mm from the centre of the table. The table shall incorporate at the centre of its lower face a projecting lug with a rounded face. Beneath the projecting lug shall be a small stop with a plane upper surface. In the rest position, the common normal through the point of contact of the lug and the stop shall be vertical. When the lug rests on the stop, the top face of the table shall be horizontal so that the level of any of the four corners does not deviate from the mean level by more than 1,0 mm. The table GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

102 TS EN : shall have dimensions equal to or greater than those of the mould baseplate, and a plane machined upper surface. Clamps shall be provided for firm attachment of the mould to the table. The combined mass of the table, including arms, empty mould, hopper and clamps shall be (20,0 ± 0,5) kg. The arms connecting the table assembly to the pivot shall be rigid and constructed of round tubing with an outside diameter lying in the range 17 mm to 22 mm selected from tube sizes given in ISO The total mass of the two arms, including any cross bracing, shall be (2,25 ± 0,25) kg. The pivot bearings shall be of the ball or roller type and protected from ingress of grit or dust. The horizontal displacement of the centre of the table as caused by the play of the pivot shall not exceed 1,0 mm. The lug and the stop shall be made of through-hardened steel of at least HV 500 Vickers hardness value. The curvature of the lug shall be about 0,01 mm 1. In operation, the table is raised by a cam and allowed to fall freely from a height of (15,0 ± 0,3) mm before the lug strikes the stop. The cam shall be made of through hardened steel of at least HV 400 Vickers hardness value and its shaft shall be mounted in ball bearings of such construction that the free fall is always (15,0 ± 0,3) mm. The cam follower shall be of a construction which ensures minimal wear of the cam. The cam shall be driven by an electric motor of about 250 W through a reduction gear at a uniform speed of one revolution per second. A control mechanism and a counter shall be provided which ensures that one period of jolting of (60 ± 3) s comprises exactly 60 jolts. The position of the mould on the table shall be such that the longitudinal dimension of the compartments is in line with the direction of the arms and perpendicular to the axis of rotation of the cam. Suitable reference marks shall be provided to facilitate the positioning of the mould in such a way that the centre of the central compartment is directly above the point of impact. The apparatus shall be firmly mounted on a concrete block of mass of about 600 kg and volume of about 0,25 m 3 and of dimensions giving a suitable working height for the mould. The entire base of the concrete block shall stand on an elastic pad, e.g. natural rubber, having a suitable isolation efficiency preventing external vibrations from affecting the compaction. The base of the apparatus shall be fixed level to the concrete base by anchor bolts and a thin layer of mortar shall be placed between the base of the apparatus and the concrete base to ensure overall and vibration free contact. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

103 TS EN : Dimensions in millimetres Key 1 lug 2 cam follower 3 cam 4 stop 4.7 Flexural strength testing apparatus Figure 4 Typical jolting apparatus The provision of this apparatus is optional. If only the compressive strength is to be measured, prisms may be broken using other suitable means which do not subject the prism halves to harmful stresses. The flexural strength can be measured by using a flexural strength testing machine or by using a suitable device in a compression testing machine. In either case the apparatus shall conform to the following requirements: The apparatus for the determination of flexural strength shall be capable of applying loads up to 10 kn with an accuracy of ± 1,0 % of the recorded load in the upper four-fifths of the range being used, at a rate of loading of (50 ± 10) N/s. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

104 TS EN : The apparatus shall be provided with a flexure device incorporating two steel supporting rollers of (10,0 ± 0,5) mm diameter spaced (100,0 ± 0,5) mm apart and a third steel loading roller of the same diameter placed centrally between the other two. The length of these rollers shall be between 45 mm and 50 mm. The loading arrangement is shown in Figure 5. Dimensions in millimetres a) Front view b) Side view Figure 5 Arrangement of loading for determination of flexural strength The three vertical planes through the axes of the three rollers shall be parallel and remain parallel, equidistant and normal to the direction of the specimen under test. One of the supporting rollers and the loading roller shall be capable of tilting slightly to allow a uniform distribution of the load over the width of the specimen without subjecting it to any torsional stresses. 4.8 Compressive strength testing machine The testing machine for the determination of compressive strength shall be of suitable capacity for the test: it shall have an accuracy of ± 1,0 % of the recorded load in the upper four-fifths of the range being used when verified in accordance with EN ISO It shall provide a rate of load increase of (2 400 ± 200) N/s. It shall be fitted with an indicating device which shall be so constructed that the value indicated at failure of the specimen remains indicated after the testing machine is unloaded. This can be achieved by the use of a maximum indicator on a pressure gauge or a memory on a digital display. Manually operated testing machines shall be fitted with a pacing device to facilitate the control of the load increase. The vertical axis of the ram shall coincide with the vertical axis of the machine and during loading the direction of movement of the ram shall be along the vertical axis of the machine. Furthermore, the resultant of the forces shall pass through the centre of the specimen. The surface of the lower machine platen shall be normal to the axis of the machine and remain normal during loading. The centre of the upper platen spherical seating shall be at the point of intersection of the vertical machine axis with the plane of the lower surface of the upper machine platen with a tolerance of ± 1 mm. The upper platen shall be free to align as contact is made with the specimen, but during loading the relative attitude of the upper and lower platens shall remain fixed. The testing machine shall be provided with platens made of tungsten carbide, or alternatively through hardened steel with a Vickers hardness of at least HV 600. These platens shall be at least 10 mm thick, (40,0 ± 0,1) mm wide and (40,0 ± 0,1) mm long. The flatness tolerance according to EN ISO 1101, over the entire contact surface with the specimen shall be not greater than 0,01 mm. The surface texture according to EN ISO 1302 shall be not smoother than N3 and not rougher than N6, as supplied. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

105 TS EN : Alternatively, two auxiliary plates of tungsten carbide, or through hardened steel with a Vickers hardness of at least HV 600 and at least 10 mm thick and conforming to the requirements for the platens may be provided. Provision should be made for centring the auxiliary plates with respect to the axis of the loading system with an accuracy of ± 0,5 mm. Provision should be made for aligning the auxiliary plates with a tolerance not greater than ± 0,5 mm from the centre of each other. Where there is no spherical seating in the testing machine or where the spherical seating is blocked, or where the diameter of the spherical seating is greater than 120 mm, a jig conforming to 4.9 shall be used. The testing machine may be provided with two or more load ranges. The highest value of the lower range should be approximately 1/5 of the highest value of the next higher range. The machine should be provided with an automatic method for adjusting the rate of loading and with equipment for recording the results. The spherical seating of the machine may be lubricated to facilitate adjustment on contact with the specimen but only to such an extent that movement of the platen cannot take place under load during the test. Lubricants which are effective under high pressure are not suitable. The terms 'vertical', 'lower' and 'upper' refer to conventional testing machines which are normally aligned in the vertical axis. However, machines whose axis is not vertical are also permitted. 4.9 Jig for compressive strength testing machine When 4.8 requires the use of a jig (see Figure 6) it shall be placed between the platens of the machine to transmit the load of the machine to the compression surfaces of the mortar specimen. A lower plate shall be used in this jig and it can be incorporated in the lower platen. The upper platen receives the load from the upper platen of the machine through an intermediate spherical seating. This seating forms part of an assembly which shall be able to slide vertically without appreciable friction in the jig guiding its movement. The jig shall be kept clean and the spherical seating shall be free to move in such a way that the platen will accommodate itself initially to the shape of the specimen and then remain fixed during the test. All requirements stated in 4.8 apply equally when a jig is used. The spherical seating of the jig may be lubricated but only to such an extent that movement of the platen cannot take place under load during the test. Lubricants which are effective under high pressure are not suitable. It is desirable that the assembly should return automatically to its initial position after crushing the specimen Balance Balance, capable of weighing to an accuracy of ± 1 g Timer Timer, capable of measuring to an accuracy of ± 1 s. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

106 TS EN : Key 1 ball bearings 2 sliding assemble 3 return spring 4 spherical seating of machine 5 upper platen of machine 6 spherical seating of the jig 7 upper platen of the jig 8 specimen 9 lower platen of the jig 10 jig 11 lower platen of the machine 5 Mortar constituents 5.1 Sand General Figure 6 Typical jig for compressive strength testing CEN Standard sands, which are produced in various countries, shall be used to determine the strength of cement in accordance with this document. CEN Standard sand, EN shall conform to the requirements stated in Producers of CEN Standard sand shall apply verification testing which shall be inspected under the authority of a certification body. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

107 TS EN : In view of the difficulties of characterizing CEN Standard sands completely they shall be validated against the CEN Reference sand described in by means of certification and verification testing, as described in Clause CEN Reference sand The CEN reference sand, of which a limited stockpile is maintained as reference material by the producer, is a natural, siliceous sand consisting of rounded particles and has a silica content of at least 98 %. Its particle size distribution lies within the limits given in Table 3. Table 3 Particle size distribution of the CEN Reference sand Square mesh size (mm) 2,00 1,60 1,00 0,50 0,16 0,08 Cumulative sieve residue (%) 0 7 ± 5 33 ± 5 67 ± 5 87 ± 5 99 ± 1 NOTE Germany. Information on the CEN Reference sand may be obtained from Normensand GmbH, D Beckum, CEN Standard sand CEN Standard sand shall comply with the particle size distribution specified in as determined by sieve analysis on a representative sample of sand of total mass not less than g. Sieving shall be continued until the amount of sand passing through each sieve is less than 0,5 g/min. The moisture content shall be less than 0,2 % determined as the loss of mass of a representative sample of sand after drying at 105 C to 110 C to constant mass and expressed as a percentage by mass of the dried sample. During production these determinations shall be carried out at least once a day. These requirements are insufficient to ensure that the CEN Standard sand gives equivalent performance to the CEN Reference sand. Such equivalence shall be initiated and maintained by the validation testing described in Clause 11. CEN Standard sand shall be pre-packed in bags with a content of (1 350 ± 5) g; the type of material used for the bags shall have no effect on the results of the strength testing and the contents of each bag shall comply with the particle size distribution specified in CEN Standard sand should be carefully stored to prevent damage or contamination, particularly with moisture, prior to use. 5.2 Cement The cement to be tested shall be exposed to ambient air for the minimum time possible. When it is to be kept for more than 24 h between sampling and testing, it shall be stored in completely filled and airtight containers made from a material which does not react with cement. The laboratory sample shall be homogenized, by machine or other means as described in EN 196-7, before taking sub-samples for testing. 5.3 Water Distilled, or deionized, water shall be used for validation testing. For other tests, drinking water may be used. In the case of dispute distilled or deionised water shall be used. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

108 TS EN : Preparation of mortar 6.1 Composition of mortar The proportions by mass shall be one part of the cement (5.2), three parts of CEN Standard sand (5.1), and one half part of water (5.3) (water/cement ratio 0,50). Each batch for three test specimens shall consist of (450 ± 2) g of cement, (1 350 ± 5) g of sand and (225 ± 1) g of water. 6.2 Mixing of mortar Weigh the cement and water by means of the balance (4.10). When water is added by volume it shall be dispensed with an accuracy of ± 1 ml. Mix each batch of mortar mechanically using the mixer (4.4). The timing of the various mixing stages refers to the times at which mixer power is switched on/off and shall be maintained within ± 2 s. The mixing procedure shall be as follows: a) place the water and the cement into the bowl, taking care to avoid loss of water or cement; addition shall be completed within 10 s; b) Immediately the water and cement are brought into contact start the mixer at the low speed (see Table 2) while starting the timing of the mixing stages. In addition, record the time to the nearest minute, as zero time. After 30 s of mixing, add the sand steadily during the next 30 s. Switch the mixer to the high speed (see Table 2) and continue the mixing for an additional 30 s; NOTE Zero time is the point from which the times for demoulding specimens (see 8.2) and for determining strength (see 8.4) are calculated. c) stop the mixer for 90 s. During the first 30 s, remove by means of a rubber or plastics scraper the mortar adhering to the wall and bottom part of the bowl and place in the middle of the bowl; d) continue the mixing at the high speed for 60 s. Normally these mixing operations are carried out automatically. Manual control of these operations and timings may be used. 7 Preparation of test specimens 7.1 Size of specimens The test specimens shall be 40 mm 40 mm 160 mm prisms. 7.2 Moulding of test specimens Mould the specimens immediately after the preparation of the mortar. With the mould and hopper firmly clamped to the jolting table, introduce, using a suitable scoop, in one or more increments, the first of two layers of mortar (each about 300 g) into each of the mould compartments, directly from the mixing bowl. Spread the layer uniformly using the large spreader (see Figure 3), held almost vertically with its shoulders in contact with the top of the hopper and drawn forwards and backwards once along each mould compartment. Then compact the first mortar layer using 60 jolts of the jolting apparatus (4.6). Introduce the second layer of mortar, ensuring that there is a surplus of mortar, level with the small spreader (see Figure 3) and compact the layer with a further 60 jolts. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

109 TS EN : Lift the mould gently from the jolting table and remove the hopper. Immediately strike off the excess mortar with the metal straightedge (see Figure 3), held almost vertically but inclined in the direction of striking. Move slowly pulling with a transverse sawing motion once in each direction. Repeat this striking off procedure with the straightedge held at a more acute angle to smooth the surface. NOTE The number of sawing motions and the angle of the straightedge will depend on the consistency of the mortar; stiffer mortars will require more sawing motions and a more acute angle; a smaller number of transverse sawing motions are required for smoothing than for striking off (see Figure 2). Wipe off the mortar left on the perimeter of the mould as a result of the striking-off. Label or mark the moulds for identification purposes. 8 Conditioning of test specimens 8.1 Handling and storage before demoulding Place a plate of glass, steel or other impermeable material which does not react with cement of approximate size 210 mm 185 mm 6 mm on the mould. In the interest of safety, ensure that any glass plates used have ground edges. Place each covered mould, without delay, on a horizontal base in the moist air room or cabinet (see 4.1). The moist air shall have access to all sides of the mould. Moulds shall not be stacked one upon the other. Each mould shall be removed from storage at its appropriate time for demoulding. 8.2 Demoulding of specimens Carry out demoulding taking care not to damage specimens. Plastics or rubber hammers, or devices specially made, can be used for demoulding. Carry out demoulding, for 24 h tests, not more than 20 min before the specimens are tested. Carry out demoulding, for tests at ages greater than 24 h, between 20 h and 24 h after moulding. Demoulding may be delayed by 24 h if the mortar has not acquired sufficient strength at 24 h to be handled without risk of damage. Any delay in demoulding should be recorded in the test report. Keep the demoulded specimens selected for testing at 24 h (or at 48 h when delayed demoulding was necessary) covered by a damp cloth until tested. Suitably mark specimens selected for curing in water for identification later, e.g. by water-resistant ink or crayon. As a check on the mixing and compacting operations and air content of the mortar, it is recommended that the specimens from each mould be weighed. 8.3 Curing of specimens in water Submerge the marked specimens without delay in a convenient manner, either horizontally or vertically, in water at (20,0 ± 1,0) C in the containers. With horizontal storage, keep vertical faces as cast vertical. Place the specimens on the gratings (see 4.1) and keep them apart from each other so that the water has free access to all six faces of the specimens. At no time during storage shall the spaces between the specimens or the depth of water above the upper faces of the specimens be less than 5 mm. Unless it has been established that the composition of the cement to be tested does not influence the strength development of other cements under test, separate storage shall be provided; cements known to contain more than 0,10 % chloride ion shall be stored separately. Use tap water for initial filling of the containers and for occasional topping up to maintain a reasonably constant level. During storage of the specimens, not more than 50 % of the water shall be replaced at any one time. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

110 TS EN : The installation shall ensure uniform storage temperature; if a system of circulation within the storage container is used the flow rate shall be as low as possible and not cause visible turbulence. Remove the specimens required for testing at any particular age (other than 24 h, or 48 h in cases of delayed demoulding) from the water not more than 15 min before the test is carried out. Remove any deposit on the test faces. Cover the specimens with a damp cloth until tested. 8.4 Age of specimens for strength tests Calculate the age of specimens as that from zero time (see 6.2). Carry out strength tests at the different ages within the following limits: 24 h ± 15 min; 48 h ± 30 min; 72 h ± 45 min; 7 d ± 2 h; 28 d ± 8 h. 9 Testing procedures 9.1 Flexural strength Use the three-point loading method with one of the types of apparatus described in 4.7. Place the prism in the apparatus (4.7) with one side face on the supporting rollers and with its longitudinal axis normal to the supports. Apply the load vertically by means of the loading roller to the opposite side face of the prism and increase it smoothly at the rate of (50 ± 10) N/s until fracture. Keep the prism halves covered with a damp cloth until tested in compression. Calculate the flexural strength, R f, in megapascals from: R where R f b F f 1,5 F f l = b f 3 is the flexural strength, in megapascals; is the side of the square section of the prism, in millimetres; is the load applied to the middle of the prism at fracture, in newtons; (1) l is the distance between the supports, in millimetres. 9.2 Compressive strength Carry out the test on halves of the prism broken either as described in 9.1 or by using suitable means which do not subject the prism halves to harmful stresses. Test each prism half by loading its side faces using the equipment described in 4.8 and 4.9. Centre the prism halves laterally to the platens of the machine within ± 0,5 mm, and longitudinally such that the end face of the prism overhangs the platens or auxiliary plates by about 10 mm. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

111 TS EN : Increase the load smoothly at the rate of (2 400 ± 200) N/s over the entire load application until fracture. Where the load increase is regulated by hand, care should be taken when making adjustment for the decrease of the loading rate near the fracture load as this can significantly affect the result. Calculate the compressive strength R c in megapascals from: where F c Rc = 1600 R c F c is the compressive strength, in megapascals; is the maximum load at fracture, in newtons; is the area of the platens or auxiliary plates (40 mm 40 mm), in square millimetres. 10 Results 10.1 Flexural strength Calculation and expression of test results Calculate the flexural strength test result as the arithmetic mean of the three individual results, each expressed at least to the nearest 0,1 MPa, obtained from a determination made on a set of three prisms. Express the arithmetic mean to the nearest 0,1 MPa Reporting of results Record all individual results. Report the calculated mean Compressive strength Calculation and expression of test results Calculate the compressive strength test result as the arithmetic mean of the six individual results, each expressed at least to the nearest 0,1 MPa, obtained from the six determinations made on a set of three prisms. If one result within the six individual results varies by more than ± 10 % from the mean, discard this result and calculate the arithmetic mean of the five remaining results. If one result within the five remaining results varies by more than ± 10 % from their mean, discard the set of results and repeat the determination. Express the arithmetic mean to the nearest 0,1 MPa Reporting of results Record all individual results. Report the calculated mean and whether any result has been discarded in accordance with (2) GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

112 TS EN : Estimates of the precision of the method for compressive strength Short-term repeatability Short-term repeatability of the method for compressive strength testing gives the closeness of agreement between test results obtained on nominally identical samples of cement, using the same CEN Standard sand, tested in the same laboratory by the same operator using the same equipment within short intervals of time. In the case of 28 d compressive strength, the short-term repeatability for normal performance achievable under the above conditions, should be less than 2,0 % when expressed as the coefficient of variation. NOTE 1 Experience has indicated that better performance is achievable and can be routinely met in some laboratories. It corresponds to a value of 1 % for short-term repeatability, when expressed as the coefficient of variation. NOTE 2 Experience has indicated that the repeatability is 3,0 % for 2 d compressive strength and 2,5 % for 7 d compressive strength when expressed as coefficient of variation. Short-term repeatability is a measure of the precision of the test method when used for validation testing of CEN Standard sand and alternative compaction equipment Long-term repeatability Long-term repeatability of the method for compressive strength testing, gives the closeness of agreement between test results obtained from frequent testing of different samples taken from the same homogenized sample of cement, tested in the same laboratory, under the following conditions: possibly different operators, possibly different equipment, same CEN Standard sand and over long time periods (up to one year). In the case of 28 d compressive strength, the long-term repeatability for normal performance achievable under the above conditions, should be less than 3,5 % when expressed as the coefficient of variation. NOTE Experience has indicated that better performance is achievable and can be routinely met in some laboratories. It corresponds to a value of 2,5 % for long term repeatability, when expressed as the coefficient of variation. Long-term repeatability is a measure of the precision of the test method when used for the autocontrol testing of cement or the monthly verification testing of CEN Standard sand and for assessing the maintenance of the laboratory s precision over time Reproducibility Reproducibility of the method for compressive strength testing gives the closeness of agreement between test results obtained on nominally identical samples of cement tested in different laboratories under the following conditions: different operators, different equipment, possibly different CEN Standard sands and possibly at different times. In the case of 28 d compressive strength, the reproducibility, between laboratories achieving normal performance under the above conditions, should be less than 4,0 % when expressed as the coefficient of variation. NOTE 1 Experience has indicated that better performance is achievable and can be routinely met in some laboratories. It corresponds to a value of 3 % for reproducibility, when expressed as the coefficient of variation. NOTE 2 Results from international proficiency tests has indicated that the reproducibility is 5,5 % for 2 d compressive strength and 4,5 % for 7 d compressive strength when expressed as coefficient of variation. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

113 TS EN : Reproducibility is a measure of the precision of the test method when used for evaluation of conformity of cement or CEN Standard sand. 11 Validation testing of CEN Standard sand and of alternative compaction equipment 11.1 General A CEN Standard sand complying with or an alternative compaction equipment may be used, according to Clause 3, provided that they have been shown to give cement strength results which do not differ significantly from those obtained using the CEN Reference sand (5.1.2) or the reference jolting apparatus (4.6) and procedure, respectively. This clause describes the conditions under which CEN Standard sands and alternative compaction equipment can be validated. Validation shall be provided by a certification body and shall be based on the results of tests carried out by a testing laboratory appointed by the certification body. Appointed testing laboratories should participate in proficiency testing programmes to ensure that validation testing is against comparable testing levels. The test methods which are described and shall be applied are based on comparisons of compressive strength test results at the age of 28 d Validation testing of CEN Standard sand Principle Validation testing of CEN Standard sand comprises: a) certification testing carried out under the authority of a certification body; b) verification testing carried out by the producer of sand. Certification testing of CEN Standard sand is described in It includes an initial certification testing ( ) and an annual confirmation testing ( ). Provided that the requirements in are met, the certification body shall issue a certificate of conformity with this document after the initial certification testing, and a renewal of certificate after the annual confirmation testing. Verification testing of CEN Standard sand is described in Based on autocontrol testing by the producer of sand and provided that the requirements in are met, it ensures that a certified CEN Standard sand remains in conformity with this document. Autocontrol test results are inspected by the certification body within the framework of the annual confirmation testing. A validated sand shall be designated CEN Standard sand, EN Certification testing of CEN Standard sand Initial certification testing A producer of sand shall demonstrate that the producing plant is operating prior to an application to the certification body for the initial certification testing of the sand. During a production period of at least three months, three independent samples of the sand shall be taken at the point of release under the authority of the certification body. The number of bags to be taken in each of the three samples shall be calculated in order to provide the sufficient amount of sand required by the method of certification testing according to In addition the size of one of the three samples shall be sufficiently large to provide the amount of sand required by the method of verification testing according to for a period of at least one year. For that purpose, this sample GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

114 TS EN : shall be divided under the authority of the certification body and the sub-sample to be used for verification testing, kept by the producer of the sand. Each of the three samples shall be tested against the CEN Reference sand, applying the method described in , using a different one of three cements of different standard strength classes, selected under the authority of the certification body. Tests shall be carried out in an appointed testing laboratory (see 11.1). Where each of the results obtained from the three samples, expressed according to , fulfil the requirements in , the sand shall be validated and the certification body shall issue a certificate of conformity (see ) Annual confirmation testing The renewal of the certificate granted to a producer of sand shall result from the following actions of the certification body: a) inspection of records of verification testing carried out by the producer of sand in accordance with and, provided that the requirements in and are met, b) test by the appointed testing laboratory (see 11.1) of a random sample of sand against the CEN Reference sand, applying the method described in , using a CEM I 42,5N, 42,5R or 52,5N cement conforming to EN 197-1, selected under the authority of the certification body. The random sample of sand shall be taken at the point of release under the authority of the certification body. The number of bags to be taken shall be calculated in order to provide the sufficient amount of sand required by the method of certification testing according to and by the method of verification testing according to for a period of at least one year. For that purpose the sample shall be divided under the authority of the certification body and the sub-sample to be used for verification testing kept by the producer of sand. Where the results of the verification testing, a) fulfil the requirements in and and of, those of the certification testing, and b) fulfil the requirements in , the sand shall be validated and the certification body shall issue a renewal of certificate of conformity (see ) Method of certification testing Procedure Prepare 20 pairs of batches of mortar using a sample of the selected cement (see and ). Use the sand to be validated for one batch and the CEN Reference sand for the other. Prepare the two batches in each pair in a randomized order, one immediately after the other, in accordance with this document. Test the prisms for compressive strength at 28 d and record all individual results Calculation and expression of results For each pair of batches, calculate and express the compressive strength results in accordance with and report them in accordance with , as x for the result obtained with the sand to be validated and y for the result obtained with the CEN Reference sand. Calculate the coefficient of variation for each of the two sets of results and check that they meet the requirement for short-term repeatability in If the two sets of results do not fulfil this requirement, discard all results and repeat the whole testing procedure. If one set of results does not meet this requirement, proceed as follows: GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

115 TS EN : a) calculate the mean value of the 20 results, x or y ; b) calculate the standard deviation of the 20 results, s; c) calculate the arithmetic difference between each result and the mean value, ignoring the sign; d) where one of these differences is greater than 3s, discard the corresponding result and calculate the mean value of the remaining 19 results; where two or more of these differences are greater than 3s, discard all results and repeat the whole testing procedure; where no difference is greater than 3s, keep the 20 results. Calculate the validation criterion, D, using the formula: where ( x - y ) D = 100 y D x y is the validation criterion, in percent; is the mean value of the results obtained with the sand to be validated, in megapascals; is the mean value of the results obtained with the CEN reference sand, in megapascals. Report (D) to the nearest 0,1 %, ignoring sign Requirements For a sand to be validated in accordance with the initial certification testing procedure (see ), each of the three values of the validation criterion, D, calculated and expressed in accordance with , shall be less than 5,0 %. Where one or more of the calculated values of D is equal to or greater than 5,0 %, the sand shall not be validated. For a CEN Standard sand to be validated in accordance with the annual confirmation testing procedure ( ), the value of the validation criterion, D, calculated and expressed in accordance with shall be less than 5,0 %. Where the calculated value of D is equal to or greater than 5,0 %, the CEN Standard sand shall not be validated, the reason shall be identified and the initial certification testing procedure ( ) shall be carried out for a further validation Verification testing of CEN Standard sand In order to demonstrate that a CEN Standard sand remains in conformity with this document, the producer of the sand shall carry out a continuous auto control testing which shall comprise: a) daily testing of particle size distribution and moisture content in accordance with 5.1.3; b) monthly testing in accordance with of a sample of the CEN Standard sand produced against a sample of the same CEN Standard sand taken under the authority of the certification body (see and ). For that purpose, samples shall be taken by the producer of sand at the point of release, once per day for daily testing and once per month for monthly testing. The producer of sand shall check that requirements in and are met and shall inform the certification body of any non-conforming result. (3) GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

116 TS EN : All results shall be recorded, made available to the certification body for inspection and kept for at least three years Method of verification testing of CEN Standard sand Procedure Prepare 10 pairs of batches of mortar using a sample of the cement selected under the authority of the certification body for the test by the appointed testing laboratory ( b)). Use the sample taken once per month by the producer (11.2.4) for one batch and the sample taken once per year under the authority of the certification body ( and ) for the other. Prepare the two batches in each pair in a randomized order, one immediately after the other, in accordance with this document. Test the prisms for compressive strength at 28 d and record all individual results Calculation and expression of results For each pair of batches, calculate and express the compressive strength results in accordance with and report them in accordance with , as x for the result obtained with the sample taken by the producer and y for the result obtained with the sample taken under the authority of the certification body. Calculate the coefficient of variation for each of the two sets of results and apply the procedure in adapted to 10 pairs of batches. NOTE Where one set of results fails to meet the requirements for short-term repeatability, the procedure set out in is carried out based on sets of 10 results reducing to a minimum of 9 results for the purpose of assessment based on d). Calculate and report the validation criterion, D, as described in Requirements Within a series of 12 successive monthly tests, the validation criterion, D, calculated and expressed in accordance with shall not exceed 2,5 % more than twice. If more than two values of D are greater than 2,5 %, the certification body shall be informed, the reason shall be identified and the initial certification testing procedure ( ) shall be carried out for further validation Validation testing of alternative compaction equipment General requirements Where validation testing of alternative compaction equipment is requested, a certification body shall be supplied with the following documents: a) full description of the compaction procedure; b) full description of the compaction equipment (design and construction); c) instructions for servicing, including the checks to ensure correct operation. The certification body shall select three commercially available sets of the equipment to be validated. The three sets of equipment shall be tested against a reference jolting apparatus conforming to the requirements in 4.6. For that purpose, they shall be placed in a testing laboratory appointed by the certification body. Under the authority of the certification body, the testing laboratory shall compare the characteristics of the equipment to be validated with the description supplied. Where the correspondence of one with the other is verified, the appointed testing laboratory shall carry out three comparative tests in accordance GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

117 TS EN : with using for each set of the equipment to be validated a different cement. For that purpose three cements of different strength classes shall be selected under the authority of the certification body. Where the results of each of the three comparative tests fulfil the requirements in , the certification body shall validate the alternative compaction equipment. Following the validation, the technical description of the equipment and the description of the compaction procedure shall be deemed to be a validated alternative to 4.6 and 7.2 respectively. The technical description of alternative equipment and description of alternative compaction procedures which have been validated are included in Annex A (normative) to this document Method of testing of alternative compaction equipment Procedure Prepare 20 batches of mortar using one of the selected cements (see ) and the CEN Reference sand. Prepare the two batches in each pair in a randomized order, one immediately after the other, in accordance with this document. Compact the specimens using one set of the alternative equipment for one batch and the reference jolting apparatus (4.6) for the other. After compaction, proceed in accordance with this document. Test the prisms for compressive strength at 28 d and record all individual results Calculation and expression of results For each pair of batches, calculate and express the compressive strength results in accordance with and report them in accordance with , as x for the result obtained with the set of alternative compaction equipment to be validated and y for the result obtained with the reference jolting apparatus. Calculate the coefficient of variation for each of the two sets of results and check that they meet the requirement for short-term repeatability in If the two sets of results do not fulfil this requirement, discard all results and repeat the whole testing procedure. If one set of results does not meet this requirement, proceed as follows: a) calculate the mean value of the 20 results, x or y ; b) calculate the standard deviation of the 20 results, s; c) calculate the arithmetic difference between each result and the mean value, ignoring the sign; where one of these differences is greater than 3s, discard the corresponding result and calculate the mean value of the 19 remaining results; where two or more of these differences are greater than 3s, discard all results and repeat the whole testing procedure; where no difference is greater than 3s, keep the 20 results. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

118 TS EN : Calculate the validation criterion (D) using the formula: ( x - y ) D = 100 y (4) where D is the validation criterion, in percent; x y is the mean value of the results obtained with the alternative compaction equipment to be validated, in megapascals; is the mean value of the results obtained with the reference jolting apparatus, in megapascals. Report (D) to the nearest 0,1 %, ignoring sign Requirements The three values of the validation criterion, D, calculated and expressed in accordance with , each one corresponding to one of the three selected cements and one of the three selected sets of the equipment to be validated, shall be less than 5,0 %. Where one or more of the calculated values of D is equal to or greater than 5,0 %, the alternative compaction equipment shall not be validated. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

119 TS EN : Annex A (normative) Alternative vibration compaction equipment and procedures validated as equivalent to the reference jolting compaction equipment and procedure A.1 General The reference jolting apparatus is described in 4.6. However, Clause 1 allows alternative equipment and procedures to be used...provided that they have been validated in accordance with the appropriate provisions in this document. For the purposes of validation, a procedure is described in Clause 11 for validating alternatives to the reference procedure. Validation testing programs have been undertaken on the vibrating tables and compaction procedures, identified as A and B in A.2 and A.3. They are, therefore, examples of validated alternative compaction equipment. In accordance with , each technical description (see A.2.1 and A.3.1) shall be deemed to be a validated alternative to 4.6 and each description of the compaction procedure (see A.2.2 and A.3.2) shall be deemed to be a validated alternative to 7.2. A.2 Vibrating table, A A.2.1 Technical description Vibrating table, A, which may be used as an alternative compaction equipment, comprises: a) Method of operation: electromagnetic vibrator with a nominally sinusoidal vibration b) Electrical supply: 1) voltage : 230/240 V 2) phase : single 3) current : maximum 6,3 A 4) frequency : nominal 50 Hz c) Vibrating mass (including empty mould, hopper and clamp but excluding the vibrator): (35,0 ± 1,5) kg d) Operating peak-to-peak vertical amplitude: (0,75 ± 0,05) mm, measured at the centre separating walls and the outer corners of the empty mould. NOTE 1 The vibrating table is designed to produce uniaxial vertical vibrations only. The vertical amplitude of vibration is continuously displayed. NOTE 2 Acceleration, measured at the centre separating walls and the outer corners of the empty mould may be an alternative characteristic for describing the operational vibration of the table. A value of (26,0 ± 3,0) m/s 2 corresponds to the value given in A.2.1 d). GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

120 TS EN : e) Natural frequency of the vibrating mass: (53,00 ± 0,25) Hz f) Vibrating plate: plate with a ground finish to the working surface; minimum dimensions nominally 400 mm 300 mm consisting of either: 1) a rigid single layer of stainless steel, with support ribs or, 2) a rigid double layer of metal (minimum thickness 20 mm), the top layer, made of stainless steel with a minimum thickness of 2 mm, bonded permanently to the bottom layer by means of a frictional and interlocking connection. It is recommended that the centre of gravity of the vibrating mass (including clamps but excluding the empty mould and hopper), is marked on the working surface of the vibrating plate at the intersection of two orthogonal vertical axes. g) Adjustable fixing lugs: three adjustable fixing lugs which allow the filled mould to be located on the vibrating plate such that its centre of gravity coincides with the centre of gravity of the vibrating mass, as marked on the working surface of the vibrating plate. h) Clamp for moulds: fixing attachment suitable for moulds 40 mm 40 mm 160 mm, including the mounted hopper. i) Mass of vibrating table: greater than 100 kg In the case where the vibrating table is built into laboratory furniture, it is recommended that the electromagnetic vibrator is permanently fixed to a mass of concrete, of at least 200 kg, standing on vibration isolating material, in order to minimize transference of vibration to other equipment. j) Anti-vibration mounts: rubber springs located between the vibrating plate and the frame, with: 1) shore hardness : 45 2) spring rate : 145 MPa 3) dimensions, diameter : 50 mm height : 45 mm k) Levelling of vibrating table: with the aid of the adjusting screws (see Figure A.1) attached the lower surface, set up the vibrating table so that the working surface of the vibrating plate does not deviate from the horizontal by more than 1 mm/m. l) Automatic timer: timer, capable of being set at 120 s and of timing operations to an accuracy of ± 1 s. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

121 TS EN : A.2.2 Compaction procedure using vibrating table, A Cast the specimens immediately after the preparation of the mortar. Mount the mould with hopper firmly in the centre on the vibrating table. Set the automatic timer to switch off after a total of (120 ± 1) s. Switch on the vibrator. Fill the compartments of the mould with two layers of mortar within a maximum of 45 s, proceeding as follows. Working from one end to the other, introduce the first layer of mortar, using a suitable scoop, into the compartments of the mould within 15 s so that the compartments are approximately half-full. Key 1 hopper 2 mould 3 clamp 4 vibration plate 5 control panel with display of amplitude, amplitude setting, timer and main switch 6 adjusting screws Figure A.1 Schematic of typical vibrating table, type A After an interval of 15 s, introduce the second layer of mortar into the mould within a further 15 s, again working from one end to the other, in the same direction as the first layer was introduced. Use the total amount of mortar. When the vibrator has switched off after a total of (120 ± 1) s, lift the mould gently from the vibrating table and remove the hopper. Follow the procedures for striking off, wiping and labelling of moulds described in 7.2. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

122 TS EN : A.3 Vibrating table, B A.3.1 Technical description Vibrating table, B, which may be used as an alternative compaction equipment, comprises: a) Method of operation: electromagnetic vibrator with a nominally sinusoidal vibration b) Electrical supply: 1) voltage : 230/240 V 2) phase : single 3) current : approximately 6,3 A 4) frequency : nominal 50 Hz c) Vibrating mass (including empty mould and hopper but excluding the vibrator): (43,0 ± 2,0) kg d) Operating vertical acceleration: (4,50 ± 0,25) g rms, measured at the base of the mould at the centre of the middle compartment. NOTE The maximum acceleration in any horizontal direction is 0,5 g rms. e) Natural frequency of the vibrating mass: (55,50 ± 0,25) Hz f) Vibrating plate: plate, with a ground finish to the working surface; minimum dimensions nominally 630 mm 250 mm consisting of: 1) a rigid single layer of mild steel of finished thickness (13 ± 2) mm. 2) support ribs and drive plate. g) Clamp for moulds: swing clamps suitable for moulds 40 mm 40 mm 160 mm, including the mounted hopper. h) Levelling of vibrating table: the vibrating table is permanently fixed to the floor and levelled so that the working surface of the vibrating plate does not deviate from the horizontal by more than 1 mm/m. i) Automatic timer: timer capable of being set at 120 s and of timing operations to an accuracy of ± 1 s. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

123 TS EN : A.3.2 Compaction procedure using vibrating table, B Set the vibrating table top horizontal and clean it. Prepare and assemble the mould in accordance with 4.5. Ensure that the lower surface of the mould base plate is flat and clean. Clamp the mould and filling hopper firmly to the vibrating table and set the acceleration of the vibrating table to be (4,50 ± 0,25) g rms. Mould the specimens immediately after the preparation of the mortar. When using the automatic timer, set it to switch off after a total of (120 ± 1) s. Switch on the vibrator. Fill the compartments of the mould with mortar immediately, completing the operation within at most 45 s as follows. Fill the compartments of the mould, using a suitable scoop, within 15 s, up to about half the depth. Without switching the vibrator off, and after a pause of 15 s, add the second layer within the next 15 s, in the same sequence. The mould should be just slightly overfilled. After a total period of (120 ± 1) s, allow the vibrator to switch off automatically, or switch it off manually. Lift the mould gently from the vibrating table and remove the hopper. Follow the procedures for striking-off, wiping and labelling of moulds described in 7.2. Key 1 hopper 2 mould 3 swing bolt clamp 4 vibrating plate 5 electromagnetic vibrator 6 anti-vibration mounts 7 control panel Figure A.2 Schematic of typical vibrating table, type B GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

124 ÇİMENTO KIVAM SUYU ve PRİZ SÜRESİ (TS EN 196-3: 2017) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ İğnenin standart (normal) kıvamdaki çimento pastası içinde belirlenmiş bir derinliğe kadar girmesi ile priz süresinin, standart kıvamdaki çimento pastasının, iki iğnenin bağıl hareketi ile belirlenen hacim genleşmesi ile genleşmenin ve farklı su miktarları ile hazırlanan pastaların içine sondanın girmesi ile kıvam suyunun bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, çimento kıvam suyu, priz süresi ve genleşme tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN 196-3:2017 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Karıştırma Kabı ve Palet (Karıştırma kabı yaklaşık 5 litre kapasiteli ve paslanmaz çelikten yapılmıştır. Karıştırma kabı ve palet arasındaki açıklık mesafesi 3±1 mm, paletin boş kap iç yüzeyine en yakın bulunduğu durumdaki mesafedir (Şekil 1).) Şekil 1: Karıştırma Kabı ve Palet

125 Vicat Cihazı Şekil-2 a ve b de gösterilen, el kontrollü vicat aleti, Şekil-2 c de gösterilen sonda ile kullanılır. Sonda, etkili uzunluğu en az 45 mm ve çapı 10 ± 0,05 mm olan, düz silindir şeklinde korozyona dayanıklı metalden yapılmış olmalıdır. Hareketli parçaların toplam kütlesi 300 ± 1 g olmalıdır. Bu parçaların hareketleri, önemli derecede sürtünme oluşmaksızın tam düşey olmalı ve eksenleri sonda ekseni ile çakışmalıdır. Deneye tabi tutulan çimento pastasının içine konduğu vicat kalıbı (Şekil 2a) sert lastik, plastik veya pirinçten yapılmış olmalıdır. Vicat kalıbı, derinliği 40,0 ± 0,2 mm; iç çapı 75 ± 10 mm olan silindirik veya tercihan kesik koni şeklindedir. Vicat kalıbı yeterince rijit olmalı ve vicat kalıbının altına, kalıptan daha geniş olmak üzere, en az 2,5 mm kalınlıkta olan ve çimento pastası tarafından etkilenmeyecek, düz cam gibi geçirimsiz bir malzemeden yapılmış taban plakası yerleştirilmiş olmalıdır.

126 Vicat sondası ve vicat iğnesi Terazi (1 g duyarlılıkta) Dereceli mezür veya büret Şekil 2: Vicat Cihazı

127 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Kıvam Suyu Çimento Pastasının Karıştırılması 1 g doğrulukla 500 g çimento tartılır. Bir miktar su, mesela 125 g, karıştırıcı kabına tartılır veya dereceli mezürle veya büretle ölçülerek karıştırıcı kabına konur. Çimento ve suyun kap içine konma işlemi, çimento veya su miktarında herhangi bir kayba meydan vermeden 10 s içerinde tamamlanmalıdır. Karıştırıcı, düşük hızda olmak üzere derhal çalıştırılır ve süre tutulmaya başlanır. Çalıştırma anı en yakın dakikaya yuvarlanır ve 0 anı olarak kaydedilir. Not : 0 anı priz başlangıç ve priz bitiş sürelerinin hesaplandığı başlangıç anıdır. Karıştırıcı 90 saniye çalıştırıldıktan sonra 30 saniye süreyle durdurulur. Bu esnada kabın iç çeperlerine ve tabana yapışan çimento pastası uygun lastik veya plastik sıyırıcı ile sıyrılarak kabın ortasına getirilir. Karıştırıcı tekrar 90 saniye süreyle düşük hızda çalıştırılır. Karıştırıcının toplam çalışma süresi 3 dakika olmalıdır. Kalıpların Doldurulması Çimento pastası, daha önce hafifçe yağlanmış taban plakası üzerine yerleştirilerek iç kısmı hafifçe yağlanmış kalıp içerisine kalıptan taşacak şekilde normal dışı sıkıştırma veya titreşim uygulanmaksızın vakit geçirmeden yerleştirilir. Taşacak şekilde doldurulmuş kalıp, elin avuç içi kalıba bakacak şekilde el ile tutulup hafifçe vurularak pastadaki hava kabarcıklarının çıkması sağlanır. Kalıptan taşan çimento pastası, bir mastar ile hafif kesme hareketleri yapılarak, kalıp pasta ile tam dolu ve üst yüzeyi düzgün olacak tarzda sıyrılarak alınır. Standart Kıvam (Kıvam Suyu) Tayini Deneyden önce, sonda (Şekil 2c) monte edilmiş el kontrollü vicat cihazı, sonda kullanılacak taban plakasına temas edecek şekilde indirilmesi ve gösterge veya skalanın sıfıra getirilmesi suretiyle ayarlanır. Ardından, sonda yukarı çekilerek deneye hazır konuma getirilir. Kalıp içerisine doldurularak yüzeyi tesfiye edilen çimento pastası vakit geçirilmeksizin taban plakası ile birlikte Vicat aletine, sonda kalıp merkezine gelecek şekilde yerleştirilir. Sonda pasta ile temas edinceye kadar yavaşça indirilir. Hareketli parçaların başlangıç hızı veya kuvvet uygulamasını önlemek için sonda bu konumda 1-2 saniye tutulur. Ardından, hareketli parçalar çabuk bir şekilde serbest bırakılır ve sondanın kendi ağırlığı ile düşey olarak pastanın merkezine girmesi sağlanır. Sonda, başlangıç olarak kabul edilen sıfır anından 4 dakika ± 10 saniye sonra serbest bırakılmalıdır. Sondanın batması durduktan en az 5 s sonra veya sondanın serbest bırakılmasından 30 saniye sonra, (hangisi önce ise) okuma yapılmalıdır. Sondanın alt yüzü ile taban plakası arasındaki mesafeyi gösteren skala değeri okunur ve bu değer, çimento kütlesine oranla yüzde olarak ifade edilen su miktarı ile birlikte kaydedilir. Sonda her batırılıştan sonra hemen temizlenir.

128 Deney, değişik miktarlarda su içeren pastalarla, sonda ve taban plakası arasındaki mesafe 6 ± 2 mm oluncaya kadar tekrar edilir. Çimento pastasının su miktarı en yakın % 0,5 e yuvarlatılarak standart kıvam için gerekli su miktarı olarak kaydedilir Priz Süresi Sonda çıkarılır ve yerine çelikten yapılmış silindir şeklinde etkili uzunluğu 50 ± 1 mm ve çapı 1,13 ± 0,05 mm olan iğne (Şekil 2d) takılır. Hareket eden bu parçaların toplam kütlesi 300 ± 1 g olmalıdır. Deneyden önce iğne (Şekil 2d) takılmış vicat cihazı, iğnenin kap içerisine yerleştirilmiş kullanılacak taban plakasına temas edinceye kadar indirilmesi ve taksimatlı skala üzerindeki ibrenin sıfıra getirilmesi suretiyle ayarlanır. Ardından iğne yukarı kaldırılarak deneye hazır konuma getirilir. Priz bitiş süresi tayini için derin olmayan batmaların hassas şekilde gözlenmesini kolaylaştırmak için, yaklaşık 5 mm olan halka iğneye (Şekil 2e) takılır. Hareketli parçaların toplam ağırlığı 300 ± 1 g olmalıdır. Priz Başlama Süresi Tayini Çimento pastası ile dolu vicat kalıbı taban plakası ile birlikte kap içerisine yerleştirilir ve üzerine, çimento pastasının üzerini en az 5 mm derinlikte kapatacak şekilde su ilave edilir, sıcaklığı 20,0 ± 1,0 C de sabit tutulan mahfaza içerinde tutulur. Uygun bir süre sonra, kalıp taban plakası ve kap vicat cihazı iğnesinin altına yerleştirilir. İğne, pasta ile temas edinceye kadar yavaşça indirilir. Hareket eden parçaların hızla inmesini önlemek için, iğne bu durumda 1-2 saniye tutulur. Sonra hareketli parçalar birden bırakılır ve iğnenin düşey olarak pastanın içine girmesi sağlanır. İğnenin pastaya batması tamamlandıktan sonra veya iğnenin serbest bırakılmasından 30 saniye sonra (hangisi daha önce olmuşsa) skala okunur. İğnenin ucu ile taban plakası arasındaki mesafeyi veren skala değeri, sıfır anından itibaren geçen süre ile birlikte kaydedilir. İğnenin aynı numuneye batırılma işlemi; batırma noktaları arasında en az 5 mm, batırma noktası ile kalıp kenarı arasında 8 mm ve iğnenin bir önceki batırıldığı yer ile en az 10 mm mesafe kalacak şekilde uygun yerlere, örneğin 10 dakika gibi uygun zaman aralıkları ile tekrarlanır. Batırma işlemleri arasındaki sürede numune, sıcaklık kontrollü mahfaza içerisinde tutulur. Her batırma işleminden sonra Vicat iğnesi hemen temizlenir. Priz bitiş süresi tayin edilecekse, numune muhafaza edilir. Not: Sıfır olarak kabul edilen başlangıç zamanından itibaren, iğne ile taban plakası arasındaki mesafe 6 ± 3 mm oluncaya kadar geçen süre en yakın bir dakikaya yuvarlatılarak priz başlangıç süresi olarak kaydedilir. Sıfır anından iğneyle taban plakası arasındaki mesafenin 6 ± 3 mm olduğu ana kadar geçen süre, çimentonun priz başlangıç süresi olarak alınır ve en yakın 5 dakikaya yuvarlatılarak kaydedilir.

129 Priz Bitiş Süresi Tayini Taban plakasının üzerinde bulunan ve priz başlangıç süresinde kullanılmış olan dolu vicat kalıbı, priz bitiş süresi tayini için ters çevrilir, böylece priz bitiş süresinin tayini, pastanın başlangıçta taban plakası ile temas eden yüzeyi üzerinde yapılır. Kalıp taban plakası ile beraber kaba daldırılır ve sıcaklığı 20,0 ± 1,0 C de sabit tutabilen mahfaza içerisinde saklanır. Uygun bir süre sonra, kalıp taban plakası ve kap, vicat cihazı iğnesinin altına yerleştirilir. İğne, pasta ile temas edinceye kadar yavaşça indirilir. Hareket eden parçaların hızla inmesini önlemek için, iğne bu durumda 1-2 saniye tutulur. Sonra hareketli parçalar birden bırakılır ve iğnenin düşey olarak pastanın içine girmesi sağlanır. İğnenin pastaya batması tamamlandıktan sonra veya iğnenin serbest bırakılmasından 30 saniye sonra (hangisi daha önce olmuşsa) skala okunur. İğnenin aynı numuneye batırılma işlemi; batırma noktaları arasında en az 5 mm, batırma noktası ile kalıp kenarı arasında 8 mm ve iğnenin bir önceki batırıldığı yer ile en az 10 mm mesafe kalacak şekilde uygun yerlere, örneğin 30 dakika gibi uygun zaman aralıkları ile tekrarlanır. Batırma işlemleri arasındaki sürede numune, sıcaklık kontrollü mahfaza içerisinde tutulur. Her batırma işleminden sonra vicat iğnesi hemen temizlenir. İğnenin numuneye ilk defa sadece 0,5 mm girdiği andaki süre, sıfır zamanından itibaren geçen süre ile birlikte kaydedilir (çimento pastası karıştırılması). Bu an tutucunun numunede iz bırakamadığı ilk andır ve daha kesin tespit edilebilmesi için priz sonuna doğru batırmalar arasındaki zaman aralıkları azaltılır. Piriz bitiş süresi, deneyin başka iki pozisyonda batırma işleminin tekrar edilmesi suretiyle teyit edilmelidir. Sıfır anından iğnenin numuneye ilk defa sadece 0,5 mm girdiği ana kadar geçen süre, piriz bitiş süresi olarak alınır ve en yakın 15 dakikaya yuvarlatılarak kaydedilir.

130 TÜRK STANDARDI Méthodes d'essai des ciments - Partie 3 : Détermination du temps de prise et de la stabilité TS EN Çimento deney yöntemleri - Bölüm 3: Priz süreleri ve genleşme tayini Methods of testing cement - Part 3: Determination of setting times and soundness Ocak 2017 TS EN A1:2010 yerine ICS Prüfverfahren für Zement - Teil 3: Bestimmung der Erstarrungszeiten und der Raumbeständigkeit TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

131 ICS TÜRK STANDARDI Milli Önsöz TS EN : EN 196-3:2016 Bu standard, CEN/TC 51 Cement and building limes-çimento ve yapı kireçleri Teknik Komitesi tarafından hazırlanmış, CEN tarafından tarihinde onaylanmış ve Türk Standardları Enstitüsü Teknik Kurulu'nun tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardda kullanılan bazı kelimeler ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. Bu standard yayınlandığında TS EN A1:2010 standardının yerini alır. CEN üyeleri sırasıyla,almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda,İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan'ın millî standard kuruluşlarıdır. TS EN : 2017 standardı, EN 196-3:2016 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi 'nin (Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: ülkelerine aittir. TSE TSE'DEN kanalıyla izin CEN'den ALINMADAN yazılı izin STANDARDIN almaksızın çoğaltılamaz. BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

132 EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM ICS EN TS EN : November 2016 Supersedes EN 196-3:2005+A1:2008 English Version Methods of testing cement - Part 3: Determination of setting times and soundness Méthodes d'essai des ciments - Partie 3 : Détermination du temps de prise et de la stabilité This European Standard was approved by CEN on 5 September Prüfverfahren für Zement - Teil 3: Bestimmung der Erstarrungszeiten und der Raumbeständigkeit CEN members are bound to comply with the CEN/CENELEC Internal Regulations which stipulate the conditions for giving this European Standard the status of a national standard without any alteration. Up-to-date lists and bibliographical references concerning such national standards may be obtained on application to the CEN-CENELEC Management Centre or to any CEN member. This European Standard exists in three official versions (English, French, German). A version in any other language made by translation under the responsibility of a CEN member into its own language and notified to the CEN-CENELEC Management Centre has the same status as the official versions. CEN members are the national standards bodies of Austria, Belgium, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, Former Yugoslav Republic of Macedonia, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey and United Kingdom. EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG CEN-CENELEC Management Centre: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels 2016 CEN All rights of exploitation in any form and by any means reserved worldwide for CEN national Members. Ref. No. EN 196-3:2016 E GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

133 TS EN : Contents Page European foreword Scope Normative references Principles Laboratory, equipment and materials Laboratory Equipment and materials Standard consistence test Apparatus Procedure Mixing the cement paste Filling the mould Determination of standard consistence Setting time test Apparatus Determination of initial setting time Procedure Report Determination of final setting time Procedure Report Soundness test Apparatus Procedure Report Retest Annex A (informative) Alternative method for setting time tests A.1 Test principle A.2 Initial setting time procedure A.3 Report initial setting time A.4 Final setting time procedure A.5 Report final setting time GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

134 TS EN : European foreword This document (EN 196-3:2016) has been prepared by Technical Committee CEN/TC 51 Cement and building limes, the secretariat of which is held by NBN. This European Standard shall be given the status of a national standard, either by publication of an identical text or by endorsement, at the latest by May 2017, and conflicting national standards shall be withdrawn at the latest by May Attention is drawn to the possibility that some of the elements of this document may be the subject of patent rights. CEN shall not be held responsible for identifying any or all such patent rights. This document supersedes EN 196-3:2005+A1:2008. In comparison to EN 196-3:2005+A1:2008, the following changes have been made: In Clause 2, the normative references have been updated. In 6.2.2, data of repeatability and reproducibility have been added as a note. In 6.3.2, the elapsed time in minutes has been approximated to the nearest 5 min. The standard has been editorially revised. EN 196 consists of the following parts, under the general title Methods of testing cement : EN 196-1, Methods of testing cement Part 1: Determination of strength; EN 196-2, Method of testing cement Part 2: Chemical analysis of cement; EN 196-3, Methods of testing cement Part 3: Determination of setting times and soundness; CEN/TR 196-4, Methods of testing cement Part 4: Quantitative determination of constituents; EN 196-5, Methods of testing cement Part 5: Pozzolanicity test for pozzolanic cement; EN 196-6, Methods of testing cement Part 6: Determination of fineness; EN 196-7, Methods of testing cement Part 7: Methods of taking and preparing samples of cement; EN 196-8, Methods of testing cement Part 8: Heat of hydration - Solution method; EN 196-9, Methods of testing cement Part 9: Heat of hydration - Semi-adiabatic method; EN , Methods of testing cement Part 10: Determination of the water-soluble chromium (VI) content of cement. According to the CEN-CENELEC Internal Regulations, the national standards organisations of the following countries are bound to implement this European Standard: Austria, Belgium, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, Former Yugoslav Republic of Macedonia, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey and the United Kingdom. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

135 TS EN : Scope This European Standard specifies the methods for determining standard consistence, setting times and soundness of cements. The method applies to common cements and to other cements and materials, the standards for which call up this method. It may not apply to other cement types that have, for example, a very short initial setting time. The method is used for assessing whether the setting time and soundness of a cement is in conformity with its specification. This part of EN 196 describes the reference methods and allows the use of alternative procedures and equipment, as indicated in notes, provided that they have been calibrated against the reference methods. In the event of a dispute, only the reference equipment and procedures are used. 2 Normative references The following documents, in whole or in part, are normatively referenced in this document and are indispensable for its application. For dated references, only the edition cited applies. For undated references, the latest edition of the referenced document (including any amendments) applies. EN 196-1, Methods of testing cement - Part 1: Determination of strength 3 Principles Cement paste of standard consistence has a specified resistance to penetration by a standard plunger. The water required for such a paste is determined by trial penetrations of pastes with different water contents. The setting time is determined by observing the penetration of a needle into cement paste of standard consistence until it reaches a specified value. The soundness is determined by observing the volume expansion of cement paste of standard consistence as indicated by the relative movement of two needles. 4 Laboratory, equipment and materials 4.1 Laboratory The laboratory in which specimens are prepared and tested shall be maintained at a temperature of (20 ± 2) C and a relative humidity of not less than 50 %. The temperature and relative humidity of the air in the laboratory and the temperature of the water in the storage containers shall be recorded at least once per day during testing. Cement, water and apparatus used to make and test specimens shall be at a temperature of (20 ± 2) C. NOTE See Annex A for storage conditions to be applied when testing setting times by alternative method. Where temperature ranges are given, the target temperature at which the controls are set shall be the middle value of the range. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

136 TS EN : Equipment and materials The tolerances shown in Figures 1 and 2 are important for correct operation of the equipment in the testing procedure. When regular control measurements show that the tolerances are not met, the equipment shall be rejected, adjusted or repaired. Records of control measurements shall be kept. Acceptance measurements on new equipment shall cover mass, volume, and dimensions to the extent that these are indicated in this document paying particular attention to those critical dimensions for which tolerances are specified. In those cases where the material of the equipment can influence the results, the material is specified and shall be used. The approximate dimensions shown in the figures are provided as guidance to equipment manufacturers or operators. Dimensions which include tolerances are obligatory Balance, capable of weighing to an accuracy of ± 1 g Graduated cylinder or burette, capable of dispensing to an accuracy of ± 1 ml Mixer, conforming to EN NOTE A more homogeneous paste is produced at the lower limit of tolerance for the clearance between the blade and the bowl Water, distilled or deionized water shall be used for making the specimens. Drinking water may be used for storing and boiling specimens Timer, capable of measuring to an accuracy of ± 1 s Measuring device, capable of measuring to an accuracy of ± 0,5 mm. 5 Standard consistence test 5.1 Apparatus Use the manual Vicat apparatus as shown in Figure 1a) and b) with the plunger shown in Figure 1c). The plunger shall be of non-corrodible metal in the form of a right cylinder of at least 45 mm effective length and of (10,00 ± 0,05) mm diameter. The total mass of moving parts shall be (300 ± 1) g. Their movement shall be truly vertical and without appreciable friction, and their axis shall coincide with that of the plunger. The Vicat mould (see Figure 1a)) to contain the paste under test shall be of hard rubber, plastics or brass. It shall be of cylindrical or preferably truncated conical form (40,0 ± 0,2) mm deep and shall have an internal diameter of (75 ± 10) mm. It shall be adequately rigid and shall be provided with a baseplate larger than the mould and at least 2,5 mm thick, constructed of impermeable material resistant to attack by cement paste, e.g. plane glass. Moulds of other metal may be used provided that they are of the specified depth and that their use has been calibrated against the specified mould. It is recommended that a laboratory uses base plates of equal thickness in order that the scale of the Vicat apparatus has only to be adjusted once for several determinations. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

137 TS EN : Procedure Mixing the cement paste Weigh, to an accuracy of ± 1 g, by means of the balance (4.2.1), 500 g of cement and a quantity of water, e.g. 125 g. When water is measured by volume using the graduated cylinder or burette (4.2.2) it shall be dispensed to an accuracy of ± 1 ml. Mix each batch of paste mechanically using the mixer (4.2.3). The timing of the various mixing stages refers to the times at which mixer power is switched on/off and shall be maintained within ± 2 s. With the mixer in the operating condition: a) place the water and cement into the bowl taking care to avoid loss of water or cement; complete the addition within 10 s; b) immediately start the mixer at low speed while starting the timing of the mixing stages. In addition, record the time to the nearest minute as zero time ; NOTE Zero time is the point from which the initial (see 6.2) and final (see 6.3) setting times are calculated. c) stop the mixer after 90 s for 30 s during which remove by means of a suitable rubber or plastics scraper all the paste adhering to the wall and bottom part of the bowl and place it in the middle of the bowl; d) restart the mixer and run at low speed for a further 90 s. The total mixer running time shall be 3 min. Any other mixing method may be used provided that it has been calibrated against the reference method. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

138 TS EN : Dimensions in millimetres a) Side view with mould in upright position for initial setting time determination Key c) Plunger for standard consistence 1 mould 2 correcting weights 3 base plate 4 container 5 water 6 air vent ( approximately 1,5) 7 air vent d) Needle for initial set 8 view from below needle with attachment for determining final setting time b) Front view with mould inverted for final setting time determination e) Needle with attachment for final set Figure 1 Typical manual Vicat apparatus for detemination of standard consistence and setting time GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

139 TS EN : Only one correcting weight is required for each Vicat apparatus if the mass of the plunger and the needles with and without the attachment is always the same e.g. (9,0 ± 0,5) g Filling the mould Transfer the paste immediately to the lightly oiled mould, which has previously been placed on the lightly oiled base-plate, and fill it to excess without undue compaction or vibration. Remove any voids in the paste by gently tapping the slightly overfilled mould against the ball of the hand. Remove the excess by a gentle sawing motion with a straight-edged implement in such a way as to leave the paste filling the mould and having a smooth upper surface. NOTE suitable. Some oils have been found to affect the setting time test; mineral-based oils have been found to be WARNING Wet cement paste is highly alkaline and can cause skin burns. Avoid direct contact with skin during manual operations by wearing protective gloves Determination of standard consistence Adjust the manual Vicat apparatus with the plunger (Figure 1c)), attached in advance of the test, by lowering the plunger to rest on the base-plate to be used and adjusting the pointer or the scale to read zero. Raise the plunger to the stand-by position. Immediately after levelling the paste, transfer the mould and base-plate to the Vicat apparatus and position it centrally under the plunger. Lower the plunger gently until it is in contact with the paste. Pause in that position for between 1 s and 2 s in order to avoid initial velocity or forced acceleration of the moving parts. Then release the moving parts quickly and allow the plunger to penetrate vertically into the centre of the paste. The release of the plunger shall occur 4 min ± 10 s after zero time. Read the scale at least 5 s after penetration has ceased or 30 s after the release of the plunger, whichever is the earlier. Record the scale reading, which indicates the distance between the bottom face of the plunger and the base-plate, together with the water content of the paste expressed as a percentage by mass of the cement. Clean the plunger immediately after each penetration. Repeat the test with pastes containing different water contents until one is found to produce a distance between plunger and base-plate of (6 ± 2) mm. Record the water content of that paste to the nearest 0,5 % as the water for standard consistence. 6 Setting time test 6.1 Apparatus The apparatus described in this clause is that used in carrying out the reference method. Automatic setting time apparatus conforming to the requirements of the reference method may be used. Other automatic or manual setting time apparatus, based on the same test principles, may be used provided that they have been calibrated against the reference method. NOTE Experience has shown that the reference method, in which the specimens are tested under water, is not suitable for some slow setting cements. An alternative method of test is set out in Annex A. The specifications for cements and other products will state when this alternative method is to be used Container, for immersing the filled moulds in water maintained at (20,0 ± 1,0) C during storage Temperature controlled enclosure, consisting of a water bath or cabinet, thermostatically controlled at (20,0 ± 1,0) C, suitable for storing containers (6.1.1). GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

140 TS EN : Vicat apparatus (manual or automatic) for initial set. Remove the plunger and replace it by the needle (Figure 1d)) which shall be of steel and in the form of a right cylinder of effective length of at least 45 mm and diameter (1,13 ± 0,05) mm. The total mass of moving parts shall be (300 ± 1) g. Their movement shall be truly vertical and without appreciable friction, and their axis shall coincide with that of the needle. Adjust the Vicat apparatus with the needle (Figure 1d)), attached in advance of the test, by lowering the needle to rest on the base-plate to be used, positioned inside the container, and adjusting the pointer or the scale to read zero. Raise the needle to the stand-by position Vicat apparatus (manual or automatic) for final set. Fit the needle with ring attachment of diameter approximately 5 mm (Figure 1e)) to facilitate accurate observation of small penetrations. The total mass of moving parts shall be (300 ± 1) g. Their movement shall be truly vertical and without appreciable friction, and their axis shall coincide with that of the needle. Automatic setting time apparatus may be used, in which the needle (Figure 1d)) is used for determination of final setting times provided that they have been calibrated against the reference method. 6.2 Determination of initial setting time Procedure Fill a Vicat mould (see 5.1) in accordance with with paste of standard consistence mixed in accordance with Place the filled mould and base-plate in the container (6.1.1), add water so that the surface of the paste is submerged to a depth of at least 5 mm, and store in the temperature controlled enclosure (6.1.2) at (20,0 ± 1,0) C At the time of measurement, position the mould and base-plate under the needle of the Vicat apparatus. Lower the needle gently until it is in contact with the paste. Pause in that position for between 1 s and 2 s in order to avoid initial velocity or forced acceleration of the moving parts. Then release the moving parts quickly and allow the needle to penetrate vertically into the paste. Read the scale when penetration has ceased, or 30 s after the release of the needle, whichever is the earlier. Record the scale reading, which indicates the distance between the end of the needle and the base-plate, together with the time from zero (see 5.2.1). Repeat the penetration on the same specimen at conveniently spaced positions, not less than 8 mm from the rim of the mould or 5 mm from each other and at least 10 mm from the last penetration position, at conveniently spaced intervals of time, e.g. at 10 min intervals. Between penetrations keep the specimen in the container in the temperature controlled enclosure (6.1.2). Clean the Vicat needle immediately after each penetration. Retain the specimen if determination of the final setting time is to be made. The time elapsed between zero time (see 5.2.1) and the time at which the distance between the needle and the base-plate is (6 ± 3) mm, measured to the nearest minute, is the initial setting time of the cement Report Report the elapsed time in minutes, measured from zero to the time at which the distance between the needle and the base-plate is (6 ± 3) mm, as the initial setting time of the cement, to the nearest 5 min. NOTE 1 Accuracy can be improved by reducing the time interval between penetrations near the setting time. NOTE 2 Experience has indicated that the repeatability is 10 % when expressed as coefficient of variation. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

141 TS EN : NOTE 3 Experience has indicated that the reproducibility is 12 % when expressed as coefficient of variation. 6.3 Determination of final setting time Procedure Invert the filled mould used in 6.2 on its base-plate so that the tests for final set are made on the face of the specimen originally in contact with the base-plate. Immerse the mould and base-plate in the container (6.1.1) and store in the temperature controlled enclosure (6.1.2) at (20,0 ± 1,0) C. At the time of measurement, position the mould and base-plate under the needle of the Vicat apparatus. Lower the needle gently until it is in contact with the paste. Pause in that position for between 1 s and 2 s in order to avoid initial velocity or forced acceleration of the moving parts. Then release the moving parts quickly and allow the needle to penetrate vertically into the paste. Read the scale when penetration has ceased, or 30 s after the release of the needle, whichever is the earlier. Repeat the penetrations on the same specimen at conveniently spaced positions, not less than 8 mm from the rim of the mould or 5 mm from each other and at least 10 mm from the last penetration position, at conveniently spaced intervals of time, e.g. at 30 min intervals. Between penetrations keep the specimen in the container in the temperature controlled enclosure (6.1.2). Clean the Vicat needle immediately after each penetration. Record the time at which the needle first penetrates only 0,5 mm into the specimen, together with the time from zero (see 5.2.1). This time is that at which the ring attachment first fails to mark the specimen and may be accurately established by reducing the time interval between penetrations near the final setting time. The final setting time shall be confirmed by repeating the test in two other positions Report Report the elapsed time in minutes, measured from zero to that at which the needle first penetrates only 0,5 mm into the specimen, as the final setting time of the cement, to the nearest 5 min. 7 Soundness test 7.1 Apparatus Le Chatelier apparatus. The mould shall be of non-corrodible spring metal, e.g. brass, with indicator needles and shall have the dimensions shown in Figure 2 a). The resilience of the mould shall be such that the action of a mass of (300 ± 1) g applied as shown in Figure 2 c) shall increase the distance between the indicator ends of the needles by not less than 15,0 mm without permanent deformation. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

142 TS EN : Dimensions in millimetres a) Typical Le Chatelier apparatus for determination of the soundness of cements NOTE Provision of the two loops shown soldered to the upper half of the mould, on each side of the central split, facilitates demoulding of the hardened paste specimen after test. b) Typical Le Chatelier apparatus for determination of the soundness of cement - optional arrangement of loops for demoulding c) Typical Le Chatelier apparatus for determination of the soundness of cement - resilience test arrangement Key 1 split 2 cover plate 3 increase in separation of indicator ends (2 x 15,0) Figure 2 Typical Le Chatelier apparatus GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

143 TS EN : A pair of base and cover plates of impermeable material, non-corrodible by cement paste, e.g. plane glass, shall be provided for each mould. Each plate shall be larger than the mould. The cover plate shall weigh at least 75 g; an additional small mass may be placed on the plate to satisfy this requirement Water bath, with means of heating, capable of containing immersed Le Chatelier specimens and of raising the temperature of the water from (20 ± 2) C to boiling in (30 ± 5) min Room or humidity cabinet, of adequate size, maintained at (20 ± 1) C and not less than 90 % relative humidity. 7.2 Procedure Prepare a cement paste of standard consistence. Place a lightly oiled Le Chatelier mould on the lightly oiled base-plate and fill it immediately without undue compaction or vibration using only the hands and a straight-edged implement, if desired, to level the top surface. During filling, prevent the split in the mould from accidentally opening, e.g. by gentle pressure with the fingers or by use of a suitable rubber band. WARNING 1 Wet cement paste is highly alkaline and can cause skin burns. Avoid direct contact with skin during manual operations by wearing protective gloves. Cover the mould with the lightly oiled cover plate, add the additional mass, if necessary, and then immediately place the complete apparatus in the humidity room or cabinet. Maintain it for 24 h ± 30 min at (20 ± 1) C and not less than 90 % relative humidity. The mould may be placed, between its cover plates, with the additional mass, if necessary, in a waterbath and maintained under water for 24 h ± 30 min at (20 ± 1) C, provided that this procedure has been calibrated against the reference method. At the end of the 24 h ± 30 min period measure the distance (A) between the indicator points to the nearest 0,5 mm. Then heat the mould gradually to boiling during (30 ± 5) min and maintain the waterbath at boiling temperature for 3 h ± 5 min. Where it can be shown that the expansion after a shorter boiling period is the same as that after 3 h, such a shorter period may be used. At the end of the boiling period the distance (B) between the indicator points may be measured, to the nearest 0,5 mm. WARNING 2 Take care when handling hot specimens. Remove from the heat and allow the mould to cool to laboratory temperature. Measure the distance, C, between the indicator points, to the nearest 0,5 mm. 7.3 Report Record the measurements A and C and calculate the difference (C - A), to the nearest millimetre. If the expansion exceeds the specification limit for the cement a repeat determination shall be carried out. Report the value of (C - A), or the mean of two values when a repeat determination has been carried out, to the nearest millimetre. Where it can be shown that the conditions of the test lead to no significant difference between measurements B and C, the difference (B - A) may be reported since this reduces the time needed for the test. 7.4 Retest Should the fresh cement fail to meet the specified soundness requirement it may be retested after storage. For this purpose, spread out the cement in a layer of approximately 70 mm thickness and store for 7 d in an atmosphere maintained at (20 ± 2) C and not less than 50 % relative humidity. Then retest the cement according to 7.2. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

144 TS EN : Annex A (informative) Alternative method for setting time tests A.1 Test principle The equipment used and the specimen preparation procedures are as described in Clause 6 but with the additional requirement for a room or a humidity cabinet of adequate size and maintained at (20 ± 1) C and not less than 90 % relative humidity. NOTE used. The specifications for cements and other products will state when this alternative method is to be A.2 Initial setting time procedure Calibrate the Vicat apparatus with the needle, attached in advance of the test, by lowering the needle to rest on the base-plate to be used and adjusting the pointer to read zero on the scale. Raise the needle to the stand-by position. Fill a Vicat mould in accordance with with paste of standard consistence mixed in accordance with Place the filled mould and base-plate in the room or humidity cabinet and at the time of measurement position the mould and base-plate under the needle of the Vicat apparatus. Lower the needle gently until it is in contact with the paste. Pause in that position for between 1 s and 2 s in order to avoid initial velocity or forced acceleration of the moving parts. Then release the moving parts quickly and allow the needle to penetrate vertically into the paste. Read the scale when penetration has ceased, or 30 s after the release of the needle, whichever is the earlier. Record the scale reading, which indicates the distance between the end of the needle and the base-plate, together with the time from zero. Repeat the penetration on the same specimen at conveniently spaced positions, not less than 8 mm from the rim of the mould or 5 mm from each other and at least 10 mm from the last penetration position, at conveniently spaced intervals of time, e.g. at 10 min intervals. Between penetrations keep the specimen in a room or humidity cabinet. Clean the Vicat needle immediately after each penetration. Retain the specimen if determination of the final setting time is to be made. A.3 Report initial setting time Report the time measured from zero at which the distance between the needle and the base-plate is (6 ± 3) mm as the initial setting time of the cement to the nearest 5 min. A.4 Final setting time procedure Invert the filled mould and follow the procedure described in 6.3 with the specimen held in the room or humidity cabinet at controlled humidity. A.5 Report final setting time Report the time measured from zero at which the needle first penetrates only 0,5 mm into the specimen as the final setting time of the cement, to the nearest 5 min. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

145 ÇİMENTO İNCELİK TAYİNİ Hava Geçirgenlik Metodu (Blaine) Metodu ve Eleme Metodu (TS EN 196-6: 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Çimentonun inceliğinin (özgül yüzey) hava geçirgenlik yöntemi (Blaine yöntemi) ile bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, çimento incelik (özgül yüzey) tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN 196-6:2010 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Blaine Cihazı Komparatör Saati Manometre Numune Hücresi Şekil 1: Çimento İncelik Tayini Blaine Cihazı

146 Elek (90 μm göz açıklığında) Terazi (25 g kapasiteli 0,01 g hassasiyette ve 20 kg kapasiteli 0,1 g hassasiyette) 5. DENEY YAPILIŞI TS EN standartı çimento inceliği tayini için üç yöntem göstermektedir. Eleme yöntemi; yalnızca iri çimento taneciklerinin varlığını göstermek için kullanılır. Bu yöntem öncelikle imalat işleminin belirli aralıkla ve sürekli kontrolü için uygundur. Hava jetiyle eleme yöntemi; taneciklerin elek üzerindeki kalıntısının ölçümüdür ve esasında 2,0 mm lik elekten geçen tanecikler için uygundur. Çok ince tanecik yığınındaki tanecik boyutu dağılımının tayininde kullanılabilir. Bu yöntem, örneğin 63 μm ile 90 μm arasındaki deney elekleri gibi değişik göz açıklığındaki eleklerle kullanılabilir. Hava geçirgenlik yöntemi (Blaine); bu yöntemle özgül yüzey (birim kütle yüzeyi) bir referans çimento numunesi ile mukayese edilerek ölçülür. Özgül yüzeyin tayini ile özellikle aynı fabrikada üretilen ürünlerde öğütme işleminin uyumluluğu kontrol edilir. Bu yöntem kullanılan çimentonun yalnızca sınırlı özelliklerinin değerlendirilmesini sağlar. Not: NÖMAYG Merkez Laboratuvarında hava geçirgenlik (Blaine) ve eleme yöntemleri uygulanmaktadır Hava Geçirgenlik Yöntemi (Blaine)- Özgül Yüzey (Birim Kütle Yüzeyi) Tayini Hava geçirgenlik metodu (Blaine) ile çimentonun özgül yüzeyi, bir referans numune ile mukayese edilerek ölçülür. Özgül yüzey, 1 g çimentonun içeriğindeki danelerinin yüzeylerinin toplamı olarak ifade edilir. Özgül yüzey değerinin birimi cm 2 /g dir. Özellikle, tek ve aynı fabrikanın öğütme işleminin uyumluluğunu kontrol etmekte kullanılır. Numune Hazırlanması Deneye tabi tutulacak çimento numunesi kapaklı bir kavanozda topaklanmaları dağıtmak için 2 dakika sallanır. 2 dakika beklenir. Temiz, kuru bir çubuk kullanılarak ince kısımların çimento içerisine karışması için itinayla karıştırılır. Yoğunluğun Tayini Çimentonun yoğunluğu le Chatelier balonu kullanılarak tayin edilir. Tayinde reaktif olmayan sıvı (gaz yağı, terebentin gibi) kullanılır. Deney sonucu 0,01 g/cm 3 e yuvarlatılarak yoğunluk olarak kaydedilir. Referans Numune ile K Sabitinin Bulunması Normal çimento (CEM I, CEM II gibi) ile deney yapılmadan önce 2840 cm 2 /g ve 3980 cm 2 /g lık referans numuneler kullanılarak cihazın kalibrasyonu yapılır. Bu referans numuneler ile yapılan deney sonucunda bulunan K değeri normal çimento deneyi için kullanılır.

147 Deney İşlemi Delikli disk (1 mm çap, delik) hücrenin tabanındaki çıkıntı üzerine yerleştirilir ve onun üzerine de yeni (kullanılmamış) dairesel filtre kâğıdı (orta porozitede) koyulur. Filtre kâğıdının delikli diski tamamen kaplaması için düz yüzey temiz kuru bir çubukla bastırılarak düzeltilir. Çimento miktarı referans numune ile yapılan deney sonucunda bulunan K değeri ve çimento özgül ağırlık deneyi sonucunda bulunan özgül ağırlık değeri kullanılarak hesaplanır. Tartılan çimento miktarı (m 1 ) dikkatlice, miktarında azalma olmayacak şekilde hücreye yerleştirilir. Hücre, hafifçe vurularak çimento seviyesi düzlenir. Düzeltilmiş çimentonun üzerine iki adet yeni (kullanılmamış) filtre kağıdı koyulur. Piston (delikli disk üst yüzeyi ile 15±1 mm mesafede) filtre kağıdı ile temas etmek üzere hücreye daldırılır. Piston, kapağın alt yüzü hücre ile temas edinceye kadar, itinayla bastırılır. Piston yavaşça yaklaşık 5 mm geri çekilir, 90 derece döndürülür ve tekrar piston başlığı hücre ile temas edinceye kadar bastırılır. Yatak böylece sıkıştırılmış olur ve geçirgenlik deneyi için hazırdır. Not: Aşırı hızlı ve şiddetli bastırma tane büyüklüğü dağılımını değiştirebilir ve bu yüzden yatağın özgül yüzeyi de değişir. En büyük basınç başparmağın piston üzerine rahatça bastırılması ile elde edilmelidir. Deney İşlemi Bilgisayar kontrollü Blaine Cihazında numune miktarı ve artan boşluk (residual spacing) değerleri girilir. Daha sonra Başlat (start) seçeneğine tıklanarak deney başlatılır. Bilgisayar programında isteğe bağlı olarak deney sayısı 4 e kadar çıkarılabilir ve her seferinde numune artışı yapılarak bu değerlerin ortalaması alınır. Deney sonucu Blaine Programı tarafından otomatik olarak cm 2 /g cinsinden verilir. SS = KK ρρ ee3 xx xx tt (1 ee) 0,1ɳ S = Özgül Yüzey, cm 2 /g K = Sabit Değer ρρ = Özgül Ağırlık, g/cm 3 e = Porozite t = Süre, sn. ɳ = Hava Viskozitesi, Pa. sn

148 5.2. Eleme Metodu İri Taneciklerin Tayini Prensip Bu metot, yalnızca iri çimento taneciklerinin varlığını göstermek için kullanılır. Çimentonun inceliği, standart eleklerden elenerek ölçülür. Çimentonun belirlenmiş göz açıklığından (90 μm) daha büyük olan tanelerinin oranı tayin edilir. Eleklerin kontrolü için, belirlenmiş göz açıklığından daha iri malzeme oranı bilinen bir referans numune kullanılır. Deney İşlemi Çimento Kalıntısının Tayini Topaklanmaların dağılması için deneye tâbi tutulacak çimento numunesi kapaklı bir kavanozda 2 dakika sallanır, 2 dakika beklenir. Temiz, kuru bir çubuk kullanılarak ince kısımların dağılması için hafifçe karıştırılır. Toplama tavası eleğin altına takılır, 0,01 g hassasiyetinde yaklaşık 10 g çimento tartılır ve sıçramamasına dikkat edilerek eleğin içine koyulur. Herhangi bir topaklanma varsa dağıtılır, üzerine kapak koyulur. Elek dairesel ve doğrusal hareketlerle döndürülerek hiç ince malzeme alta geçmeyinceye kadar sallanır. Kalıntı tartılır. Kütle, ilk tartılan numunenin yüzdesi olarak % 0,1 yaklaşımla yüzde olarak (R 1 ) ifade edilir. Eleğin tabanındaki ince malzemeler tava içine hafifçe fırçalanır. Bütün işlem yeni bir 10 g numune ile tekrarlanarak (R 2 ) elde edilir. Çimento kalıntısı R, R 1 ve R 2 nin ortalaması olarak % 0,1 yaklaşımla yüzde olarak hesaplanır. Sonuçlar mutlak değer olarak %1 den fazla fark gösterdiği zaman üçüncü bir eleme yapılır ve üç değerin sonucunun ortalaması alınır. Deney Sonuçları R değeri deneye tâbi tutulan çimento için, % 0,1 yaklaşımla 90 mikrometre TS 1225 (ISO 565) elek kalıntısı olarak rapor edilir.

149 0 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Kasım 2010 ICS ÇİMENTO DENEY YÖNTEMLERİ - BÖLÜM 6: İNCELİK TAYİNİ Methods of testing cement - Part 6: Determination of fineness TS EN 196-6: 2010 standardı, EN 196-6: 2010 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. 0 TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

150 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

151 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

152 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 Ön söz - Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 196-6: 2010 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca TS EN 196-6: 2000 nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 09 Kasım 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. - Bu standard yürürlülüğe girmesiyle TS EN 196-6: 2000 iptal edilecektir. EN 196 Çimento deney yöntemleri, standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Dayanım tayini Bölüm 2: Çimentonun kimyasal analizi Bölüm 3: Priz süreleri ve genleşme tayini Bölüm 4: Bileşen miktarının tayini Bölüm 5: Puzolanik çimentolarda puzolanik özellik deneyi Bölüm 6: İncelik tayini Bölüm 7: Çimentodan numune alma ve numune hazırlama yöntemleri Bölüm 8: Hidratasyon ısısı - Çözelti yöntemi Bölüm 9: Hidratasyon ısısı - Adiyabatik yöntem Bölüm 10: Çimentonun suda çözünebilir krom (VI) muhtevasının tayini - Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

153 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Eleme yöntemi Prensip Cihazlar Elek kontrolü için malzeme İşlem Sonuçların gösterilmesi Hava geçirgenlik yöntemi (Blaine yöntemi) Prensip Cihazlar Malzemeler Deney şartları Sıkıştırılmış çimento yatağı Hava geçirgenlik deneyi Cihazların kalibrasyonu Özel çimentolar Hesapların basitleştirilmesi Sonuçların gösterilmesi Hava jetiyle eleme yöntemi Prensip Cihazlar İşlem Elek kontrolü Sonuçların gösterilmesi Tekrarlanabilirlik ve uyarlık DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

154 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 Çimento deney yöntemleri - Bölüm 6: İncelik tayini 1 Kapsam Bu standard çimento inceliğinin tayini için üç yöntemi kapsar. Eleme yöntemi; yalnızca iri çimento taneciklerinin varlığını göstermek için kullanılır. Bu yöntem öncelikle imalat işleminin belirli aralıkla ve sürekli kontrolü için uygundur. Hava jetiyle eleme yöntemi; taneciklerin elek üzerindeki kalıntısının ölçümüdür ve esasında 2,0 mm lik elekten geçen tanecikler için uygundur. Çok ince tanecik yığınındaki tanecik boyutu dağılımının tayininde kullanılabilir. Bu yöntem, örneğin 63 µm ile 90 µm arasındaki deney elekleri gibi değişik göz açıklıklığındaki eleklerle kullanılabilir. Hava geçirgenlik yöntemi (Blaine); bu yöntemle özgül yüzey (birim kütle yüzeyi) bir referans çimento numunesi ile mukayese edilerek ölçülür. Özgül yüzeyin tayini ile özellikle aynı fabrikada üretilen ürünlerde öğütme işleminin uyumluluğu kontrol edilir. Bu yöntem kullanılan çimentonun yalnızca sınırlı özelliklerinin değerlendirilmesini sağlar. Not - Hava geçirgenlik yöntemi, çok çok ince çimentolar için sağlıklı sonuç vermeyebilir. Bu yöntemler, EN 197 de tarif edilen bütün çimentolara uygulanabilir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanının tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN Cement - Part 1: Composition, specifications and conformity criteria for common cements ISO 383:1976 Laboratory glassware - Interchangeable conical ground joints ISO 565 Test sieves - Metal wire cloth, perforated metal plate and electroformed sheet - Nominal sizes of openings ISO Test sieves - Technical requirements and testing - Part 1: Test sieves of metal wire cloth ISO 4803 Laboratory glassware - Borosilicate glass tubing 3 Eleme yöntemi TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Çimento - Bölüm 1: Genel çimentolar - Bileşim, özellikler ve uygunluk kriterleri TS 641 ISO Laboratuvar cam malzemeleri - 383: 1997 Değiştirilebilir konik traşlı bağlantıları. TS 1225 Deney elekleri - Metal tel örgülü ISO 565 elekler, delikli metal plâkalar, elektrokimyasal şekillendirilmiş levhalar - Göz ve delik açıklıklarının anma büyüklükleri TS ISO Deney elekleri - Teknik özellikler ve deneyler - Bölüm 1: Metal tel örgülü deney elekleri TS ISO 4803 Laboratuvar cam malzemeleri - Borosilikat cam borular 3.1 Prensip Çimentonun inceliği, standart eleklerden elenerek ölçülür. Belirlenmiş göz açıklığından daha büyük olan çimento tanelerinin oranı bu şekilde tayin edilir. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 1

155 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 Belirlenen eleklerin kontrolü için, belirlenmiş elek göz açıklığından daha iri malzeme oranı bilinen bir referans numune kullanılır. 3.2 Cihazlar Deney eleği, sıkı, dayanıklı, paslanmaz, 150 mm mm anma çapta ve 40 mm mm derinlikte, silindirik çerçeveye tutturulmuş örneğin, 90 µm göz açıklığında paslanmaz örme çelik veya diğer aşınmaya dayanıklı paslanmaz metal telden yapılmış örgü. Elek örgüsü, ISO 565 ve ISO deki gereklere uymalı ve ISO de verilen yöntemlere göre optik olarak muayene edildiğinde, elek göz açıklığında görülebilir düzensizlikler olmamalıdır. Eleme esnasında malzeme kaybını önlemek için, elek çerçevesinin altına tutturulmuş toplama tavası ve üstünde de kapağı olmalıdır. Not - Eleme işlemi elle veya eleme makinesinde yapılabilir Terazi, tartma kapasitesi 25 g ve tartma doğruluğu 0,01 g olan. 3.3 Elek kontrolü için malzeme Elek kontrolü için, elek kalıntısı bilinen bir referans malzeme kullanılmalıdır. Atmosferden bünyesine bazı maddeleri alma (nem alma vb ) veya atmosfere bünyesinden malzeme verme (kuruma) sebebiyle özelliklerinin değişmemesi için malzeme yalıtılmış hava sızdırmaz kaplarda saklanmalıdır. Kaplar, referans malzemenin elek kalıntısını belirtir şekilde işaretlenmelidir. 3.4 İşlem Çimento kalıntısının tayini Topaklanmaların dağılması için deneye tâbi tutulacak çimento numunesi, kapaklı bir kavanozda 2 dakika sallanır. 2 dakika beklenir. Temiz, kuru bir çubuk kullanılarak ince kısımların çimento içerisine karışması için hafifçe karıştırılır. Toplama tavası eleğin altına takılır. 0,01 g doğrulukla (25 ± 5) g çimento tartılır ve dökülmemesine dikkat edilerek eleğin içine konur. Herhangi bir topaklanma varsa dağıtılır. Üzerine kapak kapatılır. Elek dairesel ve doğrusal hareketlerle döndürülerek alta hiç ince malzeme geçmeyinceye kadar sallanır. Elek üzerinde kalan malzeme alınır ve tartılır. Kütle, ilk tartılan numunenin yüzdesi olarak, R1 % 0,1 doğrulukla ifade edilir. Eleğin tabanındaki ince malzemeler dikkatlice toplama tavası içerisine fırça ile süpürülür. Bütün işlem yeni bir 25 g numune ile tekrarlanarak R2 elde edilir. Çimento kalıntısı R, R1 ve R2 nin ortalaması olarak hesaplanır, % 0,1 doğrulukla yüzde olarak ifade edilir. Sonuçlar mutlak değer olarak %1 den fazla fark gösterdiği zaman, bütün işlemler üçüncü defa yapılır ve üç değerin ortalaması hesaplanır. Elle eleme işlemi eğitimli ve tecrübeli operatör gerektirir Elek kontrolü Her elemeden sonra elekler temizlenmeli ve olası hasarlar için kontrol edilmelidir (örneğin, elek telleri gergin olmalı, ezilmiş ve delinmiş olmamalıdır). Ayrıca, her 100 elemeden sonra elek kontrol edilir. Topaklanmaların dağılması için elek kontrolü için kullanılacak referans malzeme numunesi kapaklı kavanozda 2 dakika sallanır. 2 dakika beklenir. Temiz ve kuru bir çubuk kullanılarak, ince kısımların, referans malzeme içine dağılması için karıştırılır. Toplama tavası eleğin altına takılır. 0,01 g doğrulukla (25 ± 5) g referans malzeme (Madde 3.3) tartılır ve dökülmemesine dikkat edilerek eleğin içine konur. Madde deki kalıntı tayinine uygun olarak, tekrar da dahil malzeme eleme işlemi yapılır, P 1 ve P 2 değerleri % 0,1 doğrulukla ifade edilir. 2 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

156 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 Uygun bir elek için P 1 ve P 2 değerlerinin arasındaki fark % 0,6 dan fazla olmamalıdır. Bunların ortalama değeri P, eleğin durumunu gösterir. Referans malzemenin bilinen elek kalıntısı R o kullanılarak elek faktörü (F), R o / P olarak hesaplanır ve % 0,01 doğrulukla ifade edilir. Madde e göre tayin edilen kalıntı R, değeri (1,00 ± 0,20) olabilen faktör F ile çarpılarak düzeltilir. Faktör F izin verilen (1,00 ± 0,20) değerini geçtiğinde elek atılmalıdır. Not - ISO de tarif edilen optik kontrol yöntemi gibi herhangi bir kontrol işlemi de kullanılabilir. Bütün eleklerin aşınma hızı yavaş olup, sonuçta F faktörü de yavaş değişir. 3.5 Sonuçların gösterilmesi Elek kalıntısı olarak % 0,1 doğrulukla R değeri, elek göz açıklığı ve deneye tâbi tutulan çimento ile ilgili bilgiler kaydedilir. Tekrarlanabilirliğin standart sapması yaklaşık % 0,2 ve uyarlığın standart sapması yaklaşık % 0,3 dür. Not - ISO eleklerinin temininde güçlük olduğunda, aynı işlem mevcut en yakın standart elek kullanılarak uygulanabilir, ancak bu durumda raporda hangi standart göz açıklığındaki elekle çimento kalıntısının tayin edildiği belirtilmelidir. 4 Hava geçirgenlik yöntemi (Blaine yöntemi) 4.1 Prensip Çimentonun inceliği, belirlenmiş boyutlarda ve porozitedeki sıkıştırılmış bir çimento yatağının içinden sabit bir hava miktarının geçtiği sürenin gözlenmesiyle özgül (spesifik) yüzey olarak ölçülür. Standart şartlar altında çimentonun özgül yüzeyi, sıkıştırılmış çimento yatağının içinden geçen belirli bir hava miktarının geçtiği süre (t), t ile orantılıdır. Belirlenen çimento yatağındaki her bir gözeneğin sayısı ve büyüklüğü, çimento tane büyüklüğü dağılımına bağlıdır ve bu aynı zamanda belirlenen hava akışı için geçen süreyi de belirler. Yöntem mutlak olmaktan ziyade mukayese yöntemidir ve bu nedenle özgül yüzeyi bilinen bir referans numune cihazın kalibrasyonu için gereklidir. 4.2 Cihazlar Geçirgenlik hücresi, Hücre boyutları ve toleransları Şekil 1a da belirtilen sert ve dik bir silindirdir. Bu silindir, ostenitik paslanmaz çelik veya aşınmaya dayanıklı başka paslanmaz malzemeden yapılmış olmalıdır. Hücrenin, alt ve üst yüzleri düz ve silindirin eksenine dik olmalı, hücrenin tabanındaki çıkıntının üst yüzeyi de aynı şekilde olmalıdır. Silindirin dış yüzeyi konik şekilde olmalı ve manometrenin konik başlığına hava almayacak şekilde tutturulmuş olmalıdır (ISO 383:1976, konik traşlı bağlantı 19/34) Delikli disk, disk paslanmaz metalden, 1 mm çapında delikli, boyut ve toleransları Şekil 1 b de gösterildiği gibi olmalıdır. Disk, hücrenin taban çıkıntısına yerleştirildiğinde, düzlem yüzeyleri hücrenin eksenine dik olmalıdır Piston, ölçüm hücresinin içine serbestçe girebilecek durumda olmalı, piston başlığı hücre silindirinin üst yüzeyine oturduğunda, delikli diskin üst yüzü ile pistonun alt yüzü arasındaki mesafe (15 ± 1) mm olmalıdır. Pistonun kenarında, hücrenin içinde bulunan havayı boşaltmak için düz bir yüzeyi olmalıdır. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 3

157 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 Ölçüler mm dir. a) Hücre b) Delikli disk * Tesviye edilen c) Piston d) Manometre Madde , 9, 10, Açıklamalar Piston Hava çıkışı için düz yüzey Hücre Sıkıştırılmış çimento yatağı Filtre kağıdından yapılmış disk Delikli disk Manometre Seviye çizgileri Hücrenin konik yuvası Vana Lastik tüp Puar 4 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

158 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 Açıklamalar Tavsiye Edilen mm Açıklamalar Mecburî mm A B C D Konik yuva ile vana arasındaki en kısa mesafe T - bağlantısı kolunun en üstü ile manometre tüpü kolundaki en alttaki seviye çizgisi arasındaki mesafe T - bağlantısı kolunun en üstü ile U tüpünün tabanı arasındaki mesafe U tüpü kollarının eksen çizgileri arasındaki mesafe 50 G Hücrenin tabanındaki hücre çapı 12,7 ± 0,1 135 ± 10 E Piston çapı G - 0,1 275 ± 25 H J Hücrenin iç yüksekliği 50 ± 15 K Hücre çıkıntısının genişliği 0,8 ± 0,2 L Delikli diskin kalınlığı 0,9 ± 0,1 M Manometre tüpü kollarının 9,0 ± 0,4 çapı 23 ± 1 F Şekil 1 - Blaine geçirgenlik cihazı Çimento yatağının yüksekliği Pistonun hücre içerisinde, sıkıştırılmış yatak üzerinde kalan kısmının mesafesi 15 ± 1 Piston ostenitik paslanmaz çelik veya aşınmaya dayanıklı ve paslanmaz diğer malzemelerden yapılmalıdır. Pistonun boyutları ile toleransları Şekil 1c de gösterildiği gibi olmalıdır. Piston, sadece boyutları ve toleransları belirlenmiş bir hücre ile kullanılmalıdır. Şöyle ki, piston ile boyutları ve toleransları belirlenmiş hücre birlikte kullanıldığında, delikli diskin üst yüzü ile pistonun alt yüzü arasındaki belirlenmiş mesafeler birbirleriyle uyumlu olmalıdır Manometre, Şekil 1d de gösterildiği gibi ISO 4803 e uygun olarak borosilikat camdan imal edilmiş U- tüpü olup, oynamaz ve düşey doğrultuda monte edilmiş olmalıdır. Boyutları ve toleransları şekilde gösterildiği gibi olmalıdır. Manometrenin bir kolu üzerinde hücrenin konik yüzeyine uygun hava geçirmez bir şekilde ISO 383:1976 bağlantı 19/34 e uygun konik bir başlık vardır. Aynı kolun üzerinde dört seviye çizgisi ve bir (T) bağlantısı olmalıdır. Bunların boyutları ve toleransları Şekil 1 d de gösterildiği gibidir. T bağlantısının yan kolu üzerinde ileriye hava geçirmeyecek bir vana ve havalandırmayı sağlayacak Şekil 1 d de gösterildiği gibi uygun bir lastik tüp ve puar olmalıdır. Manometre tüpü, iç yüzeyini ıslatmak için sıvı (Madde 4.2.5) ile doldurulur. Tüp boşaltılır ve tekrar doldurularak manometre sıvısı en alt seviye çizgisine (Şekil 1d, 11) getirilir. Bu manometre sıvısı arıza sonrası veya yeni bir kalibrasyondan önce değiştirilmelidir (veya temizlenmelidir). Not - Hücre ve manometre arasındaki diğer bağlantı düzenekleri ve başka şekildeki hücre ve piston, belirlenen cihazlardaki gibi aynı sonuçların elde edildiğini göstermek şartıyla kullanılabilir Manometre sıvısı, manometre en alt seviye çizgisine kadar (Şekil 1d, 11) dibütül ftalat veya ince mineral yağ gibi düşük viskozite ve yoğunlukta uçucu ve higroskopik olmayan sıvı ile doldurulmalıdır Kronometre, başlatma ve durdurma tertibatlı, 0,2 saniye veya daha hassas okumalı ve % 1 veya daha hassas doğruluklu, 300 saniyeye kadar okuma yapabilen Terazi/teraziler, 0,001 g hassasiyetle yaklaşık 3 g (çimento için ) ve 0,01 g hassasiyetle yaklaşık 50 g g (cıva için ) tartma kapasitesinde olan Cihaz, çimento yoğunluğunu tayin etmekte kullanılan, örneğin, piknometre veya Le Chatelier şişesi gibi. J - H DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 5

159 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım Malzemeler Cıva, reaktif sınıfta veya daha iyi sınıfta olan Referans çimento, özgül yüzeyi bilinen. Not - Farklı tipteki çimentolar kullanıldığında veya farklı tedarikçilerden temin edilen aynı tipteki çimentolar kullanıldığında sonuçlar değişebilir İnce yağ, hücrenin iç yüzeyinde cıvanın amalgam (cıva bileşiği) oluşmasını önleyecek özellikte Filtre kâğıdından yapılmış dairesel diskler, hücrenin boyutlarına uygun, çevresi düzgün, orta porozitede olan İnce gres, hücre ve manometre arasındaki bağlantı ve vanada hava geçirimsizliğini sağlayan. 4.4 Deney şartları Hava geçirgenlik deneyinin yapıldığı laboratuvarın ortam sıcaklığı (20 ± 2) C olmalı ve nispî nem % 65 i geçmemelidir. Tüm malzemeler deney ve kalibrasyon için kullanılırken lâboratuvar sıcaklığında olmalı ve malzeme, stoklanma esnasında atmosferik nemi absorbe etmeyecek şekilde korunmalıdır. 4.5 Sıkıştırılmış çimento yatağı Temel Sıkıştırılmış çimento yatağı, tanecikler arasında belirli hacimde (Madde e bakılmalıdır) hava bulunur şekilde çimento taneciklerinin sürekli olarak aynı tarzda tekrarlanabilir şekilde düzenlenmesiyle oluşur. Bu hava hacmi toplam sıkıştırılmış çimento yatağı hacminin oranı olarak ifade edilir ve porozite (e) olarak adlandırılır. (1-e) çimento taneciklerinin oluşturduğu hacmin oranı ile aynıdır. Eğer yatağın toplam hacmi (V) ise, çimentonun mutlak hacmi V(1-e) (cm 3 ) dir. Çimentonun kütlesi (m) ρxv(1-e) dir (g). Burada ρ, çimento taneciklerinin g/cm 3 cinsinden katı yoğunluğudur. Böylece, ρ'nun bilinmesi ile toplam hacmi V olan sıkıştırılmış bir yatakta istenilen poroziteyi (e) sağlamak için gerekli çimento kütlesi tartılabilir. ρ'nun tayini Madde te ve V nin tayini ise, Madde de tarif edilmiştir Numunenin hazırlanması Deneye tâbi tutulacak çimento numunesi kapaklı bir kavanozda topaklanmaları dağıtmak için 2 dakika sallanır. 2 dakika beklenir. Temiz, kuru bir çubuk kullanılarak ince kısımların çimento içerisine karışması için itinayla karıştırılır Yoğunluğun tayini Çimentonun yoğunluğu Madde deki piknometre gibi bir cihaz kullanılarak tayin edilir. Tayinde reaktif olmayan sıvı kullanılır. Kullanılacak çimentonun miktarı cihazın özelliğine bağlıdır, ancak cihaz, ρ nun değerini 0,01 g/cm 3 doğrulukta tayin edebilmelidir. Bu hassasiyeti doğrulamak için deney bir kez daha tekrarlanır, iki deney sonucunun ortalaması alınır ve 0,01 g/cm 3 e yuvarlatılarak yoğunluk olarak kaydedilir Yatağın oluşturulması e = 0,500 porozitede bir çimento yatağı elde etmek için, çimento miktarı (m 1 ) aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır: m 1 = 0,500 ρ V (g) (1) Burada; Ρ Çimentonun yoğunluğu, (g/cm 3 ) (Madde 4.5.3), V Çimento yatağının hacmi (cm 3 ) (Madde 4.7.1) dir. 6 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

160 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 Bu kütle doğru (uygun) bir şekilde sıkıştırılarak 0,500 porozitede bir yatak oluşturulur. Delikli disk (Madde 4.2.2) hücrenin tabanındaki çıkıntı üzerine (Madde 4.2.1) yerleştirilir ve onun üzerine de yeni (kullanılmamış) dairesel filtre kâğıdı ( Madde 4.3.4) konur. Filtre kâğıdının delikli diski tamamen kaplaması için düz yüzey temiz kuru bir çubukla bastırılarak düzeltilir. Tartılan çimento miktarı (m 1 ) dikkatlice, miktarında azalma olmayacak şekilde hücreye yerleştirilir. Hücre, hafifçe vurularak çimento seviyesi düzlenir. Düzeltilmiş çimento üzerine ikinci bir yeni (kullanılmamış) filtre kâğıdı konur. Piston (Madde 4.2.3) filtre kâğıdı ile temas etmek üzere hücreye daldırılır. Piston, kapağın alt yüzü hücre ile temas edinceye kadar, itinayla ve sıkıca bastırılır. Piston yavaşça yaklaşık 5 mm geri çekilir, 90 derece döndürülür ve tekrar piston başlığı hücre ile temas edinceye kadar yatak itinayla ve sıkıca bastırılır. Yatak böylece sıkıştırılmış olur ve geçirgenlik deneyi için hazırdır. Piston yavaşça geri çekilir. Not - Aşırı hızlı ve şiddetli bastırma tane büyüklüğü dağılımını değiştirebilir ve bu yüzden yatağın özgül yüzeyi de değişir. En büyük basınç baş parmağın piston üzerine rahatça bastırılması ile elde edilmelidir. 4.6 Hava geçirgenlik deneyi Temel Özgül yüzey S, Madde de verilmiştir. Ancak daha basit bir ifadeyle özgül yüzey cm 2 /g cinsinden aşağıdaki bağıntı kullanılarak hesaplanır. 3 K e t S = ρ (1 e ) 10xη Burada, K Cihaz sabiti, (Madde 4.7.2) e Yatağın porozitesi, t Ölçülen süre, saniye (s) ρ Çimentonun yoğunluğu (g/cm 3 ) (Madde 4.5.3) η Çizelge 1 den alınan deney sıcaklığındaki havanın viskozitesi, Pascal saniye (Pa.s) e=0,500 olarak belirlenmiş porozitedeki bir yatak için 20 ± 2 o C sıcaklıkta özgül yüzey aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır; S = 52,43 K t ( cm 2 /g ) (3) ρ İşlem Hücrenin konik yüzeyi, manometrenin üst kısmındaki soketin içine hava sızdırmazlığını sağlamak için gerektiğinde biraz ince gres (Madde 4.3.5) sürülerek yerleştirilir. Çimento yatağının bozulmamasına dikkat edilmelidir. Silindirin üstü uygun bir tıpa ile kapatılır. Vana açılır ve manometre sıvısı dikkatlice vakumlanarak en üstteki seviye çizgisine kadar yükseltilir, (Şekil 1d,8 ile gösterilen). Vana kapatılır ve manometre sıvı seviyesinin sabit kalıp kalmadığı gözlenir. Eğer seviye düşerse, hücre / manometre bağlantısı yeniden sağlanır ve vana kontrol edilir. Hava sızdırmazlık deneyi, sıvının seviyesi sabit oluncaya kadar tekrarlanır. Vana açılır ve dikkatlice vakumlanarak sıvı seviyesi en üstteki seviye çizgisi hizasına getirilir. Vana kapatılır. Silindirin üzerindeki tıpa alınır. Manometre sıvısı akmaya başlar. Sıvı ikinci seviye çizgisine (Şekil 1d, 9 ile gösterilen) ulaşınca kronometre çalıştırılır ve sıvı üçüncü seviye çizgisine (Şekil 1d,10 ile gösterilen) ulaşınca kronometre durdurulur. Süre (t) 0,2 s ye yuvarlatılarak ve sıcaklık 1 C a yuvarlatılarak kaydedilir. İşlem aynı yatak üzerinde tekrarlanır ve tekrarlanan süre ve sıcaklık değerleri kaydedilir. Madde deki işlem takip edilerek ya aynı çimentodan alınan ikinci bir numune ile taze bir yatak hazırlanır ya da çimento numunesi az ise, ilk yatak bozularak Madde teki gibi taze bir yatak hazırlanır. İkinci yatak üzerinde, hava geçirgenlik deneyi iki defa yapılarak süre ve sıcaklık değerleri önceki gibi kaydedilir. (2) DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 7

161 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım Cihazların kalibrasyonu Yatak hacminin tayini Not - Bazı ülkelerde laboratuvarda cıva kullanımına yasaklama getirilmiştir Bu gibi yasakları aşmak için Madde de belirtilen alternatif tayin yöntemi kullanılabilir. Sınırlı sayıdaki karşılaştırma deneyleri ile alternatif yöntem arasındaki tekrarlanabilirlik standart sapmanın %0,5 den daha az olduğunu göstermiştir Cıva hacmi ile tayin Hücre ile piston arasındaki açıklık sebebiyle sıkıştırılmış çimento yatak hacmi her bir hücre piston ikilisi için farklılık gösterir. Sıkıştırılmış çimento yatağı hacmi verilen her hücre piston açıklığı için belirlenmelidir. Bu hacim aşağıdaki gibi tayin edilir. Hücrenin iç yüzüne çok ince bir film halinde ince mineral yağ (Madde 4.3.3) uygulanır. Delikli disk, hücrenin içindeki çıkıntı üzerine oturtulur. İki yeni filtre kâğıdı delikli disk üzerine konur ve filtre kâğıdının her biri hücrenin tabanını tam olarak kaplaması için çubukla bastırılarak düzeltilir. Hücre cıva (Madde 4.3.1) ile doldurulur. Hava kabarcıkları varsa temiz kuru bir çubukla giderilir. Hücrenin doluluğundan emin olmak için hücre üstü düzelinceye kadar cam bir plâka cıva yüzeyi üzerine bastırılır. Hücre boşaltılır, cıva kütlesi 0,01 g a yuvarlatılarak tartılır (m 2 ) ve sıcaklık kaydedilir. Filtre kağıtlarından biri çıkarılır. Deneme miktarı olarak 2,90 g çimento (Not 1 e bakılmalıdır) kullanılarak Madde de tarif edilen yöntemle sıkıştırılmış bir çimento yatağı (Not 2 ye bakılmalıdır) oluşturulur ve üzerine yeni bir filtre kâğıdı konur. Hücre cıva ile yeniden doldurulur, önceki gibi hava kabarcıkları giderilerek üstte seviye düzeltmesi yapılır. Cıva boşaltılır; 0,01 g a yuvarlatılarak tartılır (m 3 ) ve sıcaklık kontrol edilir. Yatak hacmi (V) aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır. m 2 - m 3 V = ( cm 3 ) (4) ρ Hg Burada; ρ Hg Cıvanın deney sıcaklığındaki Çizelge 1 den alınan yoğunluğudur. İşlem, yeni çimento yataklarından elde edilen iki değer (V) arasındaki fark 0,005 cm 3 den az oluncaya kadar tekrar edilir. İki değerin ortalaması V olarak kaydedilir. DİKKAT: Cıvanın; dökülmemesi, sıçramaması, operatörün cildine ve gözlerine temas etmemesi için dikkat edilmelidir. Not 1 - Çimento yatak hacminin tayininde referans çimento (Madde 4.3.2) kullanılması veya özel bir yatak porozitesinin sağlanması gerekli değildir. Not 2 - Sıkıştırılmış çimento yatağı sıkı olmalıdır. Eğer çok gevşekse ya da çimento kapağın alt yüzü hücre ile temas edinceye kadar (Madde e bakılmalıdır) sıkıştırılamıyorsa, çimento miktarı denenerek ayarlanmalıdır Ölçümle tayin Cihazlar Derinlik ölçer mastar, 0,01 mm doğrulukta olan İç ölçer mikrometre, 0,01 mm doğrulukta olan 8 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

162 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım İşlem Çimento yatağı hacmi, sıcaklığın (20 ± 2) C ve nispî nemin %65 den daha fazla olmadığı bir odada boyut ölçümleriyle kalibre edilir. Yapılan tüm boyut ölçümleri 0,01 mm ye yuvarlatılır. Hücrenin tabanına yerleştirilen delikli diskin üzerine iki filtre kağıdı yerleştirilir. Derinlik ölçer mastar ile hücrenin iç boyutu (yükseklik: J) ölçülür. Ölçüm 5 kez tekrarlanır ve ortalama 0,01 mm ye yuvarlatılarak kaydedilir. Piston başlığının üzerine dik olarak getirilir ve derinlik ölçer mastar kullanılarak hücre içine giren (F) piston uzunluğu tabandan omuza (çıkıntı) kadar derinlik olarak ölçülür. Ölçüm 5 kez tekrarlanır ve ortalama 0,01 mm ye yuvarlatılarak kaydedilir. Yarıçapı (r = G/2) elde edebilmek için, hücre çapı (G) tabandan (çimento yatağının oluşturulduğu) iç ölçer mikrometre ile ölçülür. Ölçüm 5 kez tekrarlanır ve ortalama 0,01 mm ye yuvarlatılarak kaydedilir. Çimento yatağının yüksekliği (H) 0,01 mm ye yuvarlatılarak J-F olarak hesaplanır. Yatak hacmi (V) cm 3 olarak aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır. V = H x r 2 x 3,14/1000 (5) Burada; H r Çimento yatağının yüksekliği (mm) Hücrenin yarıçapı (mm) Sonuç 0,001 cm 3 e yuvarlatılarak cm 3 olarak kaydedilir Cihaz sabitinin tayini Özgül yüzeyi bilinen referans çimentodan (Madde 4.3.2) sıkıştırılmış bir çimento yatağı hazırlanır ve Madde 4.5.2, Madde 4.5.3, Madde ve Madde de verilen işlemlere göre geçirgenliği ölçülür. Süre (t) ve deney ortam sıcaklığı kaydedilir. Aynı yatak kullanılarak Madde deki işlem iki defa tekrarlanır ve süre ve sıcaklık değerleri kaydedilir. Aynı referans çimentonun iki ayrı numunesi üzerinde tüm işlem tekrar edilir. Üç numunenin her birinin sıcaklık ve süre ortalaması hesaplanır. Her numune için K aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır. Soρo(1 e) 10xη o K = 3 e t Burada; o So Referans çimentonun özgül yüzeyi (cm 2 /g), ρo Referans çimentonun yoğunluğu (g/cm 3 ), to Ölçülen üç sürenin ortalaması (s), ηo Üç sıcaklık ortalamasındaki hava viskozitesi, Pascal saniye (Pa.s) (Çizelge 1) dir. Belirlenen porozite e = 0,500 olarak alındığında K değeri aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır; (6) K = 1,414S ρ o o 10xη t o o (7) Üç K değerinin ortalaması cihazın K sabiti olarak alınır. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 9

163 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım Kalibrasyonun yeniden yapılması Cihazın sürekli kullanılması, cihaz yatak hacminde ve cihaz sabitinde değişikliklere neden olabilir (hücre, piston ve delikli diskin aşınmalarından dolayı). Bu değişimler özgül yüzeyin ikincil referans çimento kullanılarak ölçülmesi ile tayin edilebilir. Aşağıdaki durumlarda, çimento yatak hacmi ve cihaz sabiti, referans çimento ile yeniden kalibre edilmelidir: a) 1000 deneyden sonra, b) Başka bir cins filtre kağıdı veya yeni bir delikli disk kullanıldığında, c) İkincil referans çimentonun sonuçlarında sistematik sapmalar görüldüğünde, d) Başka bir cins manometre sıvısı ve/veya yeni bir manometre tüpü alındığında cihaz sabiti yalnızca referans çimento ile yeniden kalibre edilmelidir. 4.8 Özel çimentolar Genel çimentolardan farklı tane büyüklük dağılımı olan bazı çimentolarla, özellikle yüksek dayanımlı ince çimentolarla, e = 0,500 porozitesinde Madde e göre sıkıştırılmış yatak oluşmak zor olabilir. Piston başının hücrenin üstü ile temas ettirilmesinde baş parmak basıncı yeterli olmazsa veya temas ettikten sonra basıncın kalkması ile piston yukarı doğru hareket ederse, e = 0,500 porozitenin uygun olmadığı kabul edilir. Böyle durumlarda iyi sıkıştırılmış bir yatak için gerekli olan porozite, deneysel olarak tayin edilir. Madde deki gibi yatak oluşturmak için tartılan çimento kütlesi (m 4 ), aşağıdaki bağıntıyla bulunur. m 4 = (1-e 1 ) ρ 1 V (g) (8) Burada, e 1 deneyle tayin edilen porozitedir. 4.9 Hesapların basitleştirilmesi Temel bağıntı Deneyi yapılan çimentonun özgül yüzeyi, S ( cm 2 /g ), aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır: 3 ρ 10 η o (1 eo) e x o t S = S ρ (1 e) 3 e 10 xη t Burada; o o o S o Referans çimentonun özgül yüzeyi ( cm 2 /g ) (Madde 4.3.2); e Deneyi yapılan çimento yatağının porozitesi; e o Referans çimento yatağının porozitesi (Madde 4.7.2), t Deneyi yapılan çimento için ölçülen süre ( saniye ) (s), t o Referans çimentonun ölçülen üç sürenin ortalaması ( saniye ) (s) (Madde 4.7.2), ρ Deneyi yapılan çimentonun yoğunluğu ( g/cm 3 ) (Madde 4.5.3), ρ o Referans çimentonun yoğunluğu ( g/cm 3 ) (Madde 4.7.2), η Çizelge 1 den alınan deney sıcaklığındaki hava viskozitesi (Pascal saniye) ( Pa.s ), η o Referans çimento için üç sıcaklık ortalamasının (Çizelge 1) hava viskozitesi (Pascal saniye) (Pa.s) dir Belirlenen porozitenin etkisi Hem referans hem deney numunesi için e = 0,500 olarak belirlenen porozite kullanıldığında 9 No lu bağıntı aşağıdaki gibi basitleşir. (9) 10 DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

164 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım 2010 = ρ η ρ 10 x o o 10 η t S S x t o o ( cm 2 /g ) (10) Porozitesi e = 0,500 den faklı olan çimentolarda, 10 no lu bağıntı, referans çimento da o porozitede deneye tâbi tutulmamışsa kullanılmaz Kontrollü sıcaklığın etkisi Çizelge 1 de görüleceği gibi, 10x η değeri 18 C ta 0, den, 22 C ta 0, e kadar bir değişim gösterir. Belirlenen lâboratuvar şartları altında 0, değeri en fazla % 0,5 lik bir hata getirir, büyük bir olasılıkla bu hata % 0,3 veya daha az olabilir. Yapılacak basitleştirme ile aşağıdaki bağıntı elde edilir. ρo t S = S ρ t o o ( cm 2 /g ) (11) Çimento yoğunluğunun etkisi Bu basitleştirme öncelikle yoğunluk değeri ρ = 3,15 olarak varsayılan katkısız portland çimentolarında uygulanabilir. Bu varsayımın %1 e kadar hata getirdiği bilinir. CEM II, CEM III ve CEM IV sınıfı çimentoların (EN bakılmalıdır) kullanımında hatanın daha fazla artacağı kesindir Sonuçların gösterilmesi Porozite e = 0,500 olduğunda Madde deki işlemden elde edilen 4 süre ve sıcaklık sonuçları (20 ± 2) C belirlenen sıcaklık aralığında kontrol altında tutularak muayene edilir. Böyle durumlarda dört sürenin ortalaması alınarak 3 No lu veya 11 No lu bağıntıya yerleştirilir ve elde edilen (S) değeri 10 cm 2 /g a yuvarlatılıp, çimentonun özgül yüzeyi olarak kaydedilir. Bir ve aynı olan numunede, iki farklı toz yatağında yapılan incelik ölçümlerinin ortalaması arasındaki % 1 lik fark kabul edilir. Tekrarlanabilirliğin standart sapması yaklaşık olarak 50 cm 2 /g, uyarlığın standart sapması ise yaklaşık olarak 100 cm 2 /g dır. Porozitenin e = 0,500 den farklı olduğu durumlarda 9 No lu bağıntı kullanılır ve sonuç 10 cm 2 /g yuvarlatılıp, çimentonun özgül yüzeyi olarak kaydedilir. Kontrolün bozulması veya diğer sebeplerden dolayı, dört sıcaklık değeri belirlenen (20 ± 2) C un içinde değilse, (S) değeri her sıcaklık ve süre çifti için 3 No lu bağıntı (e=0,500 olduğunda) veya 9 No lu bağıntı (e 0,500 olduğunda) kullanılarak hesaplanır. Dört değerin ortalaması 10 cm 2 /g yuvarlatılıp, çimentonun özgül yüzeyi olarak kaydedilir. Not - SI birim sisteminde, çimentonun özgül yüzeyinin m 2 /kg olarak kaydedilebilmesi için S değerinin sonucunun 10 a bölünerek alınması tavsiye edilir. Çizelge 1 - Cıvanın yoğunluğu ( ρ Hg ), havanın viskozitesi (η ) ve sıcaklığın fonksiyonu a olarak ( Sıcaklık ( o C ) Civanın Yoğunluğu ( ρ Hg ) ( g/cm 3 ) Havanın Viskozitesi ( η ) ( Pa.s ) 10x η ) 10x η 16 13,560 0, , ,560 0, , ,550 0, , ,550 0, , ,550 0, , ,540 0, , ,540 0, , ,540 0, , ,540 0, , a Ara değerler lineer interpolasyonla tayin edilir. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 11

165 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım Hava jetiyle eleme yöntemi 5.1 Prensip 2,0 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen taneciklerin elek üzerinde kalan kalıntısının tayin edilmesi yöntemidir. Bu yöntem çok ince tanecikler yığının tanecik boyutu dağılımının tayininde kullanılabilir. Bu yöntem alışılagelmiş olarak 63 µm ya da 90 µm göz açıklığındaki deney elekleriyle kullanılır. Not - Tercihen ISO 565 e uygun olan diğer göz açıklığındaki elekler de kullanılabilir. 5.2 Cihazlar Hava jetiyle eleme cihazları, Şekil 2 de genel yapısı verilmektedir. Eleğin bir tarafı ile diğer tarafı arasında 2 kpa-2,5 kpa basınç farkı oluşturacak şekilde ayarlanmalıdır Deney elekleri, 200 mm çapında, göz açıklığı 63 µm ve 90 µm olan. Not - Hava jeti cihazlarının bazı çeşitleri işlemin etkili olabilmesi için standart olmayan elek çerçeveleri ve ilave contalar kullanmasını gerektirebilir. Bu şekilde kullanım söz konusu ise eleme sisteminin genel yapısı ve eleme ortamı bu standardın gereklerini sağlamalıdır Tepsi veya diğer uygun kaplar, deney numunesini içine almaya yeterli büyüklükte olan Terazi, tartma kapasitesi 25 g ve tartma doğruluğu 0,01 g olan Yumuşak fırça, eleklerin gözeneklerini temizlemek için. Örneğin deve tüyü fırça Tokmak, malzemenin cihazın kapağına yapışma durumu varsa lastik ya da plastikten yapılmış tokmak tercih edilmelidir Havalandırmalı etüv (tercihen), sıcaklığı (105 ± 5) C ta tutabilmek için termostatik kontrollü olan. Açıklamalar: 12 1 Yatak 7 Deney numunesi 2 Hazne 8 Elek üstü (iri) malzeme 3 Elek haznesi 9 Elek altı (ince) malzeme 4 Kapak 10 Hava jeti 5 Kesik ağız 11 Hava çıkışı 6 Elek 12 Basınç ayar soketi, toz başlığı ile Şekil 2 - Hava jetiyle eleme cihazı DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

166 ICS TÜRK STANDARDI TS EN 196-6/Kasım İşlem Gerekliyse, laboratuvar numunesi etüv (Madde 5.2.7) içerisinde sabit kütleye kadar kurutulur. 0,01 g hassasiyetle 25 ± 5 g çimento tartılır (m). Göz açıklığı örneğin 90 µm olan deney eleği cihazın içerisine yerleştirilir ve tartılan deney numunesinin tamamı elek içerisine boşaltılır. Tartılan deney numunesinin hiçbir şekilde kaybolmamasına (dökülmemesine) dikkat edilmelidir. Kapak kapatılır ve cihazın elektrik düğmesi açılır. Vakum üretecinin imalatçısının talimatlarında belirtilen en az değerin üstünde olup olmadığı ve kesik ağızın devrinin uygun olup olmadığı kontrol edilir. Eğer cihazın kapağına malzeme yapışırsa, kapağın üzerine tokmakla hafifçe vurulur. Eğer malzeme hava jeti hareketinin altında yığılırsa eleme işlemi yarıda kesilir ve yığınlar yumuşak bir fırça ile dağıtılır. (5 ± 0,2) dakika sonra cihazın elektrik düğmesi kapatılır ve elek dikkatlice çıkartılır. Elek üzerinde kalan malzeme uygun bir tava içerisine veya başka uygun bir kaba alınır. Eleğin gözenekleri tersinden tavaya yumuşak bir fırça ile dikkatlice temizlenir. Elek gözlerinden kalıntı malzeme fırça ile temizlenir ve elde edilen kalıntının kütlesi tayin edilir. Kütle 0,01 g a yuvarlatılarak kaydedilir. Elek tekrar cihaza yerleştirilir ve kalıntının tamamı tekrar elek içerisine alınır. Eleme ve tartma aşamaları, eleme işlemi en son noktaya ulaşıncaya kadar tekrarlanır ve en son tartılan kütle 0,01 g a yuvarlatılarak kaydedilir. 3 dakikada elekten geçen orijinal deney numunesi kütlesinin % 2 den daha fazla olmadığı durum eleme işleminin en son noktası olarak belirlenir. Kütle, ilk tartılan numunenin yüzdesi olarak, R1 % 0,1 doğrulukla ifade edilir. Bütün işlem yeni bir 25 g numune ile tekrarlanarak R2 elde edilir. Çimento kalıntısı R, R1 ve R2 nin ortalaması olarak hesaplanır, % 0,01 doğrulukla yüzde olarak ifade edilir. 5.4 Elek kontrolü Her elemeden sonra elekler temizlenmeli ve olası hasarlar için kontrol edilmelidir (örneğin, elek teli gergin olmalı, ezilmiş ve delinmiş olmamalıdır). İlaveten her 100 elemeden sonra elek kontrol edilir (Madde 3.4.2). 5.5 Sonuçların gösterilmesi Her elek üzerinde kalan kalıntının kütlesi, kütlece yüzde m(p ör. 63 yada 90 ) olarak aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır. R x100 m (P ör. 63 yada 90 ) = (12) m Burada; m R dir. Çimentonun kütlesi (g) Deney eleğinin üzerinde kalan kalıntının kütlesi (g) 5.6 Tekrarlanabilirlik ve uyarlık Yöntemin doğruluğu eleğin göz açıklığı ile artar (standart sapması azalır). 63 µm bir eleğin üzerinde kalan kalıntının tipik değerleri aşağıdaki gibidir: Tekrarlanabilirliğin standart sapması %0,1, Uyarlığın standart sapması %1,0 dir. DOGUS insaat VE TiCARET A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 13

167 TAZE BETON NUMUNE ALMA (TS EN : 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Taze betondan karma ve spot numune almanın belirlenmesi amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, taze betondan numune alma işlemlerini kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI Deney standartı olarak TS EN :2010 esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Kepçe veya numune almada kullanılan benzeri alet Kap/kaplar Termometre 5. NUMUNE ALMA Deneyler için gerekli olacağı tahmin edilen miktarın en az 1,5 katı miktarda taze beton numunesi alınır Karma Numune Alınması Kullanımdan önce bütün aletler temizlenmelidir. Gerekli sayıda numune bölümü, düzgün dağılmış şekilde harmanın her tarafından kepçe ile alınır. Hareketli karıştırıcı veya hazır beton transmikserinden boşaltılan betondan numune alınırken ilk veya en son boşaltılan kısımlardan numune alınmamalıdır. Beton harmanının yığın veya yığınlar halinde toplanması durumunda numune bölümleri, mümkünse beton derinliğine yayılarak ve en az beş farklı yerinden olmak üzere yüzeye düzgün şekilde dağılmış yerlerden alınmalıdır. Akış halindeki betondan alınacak numune bölümleri akan taze beton kütlesinin tüm genişlik ve kalınlığını temsil edecek şekilde alınmalıdır (Şekil 1). Alınan numune bölümleri kap(lar) içerisinde toplanmalıdır. Numune alma tarihi ve saati kaydedilir. Not: Hazır beton transmikserinden karma numune alınmasında, 4 numune bölümü alınması önerilir.

168 4.2 Spot Numune Alınması Kullanımdan önce bütün aletler temizlenmelidir. Numune bölümü/bölümleri, harmanın veya beton kütlesinin gerekli bir kısmından kepçe ile alınır. Akış halindeki betondan alınacak numune bölümleri akan taze beton kütlesinin tüm genişlik ve kalınlığını temsil edecek şekilde alınmalıdır. Alınan numune bölümleri bir kap içerisinde toplanır. Alınan numune bölümleri kap(lar) içerisinde toplanmalıdır. Numune alma tarihi ve saati kaydedilir. 4.3 Numune Sıcaklığının Ölçülmesi Gerekli durumlarda, kap/kaplar içerisindeki taze beton numunesinin sıcaklığı ölçülmelidir. 4.4 Numunelerin Nakliyesi, Taşınması ve Bakımı Numune alma, numunelerin nakliyesi ve taşınmasının her safhasında taze beton, kirlenme, bünyesine su girme veya su kaybetme ve aşırı sıcaklık değişimlerine karşı korunmalıdır. Taze beton özellikleri, karışımın tamamlanmasından sonraki süre içerisinde, çevre şartlarına bağlı olarak değişir. Bu değişim, taze beton deneylerinin yapılacağı veya numunenin hazırlanacağı zamana karar vermede dikkate alınmalıdır. Taze betonun kaptan/kaplardan alınması esnasında, kap/kaplar içerisinde çepere yapışan çok ince harç tabakasından başka kalıntı bırakılmamasına dikkat edilmelidir. Taze Beton Numune Alımı Şişleme (2 tabaka ve her tabakaya 25 defa şişleme) Tüm kenarlara 5 defa tokmaklama yapılması Şekil 1: Transmikserden Numune Alınması ve Küp Kalıplara Yerleştirilmesi Mala/spatula ile numune yüzeyinin düzeltilmesi

169 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Temmuz 2010 ICS BETON - TAZE BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 1: NUMUNE ALMA Testing fresh concrete - Part 1: Sampling TS EN : 2010 standardı, EN : 2009 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

170 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

171 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN : 2009 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca TS EN : 2002 nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 13 Temmuz 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın kabulü ile TS EN : 2002 iptal edilmiştir. EN "Beton - Taze beton deneyleri", standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Numune alma Bölüm 2: Çökme (slamp) deneyi Bölüm 3: Vebe deneyi Bölüm 4: Sıkıştırılabilme derecesi Bölüm 5: Yayılma tablası deneyi Bölüm 6: Yoğunluk Bölüm 7: Hava içeriğinin tayini - Basınç yöntemi Bölüm 8: Kendiliğinden yerleşen beton - Çökme (slump) - akış deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 9: Kendiliğinden yerleşen beton - V hunisi deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 10: Kendiliğinden yerleşen beton - L kutusu deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 11: Kendiliğinden yerleşen beton - Elek ayrışma deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 12: Kendiliğinden yerleşen beton - J halkası deneyi (hazırlanma aşamasındadır) UYARI Çimento su ile karıştırıldığında alkali açığa çıkar. Betonun karıştırılması esnasında kuru çimentonun gözlere, ağza ve buruna girmesini önlemek üzere tedbir alınmalıdır. Çimento hamuru veya taze betonun deri ile teması uygun koruyucu giysi kullanılarak önlenmelidir. Çimento veya betonun göze kaçması durumunda göz temiz su ile vakit geçirilmeksizin iyice yıkanmalı ve gecikilmeksizin tıbbi yardım alınmalıdır. Deriye bulaşan taze beton hemen temizlenmelidir. Bu standardın hazırlanmasında, TS EN : 2002 de aşağıda verilen değişiklikler yapılmıştır: - Yazı ve metnin gözden geçirilmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması, - Taze betondan karma ve spot numune alma yönteminin açıkça ifade edilmesi. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

172 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Terimler ve tarifleri Harman Karma numune Spot numune Numune bölümü Cihazlar Numune alma Numune alma planı Karma numune alınması Spot numune alınması Numune sıcaklığının ölçülmesi Numunelerin nakliyesi, taşınması ve bakımı Numune alma raporu...3

173 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma 1 Kapsam Bu standard taze betondan, karma (kompozit) ve spot numune alma olmak üzere iki adet numune alma işlemini kapsar. Not - Taze beton deneylerinden veya deney numunelerinin yapımından önce, taze betonun tekrar karıştırılmasıyla ilgili şartlar ilgili standardlarda verilmiştir. Numune alma ve taze betonun karıştırılma işlemi, laboratuvar ortamında yapılıyorsa, bu standardda verilenlerden farklı işlemler gerekebilir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, atıf yapılan standard ve/veya doküman yoktur. 3 Terimler ve tarifleri Bu standardda, aşağıda verilen tarifler geçerlidir. 3.1 Harman Aşağıda tarif edilen miktardaki taze beton: Bir harmanlık karıştırıcıda, bir işlem döngüsünde karıştırılan veya Sürekli karıştırıcıdan bir dakikalık sürede boşaltılan veya Bir transmikserde taşınan, ancak bir harmanlık karıştırıcının bir işlem döngüsünde karıştırılandan veya sürekli karıştırıcıdan bir dakikalık sürede boşaltılandan daha fazla miktarda olan hazır beton. 3.2 Karma numune Beton harmanı veya kütlesinin her tarafından alınmış çok sayıda numune bölümünün birleştirilip iyice karıştırılmasıyla oluşturulan taze beton miktarı. 3.3 Spot numune Beton harmanı veya kütlesinin bir bölümünden alınmış, bir veya daha fazla sayıda numune bölümünün, birleştirilip iyice karıştırılmasıyla oluşturulan taze beton miktarı. 3.4 Numune bölümü Kepçe veya numune almada kullanılan benzeri aletle tek bir işlemde alınan taze beton miktarı. 4 Cihazlar 4.1 Kepçe veya numune almada kullanılan benzeri alet, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen malzemeden yapılmış ve beton numune bölümlerini almaya uygun özellikte olan. 4.2 Kap/kaplar, numune bölümlerini içerisinde toplamak için su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen malzemeden yapılmış olan. 4.3 Termometre (tercihe bağlı), taze betonun sıcaklığını ± 1 C doğrulukla ölçmeye uygun olan. 5 Numune alma 5.1 Numune alma planı Öngörülen kullanımına bağlı olarak, alınacak numunenin karma veya spot numuneden hangisi olacağına karar verilir. Deneyler için gerekli olacağı tahmin edilen miktarın en az 1,5 katı miktarda taze beton numunesi alınır. 1

174 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Karma numune alınması Kullanımdan önce, bütün aletler temizlenmelidir. Gerekli sayıda numune bölümü, düzgün dağılmış şekilde harmanın her tarafından kepçe ile alınmalıdır. Hareketli karıştırıcı veya hazır beton transmikserinden boşaltılan betondan numune alınmasında ilk veya en son boşaltılan kısımlardan numune bölümü alınmamalıdır. Beton harmanının yığın veya yığınlar halinde toplanması durumunda numune bölümleri, mümkünse beton derinliğine yayılarak ve en az beş farklı yerinden olmak üzere yüzeye düzgün şekilde dağılmış yerlerde alınmalıdır. Alınan numune bölümleri kap/kaplar içerisinde toplanmalıdır. Numune alma tarihi ve saati kaydedilmelidir. Not - Hazır beton transmikserinden karma numune alınmasında, dört numune bölümü alınması önerilir. 5.3 Spot numune alınması Kullanımdan önce bütün aletler temizlenmelidir. Numune bölümü/bölümleri, harmanın veya beton kütlesinin gerekli kısmından kepçe ile alınmalıdır. Akış halindeki betondan alınacak numune bölümü/bölümleri, akan taze beton kütlesinin tüm genişlik ve kalınlığını temsil edecek şekilde alınmalıdır. Alınan numune bölümü/bölümleri bir kap içerisinde toplanmalıdır. Numune alma tarih ve zamanı kaydedilmelidir. 5.4 Numune sıcaklığının ölçülmesi Gerekli durumlarda, kap/kaplar içerisindeki taze beton numunesinin sıcaklığı ölçülmelidir. 5.5 Numunelerin nakliyesi, taşınması ve bakımı Numune alma, numunelerin nakliyesi ve taşınmasının her safhasında taze beton, kirlenme, bünyesine su girme veya su kaybetme ve aşırı sıcaklık değişimlerine karşı korunmalıdır Not - Taze beton özellikleri, karışımın tamamlanmasından sonraki süre içerisinde, çevre şartlarına bağlı olarak değişir. Bu değişim, taze beton deneylerinin yapılacağı veya numunenin hazırlanacağı zamana karar vermede dikkate alınmalıdır. Taze betonun kaptan/kaplardan alınması esnasında, kap/kaplar içerisinde, kap/kaplar çeperine yapışan çok ince harç tabakasından başka kalıntı bırakılmamasına dikkat edilmelidir. 6 Numune alma raporu 2) Numune alınmasından sorumlu şahıs, alınacak her numune için ayrı bir rapor düzenlemelidir. Bu raporda aşağıda verilenler yer almalıdır: a) Numunenin tanıtımı, b) Numunenin alındığı yerin tarifi, c) Numunenin alındığı tarih ve zaman (saat), d) Numunenin tipi (karma veya spot), e) Standard numune alma yönteminden olan herhangi sapma, f) Sorumlu teknik personelin, numunenin e) maddesinde verilen dışında bu standarda uygun şekilde alındığına dair beyanı. Raporda, aşağıda verilen bilgiler de bulunabilir: g) Ortam veya hava şartları, h) Numune alınması esnasındaki beton numune sıcaklığı. 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO / IEC te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 2

175 TAZE BETON YOĞUNLUK DENEYİ (TS EN : 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Sıkıştırılmış taze betonun yoğunluğunun bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, taze beton yoğunluk deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN :2010 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Kap (Kabın en küçük boyutu, betonda kullanılan iri agreganın en büyük tane anma büyüklüğünden en az dört katı kadar olmalı ancak 150 mm den küçük olmamalı ve hacmi en az 5 litre olmalıdır.) Doldurma başlığı Beton sıkıştırma cihazları İç (daldırma tipi) vibratör Titreşim masası Daire kesitli sıkıştırma çubuğu Prizmatik (kare kesitli) sıkıştırma çubuğu Kollu ve göstergeli terazi (0,01 kg doğrulukta) Düz kenarlı mastar (Kabın üst yüzeyinin en büyük iç ölçüsünden en az 100 m daha uzun olan) Kepçe Çelik mala veya perdah malası Tekrar karıştırma kabı Kürek Tokmak

176 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Numune, hazırlanan beton dizaynından TS EN e uygun olarak alınır Deney İşlemi Kap tartılır (m 1 ). Betonun kıvamı ve sıkıştırma yöntemine bağlı olarak, tam sıkışma sağlanacak şekilde, kap en az 2 veya daha fazla tabaka halinde doldurulmalıdır. Ancak, kendiliğinden sıkışan beton kullanılması durumunda kap, tek işlemle doldurulur. Doldurma başlığı kullanılıyorsa, kaba doldurulacak beton miktarı, betonun sıkıştırılmasından sonra başlık içerisinde belirli kalınlıkta beton tabakası kalacak kadar olmalıdır. Bu beton tabakasının kalınlığı, kap yüksekliğinin %10 - %20 si arasında olmalıdır. Beton kaba yerleştirildikten hemen sonra tam sıkışma elde edilecek şekilde ancak ayrışma olmayacak ve yüzeye aşırı şerbet çıkmayacak şekilde sıkıştırılır. Her tabaka mekanik sıkıştırma veya daire kesitli / prizmatik çubuk kullanılarak el ile sıkıştırma metotlardan birisi kullanılarak sıkıştırılır. Kendiliğinden sıkışan beton kullanılması durumunda, kalıbın doldurulması esnasında veya kap doldurulduktan sonra, herhangi mekanik veya elle sıkıştırma işlemi uygulanmamalıdır. Not 1: Mekanik titreşim kullanılarak ayrışma olmadan tam sıkışma sağlanması, beton yüzeyinde büyük hava kabarcıkları oluşumunun sona ermesi, yüzeyin göreceli şekilde düz ve parlak görünüm kazanmasıyla sağlanır. Not 2: Şişleme yolu ile sıkıştırma esnasında tam sıkıştırma sağlanması için her tabakaya uygulanacak vuruş sayısı beton kıvamına bağlıdır. Daire Kesitli veya Prizmatik Çubuk (Şişleme Çubuğu) Kullanılarak El ile Sıkıştırma Sıkıştırma çubuğu darbeleri, kap en kesit alanına düzgün şekilde dağıtılmalıdır. İlk tabakanın sıkıştırılmasında, çubuğun kap tabanına sertçe çarpması, diğer tabakaların sıkıştırılması esnasında da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Çökme sınıfı S1 ve S2 ye eşdeğer kıvama sahip betonlarda her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile yeterli sayıda, tipik olarak 25 darbe uygulanarak, hava cepleri veya hapsolmuş hava tahliye oluncaya kadar ancak sürüklenmiş hava çıkışına yol açmayacak sayıda şişlenmelidir. Sıkıştırma sonrasında sıkışmış hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak, ancak sürüklenmiş hava kabarcıkları korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcıkları çıkışı duruncaya ve sıkıştırma çubuğu darbelerinden geri kalan boşlukların dolması sağlanıncaya kadar, kabın dış kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulmalıdır. Yüzey Tesviyesi Doldurma başlığı kullanılmışsa, sıkıştırma işleminden hemen sonra başlık alınmalıdır. En üst tabakanın sıkıştırılmasından sonra, kap üst yüzeyi, çelik mala veya perdah malası kullanılarak tesviye edilmelidir. Yüzey düz kenarlı mastar ile sıyrılmalı ve beton seviyesi kap üst kenarları seviyesine getirilmelidir. Daha sonra kabın dış yüzeyi temizlenmelidir.

177 Tartma Kap, içindeki malzeme ile birlikte tartılır (m 2 ) Deney Sonuçlarının Hesaplanması D = mm 2 mm 1 VV D = Taze beton yoğunluğu, kg/m 3 m 1 = Kabın boş kütlesi, kg m 2 = Kabın içerisindeki beton numune ile birlikte toplam kütlesi, kg V = Kap hacmi, m 3 Taze betonun yoğunluğu, en yakın 10 kg/m 3 e yuvarlatılarak gösterilmelidir.

178 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Temmuz 2010 BETON - TAZE BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 6: YOĞUNLUK Testing fresh concrete - Part 6: Density ICS TS EN : 2010 standardı, EN : 2009 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

179 ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

180 ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN : 2009 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca TS EN : 2002 nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 13 Temmiz 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın kabulü ile TS EN : 2002 iptal edilmiştir. EN "Beton - Taze beton deneyleri", standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Numune alma Bölüm 2: Çökme (slump) deneyi Bölüm 3: Vebe deneyi Bölüm 4: Sıkıştırılabilme derecesi Bölüm 5: Yayılma tablası deneyi Bölüm 6: Yoğunluk Bölüm 7: Hava içeriğinin tayini - Basınç yöntemi Bölüm 8: Kendiliğinden yerleşen beton - Çökme (slump) - akış deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 9: Kendiliğinden yerleşen beton - V hunisi deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 10: Kendiliğinden yerleşen beton - L kutusu deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 11: Kendiliğinden yerleşen beton - Elek ayrışma deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 12: Kendiliğinden yerleşen beton - J halkası deneyi (hazırlanma aşamasındadır) UYARI Çimento su ile karıştırıldığında alkali açığa çıkar. Betonun karıştırılması esnasında kuru çimentonun gözlere, ağza ve buruna girmesini önlemek üzere tedbir alınmalıdır. Çimento hamuru veya taze betonun deri ile teması uygun koruyucu giysi kullanılarak önlenmelidir. Çimento veya betonun göze kaçması durumunda göz temiz su ile vakit geçirilmeksizin iyice yıkanmalı ve gecikilmeksizin tıbbi yardım alınmalıdır. Deriye bulaşan taze beton hemen temizlenmelidir. Bu standardın hazırlanmasında, TS EN : 2002 de aşağıda verilen değişiklikler yapılmıştır: - Yazı ve metnin gözden geçirilmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması, - Sıkıştırma işleminin detayları, - Kollu veya göstergeli terazi ve diğer deney donanımının doğruluğu. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

181 ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Prensip Cihazlar Numune alma İşlem Yoğunluğun hesaplanması Deney raporu Kesinlik...4 Ek A Kap hacminin kalibrasyonu...5

182 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 6: Yoğunluk 1 Kapsam Bu standard, sıkıştırılmış taze betonun yoğunluğunun, laboratuvar ve şantiyede tayini yöntemini kapsar. Not - Bu deney, normal vibrasyonla yerleştirilemeyen çok katı betonlara uygulanamayabilir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN Testing fresh concrete - Part 1: Sampling TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma 3 Prensip Taze beton, hacmi ve kütlesi bilinen, rijit ve sızdırmaz bir kap içerisine sıkıştırılarak yerleştirilir ve daha sonra tartılır. 4 Cihazlar 4.1 Kap, sızdırmaz ve deney esnasında şeklini koruyabilecek rijitlikte, çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen metalden yapılmış, iç yüzeyi pürüzsüz ve ağız kısmı tornalanarak düzleştirilmiş olan. Kabın ağzı ve tabanı birbirine paralel olmalıdır. Kabın en küçük boyutu, betonda kullanılan iri agreganın en büyük tane anma büyüklüğünün en az dört katı kadar olmalı ancak 150 mm den de küçük olmamalıdır. Kabın hacmi en az 5 L olmalıdır. 4.2 Doldurma başlığı, kabın betonla doldurma işlemi, kap üzerine sıkıca geçen doldurma başlığı kullanılarak kolaylaştırılabilir. 4.3 Betonu sıkıştırma cihazları, aşağıda verilenlerden herhangi birisi olabilir: a) İç (daldırma tipi) vibratör: En düşük frekansı, yaklaşık olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olmalıdır. Vibratör ucunun çapı, kabın en küçük boyutunun 1/4'ünü geçmemelidir. b) Titreşim masası: En düşük frekansı yaklaşık olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olmalıdır. c) Daire kesitli sıkıştırma çubuğu: Çelikten yapılma, yaklaşık olarak çapı 16 mm, uzunluğu 600 mm olan ve ucu yuvarlatılmış düz çubuk. d) Prizmatik (kare kesitli) sıkıştırma çubuğu: Çelikten yapılma, yaklaşık olarak en kesiti 25 mm x 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan düz çubuk. 4.4 Kollu veya göstergeli terazi, sıkıştırılmış beton kütlesini, 0,01 kg doğrulukla tayin etmeye uygun olan. 4.5 Düz kenarlı mastar, çelikten yapılmış, deneyde kullanılan kabın üst yüzünün en büyük iç ölçüsünden en az 100 mm daha uzun olan. 4.6 Kepçe, yaklaşık olarak 100 mm genişlikte olan. 4.7 Çelik mala veya perdah malası 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 1

183 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Tekrar karıştırma kabı, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapılmış, rijit, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağızlı kürek kullanılarak, betonun tamamıyla tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır. 4.9 Kürek, kare ağızlı olan. Not - Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir Tokmak, yüzeyi yumuşak malzemeden yapılmış olan. 5 Numune alma Beton numunesi EN e uygun olarak alınmalıdır. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak veya Milli Ek NA da belirtilen eşdeğer tekrar karıştırma işlemi kullanılarak tekrar yeniden karıştırılmalıdır. 6 İşlem 6.1 Kap hacminin kalibrasyonu Kap hacmi (V), Ek A da tarif edilen şekilde kalibre edilmelidir. 6.2 Kap kütlesi Kütlesini (m 1 ) belirlemek üzere, kap tartılır ve elde edilen değer kaydedilir. 6.3 Kabın doldurulması Betonun kıvamı ve sıkıştırma yöntemine bağlı olarak, tam sıkışma sağlanacak şekilde, kap, iki veya daha fazla tabaka halinde doldurulmalıdır. Ancak kendiliğinden sıkışan beton kullanılması durumunda kap, tek işlemle doldurulmalıdır. Doldurma başlığı kullanılıyorsa, kaba doldurulacak beton miktarı, betonun sıkıştırılmasından sonra başlık içerisinde belirli kalınlıkta beton tabakası kalacak kadar olmalıdır. Bu beton tabakasının kalınlığı, kap yüksekliğinin % 10 ile % 20 si arasında olmalıdır. 6.4 Betonun sıkıştırılması Genel Beton, kaba yerleştirildikten hemen sonra, tam sıkışma elde edilecek, ancak ayrışma olmayacak ve yüzeye aşırı şerbet çıkmayacak şekilde sıkıştırılır. Her beton tabakası, Madde veya Madde te tarif edilen yöntemlerden herhangi birisi kullanılarak sıkıştırılır. Kendiliğinden sıkışan beton kullanılması durumunda, kabın doldurulması esnasında veya kap doldurulduktan sonra, herhangi mekanik veya elle sıkıştırma işlemi uygulanmamalıdır. Not 1 - Mekanik titreşim (vibrasyon) kullanılarak, ayrışma olmadan tam sıkışma sağlanması, beton yüzeyinde büyük hava kabarcıkları oluşumunun sona ermesi, yüzeyin göreceli şekilde aşırı ayrışma olmaksızın düz ve parlak görünüm kazanmasıyla sağlanır. Not 2 - Farklı kıvamlara sahip olan veya farklı büyüklüklerdeki kaplara doldurulacak betonların sıkıştırılması için daha fazla kılavuz bilgi, Milli Ek NA da verilmiş olabilir Mekanik sıkıştırma İç vibratör ile sıkıştırma Vibratör, betonda tam sıkıştırma sağlamaya yeterli olan en az süre kadar uygulanmalıdır. Sürüklenmiş havanın tahliyesine yol açacak şekilde aşırı vibrasyondan kaçınılmalıdır. Not - Kaba zarar vermemeye dikkat edilmelidir. Doldurma başlığı kullanılması önerilir. Vibratör düşey tutulmalı, kap tabanına ve yan yüzlere temas ettirilmemelidir. 2 ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

184 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Laboratuvar deneyleri, iç vibratör kullanılması esnasında, sürüklenmiş hava miktarında kayba neden olmaması için büyük itina gerektiğini göstermiştir Titreşim masası ile sıkıştırma Titreşim, betonda tam sıkıştırma sağlamaya yeterli olacak en az süre kadar uygulanmalıdır. Tercihan, kap masaya kelepçelenmeli veya sıkıca bastırılarak oynaması önlenmelidir. Sürüklenmiş havanın tahliyesine yol açacak şekilde aşırı vibrasyondan kaçınılmalıdır Daire kesitli veya prizmatik çubuk kullanılarak el ile sıkıştırma Sıkıştırma çubuğu darbeleri, kap en kesit alanına düzgün şekilde dağıtılmalıdır. İlk tabakanın sıkıştırılmasında, çubuğun kap tabanına sertçe çarpması, diğer tabakaların sıkıştırılması esnasında da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Çökme sınıfı S1 ve S2 ye eşdeğer kıvama sahip betonlarda her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile yeterli sayıda, tipik olarak 25 darbe uygulanarak, hava cepleri veya hapsolmuş hava tahliye oluncaya kadar ancak sürüklenmiş hava çıkışına yol açmayacak sayıda şişlenmelidir. Sıkıştırma sonrasında sıkışmış hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak, ancak sürüklenmiş hava kabarcıkları korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcıkları çıkışı duruncaya ve sıkıştırma çubuğu darbelerinden geri kalan boşlukların dolması sağlanıncaya kadar, kabın dış kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulmalıdır. 6.5 Yüzey tesviyesi Doldurma başlığı kullanılmışsa, sıkıştırma işleminden hemen sonra başlık alınmalıdır. En üst tabakanın sıkıştırılmasından sonra, kap üst yüzeyi, çelik mala veya perdah malası kullanılarak tesviye edilmelidir. Yüzey düz kenarlı mastar ile sıyrılmalı ve beton seviyesi kap üst kenarları seviyesine getirilmelidir. Daha sonra kabın dış yüzeyi temizlenmelidir. 6.6 Tartma Kap, içindekilerle birlikte tartılarak kütlesi tayin edilir (m 2 ) ve sonuç kaydedilir. 7 Yoğunluğun hesaplanması Yoğunluk, aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanır: m2 - m1 D = V Burada; D : Taze betonun yoğunluğu, kg/m 3, m 1 : Kabın boş kütlesi, kg, m 2 : Kabın, içerisindeki beton numune ile birlikte toplam kütlesi, kg, V : Kabın hacmi, m 3 dir. Taze betonun yoğunluğu, en yakın 10 kg/m 3 e yuvarlatılarak gösterilmelidir. 8 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağıda verilenler bulunmalıdır: a) Deney numunesinin detaylı tanıtımı, b) Deneyin yapıldığı yer, c) Deneyin yapıldığı tarih, d) Sıkıştırma yöntemi, e) Taze betonun, hesaplanan yoğunluğu, kg/m 3, f) Standart deney yönteminden herhangi bir sapma, g) Standart deney yönteminden herhangi bir sapma (f Maddesi) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafından deneyin bu standarda uygun yapıldığına dair imzalı beyan, 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten, TS EN ISO/IEC de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 3

185 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Deney raporunda aşağıda verilenler de bulunabilir: h) Deney anında beton numunenin sıcaklığı, i) Deneyin günün hangi saatinde yapıldığı (zamanı), j) Betonun işlenebilirliği. 9 Kesinlik Kesinlik verileri Çizelge 1 de verilmiştir. Bu değerler aynı beton harmanından alınmış ve sıkıştırma çubuğu kullanılarak şişleme yoluyla sıkıştırılmış numunelerdeki yoğunluk ölçümlerine, her deney sonucunun tek yoğunluk tayininden elde edilmesi şartıyla uygulanır. Çizelge 1 Taze beton yoğunluk ölçümleri için kesinlik verileri Seviye kg/m ila 2400 Tekrarlanabilirlik şartları s r r kg/m 3 kg/m 3 Uyarlık şartları s R R kg/m 3 kg/m 3 5, ,2 29 Not 1 - Kesinlik verileri 1987 yılında İngiltere de yapılan deneysel çalışmanın bir kısmı olarak belirlenmiştir. Kesinlik verileri, BS 1881 de tarif edilen deneylerden elde edilmiştir. Deneyde 16 farklı teknisyen kullanılmıştır. Değerlendirmede kullanılan beton, portland çimentosu (PÇ), Thames Vadisinden alınan kum ve yine aynı yerden alınan 10 mm ve 20 mm lik iri agrega (çakıl) ile hazırlanmıştır (Prizmatik çubuk kullanılarak şişleme yoluyla elle sıkıştırma uygulanmıştır). Not 2 - Deneylerde, aşağıda ölçüleri verilen BS 1881: Bölüm 107 ye uygun kap kullanılmıştır. Anma hacmi : 0,01 m 3 İç çapı : (200 ± 1,5) mm İç yüksekliği : (320 ± 1,5) mm En düşük et kalınlığı : 4 mm Duvar ve taban birleşim yeri yarıçapı : 20 mm Not 3 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, aynı teknisyen tarafından, aynı numunede aynı cihaz kullanılarak, uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak, tekrarlanabilirlik değeri, r yi 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 4 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, iki ayrı teknisyen tarafından, aynı numunede her teknisyen kendi cihazını kullanarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri R yi 20 defada en fazla 1 defa geçer. Not 5 - Kesinlik verileri, taze betondan numune alınması ve taze betonun yoğunluğunun belirlenmesini kapsar Not 6 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve kesinlikle ilgili olarak kullanılan istatistiki terimlerin tarifleri için ISO 5725 e başvurulmalıdır. 4 ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

186 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 A.1 Cihazlar Ek A Kap hacminin kalibrasyonu A.1.1 Kollu veya göstergeli terazi, kabı, boş ve su dolu halde, 0,01 kg doğrulukla tartmaya yeterli olan. A.1.2 Cam levha A.2 İşlem Boş kap ve cam levha 0,01 kg doğrulukla tartılır ve ölçülen kütleleri kaydedilir. Kap yatay bir yüzeye yerleştirilir ve (20 ± 5) C sıcaklıktaki su ile su, kabın üst kenarlarından taşıncaya kadar doldurulur. Cam levha, altında herhangi hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek kap üzerine yerleştirilir. Kap, içerisindeki su ve üzerindeki cam levha ile birlikte 0,01 kg doğrulukla tartılır ve ölçülen kütle kaydedilir. Kabı doldurmak için gerekli su kütlesi (kg), 998 kg / m 3 e bölünerek kap hacmi hesaplanır. Kabın hacmi (V), m 3 olarak 0,01 dm 3 olarak gösterilir. ESMA KORKUTATA'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 5

187 TAZE BETON ÇÖKME (SLUMP) DENEYİ (TS EN : 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Taze betonun kıvamının çökme (slump) deneyi ile bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, taze betonda çökme (slump) deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN :2010 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Kalıp Taban çapı : (200 ± 2) mm Üst yüz çapı : (100 ± 2) mm Yükseklik : (300 ± 2) mm Kalıbın alt ve üst yüzü, açık, birbirine paralel ve kalıp boyuna eksenine dik olmalıdır. Deney esnasında kalıbı oynamaz şekilde tutmak için, kalıbın üst yüzüne yakın iki adet tutma parçası ve tabana yakın tespit kelepçeleri veya ayakla basma parçaları bulunmalıdır. Tabana tespit kelepçeleriyle tutturulmuş kalıp kullanımına, kelepçelerin, gevşetilerek kalıbı serbest bırakması esnasında, kalıbı oynatmaması veya beton çökmesine etki etmemesi şartıyla izin verilir. Sıkıştırma (şişleme) çubuğu (600 ± 5 mm uzunlukta ve 16 ± 1 mm çapında, ucu yuvarlatılmış, daire kesitli düz çelikten yapılmış çubuk) Huni doldurma başlığı (tercihe bağlı) (Su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen metalden yapılmış ve kalıp üzerine yerleştirilebilmesi için geçme bileziği olan başlık) Cetvel (5 mm den daha büyük olmayan aralıklarla, 0 mm 300 mm ye kadar bölümlenmiş olan) Taban plakası/yüzeyi Tekrar karıştırma kabı Kürek ve Kepçe Nemli bez Kronometre veya saat

188 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Numune, hazırlanan beton dizaynından TS EN e göre alınır. Deney uygulanmadan önce beton deney numunesi, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır Deney İşlemi Kalıbın iç yüzeyi ile taban plakası, yüzeyde serbest su kalmayacak şekilde nemlendirilir ve kalıp, yatay konumdaki taban plakası/yüzeyi üzerine yerleştirilir. Kalıp, betonun doldurulması esnasında, tabana kelepçelenerek veya iki ayak basma parçasına basılarak taban plakası/yüzeyine sıkıca sabitlenir. Taze beton, kalıba eşit kalınlıkta üç tabaka halinde ve her tabakanın sıkıştırılmış durumdaki kalınlığı, kalıp yüksekliğinin yaklaşık olarak 1/3 ü olacak şekilde doldurulur. Doldurma esnasında her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile 25 defa şişlenerek sıkıştırılır. Sıkıştırma çubuğu darbeleri, her tabakanın yüzey alanına düzgün dağılmalıdır. En alt tabakanın sıkıştırılması esnasında, darbelerin yüzeye düzgün dağıtılması için, sıkıştırma çubuğunun düşey doğrultuya göre hafifçe yatırılması ve darbelerden en az yarısının kenardan merkeze doğru spiral oluşturacak noktalara vurulması gerekir. Bu tabaka, çubuk darbeleri, tabaka derinliğini tamamen kat edecek şekilde ancak çubuğun tabana çarpmamasına dikkat edilerek sıkıştırılır. İkinci ve son tabaka, bütün derinliğince, sıkıştırma çubuğu bir alt tabakaya da hafifçe işleyecek şekilde sıkıştırılmalıdır. En üst tabakanın doldurulması ve sıkıştırılmasında, sıkıştırma işlemine başlanılmadan önce beton seviyesinin kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması sağlanmalıdır. En üst tabakanın sıkıştırılması esnasında, taze beton seviyesinin, kalıp üst yüz seviyesinden daha aşağıya düşmesi halinde, beton seviyesinin sürekli olarak kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması sağlanacak şekilde beton ilave edilmelidir. Sıkıştırma işleminin tamamlanmasından sonra, kalıp üst seviyesinden taşan fazla beton, sıkıştırma çubuğuna kesme ve yuvarlama hareketleri (mastar hareketi benzeri) yaptırılarak sıyrılıp alınmalı ve yüzey tesviye edilmelidir. Taban plakası/yüzeyine dökülen beton temizlenir. Kalıp, el tutamaklarından tutularak, düşey şekilde yukarıya doğru çekilerek alınır. Kalıbın çekilme işlemi 2-5 saniye süre arasında tamamlanmalı, kalıp sabit hızda çekilmeli, bu esnada beton kütlesine, parçalanmaya sebep olabilecek yanal hareket veya burulma hareketi yaptırılmamalıdır. Tüm deney işlemi, betonun kalıba doldurulmaya başlanılmasından, kalıbın çekilerek alınmasına kadar herhangi bir kesinti olmaksızın 150 saniyede tamamlanmalıdır. Kalıbın alınmasından hemen sonra, kalıp üst yüzey seviyesi ile çöken beton kütlesinin en yüksek noktası arasındaki çökme mesafesi (h) kaydedilir (Şekil 1).

189 Not: Taze beton kıvamı, olabilecek rutubet kaybı veya çimento hidratasyonu nedeniyle zamanla değişir. Bu nedenle birbiriyle kıyaslanabilecek sonuçlar alınabilmesi için farklı numuneler üzerinde yapılacak deneylerin, karışımdan sonra sabit bir süre içerisinde (30 dk sonra gibi) yapılması gereklidir Deney Sonuçlarının Hesaplanması Deney, ancak taze beton çökmesinin düzgün şekilde gerçekleşmesi halinde geçerli olur. Düzgün çökme, yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi, beton kütlesinin deney sonunda, bütün olarak ve simetrik şekilde kalmasını ifade eder. Numunenin Şekil 2 deki gösterildiği gibi kayması halinde, yeni numune kullanılarak deney tekrarlanmalıdır. Ardı ardına yapılan iki deneyde de beton kütlesinden kayarak ayrılan parça olması, taze betonun düzgün çökme deneyi yapılması için gerekli plastiklik ve kohezyona sahip olmadığını gösterir. Düzgün çökme meydana gelen deneyde, çökme değeri (h), Şekil 1 de gösterildiği gibi ölçülüp, en yakın 10 mm ye yuvarlatılarak kaydedilir. Şekil 1: Çökmenin (Slump) Ölçülmesi Şekil 2: Çökme Şekilleri

190 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD BETON - TAZE BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 2: ÇÖKME (SLUMP) DENEYİ Testing fresh concrete - Part 2: Slump test TS EN Temmuz 2010 ICS TS EN : 2010 standardı, EN : 2009 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

191 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR. AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

192 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN : 2009 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca TS EN : 2002 nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 13 Temmuz 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın kabulü ile TS EN : 2002 iptal edilmiştir. EN "Beton - Taze beton deneyleri", standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Numune alma Bölüm 2: Çökme (slump) deneyi Bölüm 3: Vebe deneyi Bölüm 4: Sıkıştırılabilme derecesi Bölüm 5: Yayılma tablası deneyi Bölüm 6: Yoğunluk Bölüm 7: Hava içeriğinin tayini - Basınç yöntemi Bölüm 8: Kendiliğinden yerleşen beton - Çökme (slump) - akış deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 9: Kendiliğinden yerleşen beton - V hunisi deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 10: Kendiliğinden yerleşen beton - L kutusu deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 11: Kendiliğinden yerleşen beton - Elek ayrışma deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 12: Kendiliğinden yerleşen beton - J halkası deneyi (hazırlanma aşamasındadır) UYARI Çimento su ile karıştırıldığında alkali açığa çıkar. Betonun karıştırılması esnasında kuru çimentonun gözlere, ağza ve buruna girmesini önlemek üzere tedbir alınmalıdır. Çimento hamuru veya taze betonun deri ile teması uygun koruyucu giysi kullanılarak önlenmelidir. Çimento veya betonun göze kaçması durumunda göz temiz su ile vakit geçirilmeksizin iyice yıkanmalı ve gecikilmeksizin tıbbi yardım alınmalıdır. Deriye bulaşan taze beton hemen temizlenmelidir. Bu standardın hazırlanmasında, TS EN : 2002 de aşağıda verilen değişiklikler yapılmıştır: - Yazı ve metnin gözden geçirilmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması, - Kalıbın çekilme işlemi için müsaade edilen süre (5-10) saniyeden (2-5) saniyeye indirilmiştir. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

193 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Prensip Cihazlar Deney numunesi İşlem Deney sonuçları Deney raporu Kesinlik...4 AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

194 AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

195 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 2: Çökme (slump) deneyi 1 Kapsam Bu standard, taze beton kıvamının, çökme (slump) deneyi ile tayini yöntemini kapsar. Çökme deneyi, 10 mm ile 210 mm arasında çökme değerine sahip betonların kıvamındaki değişimlere duyarlıdır. Bu sınırlar dışında, çökme değerinin ölçülmesi yoluyla kıvam tayini uygun değildir ve bu durumda diğer kıvam tayini deneyleri kullanılmalıdır. Deney esnasında, taze betondaki çökmenin, kalıbın (çökme hunisinin) çekilmesinden sonraki bir dakikalık süreden sonra da devam etmesi, çökme deneyinin bu betonun kıvamını tayin etmek için uygun olmadığını gösterir. Agrega en büyük tane büyüklüğü 40 mm den daha fazla olan betonlarda çökme deneyi uygun değildir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN Testing fresh concrete - Part 1: Sampling TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma 3 Prensip Taze beton, kesik huni şekilli kalıp içerisine sıkıştırılarak doldurulur. Kalıbın yukarı doğru çekilerek alınmasından sonra, taze beton kütlesindeki çökme mesafesi, betonun kıvam ölçüsü olarak kullanılır. 4 Cihazlar 4.1 Kalıp, deney numunesi oluşturmak üzere, çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen ve 1,5 mm veya daha kalın metalden yapılmış olan. Kalıp iç yüzeyinde perçin başlığı benzeri çıkıntı olmamalı, iç yüzey düzgün olmalı ve yüzeyde oyuk, çentik bulunmamalıdır. Kalıp aşağıda verilen iç ölçülere sahip, içi boş, kesik huni şeklinde olmalıdır: Taban çapı : (200 ± 2) mm, Üst yüz çapı : (100 ± 2) mm, Yükseklik : (300 ± 2) mm. Kalıbın alt ve üst yüzü, açık, birbirine paralel ve kalıp boyuna eksenine dik olmalıdır. Deney esnasında kalıbı oynamaz şekilde tutmak için, kalıbın üst yüzüne yakın iki adet tutma parçası ve tabana yakın tespit kelepçeleri veya ayakla basma parçaları bulunmalıdır. Tabana tespit kelepçeleriyle tutturulmuş kalıp kullanımına, kelepçelerin, gevşetilerek kalıbı serbest bırakması esnasında, kalıbı oynatmaması veya beton çökmesine etki etmemesi şartıyla izin verilir. 4.2 Sıkıştırma (şişleme) çubuğu, (600 ± 5) mm uzunlukta ve (16 ± 1) mm çapında, ucu yuvarlatılmış, daire kesitli düz çelikten yapılmış olan. 4.3 Huni doldurma başlığı (tercihe bağlı), su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen metalden yapılmış, Madde 4.1 de tarif edilen kalıp üzerine yerleştirilebilmesi için geçme bileziği olan. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 1

196 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Cetvel, 5 mm den daha büyük olmayan aralıklarla, 0 mm den 300 mm ye kadar bölümlenmiş olan. Sıfır çizgisi cetvelin en ucunda bulunmalıdır. 4.5 Taban plakası/yüzeyi, kalıbın üzerine yerleştirileceği, su emmeyen, esnemeyen düz plaka veya diğer yüzey. 4.6 Tekrar karıştırma kabı, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikteki malzemeden yapılmış, rijit, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağızlı kürek kullanılarak, betonun tamamıyla tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır. 4.7 Kürek, kare ağızlı olan. Not - Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir. 4.8 Nemli bez. 4.9 Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte olan Kronometre veya saat, süreyi 1 saniye doğrulukla ölçebilen. 5 Deney numunesi Beton deney numunesi, EN e uygun olarak alınmalıdır. Deney uygulanmadan önce, beton deney numunesi, tekrar karıştırma kabı içerisinde, kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır. Not - Alternatif numune alma işlemi, betonun kullanım yerinde geçerli, millî standardlarda veya hükümlerde verilebilir. 6 İşlem Kalıbın iç yüzeyi ile taban plakası, yüzeyde serbest su kalmayacak şekilde nemlendirilir ve kalıp, yatay konumdaki taban plakası/yüzeyi üzerine yerleştirilir. Kalıp, betonun doldurulması esnasında, tabana kelepçelenerek veya iki ayak basma parçasına basılarak taban plakası/yüzeyine sıkıca tespit edilir. Taze beton, kalıba eşit kalınlıkta üç tabaka halinde ve her tabakanın sıkıştırılmış durumdaki kalınlığı, kalıp yüksekliğinin yaklaşık olarak 1/3 ü olacak şekilde doldurulur. Doldurma esnasında her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile 25 defa şişlenerek sıkıştırılır. Sıkıştırma çubuğu darbeleri, her tabakanın yüzey alanına düzgün dağılmalıdır. En alt tabakanın sıkıştırılması esnasında, darbelerin yüzeye düzgün dağıtılması için, sıkıştırma çubuğunun düşey doğrultuya göre hafifçe yatırılması ve darbelerden en az yarısının kenardan merkeze doğru spiral oluşturacak noktalara vurulması gerekir. Bu tabaka, çubuk darbeleri, tabaka derinliğini tamamen kat edecek şekilde ancak çubuğun tabana çarpmamasına dikkat edilerek sıkıştırılır. İkinci ve son tabaka, bütün derinliğince, sıkıştırma çubuğu bir alt tabakaya da hafifçe işleyecek şekilde sıkıştırılmalıdır. En üst tabakanın doldurulması ve sıkıştırılmasında, sıkıştırma işlemine başlanılmadan önce beton seviyesinin kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması sağlanmalıdır. En üst tabakanın sıkıştırılması esnasında, taze beton seviyesinin, kalıp üst yüz seviyesinden daha aşağıya düşmesi halinde, beton seviyesinin sürekli olarak kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması sağlanacak şekilde beton ilave edilmelidir. Sıkıştırma işleminin tamamlanmasından sonra, kalıp üst seviyesinden taşan fazla beton, sıkıştırma çubuğuna kesme ve yuvarlama hareketleri (mastar hareketi benzeri) yaptırılarak sıyrılıp alınmalı ve yüzey tesviye edilmelidir. Taban plakası/yüzeyine dökülen beton temizlenir. Kalıp, el tutamaklarından tutularak, düşey şekilde yukarıya doğru çekilerek alınır. Kalıbın çekilme işlemi (2-5) saniye sürede tamamlanmalı, kalıp sabit hızda çekilmeli, bu esnada beton kütlesine, parçalanmaya sebep olabilecek yanal hareket veya burulma hareketi yaptırılmamalıdır. Tüm deney işlemi, betonun kalıba doldurulmaya başlanılmasından, kalıbın çekilerek alınmasına kadar herhangi bir kesinti olmaksızın 150 saniyede tamamlanmalıdır. 2 AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

197 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Kalıbın alınmasından hemen sonra, kalıp üst yüzey seviyesi ile çöken beton kütlesinin en yüksek noktası arasındaki çökme mesafesi (h), Şekil 1 de gösterildiği gibi ölçülerek kaydedilmelidir. Not - Taze beton kıvamı, olabilecek rutubet kaybı veya çimento hidratasyonu nedeniyle zamanla değişir. Bu nedenle birbiriyle kıyaslanabilecek sonuçlar alınabilmesi için farklı numuneler üzerinde yapılacak deneylerin, karışımdan sonra sabit bir süre içerisinde yapılması gereklidir. 7 Deney sonuçları Deney, ancak taze beton çökmesinin düzgün şekilde gerçekleşmesi halinde geçerli olur. Düzgün çökme, Şekil 2 (a) da gösterildiği gibi, beton kütlesinin deney sonunda, bütün olarak ve simetrik şekilde kalmasını ifade eder. Numunenin Şekil 2 (b) de gösterildiği gibi kayması halinde, yeni numune kullanılarak deney tekrarlanmalıdır. Ardı ardına yapılan iki deneyde de beton kütlesinden kayarak ayrılan parça olması, taze betonun düzgün çökme deneyi yapılması için gerekli plastiklik ve kohezyona sahip olmadığını gösterir. Düzgün çökme meydana gelen deneyde, çökme değeri (h), Şekil 1 de gösterildiği gibi ölçülüp, en yakın 10 mm ye yuvarlatılarak kaydedilir. Şekil 1 - Çökmenin ölçülmesi a) Düzgün çökme (b) Kayma meydana gelmiş çökme Şekil 2 - Çökme şekilleri AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 3

198 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Deney raporu 2) Deney raporunda aşağıda verilenler bulunmalıdır: a) Deney numunesinin tanıtımı, b) Deneyin yapıldığı yer, c) Deneyin yapıldığı tarih, d) Çökme şekli (tipi) - Düzgün / kayma oluşmuş, e) Ölçülen düzgün çökme değeri, en yakın 10 mm ye yuvarlatılarak, f) Standard deney yönteminden herhangi sapma, g) Standard deney yönteminden herhangi sapma (f maddesi) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafından deneyin bu standarda uygun yapıldığına dair imzalı beyan, Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler de bulunabilir : h) Deney anındaki beton sıcaklığı, i) Deneyin yapılma zamanı (saati). 9 Kesinlik Kesinlik verileri Çizelge 1 de verilmiştir. Bu değerler aynı beton harmanından alınmış numunelerdeki çökme ölçümlerine, her deney sonucunun tek çökme tayininden elde edilmesi şartıyla uygulanır. Her deney sonucunun benzer çökme tayinlerinin ortalaması alınarak elde edilmesi durumunda uygulanacak değerler Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 1 - Çökme ölçümleri için kesinlik verileri (tek tayin) Aralık (mm) Tekrarlanabilirlik şartları s r r (mm) (mm) Uyarlık şartları s R R (mm) (mm) ,8 16 9,0 25 Çizelge 2 - Çökme ölçümleri için kesinlik verileri (birden çok benzer tayin) Aralık (mm) Tekrarlanabilirlik şartları s r r (mm) (mm) Uyarlık şartları s R R (mm) (mm) ,1 11 8,0 22 Not 1 - Kesinlik verileri 1987 yılında İngiltere de yapılan deneysel çalışmanın bir kısmı olarak belirlenmiştir. Kesinlik verileri, BS 1881 de tarif edilen deneylerden elde edilmiştir. Deneyde 16 farklı teknisyen kullanılmıştır. Değerlendirmede kullanılan beton, portland çimentosu (PÇ), Thames Vadisinden alınan kum ve yine aynı yerden alınan 10 mm ve 20 mm lik iri agrega (çakıl) ile hazırlanmıştır. Not 2 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, aynı teknisyen tarafından, aynı numune üzerinde aynı cihaz kullanılarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri r yi, 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 3 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, iki ayrı teknisyen tarafından, aynı numune üzerinde her teknisyen kendi cihazını kullanarak, uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri R yi, 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 4 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve kesinlikle ilgili olarak kullanılan istatistiki terimlerin tarifleri için ISO 5725 e başvurulmalıdır. 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO / IEC te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 4 AYSON GEOTEKNiK VE DENiZ insaat A.S'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

199 TAZE BETON HAVA MUHTEVASININ TAYİNİ BASINÇ ÖLÇME YÖNTEMİ (TS EN : 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ En büyük tane büyüklüğü 63 mm ye kadar olan taze betonun hava muhtevasının bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, taze betonda hava muhtevası tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN :2010 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Basınç ölçer Beton sıkıştırma cihazları Kepçe Mala veya perdah malası Tekrar karıştırma kabı Kürek Şırınga (Hava ölçer kabına A veya B vanasından su enjekte etmek için) Tokmak Doldurma Başlığı

200 5. DENEY YÖNTEMLERİ Boyle - Mariotte kanununa göre çalışan iki farklı cihazın kullanıldığı iki farklı deney yöntemi mevcuttur. Deneyde uygulanan işleme göre bu yöntemler, su sütunu yöntemi ve basınç ölçme yöntemi olup, deneyde kullanılan cihazlar, su sütunu göstergeli ve basınç ölçer göstergelidir. Su Sütunu Yöntemi Su sızdırmaz kap içerisine sıkıştırılarak yerleştirilmiş, belirli hacimdeki taze beton üzerine, önceden belirlenmiş yüksekliğe kadar su ilave edilir ve su üzerine önceden belirlenmiş hava basıncı uygulanır. Taze beton numunesi içerisinde bulunan hava hacminde, sıkışma nedeniyle meydana gelen azalma, beton içerisindeki hava yüzdesine göre kalibre edilmiş su sütununun, seviyesindeki düşme miktarı gözlenerek ölçülür. Basınç Ölçme Yöntemi Bilinen basınç ve hacimdeki hava, sızdırmaz kap içerisinde bulunan, hava muhtevası bilinmeyen taze beton üzerine aktarılır. Basınçölçer göstergesi, son basınçta, hava yüzdesini gösterecek şekilde kalibre edilmiştir. Not: Bu standartta tarif edilen deney yöntemleri, hafif agregalar, yüksek fırın cürufu agregalar veya yüksek boşluk oranına sahip agregalarla yapılmış betonlara uygulanmaz. Bunun nedeni, bu tür betonlarda, agrega düzeltme katsayısının, betona sürüklenmiş hava miktarına kıyasla yüksek olmasıdır. Bu deney talimatı basınç ölçme yöntemi kullanılarak yapılan hava muhtevası tayinini açıklamaktadır. 6. Basınç Ölçme Yöntemi Cihazlar Kap, silindir şekilli, çimento hamurundan kısa sürede etkilenmeyen çelik veya diğer rijit metalden yapılmış, anma hacmi en az 5 litre ve çap / yükseklik oranı 0,75 den az, 1,25 den fazla olmaz. Kabın çevresinde oluşturulan flanşın dış kenarı ve üst yüzü ile silindirik kabın iç yüzü, pürüzsüz olması için tornalanmış olmalıdır. Kap, su sızdırmaz olmalı, ek olarak, kap ve kapak sistemi, yaklaşık 0,2 MPa deney basıncına uygun olmalıdır. Kapak düzeneği, çimento hamurundan kısa sürede etkilenmeyen çelik veya diğer rijit metalden yapılmış, flanşlı, rijit kapak. Flanşın dış kenarı ve alt yüzü ile kapağın iç yüzü, pürüzsüz olması için tornalanmış olmalıdır. Kapakta, silindirik kaba kilitlenebilmesi için kelepçe sistemi bulunmalı, sistem, kilitlenme sonrasında kap ve kapak flanşları arasında hava kalmayacak şekilde basınç sızdırmazlık temin etmelidir. Basınç Ölçer, kapak düzeneğine monte edilmiş, % 0 dan başlayarak en az % 8 e ve tercihen % 10 a kadar hava muhtevasını gösterecek şekilde kalibre edilmiş olmalıdır. Farklı hava yüzdesi seviyelerinde bölümleme aralıkları % 0 - % 3 seviyesinde % 0,1, % 3 - % 6 seviyesinde % 0,2 ve % 6 - %10 seviyesinde % 0,5 olmalıdır.

201 Hava pompası, kapak düzeneği içerisine monte edilmiştir. Betonu Sıkıştırma Cihazları İç vibratör, en küçük frekansı yaklaşık olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olan. Vibratör daldırma ucunun çapı, deney numunesinin en küçük boyutunun 1/4 ini geçmemelidir. Titreşim masası, en düşük frekansı yaklaşık olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olan masadır. Daire kesitli sıkıştırma çubuğu (şişleme çubuğu), çelikten yapılmış, düz, yaklaşık olarak çapı 16 mm, uzunluğu 600 mm olan ve ucu yuvarlatılmış çubuktur. Prizmatik (kare kesitli) sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz, yaklaşık olarak kesit ölçüleri 25mm X 25mm ve uzunluğu 380 mm olan çubuktur. Not: NÖMAYG Merkez Laboratuvarında Basınç Ölçme Yöntemi ' kullanılmaktadır.

202 7. DENEY YAPILIŞI 7.1. Numune Hazırlanması Numune, hazırlanan beton dizaynından TS EN e göre alınır. Deney uygulanmadan önce beton deney numunesi, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır Deney İşlemi Beton, içerisinde mümkün olduğu kadar hapsolmuş hava kalmayacak şekilde, hava ölçer kabına, kepçe ile doldurulur. Taze beton kıvamı ve sıkıştırma yöntemine bağlı olarak beton kaba, mekanik veya sıkıştırma çubuğu ile sıkıştırma yöntemlerinden herhangi birisi kullanılarak, tam sıkışma elde edilecek şekilde bir veya daha çok sayıda tabaka halinde doldurulur. Tipik olarak, çökme sınıfı S3 e veya daha yüksek sınıfa tekabül eden kıvama sahip taze beton kaba tek tabaka halinde doldurulur. Kendiliğinden yerleşen beton kullanılması durumunda, beton kaba tek bir işlemle doldurulmalı ve doldurma işlemi esnasında veya sonrasında herhangi mekanik sıkıştırma işlemi uygulanmamalıdır. Not 1: Aşırı ayrışma olmaması şartıyla betonda tam sıkışma, mekanik vibrasyon uygulanarak, büyük hava kabarcıklarının beton yüzeyine çıkışı kesilince ve yüzey düzgün ve parlak görünüm kazanınca sağlanmış olur. Not 2: Şişleme metoduyla tam sıkışma sağlamak için her tabakaya gereken vuruş sayısı beton kıvamına bağlıdır. Not 3: Son tabakaya yerleştirilen beton, kabı ancak doldurmaya yetecek ve kaptan taşmayacak miktarda olmalıdır. Gerekli olursa, kabı tam olarak doldurmak için küçük miktarlarda beton ilave edilebilir ve daha sonra sıkıştırılır, ancak fazla beton doldurulup betonun sıyrılarak alınmasından kaçınılmalıdır. Daire Kesitli veya Prizmatik Çubuk (Şişleme Çubuğu) Kullanılarak El ile Sıkıştırma Sıkıştırma çubuğu darbeleri, kap en kesit alanına düzgün şekilde dağıtılmalıdır. İlk tabakanın sıkıştırılmasında, çubuğun kap tabanına sertçe çarpması, diğer tabakaların sıkıştırılması esnasında da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile en az 25 kez şişlenmelidir. Sıkıştırma sonrasında sıkışmış hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak, ancak sürüklenmiş hava kabarcıkları korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcıkları çıkışı duruncaya ve sıkıştırma çubuğu darbelerinden geri kalan boşlukların dolması sağlanıncaya kadar, kabın dış kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulmalıdır. Hava Muhtevasının Ölçülmesi Beton sıkıştırıldıktan sonra, kap üst yüzeyinden taşan taze beton, kap üst yüzeyinin sıkıştırma çubuğu ile sıyrılması ile alınır ve beton yüzeyi düzeltilir. Daha sonra kap yüzeyi, çelik mala veya perdah malası ile tesviye edilir. Kap ve kapak düzeneğinin flanşları tamamen temizlenmelidir. Kapak düzeneği yerleştirilerek, kaba kelepçelenmelidir. Kapak ve kap arasında basınç kaçağının olmaması sağlanmalıdır. Ana

203 hava vanası kapatılır, A ve B vanaları açılır. Şırınga kullanılarak A veya B vanasından, diğer vanadan su çıkıncaya kadar cihaza su doldurulur ve su içerisindeki hava kabarcıkları tamamıyla çıkıncaya kadar cihaza, tokmak ile hafifçe vurulur. Kapalı hava hücresine bağlı hava tahliye vanası kapatılır ve kapalı hava hücresi içerisine, basınç gösterge ibresi, başlangıç basınç (sıfır) çizgisine gelinceye kadar hava pompalanır. Basınçlı havanın ortam sıcaklığına kadar soğuması için birkaç saniye beklendikten sonra, biraz daha hava pompalanması veya basınçlı havanın bir miktar boşaltılması yoluyla, basınç gösterge ibresi, başlangıç basınç çizgisine tam olarak getirilir. Bu esnada basınç göstergesi üzerine elle hafifçe vurulur. A ve B vanalarının her ikisi de kapatılır ve ana hava vanası açılır. Hava ölçer kabının yan yüzlerine sertçe vurulur. Basınç gösterge ibresinin gösterdiği değer, gösterge üzerine elle hafifçe birkaç defa vurulup ibrenin kararlı hale gelmesi sağlandıktan sonra görünür hava yüzdesi, A1 olarak en yakın % 0,1 e yuvarlatılarak okunur. Deney tamamlandıktan sonra, A ve B vanaları açılarak basınçlı hava boşaltılır ve kelepçeler gevşetilerek kapak düzeneği çıkartılır Deney Sonuçlarının Hesaplanması A c = A 1 G A c = Taze beton numunesi hava muhtevası A 1 = Deney uygulanan taze beton numunesinin görünür hava miktarı G = Agrega düzeltme katsayısı (G=0 alınır) Hava muhtevası yüzde olarak % 0,1 yaklaşımla gösterilir.

204 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Temmuz 2010 ICS BETON - TAZE BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 7: HAVA MUHTEVASININ TAYİNİ - BASINÇ YÖNTEMLERİ Testing fresh concrete - Part 7: air content - Pressure methods TS EN : 2010 standardı, EN : 2009 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. 96TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

205 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

206 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN : 2009 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca TS EN : 2002 nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 13 Temmuz 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın kabulü ile TS EN : 2002 iptal edilmiştir. EN "Beton - Taze beton deneyleri", standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Numune alma Bölüm 2: Çökme (slump) deneyi Bölüm 3: Vebe deneyi Bölüm 4: Sıkıştırılabilme derecesi Bölüm 5: Yayılma tablası deneyi Bölüm 6: Yoğunluk Bölüm 7: Hava içeriğinin tayini - Basınç yöntemleri Bölüm 8: Kendiliğinden yerleşen beton - Çökme (slump) - akış deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 9: Kendiliğinden yerleşen beton - V hunisi deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 10: Kendiliğinden yerleşen beton - L kutusu deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 11: Kendiliğinden yerleşen beton - Elek ayrışma deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 12: Kendiliğinden yerleşen beton - J halkası deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bu tasarıda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. UYARI - Çimento su ile karıştırıldığında alkali açığa çıkar. Betonun karıştırılması esnasında kuru çimentonun gözlere, ağza ve buruna girmesini önlemek üzere tedbir alınmalıdır. Çimento hamuru veya taze betonun deri ile teması uygun koruyucu giysi kullanılarak önlenmelidir. Çimento veya betonun göze kaçması durumunda göz temiz su ile vakit geçirilmeksizin iyice yıkanmalı ve gecikilmeksizin tıbbi yardım alınmalıdır. Deriye bulaşan taze beton hemen temizlenmelidir. Bu standardın hazırlanmasında, TS EN : 2002 de aşağıda verilen değişiklikler yapılmıştır: - Yazı ve metnin gözden geçirilmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması, - Betonun kap içerisine doldurulma ve yerleştirilme işlemlerinin detayları ve belirginleştirilmesi. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

207 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Prensipler Su sütunu yöntemi Basınç ölçme yöntemi Sonuçların hesaplanması ve gösterilmesi Deney raporu Kesinlik...9 Ek A Agrega düzeltme katsayısı - Su sütunu yöntemi...10 Ek B Agrega düzeltme katsayısı - Basınç ölçme yöntemi...11 Ek C Cihazın kalibrasyonu - Su sütunu yöntemi...12 Ek D Cihazın kalibrasyonu - Basınç ölçme yöntemi...14

208 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 7: Hava muhtevasının tayini - Basınç yöntemleri 1 Kapsam Bu standard, en büyük tane büyüklüğü 63 mm ye kadar olan, normal ağırlıklı veya yoğun kabul edilen agrega ile yapılmış, sıkıştırılmış taze betonda, hava muhtevasının tayini için iki deney yöntemini kapsar. Not - Bu standardda tarif edilen deney yöntemleri, hafif agregalar, yüksek fırın cürufu agregalar veya yüksek boşluk oranına sahip agregalarla yapılmış betonlara uygulanmaz. Bunun nedeni, bu tür betonlarda, agrega düzeltme katsayısının, betona sürüklenmiş hava miktarına kıyasla yüksek olmasıdır. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN Testing fresh concrete - Part 1: Sampling EN Testing fresh concrete Part 6: Density 3 Prensipler TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 6: Yoğunluk 3.1 Genel Boyle-Mariotte kanununa göre çalışan iki farklı cihazın kullanıldığı iki farklı deney yöntemi mevcuttur. Deneyde uygulanan işleme göre bu yöntemler, su sütunu yöntemi ve basınç ölçme yöntemi olup, deneyde kullanılan cihazlar, su sütunu göstergeli ve basınç ölçer göstergelidir. 3.2 Su sütunu yöntemi Su sızdırmaz kap içerisine sıkıştırılarak yerleştirilmiş, belirli hacimdeki taze beton üzerine, önceden belirlenmiş yüksekliğe kadar su ilave edilir ve su üzerine önceden belirlenmiş hava basıncı uygulanır. Taze beton numunesi içerisinde bulunan hava hacminde, sıkışma nedeniyle meydana gelen azalma, beton içerisindeki hava yüzdesine göre kalibre edilmiş su sütununun, seviyesindeki düşme miktarı gözlenerek ölçülür. 3.3 Basınç ölçme yöntemi Bilinen basınç ve hacimdeki hava, sızdırmaz kap içerisinde bulunan, hava muhtevası bilinmeyen taze beton üzerine aktarılır. Basınç ölçer göstergesi, son basınçta, hava yüzdesini gösterecek şekilde kalibre edilmiştir. 4 Su sütunu yöntemi 4.1 Cihazlar Su sütunu ölçer, Örneği Şekil 1 de gösterilen ve aşağıda verilen kısımlardan meydana gelen: 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. 1

209 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 a) Kap, silindir şekilli ve çelik veya çimento hamurundan kısa sürede etkilenmeyen sert metalden yapılmış, anma hacmi en az 5 litre ve çap/yükseklik oranı 0,75 den az, 1,25 den fazla olmayan. Kabın çevresinde oluşturulan flanşın dış kenarı ve üst yüzü ile silindirik kabın iç yüzü, pürüzsüz olması için tornalanmış olmalıdır. Kap, su sızdırmaz olmalı, ek olarak, kap ve kapak sistemi, yaklaşık 0,1 MPa (N/mm 2 ) deney basıncına uygun olmalı ve basınç genleşme sabiti, e nin (Madde A.8), bu deney basıncında, hava miktarının % 0,1 ini geçmemesini sağlayacak rijitlikte olmalıdır. b) Kapak düzeneği, flanşlı, rijit, konik ve üst kısmına düşey gözlem borusu eklenmiş olan. Kapak, çelik veya çimento hamurundan kısa sürede etkilenmeyen diğer sert metalden yapılmış olmalı ve kapak iç yüzeylerinin, flanş yüzeyine göre eğimi 10 den az olmamalıdır. Flanşın dış kenarı ve alt yüzü ile kapağın eğimli iç yüzü, pürüzsüz olması için tornalanmış olmalıdır. Kapakta, silindirik kaba kilitlenebilmesi için kelepçe sistemi bulunmalı, sistem, kilitlenme sonrasında kap ve kapak flanşları arasında hava kalmaksızın basınç sızdırmazlık temin etmelidir. c) Düşey gözlem borusu, bölümlenmiş ve iç boşluğu sabit kesitli cam boru veya iç boşluğu sabit kesitli ve cam gösterge monte edilmiş metal boru ihtiva eden. Bölümlenmiş ölçek, % 0 dan, en az % 8 e kadar, tercihan %10 a kadar olan hava miktarını göstermelidir. Ölçek, % 0,1 aralıklarla bölümlenmiş olmalı ve bölüm çizgisi aralıkları 2 mm den daha küçük olmamalıdır. Ölçekte, 25 mm lik kısmın %1 hava miktarına tekabül etmesi uygundur. d) Kapak, kapalı hava hücresindeki havanın tahliyesi için uygun tertibat, hava girişi için çek vana ve su tahliye vanası monte edilmiş olan. Uygulanan basınç, su sütunu üzerindeki hava hücresine bağlanmış basınç göstergesinden (manometre) görülebilmelidir. Basınç göstergesi, 0,005 MPa (N/mm 2 ) aralıklı bölümlenmiş olmalı ve bölüm aralıkları 2 mm den az olmamalıdır. Basınç göstergesinin en yüksek değeri 0,2 MPa (N/mm 2 ) olmalıdır. e) Dağıtma plakası veya su püskürtme borusu, cihaza su ilave edilmesi esnasında betonun en az zarar görmesini sağlamak üzere kullanılan, çapı 100 mm den daha az olmayan korozyona dayanıklı ince disk. Alternatif olarak, kapak düzeneğine sabit şekilde monte edilmiş veya ayrı parça olarak, uygun çaplı, pirinç dağıtma borusu da bu amaçla kullanılabilir. Dağıtma borusu, kaba su ilâve edilmesi esnasında suyun, kapağın kenarlarına doğru püskürtülmesini ve beton numunesini fazla bozmadan aşağı süzülmesini sağlayacak yapıya sahip olmalıdır. f) Hava pompası, kapak düzeneği üzerindeki selenoid hava giriş vanasına kurşun manşonla bağlanmış olan. Hava ölçer cihaz, deney esnasında, Ek C de verilen işleme göre kalibre edilmiş olmalıdır. Cihaz, en son kalibre edildiği yerden, 200 m den daha fazla yüksekte olan başka bir yere götürülmesi hâlinde, yeniden kalibre edilmelidir. 2

210 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 a) Sıfır basınç b) Sistemin P basınçta çalıştırılması Açıklama: 1) Selenoid vana 7) Beton 2) Hava giriş deliği veya vanası 8) Hava pompası 3) Su tahliye vanası 9) Basınç etkisiyle düşmüş seviye 4) İşaret h 1 (P basıncında okuma değeri) 5) Su 6) Kelepçe Not - c) P basıncının boşaltılmasından sonra sıfır basınç h 2 (P basıncının boşaltılmasından sonra sıfır basınçta okuma değeri) Şekil 1 - Su sütunu yönteminde kullanılan cihaz h 1 - h 2 = A 1 Şekil 1 de gösterildiği gibi, hava ölçer kabının sadece betonla doldurulması halinde, h 1 - h 2 = G (Agrega düzeltme katsayısı), hava ölçer kabının sadece agrega ve su ile doldurulması hâlinde, A 1 - G = A c (Betonun hava miktarı) Betonu sıkıştırma cihazları, aşağıda verilenlerden herhangi birisi olabilir: a) İç (daldırma tipi) vibratör, en düşük frekansı yaklaşık olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olan. Vibratör ucunun çapı, deney numunesinin en küçük boyutunun 1/4 ünü geçmemelidir. b) Titreşim masası, en düşük frekansı yaklaşık olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olan. c) Daire kesitli sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz, yaklaşık olarak çapı 16 mm, uzunluğu 600 mm ve ucu yuvarlatılmış olan. d) Prizmatik (kare kesitli) sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz, yaklaşık olarak kesit ölçüleri 25 mm X 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte olan Çelik mala veya perdah malası Tekrar karıştırma kabı, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapılmış, sert, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağızlı kürek kullanılarak, betonun tamamıyla tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır Kürek, kare ağızlı olan. Not - Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir. 3

211 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Doldurma başlığı (tercihe bağlı), betonun kaba doldurma işlemi, kap üzerine sıkıca geçen doldurma başlığı kullanılarak kolaylaştırılabilir Akıtma ağızlı kap, hava ölçer kabını suyla doldurmak için, kapasitesi 2 L ile 5 L arasında olan Tokmak, yüzeyi yumuşak malzemeden yapılmış olan. 4.2 İşlem Numune alma Taze beton numunesi, EN : 1999 a uygun olarak alınmalıdır. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır Kabın doldurulması ve betonun sıkıştırılması Beton, hava ölçer kabına, mümkün olduğu kadar içerisinde hapsolmuş hava kalmayacak şekilde kepçe ile doldurulmalıdır. Taze beton kıvamı ve sıkıştırma yöntemine bağlı olarak beton kaba, Madde veya Madde te tarif edilen yöntemlerden herhangi birisi kullanılarak, tam sıkışma elde edilecek şekilde bir veya daha çok sayıda tabaka halinde doldurulur. Tipik olarak, çökme sınıfı S3 e veya daha yüksek sınıfa tekabül eden kıvama sahip taze beton kaba tek tabaka halinde doldurulur. Kendiliğinden yerleşen beton kullanılması durumunda, beton kaba tek bir işlemle doldurulmalı ve doldurma işlemi esnasında veya sonrasında herhangi mekanik sıkıştırma işlemi uygulanmamalıdır. Not 1 - Aşırı ayrışma olmaması şartıyla betonda tam sıkışma, mekanik vibrasyon uygulanarak, büyük hava kabarcıklarının beton yüzeyine çıkışı kesilince ve yüzey düzgün ve parlak görünüm kazanınca sağlanmış olur. Not 2 - Şişleme metoduyla tam sıkışma sağlamak için her tabakaya gereken vuruş sayısı beton kıvamına bağlıdır. Not 3 - Farklı kıvamlara sahip olan veya farklı boyutlarda kalıplara dökülecek betonlar için sıkıştırma yöntemlerine ait daha fazla bilgi Milli Ek lerde verilmiş olabilir. Not 4 - Son tabakaya yerleştirilen beton, kabı ancak doldurmaya yetecek ve kaptan taşmayacak miktarda olmalıdır. Gerekli olursa, kabı tam olarak doldurmak için küçük miktarlarda beton ilave edilebilir ve daha sonra sıkıştırılır, ancak fazla beton doldurulup betonun sıyrılarak alınmasından kaçınılmalıdır Mekanik vibrasyon İç vibratör ile sıkıştırma Vibrasyon, betonda tam sıkışma elde edilmesi için gerekli en az süreyle uygulanmalıdır. Sürüklenmiş havanın kaybına sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçınılmalıdır. Not 1 - Hava ölçer kabına zarar verilmemesi için gerekli itina gösterilmelidir. Vibratör ucu beton içerisinde düşey konumda bulunmalı ve kabın tabanı ile yan yüzlerine temas etmesine izin verilmemelidir. Doldurma başlığı kullanılması önerilir. Not 2 - Laboratuvarda yapılan deneyler, hava sürüklenmiş betonlara iç vibrasyon uygulanırken, sürüklenmiş hava miktarında kayba yol açılmaması için özel itina gösterilmesi gerektiğini göstermiştir Titreşim masası ile sıkıştırma Vibrasyon, betonda tam sıkışma elde edilmesi için gerekli en az süreyle uygulanmalıdır. Tercihan hava ölçer kabı masaya bağlanmalı veya sıkıştırma esnasında sıkıca bastırılarak oynaması engellenmelidir. Sürüklenmiş havanın kaybına sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçınılmalıdır. 4

212 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Daire kesitli veya prizmatik sıkıştırma çubuğu ile sıkıştırma Sıkıştırma çubuğu darbeleri kap en kesit alanına düzgün şekilde dağıtılmalıdır. İlk tabakanın sıkıştırılması esnasında, çubuğun kap tabanına sertçe çarpması, diğer tabakaların sıkıştırılması esnasında da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile en az 25 kez şişlenmelidir. Sıkıştırma sonrasında sıkışmış hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak ancak, sürüklenmiş hava kabarcıkları korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcıkları çıkışı duruncaya ve sıkıştırma çubuğu darbelerinden geri kalan boşlukların dolması sağlanıncaya kadar kabın dış kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulmalıdır Hava muhtevasının ölçülmesi Beton sıkıştırıldıktan sonra, kap üst yüzeyinden taşan taze beton, kap üst yüzeyinin sıkıştırma çubuğu ile sıyrılması ile alınır ve beton yüzeyi düzeltilir. Daha sonra kap yüzeyi, çelik mala veya perdah malası ile tesviye edilir. Kap ve kapak düzeneğinin flanşları tamamen temizlenmelidir. Su püskürtme borusunun bulunmaması halinde, dağıtma plakası beton üzerine merkezi olarak yerleştirilmeli ve oturması için bastırılmalıdır. Kapak düzeneği yerleştirilerek, kaba kelepçelenmelidir. Kapak ve kap arasında, basınç kaçağının olmaması sağlanmalıdır. Cihaza su doldurulur ve kapak iç yüzeyinde bulunan hava kabarcıklarını çıkartmak için tokmak ile hafifçe vurulur. Düşey gözleme borusundaki su seviyesi, hava giriş ağzı açık tutularak, fazla su, küçük vanadan tahliye edilmek suretiyle sıfıra getirilir. Hava giriş ağzı kapatılır ve deney (işletme) basıncı P, hava pompası yardımıyla uygulanır. Gözleme borusundaki su seviyesi, h 1, ölçekten okunarak kaydedilir ve basınç boşaltılır. Boruda oluşan yeni seviye (h 2 ) tekrar okunur ve h 2 nin, % 0,2 veya daha küçük hava muhtevası göstermesi halinde (h 1 -h 2 ) görünür hava miktarı, A 1 olarak, % 0,1 yaklaşımla kaydedilir. h 2 nin % 0,2 den daha fazla hava muhtevasını göstermesi halinde ise, deney basıncı P, tekrar uygulanır ve su seviyesi, h 3 ve basıncın boşaltılmasından sonraki su seviyesi, h 4 okunur. (h 4 - h 2 ) nin % 0,1 veya daha küçük hava muhtevasına tekabül etmesi halinde (h 3 -h 4 ) görünür hava muhtevası olarak kaydedilir. (h 4 - h 2 ) nin % 0,1 den daha büyük hava muhtevasına tekabül eden değer olması halinde, kaptan sızıntı olması ihtimali nedeniyle ve deney geçersiz sayılır. 5 Basınç ölçme yöntemi 5.1 Cihazlar Basınç ölçer, Örneği Şekil 2 de gösterilen ve aşağıda verilen kısımlardan meydana gelen: a) Kap, silindir şekilli, çimento hamurundan kısa sürede etkilenmeyen çelik veya diğer rijit metalden yapılmış, anma hacmi en az 5 litre ve çap / yükseklik oranı 0,75 den az, 1,25 den fazla olmayan. Kabın çevresinde oluşturulan flanşın dış kenarı ve üst yüzü ile silindirik kabın iç yüzü, pürüzsüz olması için tornalanmış olmalıdır. Kap, su sızdırmaz olmalı, ek olarak, kap ve kapak sistemi, yaklaşık 0,2 MPa deney basıncına uygun olmalıdır. b) Kapak düzeneği, çimento hamurundan kısa sürede etkilenmeyen çelik veya diğer rijit metalden yapılmış, flanşlı, rijit kapak. Flanşın dış kenarı ve alt yüzü ile kapağın iç yüzü, pürüzsüz olması için tornalanmış olmalıdır. Kapakta, silindirik kaba kilitlenebilmesi için kelepçe sistemi bulunmalı, sistem, kilitlenme sonrasında kap ve kapak flanşları arasında hava kalmayacak şekilde basınç sızdırmazlık temin etmelidir. c) Basınç ölçer, kapak düzeneğine monte edilmiş, % 0 dan başlayarak en az % 8 e ve tercihan % 10 a kadar hava muhtevasını gösterecek şekilde kalibre edilmiş olan. Farklı hava yüzdesi seviyelerinde bölümleme aralıkları; % 0 - % 3 seviyesinde % 0,1, % 3 - % 6 seviyesinde % 0,2 ve % 6 - %10 seviyesinde % 0,5 olmalıdır. d) Hava pompası, kapak düzeneği içerisine monte edilmiş olan. Hava ölçer cihaz deney esnasında, Ek D de verilen işleme göre kalibre edilmiş olmalıdır. 5

213 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Açıklama: 1) A vanası 2) B vanası 3) Pompa 4) Ana hava vanası 5) Basınç ölçer 6) Hava hücresi 7) Hava tahliye vanası 8) Kelepçeleme parçası 9) Kalibrasyon işlemi için uzatılmış boru 10) Kap Şekil 2 - Basınç ölçme yönteminde kullanılan cihaz Betonu sıkıştırma cihazları, aşağıda verilenlerden herhangi birisi olabilir: a) İç vibratör, en küçük frekansı yaklaşık olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olan. Vibratör daldırma ucunun çapı, deney numunesinin en küçük boyutunun 1/4 ini geçmemelidir. b) Titreşim masası, en düşük frekansı yaklaşık olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olan. c) Daire kesitli sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz, yaklaşık olarak çapı 16 mm, uzunluğu 600 mm olan ve ucu yuvarlatılmış. d) Prizmatik (kare kesitli) sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz, yaklaşık olarak kesit ölçüleri 25 mm X 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte olan Mala veya perdah malası Tekrar karıştırma kabı, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapılmış, rijit, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağızlı kürek kullanılarak, betonun tamamıyla tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır Kürek, kare ağızlı. Not - Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir. 6

214 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Şırınga, hava ölçer kabına A veya B vanasından su enjekte etmek için uygun ve lastikten yapılmış olan Tokmak, kütlesi yaklaşık olarak 250 g ve yüzeyi yumuşak malzemeden yapılmış olan Doldurma başlığı (tercihe bağlı), betonun kaba doldurma işlemi, kap üzerine sıkıca geçen doldurma başlığı kullanılarak kolaylaştırılabilir. 5.2 İşlem Numune alma Beton numunesi, EN e uygun olarak alınmalıdır. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır Kabın doldurulması ve betonun sıkıştırılması Beton, içerisinde mümkün olduğu kadar hapsolmuş hava kalmayacak şekilde, hava ölçer kabına, kepçe ile doldurulur. Taze beton kıvamı ve sıkıştırma yöntemine bağlı olarak beton kaba, Madde veya Madde te tarif edilen yöntemlerden herhangi birisi kullanılarak, tam sıkışma elde edilecek şekilde bir veya daha çok sayıda tabaka halinde doldurulur. Tipik olarak, çökme sınıfı S3 e veya daha yüksek sınıfa tekabül eden kıvama sahip taze beton kaba tek tabaka halinde doldurulur. Kendiliğinden yerleşen beton kullanılması durumunda, beton kaba tek bir işlemle doldurulmalı ve doldurma işlemi esnasında veya sonrasında herhangi mekanik sıkıştırma işlemi uygulanmamalıdır. Not 1 - Aşırı ayrışma olmaması şartıyla betonda tam sıkışma, mekanik vibrasyon uygulanarak, büyük hava kabarcıklarının beton yüzeyine çıkışı kesilince ve yüzey düzgün ve parlak görünüm kazanınca sağlanmış olur. Not 2 - Şişleme metoduyla tam sıkışma sağlamak için her tabakaya gereken vuruş sayısı beton kıvamına bağlıdır. Not 3 - Farklı kıvamlara sahip olan veya farklı boyutlarda kalıplara dökülecek betonlar için sıkıştırma yöntemlerine ait daha fazla bilgi Milli Ek lerde verilmiş olabilir. Not 4 - Son tabakaya yerleştirilen beton, kabı ancak doldurmaya yetecek ve kaptan taşmayacak miktarda olmalıdır. Gerekli olursa, kabı tam olarak doldurmak için küçük miktarlarda beton ilave edilebilir ve daha sonra sıkıştırılır, ancak fazla beton doldurulup betonun sıyrılarak alınmasından kaçınılmalıdır Mekanik vibrasyon İç vibratör ile sıkıştırma Vibrasyon, betonda tam sıkışma elde edilmesi için gerekli olan en az süreyle uygulanır. Sürüklenmiş havanın kaybına sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçınılmalıdır. Not 1 - Hava ölçer kabına zarar verilmemesi için gerekli itina gösterilmelidir. Vibratör ucu beton içerisinde düşey konumda bulunmalı ve kabın tabanı ile yan yüzlerine temas etmesine izin verilmemelidir. Doldurma başlığı kullanılması önerilir. Not 2 - Laboratuvarda yapılan deneyler, hava sürüklenmiş betonlara dahili vibrasyon uygulanırken, sürüklenmiş hava miktarında kayba yol açılmaması için özel itina gösterilmesi gerektiğini göstermiştir Titreşim masası ile sıkıştırma Vibrasyon, betonda tam sıkışma elde edilmesi için gerekli en az süreyle uygulanmalıdır. Tercihan hava ölçer kabı masaya bağlanmalı veya sıkıştırma esnasında sıkıca bastırılarak oynaması engellenmelidir. Sürüklenmiş havanın kaybına sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçınılmalıdır. 7

215 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz Daire kesitli veya prizmatik sıkıştırma çubuğu ile sıkıştırma Sıkıştırma çubuğu darbeleri, kabın en kesit alanına düzgün şekilde dağıtılmalıdır. İlk tabakanın sıkıştırılmasında, çubuğun kap tabanına sertçe çarpması, diğer tabakaların sıkıştırılması esnasında da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile en az 25 kez şişlenmelidir. Sıkıştırma sonrasında sıkışmış hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak ancak sürüklenmiş hava kabarcıkları korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcıkları çıkışı duruncaya ve sıkıştırma çubuğu darbelerinden geri kalan boşlukların dolması sağlanıncaya kadar kabın dış kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulmalıdır Hava muhtevasının ölçülmesi Beton sıkıştırıldıktan sonra, kap üst yüzeyinden taşan taze beton, kap üst yüzeyinin sıkıştırma çubuğu ile sıyrılması ile alınır ve beton yüzeyi düzeltilir. Daha sonra kap yüzeyi, çelik mala veya perdah malası ile tesviye edilir. Kap ve kapak düzeneğinin flanşları tamamen temizlenmelidir. Kapak düzeneği yerleştirilerek, kaba kelepçelenmelidir. Kapak ve kap arasında basınç kaçağının olmaması sağlanmalıdır. Ana hava vanası kapatılır ve A ve B vanaları açılır. Şırınga kullanılarak A veya B vanasından, diğer vanadan su çıkıncaya kadar cihaza su doldurulur ve su içerisindeki hava kabarcıkları tamamıyla çıkıncaya kadar cihaza, tokmak ile hafifçe vurulur. Kapalı hava hücresine bağlı hava tahliye vanası kapatılır ve kapalı hava hücresi içerisine, basınç gösterge ibresi, başlangıç basınç (sıfır) çizgisine gelinceye kadar hava pompalanır. Basınçlı havanın ortam sıcaklığına kadar soğuması için birkaç saniye beklendikten sonra, biraz daha hava pompalanması veya basınçlı havanın bir miktar boşaltılması yoluyla, basınç gösterge ibresi, başlangıç basınç çizgisine tam olarak getirilir. Bu esnada basınç göstergesi üzerine elle hafifçe vurulur. A ve B vanalarının her ikisi de kapatılır ve ana hava vanası açılır. Hava ölçer kabının yan yüzlerine sertçe vurulur. Basınç gösterge ibresinin gösterdiği değer, gösterge üzerine elle hafifçe birkaç defa vurulup ibrenin kararlı hale gelmesi sağlandıktan sonra görünür hava yüzdesi, A 1 olarak en yakın % 0,1 e yuvarlatılarak okunur. Deney tamamlandıktan sonra, A ve B vanaları açılarak basınçlı hava boşaltılır ve kelepçeler gevşetilerek kapak düzeneği çıkartılır. 6 Sonuçların hesaplanması ve gösterilmesi Deney uygulanan taze beton numunesinin hava muhtevası, A c aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanır: A c = A 1 - G Burada; A 1 : Deney uygulanan taze beton numunesinin görünür hava miktarı, G : Agrega düzeltme katsayısı. Bu katsayı ölçülmemiş veya Milli Ek te verilmemişse, G = 0 alınır. Hava muhtevası yüzde olarak, % 0,1 yaklaşımla gösterilmelidir. Not - Agrega düzeltme değeri tayin yöntemleri Ek A ve Ek B de tarif edilmiştir. Yoğunluğu yüksek agrega için G ihmal edilebilir. Bu konuda, Milli Ek lerde bilgi verilebilir. 7 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler bulunmalıdır: a) Deney numunesinin tanıtımı, b) Deneyin yapıldığı yer, c) Deneyin yapıldığı tarih ve zaman, d) Numunenin kıvam ölçüsü, e) Sıkıştırma yöntemi, f) Agrega düzeltmesi, G = 0 değilse. g) Kullanılan deney yöntemi ve işlem (su sütunu veya basınç ölçme), h) Deneyle ilgili özel bilgiler, deney yapılan yerin rakımı gibi. i) Ölçülen hava muhtevası, en yakın % 0,1 e yuvarlatılarak. j) Standart deney yönteminden olan herhangi bir sapma, k) Standart deney yönteminden herhangi bir sapma (j maddesi) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafından deneyin bu standarda uygun yapıldığına dair beyan, 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten, TS EN ISO/IEC de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 8

216 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler de bulunabilir: l) Beton numunenin tekrar karıştırılma sonrasındaki sıcaklığı, m) Deney numunesi özellikleriyle ilgili gözlemler. 8 Kesinlik 8.1 Su sütunu ölçme yöntemi Kesinlik verileri Çizelge 1 de verilmiştir. Bu değerler aynı beton harmanından alınmış, şişleme yöntemiyle sıkıştırılmış numunelerde hava miktarı ölçümlerine, her deney sonucunun tek hava muhtevası tayininden elde edilmesi şartıyla uygulanır. Çizelge 1 - Hava muhtevası ölçümleri için kesinlik verileri Seviye % 5,6 Tekrarlanabilirlik şartları Uyarlık şartları s r r s R R % 0,16 % 0,4 Not 1 - Kesinlik verileri 1987 yılında İngiltere de yapılan deneysel çalışmanın bir kısmı olarak belirlenmiştir. Kesinlik verileri, BS 1881 de tarif edilen deneylerden elde edilmiştir. Deneyde 16 farklı teknisyen kullanılmıştır. Değerlendirmede kullanılan beton, portland çimentosu (PÇ), Thames Vadisinden alınan kum ve yine aynı yerden alınan 10 mm ve 20 mm lik iri agrega (çakıl) ile hazırlanmıştır. Not 2 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, aynı teknisyen tarafından, aynı numunede, aynı cihaz kullanılarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri, r yi, 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 3 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, iki ayrı teknisyen tarafından, aynı numunede her teknisyen kendi cihazını kullanarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri, R yi, 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 4 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve kesinlikle ilgili olarak kullanılan istatistiki terimlerin tarifleri için ISO 5725 e başvurulmalıdır. % 0, Basınç ölçme yöntemi Basınç ölçme yöntemi kesinliği ile ilgili veriler henüz elde edilememiştir. % 1,3 9

217 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ek A Agrega düzeltme katsayısı - Su sütunu yöntemi A.1 Genel Agrega düzeltme katsayısı, her farklı agrega için farklıdır ve belirli bir agrega için bu katsayı, makul biçimde sabit olmasına rağmen, zaman zaman kontrol edilmelidir. Agrega düzeltme katsayısı, sadece deneyle belirlenebilir. Kat sayı, agrega tanelerinin su emme oranıyla doğrudan ilişkili değildir. A.2 Agrega numune büyüklüğü Agrega düzeltme katsayısı, beton içerisinde bulunduğu rutubet ve karışım oranlarına yaklaşık olarak sahip olan iri ve ince agrega karışımlarına, deney basıncı uygulanarak belirlenir. Agrega numunesi, hava miktarı tayini deneyinden çıkan taze betonun, 150 µm göz açıklıklı elek üzerinde yıkanması veya iri ve ince agreganın betonda kullanılan oranlarda karıştırılmasıyla elde edilir. İkinci işlemin uygulanması durumunda, kullanılacak ince ve iri agrega kütlesi, m f ve m c aşağıda verilen eşitlikler kullanılarak hesaplanır: mf = V0 D p f mc = V0 D p c Burada; p f ve p c : Sırasıyla, ince ve iri agregaların, betonun toplam kütlesine (agregalar, çimento ve su kütleleri toplamı) göre kütlece oranları, V 0 : Kabın hacmi (m 3 ), (Madde C.3) D : Deney uygulanan betonun yoğunluğu (kg/m 3 ). Betonun yoğunluğu, EN ya göre deneyle tayin edilebilir veya bilinen bileşen oranları ve yoğunluklar ile anma hava muhtevası kullanılarak hesaplanabilir. A.3 Kabın doldurulması Cihazın kap kısmı, kısmen su ile doldurulur ve karışık agrega numunesi, kap içerisine küçük bir kaşıkla doldurulur. Bu işlem, tane aralarında, mümkün olduğu kadar az hava kalması sağlanacak tarzda yapılır. Gerekli olması durumunda, tüm agregaların su ile kaplanması sağlanacak şekilde su ilave edilir. Her kaşık agreganın ilave edilmesinden sonra oluşan herhangi köpük dikkatlice alınır ve agrega şişleme çubuğu ile karıştırılır, ardından kabın dış yüzlerine tokmakla vurularak agrega içerisindeki hava kabarcıklarının tamamen çıkması sağlanır. A.4 Agrega düzeltme katsayısının belirlenmesi Agreganın tamamının kap içerisine yerleştirilmesinden sonra, kabın ve kapak düzeneğinin flanşları silinerek temizlenir ve kapak kelepçelenerek kapatılır. Cihaz su ile doldurulur ve cihazın dışına tokmak ile hafifçe vurularak, iç yüzeylerinde kalan hava kabarcıklarının çıkması sağlanır. Hava vanası açık tutularak, küçük su tahliye vanası yardımıyla, düşey ölçme borusu içerisindeki su seviyesi sıfıra ayarlanır. Hava vanası kapatılır ve deney basıncı, P, hava pompası yardımıyla uygulanır. Ölçme borusunda okunan değer h 1, kaydedilir, basınç boşaltılır ve ikinci okuma değeri h 2, kaydedilir. Aynı işlemler bir kez daha yapılır ve ikinci değer grubu h 3 ve h 4 elde edilir. (h 1 - h 2 ) ve (h 3 - h 4 ) değerlerinin ortalaması alınarak agrega düzeltme katsayısı G, hesaplanır. Ancak (h 1 - h 2 ) ve (h 3 - h 4 ) değerlerinin, hava miktarının % 0,1 inden daha fazla sapma göstermesi halinde, birbiriyle uyumlu sonuçlar elde edilinceye kadar deney tekrarlanır. 10

218 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ek B Agrega düzeltme katsayısı - Basınç ölçme yöntemi B.1 Genel Agrega düzeltme katsayısı her farklı agregada farklıdır ve belirli bir agrega için katsayı, makul biçimde sabit olmasına rağmen, zaman zaman kontrol edilmesi gereklidir. Agrega düzeltme katsayısı sadece deneyle belirlenebilir. Kat sayı, agrega tanelerinin su emme oranıyla doğrudan ilişkili değildir. B.2 Agrega numune büyüklüğü Agrega düzeltme katsayısı, beton içerisinde bulunduğu rutubet ve karışım oranlarına yaklaşık olarak sahip olan iri ve ince agrega karışımlarına, deney basıncı uygulanarak belirlenir. Agrega numunesi, hava miktarı tayini deneyinden çıkan taze betonun, 150 µm göz açıklıklı elek üzerinde yıkanması veya iri ve ince agreganın betonda kullanılan oranlarda karıştırılmasıyla elde edilir. İkinci işlemin uygulanması durumunda, kullanılacak ince ve iri agrega kütlesi, m f ve m c aşağıda verilen bağıntılar kullanılarak hesaplanır: mf = V0 D p f mc = V0 D p c Burada; p f ve p c : Sırasıyla, ince ve iri agregaların, betonun toplam kütlesine (agregalar, çimento ve su kütleleri toplamı) göre kütlece oranları, V 0 : Kabın hacmi (m 3 ), Madde D.3 te tarif edildiği gibi tayin edilen, D : Deney uygulanan betonun yoğunluğu (kg/m 3 ). Betonun yoğunluğu, EN ya göre deneyle belirlenebilir veya bilinen bileşen oranları ve yoğunluklar ile anma hava miktarı kullanılarak hesaplanabilir. B.3 Kabın doldurulması Cihazın kap kısmı, su ile kısmen doldurulur ve karışık agrega numune, kap içerisine küçük bir kaşıkla doldurulur. Bu işlem, tane aralarında, mümkün olduğu kadar az hava kalması sağlanacak tarzda yapılır. Gerekli olması durumunda, tüm agregaların su ile kaplanması sağlanacak şekilde su ilave edilir. Her kaşık agreganın ilave edilmesinden sonra oluşan herhangi köpük dikkatlice alınır ve agrega şişleme çubuğu ile karıştırılır, ardından kabın dış yüzlerine tokmakla vurularak agrega içerisindeki hava kabarcıklarının tamamen çıkması sağlanır. B.4 Agrega düzeltme katsayısının belirlenmesi Agreganın tamamının kap içerisine yerleştirilmesinden sonra, kabın ve kapak düzeneğinin flanşları silinerek temizlenir ve kapak kelepçelenerek, basınç sızdırmaz şekilde kapatılır. Ana hava vanası kapatılır ve A ve B vanaları açılır. Lastik şırınga kullanılarak A veya B vanasından, diğer vanadan su çıkıncaya kadar cihaza su doldurulur ve su içerisindeki hava kabarcıkları, aynı vanadan tamamıyla çıkıncaya kadar cihaza, tokmak ile hafifçe vurulur. Hava ölçer kabından, kap hacmine eşit büyüklükte, tipik beton numunede bulunacak hava hacmine yaklaşık olarak eşit hacimde su, Madde D 4 te cihazın ayarlanması için tarif edilen işlem uygulanarak alınır. Deneyin daha sonraki kısmı Madde te tarif edildiği şekilde tamamlanır. Agrega düzeltme katsayısı G, hava miktarı göstergesinden okunan değerden, hava ölçer kabı içerisinden alınan su hacminin çıkartılmasıyla hesaplanır ve kap hacminin yüzdesi olarak gösterilir. 11

219 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 C.1 Genel Ek C Cihazın kalibrasyonu - Su sütunu yöntemi C.1.1 Madde C.3, Madde C.4, Madde C.5 ve Madde C.6 da tarif edilen kalibrasyon deneyleri, cihazın kullanılmaya başlandığında yapılan ilk kalibrasyonda ve daha sonraki herhangi bir zamanda, ayarlanmış silindir veya kabın hacminde değişme meydana gelip gelmediğinin kontrolü için, gerektiği hallerde yapılır. Madde C.7 ve Madde C.8 de tarif edilen kalibrasyon deneyleri ise, kullanılan deney basıncı P nin uygunluğunu kontrol için gerekli sıklıkta yapılmalıdır. Rakımı, son kalibre edildiği yerden 200 metreden daha fazla olan bir yere taşınması durumunda cihaz, yeniden kalibre edilmelidir. C.2 Cihazlar C.2.1 Kalibrasyon silindiri, pirinç veya korozyona dayanıklı diğer metalden yapılmış, hacmi yaklaşık olarak 0,3 litre olan. Silindirin uç kısmı, boyuna eksene dik ve tornalanarak pürüzsüzleştirilmiş olmalıdır. C.2.2 Mesnet, kalibrasyon silindiri için, korozyona dirençli malzemeden yapılmış ve silindire ters konumda iken, su giriş ve çıkışı sağlamak için. C.2.3 Yay veya benzeri parça, kalibrasyon silindirini yerinde tutabilmek için korozyona dirençli malzemeden yapılmış olan. C.2.4 Saydam plakalar, kalibrasyon silindirini kapamak için bir adet ve hava ölçer kabını kapamak için bir adet. C.2.5 Teraziler, bir kilogram kapasiteli ve deneyde kullanılan tartım aralığında ± 0,5 g yaklaşımla tartmaya uygun, 20 kilogram kapasiteli ve deneyde kullanılan tartım aralığında ± 5 g yaklaşımla tartmaya uygun olmak üzere iki adet. C.3 Kalibrasyon silindirinin kapasitesi Kalibrasyon silindirinin kapasitesi, silindiri doldurmak için gerekli su kütlesi, bir kilogram kapasiteli terazi ile ölçülerek belirlenir. Bu amaçla darası alınmış silindir, ortam sıcaklığındaki (15 ºC ila 25 ºC) su ile doldurulur ve su dolu silindirin üzerine, kütlesi daha önce belirlenmiş saydam plaka, altında hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek yerleştirilir. Silindirin içerisindeki su ve üzerindeki saydam plaka ile birlikte toplam kütlesi tartılmadan önce taşan fazla su silinerek temizlenmelidir. Bu işlem, silindir su ile dolu ve üzerinde saydam plaka bulunur durumda iken üç tartım sonucu elde edilinceye kadar tekrar edilir. Silindiri tam olarak dolduran ortalama su kütlesi m 1, hesaplanıp en yakın 0,5 g a yuvarlatılarak kaydedilir. C.4 Hava ölçer kabının kapasitesi Hava ölçer kabının kapasitesi, kabı doldurmak için gerekli su kütlesi, 20 kilogram kapasiteli terazi ile ölçülerek belirlenir. Bu amaçla darası tartılmış kabın flanş üst yüzeyi hafifçe yağlanır ve kap, ortam sıcaklığındaki (15 ºC ila 25 ºC) su ile doldurulur. Su dolu kabın üzerine kütlesi daha önce belirlenmiş saydam plaka, altında hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek yerleştirilir. Kabın, içerisindeki su ve üzerindeki saydam plâka ile birlikte toplam kütlesi tartılmadan önce taşan fazla su silinerek temizlenmelidir. Bu işlem, kap su ile dolu ve üzerinde saydam plâka bulunur durumda üç tartım sonucu elde edilinceye kadar tekrar edilir. Kabı tam olarak dolduran ortalama su kütlesi m 2, hesaplanıp en yakın 5 g a yuvarlatılarak kaydedilir. C.5 Basınç nedeniyle genleşme katsayısı, e Cihazın, basınç nedeniyle genleşme katsayısı, hava boşluğu kalmayacak şekilde, sıfır göstergesine kadar su ile doldurulduktan sonra cihaza, 100 kpa hava basıncı uygulanması yoluyla belirlenir. Basınç uygulanmasından sonra, su sütunundan okunan değer (hava yüzdesi), cihazın basınç nedeniyle genleşme katsayısı, e dir. Not - 12 Aslında bu işlemde, Madde C.8 e uygun olarak tayin edilen P deney basıncı uygulanmalıdır. Ancak, e değerinin, kalibrasyon katsayısı K yoluyla belirlenecek P basıncına ihtiyaç duyması nedeniyle, uygun bir kapalı işlem döngüsü vardır. e nin değerinde, P deki değişim nedeniyle uygulamada meydana gelen farklılık ihmal edilebilir mertebededir. Yaygın kullanıldığı gibi P nin 100 kpa seçilmesi, bu problemi ortadan kaldırmak içindir. Bu P değerinin kullanılması, e değerinin bu deney için yeterli doğrulukta olmasını sağlar.

220 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 C.6 Kalibrasyon katsayısı, K Kap, rutin kalibrasyon işlemi esnasında, su ile tam dolu haldeyken, hava miktarı gösterge bölümlerinin, kalibrasyon silindiri ile kap içerisinde oluşturulan hava yüzdesine tam tekabül etmesi için gerekli olan ölçme basıncını elde etmek üzere, hava miktarı skalasından okunması gereken değerdir. K katsayısı genellikle aşağıda verilen eşitlik kullanılarak hesaplanır: K = 0,98 R + e Burada; e : Basınç genleşme katsayısı (Madde C.5) R : Kalibrasyon silindirinin, aşağıda verilen eşitlikle hesaplanan ve kap hacminin oranı olarak gösterilen kapasitesidir: m1 R = x100 m2 (%) dir. Burada; m 1 : Kalibrasyon silindirinin kapasitesi, (Madde C.3) R : Hava ölçer kabının kapasitesi (Madde C.4), dir. Not - Kalibrasyon kabı içerisindeki havanın, hava ölçer kabındaki su ile aynı derinlikteki su tarafından yapılan basınçla sıkışması sonucunda, hacmindeki azalma için düzeltme katsayısı olarak 0,98 kullanılır. Bu kat sayı, deniz seviyesinde ve 200 mm derinlikteki kap için yaklaşık olarak 0,98 dir. Kat sayı değeri, deniz seviyesinden yaklaşık olarak 1500 m yükseklikte, 0,975 ve 4000 m yükseklikte 0,970 e düşer. Kat sayı değeri, kap derinliğindeki her 100 mm artış için yaklaşık olarak 0,01 azalır. Bu nedenle 0,98 R terimi, kalibrasyon kabının, normal kullanım şartlarındaki etkili hacmini temsil eder ve kap hacminin oranı olarak gösterilir. C.7 Gerekli deney basıncı Kalibrasyon silindirinin mesneti, temizlenmiş kabın tabanına merkezi olarak yerleştirilir ve silindir, mesnet üzerine, ağız kısmı aşağıya gelecek şekilde yerleştirilir. Helezonik yay, silindirin üzerine yerleştirilir ve kapak düzeneği dikkatlice yerleştirilerek kaba kelepçelenir. Cihaz, ortam sıcaklığındaki su ile, hava miktarı göstergesindeki sıfır seviyesinin biraz üzerine kadar doldurulur. Hava vanası kapatılır ve cihaz içerisine, yaklaşık deney basıncına (yaklaşık 100 kpa) ulaşıncaya kadar hava pompalanır. Cihazın iç yüzeylerinde kalan hava kabarcıklarını mümkün olduğu kadar çıkartmak için kapağın yan kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulur ve vana açılarak, basınç kademeli şekilde düşürülür. Konik kapakta bulunan küçük su vanası kullanılarak, su seviyesi, tam sıfır çizgisine getirilir ve hava vanası kapatılır. Su seviyesi göstergesi, kalibrasyon katsayısı K ya (Madde C.6) gelinceye kadar pompa yardımıyla basınç uygulanır. Basınç göstergesinden okunan değer P, kaydedilir. Basınç, hava vanası yardımıyla gösterge sıfır a düşünceye kadar boşaltılır. Su seviyesi, % 0,05 hava miktarı değerinden daha küçük değere geri dönerse P, deney basıncı olarak belirlenir. Su seviyesi, % 0,05 hava miktarı değerinden daha küçük değere geri dönmezse, cihazda sızma olup olmadığı kontrol edilir ve işlem tekrarlanır. C.8 Alternatif deney basıncı Belirli bir cihaz kullanılarak ölçülen hava miktarının ölçüm aralığı, uygun alternatif deney basıncı belirlenerek genişletilebilir. Örnek olarak, ölçüm aralığının iki katına çıkartılması için, alternatif deney basıncı P 1, cihazda, kalibrasyon okuması K nın (Madde C.6) yarısına tekabül eden değer olmalıdır. Hatasız kalibrasyon için, basınç genleşme katsayısı, e nin (Madde C.5), azaltılmış deney basıncı için belirlenmesi gereklidir. Ancak, normal şartlarda, basınç genleşme katsayısındaki değişmenin ihmal edilebilmesi nedeniyle, alternatif deney basıncı, normal deney basıncı (Madde C.7) tayini esnasında belirlenebilir. 13

221 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ek D Cihazın kalibrasyonu - Basınç ölçme yöntemi D.1 Genel Aşağıda tarif edilen kalibrasyon deneyleri, basınç göstergesi kadranındaki hava miktarı bölümlerinin doğruluğunu kontrol etmek için, gerekli zaman aralıklarıyla yapılmalıdır. Not - Kullanılan yer rakımının değişmesi veya atmosfer basıncındaki değişimler nedeniyle cihaz kalibrasyonunun yenilenmesi gerekli değildir. D.2 Cihazlar D.2.1 Kalibrasyon silindiri, pirinç veya korozyona dayanıklı diğer metalden yapılmış, hacmi yaklaşık olarak 0,3 litre olan. Silindir, kapak düzeneğine monte edilmiş şekilde de bulunabilir. D.2.2 Saydam plâka, hava ölçer kabını kapamaya uygun. D.2.3 Terazi, bir kilogram kapasiteli ve deneyde kullanılan tartım aralığında ± 0,5 g doğrulukla tartmaya uygun ve 20 kilogram kapasiteli ve deneyde kullanılan tartım aralığında ± 5 g doğrulukla tartmaya uygun olmak üzere iki adet. D.3 Hava ölçer kabı kapasitesinin kontrolü Hava ölçer kabının kapasitesi, kabı doldurmak için gerekli su kütlesi, m 2 (Madde C.4), belirlenerek tayin edilir. Hava ölçer kabı flanşının üst yüzeyi, saydam plâka ve kap üst kenarı arasından su sızmasını önlemek için hafifçe yağlanır. Kap, ortam sıcaklığındaki su ile doldurulur. Saydam plâka, su dolu kabın üzerine, altında hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek yerleştirilir. Taşan fazla su silinerek temizlendikten sonra kabın toplam kütlesi, içerisindeki su ve üzerindeki saydam plâka ile birlikte tartılarak belirlenir. D.4 Basınç göstergesindeki hava miktarı bölümlerinin kontrolü Uzatma borusu, kapak düzeneğine, A vanasının vida yuvası açılmış alt kısmına vidalanarak yerleştirilir (Şekil 2) ve kapak düzeneği, hava ölçer kabı üzerine, kapak ve kap arasından basınç kaçağı olmayacak sıkılıkta kelepçelenir. Ana hava vanası kapatılır ve A ve B vanaları açılır. A vanasından, su ve hava kabarcıkları B vanasından tamamen çıkıncaya kadar cihaza su doldurulur. Kapalı hava hücresi içerisine, basınç gösterge ibresi, başlangıç (sıfır) çizgisine gelinceye kadar hava pompalanır. Basınçlı havanın ortam sıcaklığına kadar soğuması için birkaç saniye beklendikten sonra, biraz daha hava pompalanması veya basınçlı havanın bir miktar boşaltılması yoluyla, basınç gösterge ibresi, başlangıç basınç çizgisine tam olarak getirilir. Bu esnada basınç göstergesi üzerine hafifçe elle vurulur ve B vanası kapatılır. Kalibrasyon silindirini tamamen veya önceden işaretlenmiş seviyeye kadar dolduracak miktarda su, cihazdan silindire aktarılır ve daha sonra alınan su miktarı, m 3 terazide tartma yoluyla belirlenir. Cihazdan silindire su aktarılması esnasında su akışı, cihaz tasarımına bağlı olarak, A vanası açık şekilde, ana hava vanası kullanılarak veya ana hava vanası açık şekilde, A vanası kullanılarak ayarlanabilir. Kap içerisindeki basınç, B vanasının açılması yoluyla boşaltılır (Cihazda, kalibrasyon silindirinin doldurulması için ilâve boru varsa, borudan kap içerisine geri akış olmaması için A vanası açılmalıdır veya alternatif olarak, kalibrasyon kabının kapağa montajlı olması durumunda, kalibrasyon kabının doldurulmasından hemen sonra A vanası kapatılmalı ve deney tamamlanıncaya kadar kapalı tutulmalıdır). Hava ölçer kabı içerisinde meydana getirilen hava boşluğu, alınan su hacmi kadardır. Bütün vanalar kapatılır, basınç göstergesi, başlangıç çizgisine gelinceye kadar cihaza hava pompalanır ve daha sonra ana hava vanası açılır. Basınç göstergesinden okunan hava miktarı, kap içerisinde meydana getirilen hava boşluğu yüzdesine A 1, tekabül eder. Burada A 1 = m 3 /m 2 x 100 (%). İki veya daha fazla sayıda işlem sonrasında, gerçek hava oranından aynı sapma tespit edilmişse, basınç gösterge kadranı üzerindeki ibre yeri, doğru hava miktarına göre ayarlanır ve deney, kadranda okunan hava miktarı, kap içerisinde meydana getirilen gerçek hava oranını % 0,1 doğrulukla gösterinceye kadar tekrarlanır. 14

222 TAZE BETON YAYILMA TABLASI DENEYİ (TS EN : 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Taze betonun yayılmasını tayin etmek amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, taze betonda yayılma tablası deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN :2010 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Yayılma tablası (Şekil 1) 700 ±2 mm x 700 ±2 mm ölçülerinde alana sahip, hareketli, düz plaka ve bu plakanın üzerine belirli yükseklikten düşürüleceği, üstteki plakanın menteşeyle bağlı olduğu rijit alt tabakadan meydana gelmektedir. Yayılma tablasının üst plakası en az 2 mm kalınlığa sahip düz metal yüzeye sahip olmalıdır. Metal üst yüzey çimento hamurundan olumsuz şekilde etkilenerek veya paslanarak bozulmamalıdır. Yayılma tablasının üst plakası 16 ± 0,5 kg kütleye sahip olmalı ve tartılabilmesi için takılıp çıkarılabilir menteşeli olmalıdır. Plakanın yapısı, plaka üst yüzeyinin bükülmesini engelleyecek tarzda olmalıdır. Tabla üst plakasının rijit alt tabakaya menteşelenmesinde, menteşeli (birbirine temas eden) plakalar arasına agrega sıkışmasını önlemek için tedbirler alınmalıdır. Tabla ortası, tablanın orta noktasından geçen birbirine dik ve kenarlara paralel iki çizgi ve merkez etrafında 210 ± 1 mm çaplı daire şeklin metal üzerine kazınmasıyla belirtilir. Plaka ön köşelerinin alt kısmına, iki rijit blok sıkıca tutturulmalıdır. Bu bloklar ıslanınca şekillerinde bozulma meydana gelmeyen ve su emmeyen özellikte olmalıdır. Bu durdurucu bloklar, üst plaka yükünü alt plakaya, plakada herhangi eğilme veya bozulma meydana gelmeden aktaracak özellikte olmalıdır. Alt çerçeve, bu yükü, cihazın üzerine yerleştirildiği zemine doğrudan aktaracak şekilde tertip edilmiş olmalıdır. Alt çerçevenin bu şekilde tertip edilmesi, serbestçe düşmesi esnasında, üst plakanın sıçrama eğilimini en aza indirir. Plakanın kullanım esnasında kararlılığını sağlamak için durdurucu ayaklar monte edilmelidir. Üst plakanın ön kenarı ortasında ölçülen düşme yüksekliği, bir veya daha fazla durdurma ayağı ile 40±1 mm olarak sınırlandırılmalıdır. Üst plakanın sarsılmadan kaldırılabilmesi için kaldırma

223 mekanizması kullanılmalı veya işlem elle yapılmalı ve plaka, kaldırılan en üst yükseklikten serbestçe düşecek şekilde bırakılmalıdır. Kalıp Taban çapı : (200 ± 2) mm Üst yüz çapı : (130 ± 2) mm Yükseklik : (200 ± 2) mm Kalıbın alt ve üst yüzü, açık, birbirine paralel ve koni boyuna eksenine dik olmalıdır. Koniyi oynamaz şekilde tutmak için, koninin üst bölümünde iki adet tutma parçası ve alt kısmında tespit kelepçeleri veya ayakla basma parçaları bulunmalıdır (Şekil 2). Tabana tespit kelepçeleriyle tutturulmuş kalıp kullanımına, kelepçelerin, gevşetilerek kalıbı serbest bırakması esnasında, kalıbı oynatmaması veya beton çökmesine etki etmemesi şartıyla izin verilir. Sıkıştırma (şişleme) çubuğu Kenar uzunluğu 40±1 mm olan kare kesitli, yaklaşık 200 mm uzunlukta sert metalden yapılmış olan çubuktur. Çubuğun mm uzunluktaki devam eden kısmı, çubuğun tutulmasını kolaylaştırmak üzere dairesel kesitli şekle dönüştürülmelidir (Şekil 3). Cetvel veya şerit metre (En az 700 mm uzunlukta ve tüm uzunluğunca 5 mm aralıklı bölümlenmiş olan) Tekrar karıştırma kabı Kürek Nemli bez Kepçe Kronometre veya saat Şekil 1: Tipik Yayılma Tablası

224 Şekil 2: Beton Kalıbı 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Şekil 3: Sıkıştırma Çubuğu Numune, hazırlanan beton dizaynından TS EN e göre alınır. Deney uygulanmadan önce beton deney numunesi, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır Deney İşlemi Yayılma tablası, düz, yatay, dış titreşim veya darbe tesiri olmayan bir zemine yerleştirilir. Tablanın menteşeli üst plakasının belirlenen yüksekliğe kadar kalkıp, alt durdurucular üzerine serbestçe düşmesi yerinde kontrol edilir. Üst plakanın alt durdurucular üzerine düştüğü anda sıçrama eğilimini en aza indirmek üzere gerekli mesnetleme tedbirleri alınmalıdır. Tabla ve kalıp temizlenir ve deneyden hemen önce yüzeyde serbest su kalmayacak şekilde nemlendirilir. Temas blokları temizlenir. Kalıp, üst plakaya merkezi olarak yerleştirilir ve ayak parçalarına basılarak veya iki mıknatıs yardımıyla bulunduğu konumda sabitlenir. Taze beton kalıba iki eşit tabaka halinde kepçe kullanılarak doldurulur, doldurma esnasında her tabaka sıkıştırma çubuğu ile 10 defa hafifçe tokmaklanarak sıkıştırılır. Gerekli olması halinde, ikinci tabakaya, kalıp üst yüzünden taşıncaya kadar taze beton ilave edilir. Kalıp üst seviyesinden taşan fazla beton, sıkıştırma çubuğu kullanılarak sıyrılıp alınır ve tabladaki beton kalıntıları temizlenir. Kalıp üst yüzeyinin sıyrılmasından 30 saniye sonra, kalıp el tutamaklarından tutularak düşey şekilde yukarıya doğru çekilerek alınır. Kalıbın çekilme işlemi 1-3 saniye arasındaki sürede tamamlanmalıdır. Kalıbın ön tarafında bulunan uç levhasına basılarak yayılma tablası sabitlenir ve üst plaka, durdurma parçasına kadar yavaşça kaldırılır, kaldırma esnasında üst plaka, durdurma parçasına sert çarpmamalıdır. Üst plaka, alt durdurucular üzerine serbestçe düşürülür.

225 Bu işlem toplam 15 düşürme yaptırılacak şekilde tekrarlanır. Her kaldırıp düşürme işlemi, 1 saniyeden az, 3 saniyeden daha fazla olmayan sürede tamamlanmalıdır. Düşürme işlemleri tamamlandıktan sonra üst plakaya yayılan beton tabakasının en büyük boyutları, plaka kenarlarına paralel iki doğrultuda cetvelle d 1 ve d 2 (Şekil 4) olarak ölçülür. Şekil 4: Yayılma Boyutları Ölçümü Tabla üzerinde yayılan beton tabakasında ayrışma meydana gelip gelmediği kontrol edilmelidir. Çimento hamuru kısmı, iri agrega taneleri etrafında, birkaç mm ötede halka meydana getirir şekilde ayrışmış olabilir. Bu şekilde oluşmuş ayrışma kaydedilmeli ve bu deney geçersiz kabul edilmelidir. Kalıp üst plakası, 15 kez düşürüldükten sonra taze beton yayılması kararlı hale gelmemişse (durmamışsa), yayılma boyutları ölçülmeden önce taze beton kararlı hale gelinceye kadar beklenir ve düşürme işleminin tamamlanması ile yayılma boyutlarının ölçülmesi arasında geçen süre kaydedilir. Bu süre deney raporunda belirtilmelidir. Not: Taze beton kıvamı, olabilecek rutubet kaybı veya çimento hidratasyonu nedeniyle zamanla değişir. Birbirleriyle kıyaslanabilecek sonuçlar alınabilmesi için farklı numuneler üzerinde yapılacak deneylerin, karışımdan sonra belirli bir süre içerisinde yapılması gereklidir Deney Sonuçlarının Hesaplanması Yayılma değeri, dd 1+dd 2 olarak belirlenir ve en yakın 10 mm ye yuvarlanılarak kaydedilir. 2 d 1 ve d 2 = Yayılan beton tabakasının en büyük iki boyutu (Şekil 4)

226 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Temmuz 2010 ICS BETON - TAZE BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 5: YAYILMA TABLASI DENEYİ Testing fresh concrete - Part 5: Flow table test TS EN : 2010 standardı, EN : 2009 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

227 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

228 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN : 2009 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca TS EN : 2002 nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 13 Temmuz 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın kabulü ile TS EN : 2002 iptal edilmiştir. EN "Beton - Taze beton deneyleri", standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Numune alma Bölüm 2: Çökme (slump) deneyi Bölüm 3: Vebe deneyi Bölüm 4: Sıkıştırılabilme derecesi Bölüm 5: Yayılma tablası deneyi Bölüm 6: Yoğunluk Bölüm 7: Hava içeriğinin tayini - Basınç yöntemi Bölüm 8: Kendiliğinden yerleşen beton - Çökme (slump) - akış deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 9: Kendiliğinden yerleşen beton - V hunisi deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 10: Kendiliğinden yerleşen beton - L kutusu deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 11: Kendiliğinden yerleşen beton - Elek ayrışma deneyi (hazırlanma aşamasındadır) Bölüm 12: Kendiliğinden yerleşen beton - J halkası deneyi (hazırlanma aşamasındadır) UYARI Çimento su ile karıştırıldığında alkali açığa çıkar. Betonun karıştırılması esnasında kuru çimentonun gözlere, ağza ve buruna girmesini önlemek üzere tedbir alınmalıdır. Çimento hamuru veya taze betonun deri ile teması uygun koruyucu giysi kullanılarak önlenmelidir. Çimento veya betonun göze kaçması durumunda göz temiz su ile vakit geçirilmeksizin iyice yıkanmalı ve gecikilmeksizin tıbbi yardım alınmalıdır. Deriye bulaşan taze beton hemen temizlenmelidir. Bu standardın hazırlanmasında, TS EN : 2002 de aşağıda verilen değişiklikler yapılmıştır: - Yazı ve metnin gözden geçirilmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması, - Deneyin kendiliğinden sıkışan betona uygulanmayacağına dair ifade, - Deneyin yapılmasına ilişkin daha anlaşılır ifade ve kalıbın her kaldırılıp düşürme işleminin 1 saniye ila 3 saniye olması (bu süre daha önce 2 saniye ila 5 saniye idi). Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

229 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Prensip Cihazlar Numune alma İşlem Deney sonuçları Deney raporu Kesinlik...6 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

230 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 5: Yayılma tablası deneyi 1 Kapsam Bu standard, taze betonun yayılmasını tayin yöntemini kapsar. Yöntem, kendiliğinden yerleşen beton, köpük beton, ince agregasız (kumsuz) beton ve agrega en büyük tane büyüklüğü 63 mm den daha büyük olan betonlara uygulanmaz. Not - Yayılma deneyi, yayılma değeri 340 mm ve 600 mm arasında olan betonlarda kıvam değişimlerini belirlemede hassastır. Bu sınırların dışında kıvama sahip betonlarda yayılma tablası kullanımı uygun olmayabilir ve diğer kıvam tayini yöntemleri kullanılmalıdır. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN Testing fresh concrete - Part 1: Sampling TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma 3 Prensip Bu deneyde, düşme hareketi yaptırılan bir levha üzerindeki betonun yayılmasını ölçme yoluyla taze beton kıvamı belirlenir. 4 Cihazlar 4.1 Yayılma tablası, (Şekil 1), üzerine betonun konulabileceği, (700 ± 2) mm x (700 ± 2) mm ölçülerinde alana sahip, hareketli, düz plaka ve bu plakanın üzerine belirli yükseklikten düşürüleceği, üstteki plakanın menteşeyle bağlı olduğu rijit alt tabakadan meydana gelen. Yayılma tablasının üst plakası en az 2 mm kalınlığında metal olmalı ve yüzeyi düz olmalıdır. Metal üst yüzey çimento hamurundan olumsuz şekilde etkilenerek veya paslanarak bozulmamalıdır. Yayılma tablasının üst plakası (16 ± 0,5) kg kütleye sahip olmalı ve tartılabilmesi için takılıp çıkarılabilir menteşeli olmalıdır. Plakanın yapısı, plaka üst yüzeyinin bükülmesini engelleyecek tarzda olmalıdır. Tabla üst plakasının rijit alt tabakaya menteşelenmesinde, menteşeli (birbirine temas eden) plakalar arasına agrega sıkışmasını önlemek için tedbirler alınmalıdır. Tabla ortası, tablanın orta noktasından geçen birbirine dik ve kenarlara paralel iki çizgi ve merkez etrafında (210 ± 1) mm çaplı daire şeklinde metal üzerine kazınmasıyla belirtilir. Plaka ön köşelerinin alt kısmına, iki rijit blok sıkıca tutturulmalıdır. Bu bloklar ıslanınca şekillerinde bozulma meydana gelmeyen ve su emmeyen özellikte olmalıdır. Bu durdurucu bloklar, üst plaka yükünü alt plakaya, plakada herhangi eğilme veya bozulma meydana gelmeden aktaracak özellikte olmalıdır. Alt çerçeve, bu yükü, cihazın üzerine yerleştirildiği zemine doğrudan aktaracak şekilde tertip edilmiş olmalıdır. Alt çerçevenin bu şekilde tertip edilmesi, serbestçe düşmesi esnasında, üst plakanın sıçrama eğilimini en aza indirir. Plakanın kullanım esnasında kararlılığını sağlamak için durdurucu ayaklar monte edilmelidir. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 1

231 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Üst plakanın ön kenarı ortasında ölçülen düşme yüksekliği, bir veya daha fazla durdurma ayağı ile (40 ± 1) mm olarak sınırlandırılmalıdır. Üst plakanın sarsılmadan kaldırılabilmesi için kaldırma mekanizması kullanılmalı veya işlem elle yapılmalı ve plaka, kaldırılan en üst yükseklikten serbestçe düşecek şekilde bırakılmalıdır. 4.2 Kalıp, deney numunesi oluşturmak üzere çimento hamurundan olumsuz etkilenmeyen metalden yapılmış ve 1,5 mm den daha kalın olan. Kalıp iç yüzeyinde perçin başlığı benzeri çıkıntı olmamalı, iç yüzey düz olmalı ve yüzeyde oyuk, çentik bulunmamalıdır. Kalıp aşağıda verilen iç boyutlara sahip içi boş kesik koni şekilli olmalıdır: - Taban çapı : (200 ± 2) mm, - Üst yüz çapı : (130 ± 2) mm, - Yükseklik : (200 ± 2) mm. Kalıp alt ve üst yüzü açık, birbirine paralel ve koni boyuna eksenine dik olmalıdır. Koniyi oynamaz şekilde tutmak için, koninin üst bölümünde iki adet tutma parçası ve alt kısmında tespit kelepçeleri veya ayakla basma parçaları bulunmalıdır (Şekil 2). Tabana tespit kelepçeleriyle tutturulmuş kalıp kullanımına, kelepçenin gevşetilerek kalıbı serbest bırakması esnasında kalıbı oynatmaması veya beton çökmesine etki etmemesi şartıyla izin verilir. Not - Kalıbın yerleştirilmesine yardımcı olarak mıknatıslar kullanılabilir. 4.3 Sıkıştırma çubuğu, kenar uzunluğu (40 ± 1) mm olan kare kesitli, yaklaşık 200 mm uzunlukta sert metalden yapılmış olan. Çubuk uzunluğuna, çubuğun tutulmasını kolaylaştırmak üzere ( ) mm lik dairesel kısım ilave edilebilir (Şekil 3). 4.4 Cetvel veya şerit metre, en az 700 mm uzunlukta ve tüm uzunluğunca 5 mm aralıklı bölümlenmiş olan. 4.5 Tekrar karıştırma kabı, su emmez ve çimento hamurundan olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapılmış, sert, düz tepsi. Tepsi ölçüleri betonun, kare ağızlı kürek kullanılarak, tekrar yeterli şekilde karıştırılmasına uygun olmalıdır. 4.6 Kürek, kare ağızlı olan. Not - Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir. 4.7 Nemli bez 4.8 Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte olan. 4.9 Kronometre veya saat, zamanı 1 saniye doğrulukla ölçmeye uygun özellikte olan. 2 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

232 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ölçüler mm'dir. Açıklama: 1 Metal plaka 6 İşaretler 2 (40 ± 1) mm ile sınırlanmış hareket mesafesi 7 Taban çerçevesi 3 Üst durdurucu 8 Kaldırma tutamağı 4 Üst tabla 9 Alt durdurucu 5 Dış menteşeler 10 Uç levhası Şekil 1 - Tipik yayılma tablası KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 3

233 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Ölçüler mm'dir. Şekil 2 - Beton kalıbı Şekil 3 - Sıkıştırma çubuğu 5 Numune alma Beton numunesi EN e uygun olarak alınmalıdır. Ölçüler mm'dir. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır. Not - Betonun kullanım yerinde geçerli Milli standardlar veya hükümlerde alternatif numune alma işlemleri verilmiş olabilir. 6 İşlem Yayılma tablası, düz, yatay, dış titreşim veya darbe tesiri olmayan bir zemine yerleştirilir. Tablanın menteşeli üst plakasının belirlenen yüksekliğe kadar kalkıp, alt durdurucular üzerine serbestçe düşmesi yerinde kontrol edilir. Üst plakanın alt durdurucular üzerine düştüğü anda sıçrama eğilimini en aza indirmek üzere gerekli mesnetleme tedbirleri alınmalıdır. Tabla ve kalıp temizlenir ve deneyden hemen önce yüzeyde serbest su kalmayacak şekilde nemlendirilir. 4 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

234 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Temas blokları temizlenir. Kalıp, üst plakaya merkezi olarak yerleştirilir ve ayak parçalarına basılarak veya iki mıknatıs yardımıyla bulunduğu konumda sabitlenir. Taze beton kalıba iki eşit tabaka halinde kepçe kullanılarak doldurulur, doldurma esnasında her tabaka sıkıştırma çubuğu ile 10 defa hafifçe tokmaklanarak sıkıştırılır. Gerekli olması hâlinde, ikinci tabakaya, kalıp üst yüzünden taşıncaya kadar taze beton ilave edilir. Kalıp üst seviyesinden taşan fazla beton, sıkıştırma çubuğu kullanılarak sıyrılıp alınır ve tabladaki beton kalıntıları temizlenir. Kalıp üst yüzeyinin sıyrılmasından 30 saniye sonra, kalıp el tutamaklarından tutularak düşey şekilde yukarıya doğru çekilerek alınır. Kalıbın çekilme işlemi (1-3) saniyede tamamlanmalıdır. Tablanın ön tarafında bulunan uç levhasına basılarak yayılma tablası sabitlenir ve üst plaka, durdurma parçasına kadar yavaşça kaldırılır, kaldırma esnasında üst plaka, durdurma parçasına sert çarpmamalıdır. Üst plaka, alt durdurucular üzerine serbestçe düşürülür. Bu işlem toplam 15 düşürme yaptırılacak şekilde tekrarlanır. Her kaldırıp düşürme işlemi, 1 saniyeden az, 3 saniyeden daha fazla olmayan sürede tamamlanmalıdır. Düşürme işlemleri tamamlandıktan sonra üst plakaya yayılan beton tabakasının en büyük boyutları, plaka kenarlarına paralel iki doğrultuda cetvelle d 1 ve d 2 olarak ölçülür (Şekil 4). İki doğrultuda alınan ölçüm sonuçları en yakın 10 mm ye yuvarlatılarak kaydedilir. Şekil 4 - Yayılma boyutlarının ölçümü Tabla üzerinde yayılan beton tabakasında ayrışma meydana gelip gelmediği kontrol edilmelidir. Çimento hamuru kısmı, iri agrega taneleri etrafında, birkaç milimetre ötede halka meydana getirir şekilde ayrışmış olabilir. Bu şekilde oluşmuş ayrışma kaydedilmeli ve bu deney geçersiz kabul edilmelidir. Kalıp üst plakası, 15 kez düşürüldükten sonra taze beton yayılması kararlı hale gelmemişse (durmamışsa), yayılma boyutları ölçülmeden önce taze beton kararlı hale gelinceye kadar beklenilir ve düşürme işleminin tamamlanması ile yayılma boyutlarının ölçülmesi arasında geçen süre kaydedilir. Bu süre deney raporunda belirtilmelidir. Not - Taze beton kıvamı, olabilecek rutubet kaybı veya çimento hidratasyonu nedeniyle zamanla değişir. Birbiriyle kıyaslanabilecek sonuçlar alınabilmesi için farklı numuneler üzerinde yapılacak deneylerin, karışımdan sonra belirli bir süre içerisinde yapılması gereklidir. 7 Deney sonuçları Yayılma değeri, f, aşağıda verilen bağıntı ile hesaplanır: f d + = 1 d 2 2 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 5

235 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Temmuz 2010 Burada; d 1 Yayılan betonun, tablanın bir kenarına paralel doğrultuda ölçülen en büyük boyutu, d 2 Yayılan betonun, tablanın diğer kenarına paralel doğrultuda ölçülen en büyük boyutu dur. Sonuçlar en yakın 10 mm ye yuvarlatılarak kaydedilir. 8 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler bulunmalıdır: a) Deney numunesinin tanıtımı, b) Deneyin yapıldığı yer, c) Deneyin yapıldığı tarih, d) Betonda herhangi ayrışma belirtisi, e) Viskoz betonda, yukarıda tarif edildiği gibi, düşürme işleminin tamamlanması ile yayılma boyutlarının ölçülmesi arasında geçen süre (saniye olarak), f) Yayılma değeri, f, en yakın 10 mm ye yuvarlatılarak, g) Standart deney yönteminden olan herhangi bir sapma, h) Standart deney yönteminden herhangi bir sapma (g maddesi) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafından deneyin bu standarda uygun yapıldığına dair beyan, Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler de bulunabilir: i) Deney anındaki beton sıcaklığı, j) Deneyin günün hangi saatinde yapıldığı (zamanı). 9 Kesinlik Kesinlik verileri Çizelge 1 de verilmiştir. Bu değerler aynı beton harmanından alınmış numunelerdeki yayılma ölçümlerine, her deney sonucunun tek yayılma tayininden elde edilmesi şartıyla uygulanır. Çizelge 1 - Yayılma ölçümleri için kesinlik verileri Seviye Tekrarlanabilirlik şartları Uyarlık şartları s r r s R R mm mm mm mm mm , ,5 91 Not 1 - Kesinlik verileri 1987 yılında İngiltere de yapılan deneysel çalışmanın bir kısmı olarak belirlenmiştir. Çalışmada çok sayıda deneyden elde edilen sonuçlar BS 1881 de tarif edilen şekilde değerlendirilmiştir. Deneyde 16 farklı teknisyen kullanılmıştır. Değerlendirmede kullanılan beton, portland çimentosu (PÇ), Thames Vadisinden alınan kum ve yine aynı yerden alınan 10 mm ve 20 mm lik iri agrega (çakıl) ile hazırlanmıştır. Not 2 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, aynı teknisyen tarafından, aynı numunede aynı cihaz kullanılarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri r yi 20 defada en fazla 1 defa geçer. Not 3 - Yöntemin normal ve doğru kullanımıyla, iki ayrı teknisyen tarafından, aynı numunede her teknisyen kendi cihazını kullanarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri R yi 20 defada en fazla 1 defa geçer. Not 4 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve kesinlikle ilgili olarak kullanılan istatistiki terimlerin tarifleri için ISO 5725 e başvurulmalıdır. 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten, TS EN ISO/IEC de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 6 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

236 SERTLEŞMİŞ BETON DENEY NUMUNESİ ve KALIPLARIN ŞEKLİ (TS EN : 2013) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Küp, silindir ve prizma formundaki dökme beton deney numunelerinin şekil, boyut ve toleranslarının belirlenmesi amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, sertleşmiş beton deney numunesi ve kalıplarının şeklinin belirlemesini kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI TS EN :2013 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. 4. Numunelerin Şekli, Boyutları ve Toleransları 4.1 Genel Küp, silindir ve prizma şeklindeki deney numuneleri için nominal (anma) boyutu (d), betondaki en büyük agrega boyutunun (d max ) en az 3,5 katı olmalıdır. Küp Anma Boyutları Kübün belirlenmiş boyutları anma boyutunun ± % 10 u aralığındadır. Toleranslar Belirlenmiş boyuttaki (d) kalıplanmış yüzeyler arasındaki tolerans % 1 dir. Belirlenmiş boyuttaki üst malalanmış yüzey ve kalıplanmış taban yüzeyi arasındaki tolerans % 1,5 dir. Potansiyel yük taşıyıcı yüzeylerin düzlüğü toleransı 0,0006d mm dir. Ham dökümde, tabana göre kübün kenarlarının dikliği toleransı 0,5 mm dir.

237 Silindir Anma Boyutları Silindirin belirlenmiş boyutları anma boyutunun ± % 10 u aralığındadır. Toleranslar Belirlenmiş çap (d) toleransı % 1 dir. Yük taşıyıcı yüzeyin düzlüğü toleransı 0,0006d mm dir. Uç yüzlere göre küp kenarlarının dikliğinin toleransı 0,007d mm dir. Yükseklik toleransı (2d) % 5 dir. Yarmada çekme dayanımı deneyinde kullanılan numuneler için silindirin ana doğrusunun düzlük toleransı 0,2 mm dir. Prizma Anma Boyutları Prizmanın belirlenmiş boyutları (d) anma boyutunun ± % 10 u aralığında seçilmelidir. Toleranslar Kalıplanmış yüzeyler arasında belirlenmiş boyut (d) toleransı % 1 dir. Belirlenmiş boyuttaki üst malalanmış yüzey ve kalıplanmış taban yüzeyi arasındaki tolerans % 1,5 dir. Ham dökümde, tabana göre prizma kenarlarının dikliği toleransı 0,5 mm dir. Silindirdeki eğilme mukavemeti ile temas haline olan yüzey düzlüğü toleransı 0,2 mm dir. Yarmada çekme dayanımı deneyinde kullanılan numuneler için yük taşıyıcı yüzeydeki düzlük toleransı 0,2 mm dir.

238 5. KALIPLAR Kalıplar su geçirmez ve emici olmamalıdır. Kalıptaki çatlaklar vaks (mum cilası), gres yağı veya normal yağ ile su geçirmezliği sağlamak için kaplanmalıdır.

239 TÜRK STANDARDI TS EN Haziran 2013 TS EN :2002 yerine ICS Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri Testing hardened concrete - Part 1: Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds Essai pour béton durci - Partie 1: Forme, dimensions et autres exigences aux éprouvettes et aux moules Prüfung von Festbeton - Teil 1: Form, Maße und andere Anforderungen für Probekörper und Formen TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

240 Milli Önsöz - Bu standard; kaynağı EN :2012 standardı olan TS EN :2013 numaralı Türk standardının İnşaat İhtisas Kurulu na bağlı TK10 Yapı Malzemeleri Teknik Komitesi marifetiyle hazırlanan Türkçe tercümesidir. - Bu standard TS EN :2002 standardının yerini alır. - CEN resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir. - Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. - Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir. EN, ISO, IEC Adı TS No Adı vb. No (İngilizce) (Türkçe) EN ISO 1101: 2005 Geometrical Product Specifications (GPS) - Geometrical tolerancing - Tolerances of form, orientation, location and run-out (ISO 1101: 2004) TS EN ISO 1101:2008 Geometrik ürün özellikleri (GPS) - Geometrik tolerans - Şekil, yönlendirme, konum ve dönme toleransları TS EN : 2013 standardı, EN : 2012 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, Avenue Marnix 17 B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

241 Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri Testing hardened concrete - Part 1: Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds Essai pour béton durci - Partie 1 : Forme, dimensions et autres exigences aux éprouvettes et aux moules Bu Avrupa standardı CEN tarafından 13 Temmuz 2012 tarihinde onaylanmıştır. Prüfung von Festbeton - Teil 1: Form, Maße und andere Anforderungen für Probekörper und Formen CEN üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları öngören CEN/CENELEC İç Tüzüğü ne uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel listeler ve bibliyografik atıflar, CEN Yönetim Merkezi ne veya herhangi bir CEN üyesine başvurarak elde edilebilir. Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile tercümesi, CEN üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN Yönetim Merkezi ne bildirilir. CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan ın milli standard kuruluşlarıdır. AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG Yönetim Merkezi: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

242 İçindekiler Sayfa Önsöz Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Terimler ve tarifleri Anma boyutları Seçilmiş boyutlar Numunelerin şekil, boyut ve toleransları Genel Küpler Silindirler Prizmalar Numunelerin şekil ve boyutlarının ölçülmesi Numune kalıpları Genel Kalibre edilmiş kalıplar... 7 Ek A (Bilgi için) ISO 1101 in beton deney numunelerine ve kalıplara uygulanması... 9 Ek B (Bilgi için) Numune ve kalıplarda düzlükten sapmanın tayini GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

243 Önsöz Bu standard (EN : 2012) sekretaryası DIN tarafından yürütülen CEN/TC 104 " Concrete and related products Beton ve ilgili mamüller " Teknik Komitesi tarafından hazırlanmıştır. Bu Avrupa Standardına en geç Mart 2013 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu yayınlayarak ulusal standard statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standardlar en geç Mart 2013 tarihine kadar yürürlükten kaldırılmalıdır. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda CEN [ve/veya CENELEC] sorumlu tutulamaz. Bu doküman EN : 2000 in yerini almıştır. Bu Avrupa standardı, aşağıdaki bölümleri ihtiva eden EN Sertleşmiş beton deneyleri standard serisinin bir bölümüdür; Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri Bölüm 2: Dayanım deneylerinde kullanılacak deney numunelerinin hazırlanması ve küre tabi tutulması Bölüm 3: Deney numunelerinin basınç dayanımının tayini Bölüm 4: Basınç dayanımı - Deney makinelerinin özellikleri Bölüm 5: Deney numunelerinin eğilme dayanımının tayini Bölüm 6: Deney numunelerinin yarmada çekme dayanımının tayini Bölüm 7: Sertleşmiş beton yoğunluğunun tayini Bölüm 8: Basınç altında su işleme derinliğinin tayini Bölüm 9: Donma çözülme direnci - Yüzeysel kabuk atma (yüzeysel yıpranma) (Teknik Şartname) Bölüm 10: Beton göreli karbonatlaşma direncinin belirlenmesi (Teknik Şartname) Bölüm 11: Betonun klorür direnci belirlenmesi, tek yönlü difüzyon (Teknik Şartname) Önceki baskıda yapılan tadiller aşağıda verilmiştir: - Redaksiyonel değişiklikler yapılmıştır, - Güncel sanayi uygulamalarını yansıtan numunelerin boyutları için izin verilen toleranslar artmıştır. Bu standard, deney numunelerinin doğru boyutlar ve şekillerde hazırlanmasına dair alternatif yaklaşımlar ortaya koyar. Öncelikle, kullanım süresi sınırlı kalıplar kullanılmalı ve uygunluğu sağlamak için numuneler ölçülmelidir. İkinci olarak numuneler daha sınırlı toleransları karşılamak üzere kalibre edilmiş metal kalıplara dökülmelidir. Kalibre edilmiş kalıpların kullanılması, numunelerin ölçülmesine ait gereklerin azalmasını sağlar. Ek A beton deney numunelerinin ve kalıpların şekillerini ölçmek için, EN ISO 1101 in uygulanması ile ilgilidir. Ek B numunelerin ve kalıpların düzlükten sapmasının tayini için bir yöntem verir. CEN/CENELEC İç Tüzüklerine göre, bu Avrupa Standardının ulusal standard olarak uygulamaya alınmasından sorumlu ulusal standard kuruluşlarının ülkeleri sırasıyla; Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan dır. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

244 1 Kapsam Bu standard, kalıba dökülerek meydana getirilmiş, küp, silindir ve prizma şeklindeki beton deney numunelerinin ve numune yapımı için gerekli kalıpların biçim, boyut ve toleranslarını kapsar. Not - Bu standardda, dayanım deneylerinde ihtiyaç duyulan toleranslar verilmiştir. Ancak bu toleranslar, diğer özelliklerle ilgili deneylerde de kullanılabilir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, aşağıdaki dokümanlara tamamen veya kısmen zorunlu atıf yapılmıştır ve bu atıflar bu dokümanın uygulanması için kaçınılmazdır. Tarih belirtilen atıflarda, belirtilmiş olan baskı geçerlidir. Tarih belirtilmemiş atıflarda, atıf yapılan dokümanın en son baskısı (tadiller dâhil) kullanılır). EN ISO 1101:2005, Geometrical Product Specifications (GPS) - Geometrical tolerancing - Tolerances of form, orientation, location and run-out (ISO 1101:2004) (Geometrik mamul özellikleri (GMÖ) - Geometrik toleranslandırma - Şekil, yönlendirme,konum ve dönme toleransları) 3 Terimler ve tarifleri Bu standardın amaçları bakımından, EN ISO 1101:2005 te ve aşağıda verilen terimler ve tarifleri geçerlidir. 3.1 Anma boyutları Numune büyüklüğünün tanımlanması için genellikle kullanılan boyutlar. 3.2 Seçilmiş boyutlar Bu standardı kullanan tarafından, belirlenmiş anma boyutları arasından seçilen ve milimetre cinsinden beyan edilen numune boyutları. 4 Numunelerin şekil, boyut ve toleransları 4.1 Genel EN ISO 1101 standardının uygulanmasında, beton deney numunelerinin ve kalıplarının düzlükten, diklikten ve doğrultudan sapma ölçümleri için Ek-A ya bakılmalıdır. Küp, silindir ve prizma şekilli her bir deney numunesinin temel boyutu, d, (Şekil 1,2 ve 3) betonda kullanılan en büyük agrega anma büyüklüğünün (EN e göre Dmax) en az üç buçuk katı olacak şekilde seçilmelidir. 4.2 Küpler Anma boyutları Şekil 1 - Küp - Anma boyutları Seçilmiş boyutlar Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarından en fazla ± %10 farklı olabilir. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

245 4.2.3 Toleranslar (izin verilen sapmalar) Kalıptan çıkan karşılıklı yüzeyler arasındaki seçilmiş boyut (d) toleransı, ±% 1 dir Perdahlanmış üst yüz ile kalıptan çıkan taban arasındaki seçilmiş boyut (d) toleransı, ±% 1,5 dur Daha sonra yapılacak deneyde yük uygulanacak olan yüzeylerin düzlükten sapma toleransı, ± 0,0006d mm dir (Bakınız Ek B) Küp yan yüzlerinin döküm esnasındaki tabana göre diklikten sapması, ±0,5 mm dir. 4.3 Silindirler Anma boyutları d, mm a a Bu boyut için yükleme alanı mm 2 dir. Şekil 2 - Silindir - Anma boyutları Seçilmiş boyutlar Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarından en fazla ± %10 farklı olabilir Toleranslar Seçilmiş çap (d) toleransı, ± % 1 dir Daha sonra yapılacak deneyde yük uygulanacak olan yüzeylerin düzlükten sapma toleransı, ± 0,0006d mm dir (Bakınız Ek B) Yan yüzün, alt ve üst yüzeylere göre diklikten sapması, ± 0,007d mm dir Yükseklik toleransı (2d), ± % 5 tir Yarmada çekme dayanımı tayini için kullanılacak numunelerde, silindir doğrultman çizgisinin doğrultudan sapma toleransı, ± 0,2 mm dir. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

246 4.3.4 Toleransların uygulanması Numunelerin kalıptan çıkan veya aşındırılarak düzeltilen alt ve üst yüzeyleri, Madde e uygun olmalıdır Numunelerin, kükürt, yüksek alüminli çimento veya benzeri malzeme ile başlıklanarak düzeltilecek alt ve üst yüzeyleri, başlıklama öncesinde Madde e ve başlıklanma sonrasında Madde , Madde ve Madde e uygun olmalıdır Numunelerin, kum kutusu (sandbox) veya benzeri metotlar kullanarak düzeltilecek alt ve üst yüzeyleri, başlıklama öncesinde Madde ve Madde e ve kum kutularının monte edilmesinden sonra, Madde e uygun olmalıdır. 4.4 Prizmalar Anma boyutları Şekil 3 - Prizmalar - Anma boyutları Seçilmiş boyutlar Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarından en fazla ±%10 farklı olabilir Toleranslar Kalıptan çıkan karşılıklı yüzeyler arasındaki seçilmiş boyut (d) toleransı, ±%1 dir Perdahlanmış üst yüz ile kalıptan çıkan taban arasındaki seçilmiş boyut toleransı, ±% 1,5 olmalıdır Prizma yan yüzlerinin döküm esnasındaki tabana göre diklikten sapması, ±0,5 mm dir Eğilme deneyinde yükleme silindirlerinin oturacağı yüzeyin doğrultudan sapma toleransı ±0,2 mm dir Yarmada çekme dayanımı tayini deneyinde kullanılacak prizma numunelerde, yük uygulanacak yüzeyin doğrultudan sapma toleransı, ±0,2 mm dir. 4.5 Numunelerin şekil ve boyutlarının ölçülmesi Numunelerin kalibre edilmiş kalıp kullanılarak imal edildiği belgelendirilmemişse, Madde 4.2, Madde 4.3 veya Madde 4.4 e göre uygunlukları ölçülmeli veya kontrol edilmelidir. Not - Boyutların kontrol edilmesinde, sabit veya hareketli parçalı ölçü cihazlar kullanılabilir Numunelerin kalibre edilmiş kalıp kullanılarak imal edildiği belgelendirilmişse, küp, silindir veya prizma GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

247 numunelerin, sırasıyla, sadece, Madde ve Madde veya Madde , Madde veya Madde , Madde de verilen özelliklere sahip olduğu yapılan ölçümlerle gösterilmelidir. Not 1 - Boyutların kontrol edilmesinde, sabit veya hareketli parçalı ölçü cihazları kullanılabilir. Not 2 - Düzlükten sapmaya göre kalibre edilmiş yüzey, silindirlerin yük taşıyan yüzeyi oluşturmak için kullanılırsa, madde nin uygulanmasına gerek yoktur. Not 3 - Yükleme yüzeylerinde düzlükten sapmanın ölçülmesi ile ilgili kılavuz bilgi, Ek B de verilmiştir. 5 Numune kalıpları 5.1 Genel Numune kalıpları, su sızdırmaz ve su emmez özellikte olmalıdır. Not -Kalıp birleşim yerleri, macun, yağ veya gres yağı ile su sızdırmaz şekilde kapatılmalıdır Madde 5.2 de tarif edilen kalibre edilmiş kalıplar haricindeki kalıplar, beton numune yapımına uygun herhangi bir malzemeden imal edilebilir. 5.2 Kalibre edilmiş kalıplar Kalibre edilmiş kalıplar, referans malzemeler olarak kabul edilen, çelik veya dökme demirden imal edilmiş olmalıdır. Bunların haricinde malzeme, bu malzemeden yapılmış kalıbın, kullanımdaki uzun süreli performansının, çelik veya dökme demirden yapılma kalibre edilmiş kalıplarla eş değer olduğunu gösteren deney verilerinin mevcut olması şartıyla, kalibre edilmiş kalıp yapımında kullanılabilir Kalibre edilmiş kalıbın bütün parçaları, kalıbın monte edilmiş halde şekil değiştirmesini önlemek için yeterli derecede sert olmalıdır Kalıbın bütün parçalarında tanıtım işareti bulunmalıdır. Ancak taban plâkasına, bazı şartlarda işaret konulmayabilir Kalibre edilmiş küp numune kalıpları Kalıplar, Madde 4.2 de verilen özelliklere sahip numune yapımına uygun olmalıdır Monte edilmiş kalıbın seçilmiş boyut (d) toleransı, ±% 0,5 tir Kalıbın, dört yan yüzünün düzlükten sapma toleransı, yeni kalıplarda ± 0,0003 d, kullanılmış kalıplarda ise ± 0,0005 d olmalıdır Kalıbın, taban plâkası üst yüzünün düzlükten sapma toleransı, yeni kalıplarda 0,0006 d, kullanılmış kalıplarda ise ± 0,001 d olmalıdır Kalıp yan yüzlerinin, bitişik yan yüzler ve taban plâkasına göre diklikten sapma toleransı, ± 0,5 mm dir. Not - Gerekliyse, kalıp parçalarında düzlükten sapma toleransının sağlanıp sağlanmadığı, kalıp monte edilmeden de ölçülebilir (Ek B ye bakılmalıdır) Kalibre edilmiş silindir numune kalıpları Kalıplar, Madde 4.3 te verilen özelliklere sahip numune yapımına uygun olmalıdır Seçilmiş çap (d) ve seçilmiş yükseklik (2d) toleransı, ± % 0,5 dir Kalıp taban plâkasının düzlükten sapma toleransı, yeni kalıplarda ± 0,0003 d, kullanılmış kalıplarda ise ± 0,0005 d olmalıdır. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

248 Kalıp yan yüzünün tabana göre diklikten sapma toleransı, ± 0,5 mm dir. Not - Gerekliyse, kalıp parçalarında düzlükten sapma toleransının sağlanıp sağlanmadığı, kalıp monte edilmeden de ölçülebilir (Ek B ye bakılmalıdır) Kalibre edilmiş prizma numune kalıpları Kalıplar, Madde 4.4 te verilen özelliklere sahip olacak numune yapımına uygun olmalıdır Monte edilmiş kalıbın seçilmiş genişlik ve derinlik (d) toleransı, ±% 0,5 tir Kalıbın iç yan yüzeylerinin düzlükten sapma toleransı, yeni kalıplarda ± 0,001 d, kullanılmış kalıplarda ise ± 0,002 d olmalıdır Kalıbın, taban plâkası üst yüzünün düzlükten sapma toleransı, yeni kalıplarda ± 0,002 d, kullanılmış kalıplarda ise ± 0,004 d olmalıdır Boyutları 150 mm den daha fazla olan kalıp yüzeylerinde, Madde ve Madde te verilen düzlükten sapma toleransları, 150 mm uzunluk için uygulanmalıdır Kalıp yan yüzlerinin, bitişik yan yüzlerine ve taban plâkasına göre diklikten sapma toleransı, ± 0,5 mm dir. Not - Gerekliyse, kalıp parçalarında düzlükten sapma toleransının sağlanıp sağlanmadığı, kalıp monte edilmeden de ölçülebilir (Ek B ye bakılmalıdır). GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

249 Ek A (Bilgi için) ISO 1101 in beton deney numunelerine ve kalıplara uygulanması A.1 Genel Çizimlerde kullanılacak geometrik toleranslar EN ISO 1101 de tarif edilmiştir. Bu standardın, beton deney numuneleri ve kalıpların ölçümünde özel uygulanması Şekil A.1, Şekil A.2, Şekil A.3 te gösterilmiştir. A.2 Düzlükten sapma Açıklama: 1 Düzlükten sapma tolerans aralığı 2 Düzlükten sapma toleransının uygulandığı yüzey A.3 Diklikten sapma Açıklama: 1 Diklikten sapma tolerans aralığı 2 Diklikten sapma toleransının uygulandığı yüzey 3 Referans yüzey olarak bitişik yüzey A.4 Doğrultudan sapma Şekil A.1 - Düzlükten sapmanın ölçülmesi Şekil A.2 - Diklikten sapmanın ölçülmesi Açıklama: 1 Yükleme yüzeyinde doğrultudan sapma tolerans aralığı 2 Doğrultudan sapma toleransının uygulandığı yüzey Şekil A 3 - Doğrultudan sapmanın ölçülmesi GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

250 Ek B (Bilgi için) Numune ve kalıplarda düzlükten sapmanın tayini Bu standardda verilen kontrollerin yapılabilmesi için düzlükten sapma, Şekil B.1 de daire ve dörtgen şekilli yüzeylerde gösterildiği gibi dört farklı yerde, doğrultudan sapmanın ölçülmesi yoluyla belirlenir. En azından aynı derece kesinlik verebilecek diğer metotlarda kullanılabilir: Şekil B 1 - Daire ve dörtgen şekilli yüzeylerde düzlükten sapma ölçüm yerlerinin gösterimi Doğrultudan sapma toleransı, numuneler için, Madde 4.2, Madde 4.3 veya Madde 4.4 te ve kalıplar için, Madde 5.2.4, Madde ve Madde da tarif edilen düzlükten sapma toleranslarından uygun olanına eşit olmalıdır. Not - Bu ölçümler için, dikdörtgen kesitli çelik mastar ve uç kalınlıkları 0,03 mm den 1,00 mm ye kadar olan kalınlık ölçer (sentil) kullanılması uygundur. GEBZE-iZMiR OTOYOLU insaati NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

251 BETON DAYANIM DENEYLERİNDE KULLANILACAK DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI ve KÜRE TABİ TUTULMASI (TS EN : 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Dayanım deneyleri öncesinde beton numunelerinin hazırlanması ve küre tabii tutulmasıdır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, beton numunelerinin dayanım deneyi için hazırlanması ve küre tabii tutulması yöntemlerini kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI TS EN :2010 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Numune kalıpları (TS EN e uygun olmalıdır.) Betonu sıkıştırma cihazları İç (daldırma) vibratör, en düşük frekansı (7200 devir/dk) olan vibratördür. Vibratör ucunun çapı, deney numunesinin en küçük boyutunun 1/4 ünü geçmemelidir. Titreşim masası, en düşük frekansı 40 Hz (2400 devir/dk) olan masadır. Daire kesitli sıkıştırma çubuğu, 600 ± 5 mm uzunlukta ve 16 ± 1 mm çapında, ucu yuvarlatılmış, daire kesitli düz çelikten yapılmış çubuktur. Prizmatik (kare kesitli) sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz yaklaşık olarak kesit ölçüleri 25 mm x 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan çubuktur. Doldurma başlığı Kepçe Çelik mala veya perdah malası Tekrar karıştırma kabı Kürek Kalıp ayırıcı ( Çimento ile etkileşmeyen malzeme) Tokmak

252 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Numune, hazırlanan beton dizaynından TS EN e göre alınır. Beton deney numunesi, kalıba doldurulmadan önce tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır Deney İşlemi Kalıpların Hazırlanması ve Betonun Kalıplara Doldurulması Betonun kalıba yapışmasını önlemek üzere, gerekli hallerde, doldurma öncesinde, kalıp iç yüzeyi çimento ile etkileşmeyen kalıp ayırıcı bir malzeme ile ince bir tabaka halinde kaplanmalıdır. Betonun kıvamına ve sıkıştırma yöntemine bağlı olarak taze beton tam bir sıkışma sağlamak üzere kalıba bir veya daha çok sayıda tabakalar halinde doldurulmalıdır. Kendiliğinden yerleşen beton kullanılması durumunda, kalıp tek bir işlemle doldurulmalı, doldurma esnasında ve kalıp doldurulduktan sonra mekanik sıkıştırma işlemi uygulanmamalıdır. Doldurma başlığı kullanılmışsa, kalıba doldurulan taze beton, sıkıştırıldıktan sonra doldurma başlığı içerisinde de belirli kalınlıkta bir tabaka kalacak miktarda olmalıdır. Bu tabakanın kalınlığı, deney numunesi yüksekliğinin % 10 u ile % 20 si arasında olmalıdır Betonun Sıkıştırılması Beton, numune kalıbına yerleştirildikten hemen sonra, tam sıkışma elde edilecek, ancak ayrışma olmayacak ve yüzeye aşırı şerbet çıkmayacak şekilde sıkıştırılmalıdır. Her beton tabakası, mekanik titreşim veya dairesel kesitli/prizmatik çubuk (şişleme çubuğu) kullanılarak el ile sıkıştırma yöntemlerinden herhangi birisi kullanılarak sıkıştırılmalıdır. Daire Kesitli Veya Prizmatik Çubuk (Şişleme Çubuğu) Kullanılarak El İle Sıkıştırma Sıkıştırma çubuğu darbeleri, numune kalıbının en kesit alanına düzgün şekilde dağıtılmalıdır. İlk tabakanın sıkıştırılmasında, çubuğun numune kalıbının tabanına sertçe çarpması, diğer tabakaların sıkıştırılması esnasında da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile hapsolmuş hava ceplerindeki hava boşaltılacak ancak sürüklenmiş hava kaybına yol açmayacak şekilde yeterli sayıda vuruş yapılarak sıkıştırılmalıdır. Vuruş sayısı çökme sınıfı S1 ve çökme sınıfı S2 olan kıvama sahip betonlar için tipik olarak 25 olmalıdır. Her tabakanın sıkıştırılmasından sonra, beton yüzeyine büyük hava kabarcıkları çıkışı duruncaya ve sıkıştırma çubuğu darbelerinden geri kalan boşlukların dolması sağlanıncaya kadar, kalıbın dış kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulmalıdır Yüzey tesviyesi Doldurma başlığı kullanılmışsa, sıkıştırma işleminden hemen sonra başlık alınmalıdır. Kalıp üst yüzeyinden yukarıda olan fazla beton, çelik mala veya perdah malasına kesme hareketi yaptırılarak alınmalı ve yüzey dikkatlice tesviye edilmelidir.

253 5.2.4 İşaretleme Deney numuneleri, numuneye zarar verilmeden, görünür ve kalıcı şekilde işaretlenmelidir. Numune alma işleminden sonra deney yapılıncaya kadar izleyebilmek üzere numune kayıtları muhafaza edilmelidir Deney Numunelerinin Kürü Deney numuneleri, kalıp içerisinde, 16 saatten az, 3 günden daha fazla olmamak üzere, yeterli sertliğe ulaşıncaya kadar, şoktan, titreşimden ve kurumadan korunarak, 20 ± 5 C (veya sıcak iklimlerde (25 ± 5) C) sıcaklıktaki ortamda tutulmalıdır. Deney numuneleri, kalıptan çıkartıldıktan sonra, deney anına kadar, 20 ± 2 C sıcaklıktaki su içerisinde veya sıcaklığı 20 ± 2 C ve bağıl nemi % 95 olan kür odasında küre tabi tutulmalıdır. Yukarıda verilen yöntem dışındaki herhangi kür şekli, bu verilen küre tabi tutulması yönteminden türetilebilir. Not 1: Anlaşmazlık halinde su içerisinde kür yöntemi referans yöntem olarak kabul edilmelidir. Not 2: 20 ± 2 C sıcaklıkta, % 95 rutubet şartının devam ettirilmesi ve ölçülmesi kolay değildir. Kür odası içerisindeki numune yüzeylerinin sürekli şekilde ıslak kaldığı, düzgün aralıklarla kontrol edilmelidir.

254 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD Bu standard metni 29 Nisan 2010 tarihli TSE Teknik Kurul toplantısında kabul edilerek yürürlüğe girmiş olup metin üzerindeki redaksiyonel düzeltmeler devam etmektedir. TS EN Nisan 2010 ICS BETON - SERTLEŞMİŞ BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 2: DAYANIM DENEYLERİNDE KULLANILACAK DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI VE KÜRE TABİ TUTULMASI Testing hardened concrete - Part 2: Making and curing specimens for strength tests TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

255 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Ön söz Bu tasarı, CEN tarafından kabul edilen EN : 2009 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun Nisan 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın kabulü ile TS EN : 2002 iptal edilecektir. EN "Beton - Sertleşmiş beton deneyleri", standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri Bölüm 2: Dayanım deneylerinde kullanılacak deney numunelerinin hazırlanması ve küre tabi tutulması Bölüm 3: Deney numunelerinde basınç dayanımının tayini Bölüm 4: Basınç dayanımı - Deney makinalarının özellikleri Bölüm 5: Deney numunelerinin eğilme dayanımının tayini Bölüm 6: Deney numunelerinin yarmada çekme dayanımının tayini Bölüm 7: Sertleşmiş betonun yoğunluğunun tayini Bölüm 8: Basınç altında su işleme derinliğinin tayini UYARI Çimento su ile karıştırıldığında alkali açığa çıkar. Betonun karıştırılması esnasında kuru çimentonun gözlere, ağza ve buruna girmesini önlemek üzere tedbir alınmalıdır. Çimento hamuru veya taze betonun deri ile teması uygun koruyucu giysi kullanılarak önlenmelidir. Çimento veya betonun göze kaçması durumunda göz temiz su ile vakit geçirilmeksizin iyice yıkanmalı ve gecikilmeksizin tıbbi yardım alınmalıdır. Deriye bulaşan taze beton hemen temizlenmelidir. Bu standardın hazırlanmasında, TS EN : 2002 de aşağıda verilen değişiklikler yapılmıştır: - Yazı ve metnin gözden geçirilmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması, - Sıkıştırma kalıplarına doldurma işleminin belirginleştirilmesi, - Betonun sıkıştırma işleminin belirginleştirilmesi. Bu tasarıda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

256 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Cihazlar Numune alma İşlemler Kalıpların hazırlanması ve betonun kalıplara doldurulması Betonun sıkıştırılması Yüzey tesviyesi İşaretleme Deney numunelerinin kürü Deney numunelerin nakliyesi Deney raporu...4

257 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 2: Dayanım deneylerinde kullanılacak deney numunelerinin hazırlanması ve küre tabi tutulması 1 Kapsam Bu standard, dayanım deneylerinde kullanılacak beton deney numunelerin yapımını ve küre tabi tutulması yöntemlerini kapsar. Deney numunelerinin yapımı ve küre tabi tutulması, deney numunesi kalıplarının hazırlanması, betonun kalıplara doldurulması ve sıkıştırılması, yüzeyin tesviye edilmesi, deney numunelerinin kürü ve nakliyesini ihtiva eder. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır. EN, IEC, ISO Adı No (İngilizce) EN Testing fresh concrete - Part 1 : Sampling EN Testing hardened concrete - Part 1: Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds 3 Cihazlar 3.1 Numune kalıpları, EN e uygun olan. 3.2 Doldurma başlığı (isteğe bağlı) Not - TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1 : Numune alma TS EN Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri Taze betonun kalıplara doldurulması işlemi, kalıba sıkıca geçirilen doldurma başlığı kullanılarak kolaylaştırılabilir. 3.3 Betonu sıkıştırma cihazları (aşağıda verilenlerden herhangi birisi olabilir): a) İç (daldırma tipi) vibratör, en düşük frekansı 120 Hz (dakikada 7200 devir) olan. Vibratör ucunun çapı, deney numunesinin en küçük boyutunun 1/4'ünü geçmemelidir. b) Titreşim masası, en düşük frekansı 40 Hz (dakikada 2400 devir) olan. c) Daire kesitli sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz, daire kesitli, yaklaşık olarak çapı 16 mm ve uzunluğu 600 mm ve ucu yuvarlatılmış olan. d) Prizmatik (kare kesitli) sıkıştırma çubuğu, çelikten yapılmış, düz, yaklaşık olarak kesit ölçüleri 25 mm X 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan. 3.4 Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte olan. 3.5 Çelik mala veya perdah malası. 3.6 Tekrar karıştırma kabı, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapılmış, sert, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağızlı kürek kullanılarak, betonun tamamiyle tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. 1

258 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Kürek, kare ağızlı. Not - Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir. 3.8 Kalıp ayırıcı, çimento ile etkileşmeyen (reaktif olmayan) malzeme. 3.9 Tokmak, lastik kaplı olan. 4 Numune alma Beton numunesi, EN e uygun olarak alınmalıdır. Beton numune, kalıba doldurulmadan önce, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır. 5 İşlemler 5.1 Kalıpların hazırlanması ve betonun kalıplara doldurulması Betonun kalıba yapışmasını önlemek üzere, gerekli hallerde, doldurma öncesinde, kalıp iç yüzeyi çimento ile etkileşmeyen kalıp ayırıcı bir malzeme ile ince bir tabaka halinde kaplanmalıdır Betonun kıvamına ve sıkıştırma yöntemine bağlı olarak taze beton tam bir sıkışma sağlamak üzere kalıba bir veya daha çok sayıda tabakalar halinde doldurulmalıdır. Kendiliğinden yerleşen beton kullanılması durumunda, kalıp tek bir işlemle doldurulmalı, doldurma esnasında ve kalıp doldurulduktan sonra mekanik sıkıştırma işlemi uygulanmamalıdır Doldurma başlığı kullanılmışsa, kalıba doldurulan taze beton, sıkıştırıldıktan sonra doldurma başlığı içerisinde de belirli kalınlıkta bir tabaka kalacak miktarda olmalıdır. Bu tabakanın kalınlığı, deney numunesi yüksekliğinin % 10 u ile % 20 si arasında olmalıdır. 5.2 Betonun sıkıştırılması Genel Beton, numune kalıbına yerleştirildikten hemen sonra, tam sıkışma elde edilecek, ancak ayrışma olmayacak ve yüzeye aşırı şerbet çıkmayacak şekilde sıkıştırılmalıdır. Her beton tabakası, Madde veya Madde te tarif edilen yöntemlerden herhangi birisi kullanılarak sıkıştırılmalıdır. Not 1 - Mekanik titreşim (vibrasyon) kullanılarak, ayrışma olmadan tam sıkışma sağlanması, beton yüzeyinde büyük hava kabarcıkları oluşumunun sona ermesi, yüzeyin göreceli şekilde düz ve parlak görünüm kazanmasıyla sağlanır. Not 2 - Farklı kıvamlara sahip betonlara veya farklı ölçülerdeki kalıplara yerleştirilecek betonlara uygulanacak sıkıştırma yöntemi için daha geniş kılavuz bilgi Milli Ek NA larda verilebilir Mekanik titreşim İç vibratör ile sıkıştırma Vibratör, betonda tam sıkışma sağlamaya yeterli olacak en az süreyle uygulanmalıdır. Sürüklenmiş havanın tahliyesine yol açacak şekilde aşırı vibrasyondan kaçınılmalıdır. Not 1 - Kalıba zarar vermemeye dikkat edilmelidir. Vibratör düşey tutulmalı, kalıp tabanına ve yan yüzlere temas ettirilmemelidir. Doldurma başlığı kullanılması önerilir. Not 2 - Laboratuvar deneyleri, iç vibratör kullanılması esnasında, sürüklenmiş hava miktarında kayba neden olmaması için büyük itina gerektiğini göstermiştir Titreşim masası ile sıkıştırma Titreşim, betonda tam sıkıştırma sağlamaya yeterli olacak en az süre kadar uygulanmalıdır. Tercihan, kalıp masaya kelepçelenmeli veya sıkıca bastırılarak oynaması önlenmelidir. Sürüklenmiş havanın tahliyesine yol açacak şekilde aşırı vibrasyondan kaçınılmalıdır. 2

259 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Daire kesitli veya prizmatik çubuk (şiş) kullanılarak el ile sıkıştırma Sıkıştırma çubuğu darbeleri, numune kalıbının en kesit alanına düzgün şekilde dağıtılmalıdır. İlk tabakanın sıkıştırılmasında, çubuğun numune kalıbının tabanına sertçe çarpması, diğer tabakaların sıkıştırılması esnasında da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile, hapsolmuş hava ceplerindeki hava boşaltılacak ancak sürüklenmiş hava kaybına yol açmayacak şekilde yeterli sayıda vuruş yapılarak sıkıştırılmalıdır. Vuruş sayısı çökme sınıfı S1 ve çökme sınıfı S2 olan kıvama sahip betonlar için tipik olarak 25 olmalıdır. Her tabakanın sıkıştırılmasından sonra, beton yüzeyine büyük hava kabarcıkları çıkışı duruncaya ve sıkıştırma çubuğu darbelerinden geri kalan boşlukların dolması sağlanıncaya kadar, kalıbın dış kenarlarına tokmak ile hafifçe vurulmalıdır. 5.3 Yüzey tesviyesi Doldurma başlığı kullanılmışsa, sıkıştırma işleminden hemen sonra başlık alınmalıdır Kalıp üst yüzeyinden yukarıda olan fazla beton, çelik mala veya perdah malasına kesme hareketi yaptırılarak alınmalı ve yüzey dikkatlice tesviye edilmelidir. 5.4 İşaretleme Deney numuneleri, numuneye zarar verilmeden, görünür ve kalıcı şekilde işaretlenmelidir Numune alma işleminden sonra deney yapılıncaya kadar izleyebilmek üzere numune kayıtları muhafaza edilmelidir. 5.5 Deney numunelerinin kürü Deney numuneleri, kalıp içerisinde, 16 saatten az, 3 günden daha fazla olmamak üzere, yeterli sertliğe ulaşıncaya kadar, şoktan, titreşimden ve kurumadan korunarak, (20 ± 5) C (veya sıcak iklimlerde (25 ± 5) C) sıcaklıktaki ortamda tutulmalıdır Deney numuneleri, kalıptan çıkartıldıktan sonra, deney anına kadar, (20 ± 2) C sıcaklıktaki su içerisinde veya sıcaklığı (20 ± 2) C ve bağıl nemi % 95 olan kür odasında küre tabi tutulmalıdır Madde de verilen dışındaki herhangi kür şekli, Madde de verilen küre tabi tutulması yönteminden türetilebilir. Not 1 - Anlaşmazlık halinde su içerisinde kür yöntemi referans yöntem olarak kabul edilmelidir. Not 2 - (20 ± 2) C sıcaklıkta, % 95 rutubet şartının devam ettirilmesi ve ölçülmesi kolay değildir. Kür odası içerisindeki numune yüzeylerinin sürekli şekilde ıslak kaldığı, düzgün aralıklarla kontrol edilmelidir. 5.6 Deney numunelerin nakliyesi Nakliye işleminin tüm aşamalarında, gerekli sıcaklıktan sapmayı ve rutubet kaybını önlemek üzere gerekli önlemler alınmalıdır. Bu önlemlere örnek olarak, sertleşmiş deney numunelerinin ıslak kum, ıslak talaş veya ıslak bez içerisinde saklanması veya içerisinde su bulunan, sızdırmaz plastik kap içerisine konulması gösterilebilir. 3

260 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Deney raporu 2) Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler bulunmalıdır: a) Deney numunesinin tanıtımı, b) Deney numunesi/numunelerinin yapılma tarihi ve zamanı, c) Betonun kalıplarda sıkıştırılma yöntemi ve elle uygulanmışsa, darbe adedi, d) Kalıptan çıkarılma öncesinde numunenin muhafazasına ilişkin, süre ve şartlar dahil olmak üzere detaylı bilgiler, e) Kalıptan çıkarıldıktan sonra ve taşınma esnasında (varsa) sıcaklık sapma sınırları ve kür süresi de verilmek suretiyle numunelerin kür yöntemi, f) Numunelerin hazırlanması ve küründe uygulanan standard yöntemden varsa herhangi sapma, g) Standard deney yönteminden herhangi sapma ( e) şıkkı) kaydedilmemişse, sorumlu kişi tarafından numunelerin bu standarda uygun hazırlandığına dair beyan. Deney raporunda, aşağıda verilen bilgilere de yer verilebilir: h) Hazır betonun sıcaklığı, i) Numunenin/numunelerin laboratuvara kür için teslim edildiği andaki durumu (varsa), 2) TSE Notu Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO / IEC te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 4

261 SERTLEŞMİŞ BETON BASINÇ DAYANIMI TAYİNİ (TS EN : 2010) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Sertleşmiş betonun basınç dayanımlarının bulunması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, sertleşmiş betonda basınç dayanımı için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır. 3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME TS EN :2010 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DENEY EKİPMANLARI Basınç deney makinası (TS EN e uygun olmalıdır.) 5. DENEY YAPILIŞI 5.1. Numune Hazırlanması Deney numuneleri, TS EN , TS EN , TS EN veya TS EN e uygun küp, silindir veya karot biçiminde olmalıdır Deney İşlemi Numunenin Hazırlanması ve Yerleştirilmesi Numune, deney makinasına yerleştirilmeden önce, yüzeyindeki fazla su kurulanır. Deney makinası yükleme başlıklarının yüzeyleri silinerek temizlenir ve numunenin başlıklarla temas edecek yüzeylerinde bulunan herhangi gevşek çıkıntı veya tane alınır. Deney numunesi ve deney makinasının yükleme başlığı arasında, aralık ayarlama blokları (TS EN ) ve ilave plakalardan başka yerleştirme parçası kullanılmamalıdır. Küp numuneler, yük uygulama yönü beton döküm yönüne dik olacak konumda yerleştirilmelidir.

262 Numuneler, makinanın alt yükleme başlığı üzerine merkezlenerek yerleştirilmelidir. Küp numuneler, belirtilmiş boyutunun veya silindir numuneler, belirtilmiş çapının ± %1 i doğrulukla merkeze yerleştirilmelidir. İlave yükleme plâkaları kullanılıyorsa bunlar, numunenin alt ve üst yüzeylerine göre hizalanmalıdır. Kullanılan deney makinası iki kolonlu ise, küp numuneler, mastarlanmış yüzeyi kolona bakacak şekilde yerleştirilmelidir. Yükleme 0,6± 0,2 MPa/s (N/mm 2.s) arasında sabit bir yükleme hızı seçilmelidir.kırılma yükünün yaklaşık %30 unu aşmamak üzere uygulanan başlangıç yükünün ardından yük, darbe etkisi oluşturmadan seçilen hız ± %10 sapma sınırları içerisinde sağlanarak, numune kırılıncaya kadar sabit hızda arttırılmak suretiyle uygulanmalıdır. Göstergeden okunan en büyük yük kn kaydedilmelidir. Kırılma Tipinin Belirlenmesi Deneyin kabul edilebilir doğrulukta yapıldığının göstergesi olan numune kırılma tipine örnekler; küp numuneler için Şekil 1 de, silindir numuneler için ise Şekil 3 te gösterilmiştir. Kabul edilebilir olmayan numune kırılma tiplerine ait örnekler ise, küp numuneler için Şekil 2 de ve silindir numuneler için Şekil 4 te gösterilmiştir. Kırılma şeklinin kabul edilebilir olmaması halinde bu durum, kırılmış numunenin gözlenen durumu, Şekil 2 veya Şekil 4 te verilenlerden en fazla hangisine benziyorsa, o tipe atıfta bulunularak kaydedilmelidir. Kabul edilebilir bulunmayan kırılma şekli, aşağıda verilenler nedeniyle meydana gelmiş olabilir: Deney işlemlerinde yeterli itina gösterilmemesi, özellikle numunenin yükleme başlığına merkezi şekilde yerleştirilmemesi, Deney makinasının kusurlu olması, Silindir numunelerde, beton numune kırılmadan önce, başlıkta meydana gelen çatlama veya kırılma. Şekil 1: Küp numunelerinin kabul edilebilir kırılma şekilleri

263 Şekil 2: Küp numunelerinin kabul edilebilir olmayan bazı kırılma şekilleri Şekil 3: Silindir numunelerinin kabul edilebilir kırılma şekilleri Şekil 4: Silindir numunelerinin kabul edilebilir olmayan bazı kırılma şekilleri

264 5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması f c = FF AA cc f c = Basınç dayanımı, MPa (N/mm 2 ) F = Kırılma anında ulaşılan en büyük yük, N A c = Numunenin, üzerine basınç yükünün uygulandığı kesit alanı, mm 2 Basınç dayanımı, en yakın 0,1 MPa (N/mm 2 ) ye yuvarlatılarak gösterilmelidir.

265 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD BETON - SERTLEŞMİŞ BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 3: DENEY NUMUNELERİNİN BASINÇ DAYANIMININ TAYİNİ TS EN Nisan 2010 ICS Testing hardened concrete - Part 3: Compressive strength of test specimens TS EN : 2010 standardı, EN : 2009 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

266 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

267 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN : 2009 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca TS EN : 2003 ün revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 29 Nisan 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın kabulü ile TS EN : 2003 iptal edilmiştir. EN "Beton - Sertleşmiş beton deneyleri", standardı aşağıdaki bölümlerden meydana gelir: Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri Bölüm 2: Dayanım deneylerinde kullanılacak deney numunelerinin hazırlanması ve küre tabi tutulması Bölüm 3: Deney numunelerinde basınç dayanımının tayini Bölüm 4: Basınç dayanımı - Deney makinalarının özellikleri Bölüm 5: Deney numunelerinin eğilme dayanımının tayini Bölüm 6: Deney numunelerinin yarmada çekme dayanımının tayini Bölüm 7: Sertleşmiş betonun yoğunluğunun tayini Bölüm 8: Basınç altında su işleme derinliğinin tayini Bu standardın hazırlanmasında, TS EN : 2003 te aşağıda verilen değişiklikler yapılmıştır: - Yazı ve metnin gözden geçirilmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması, - Basınç dayanımı en yakın 0,5 MPa (N/mm 2 ) yerine 0,1 MPa (N/mm 2 ) olarak ifade edilmiştir, - Yükleme hızı, 0,2 MPa/s ile 1,0 MPa/s arasında olması yerine (0,6 ± 0,2) MPa/s olarak değiştirilmiştir, - Belirtilen ebatlarda, EN de verilen toleransları karşılamayan deney numuneleri için müsaade edilir tolerans arttırılmıştır. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

268 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Prensip Cihazlar Deney numuneleri Gerekler Deney numunelerinin düzeltilmesi İşlem Numunenin hazırlanması ve yerleştirilmesi Yükleme Kırılma tipinin belirlenmesi Sonuçların gösterilmesi Deney raporu Kesinlik...6 Ek A - Deney numunelerinin düzeltilmesi...7 Ek B - Ölçüleri, EN de verilen standart boyut toleransları dışında olan deney numunelerinin deneye tabi tutulması için uygulanacak işlem...12 Kaynaklar...15 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

269 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 3: Deney numunelerinin basınç dayanımının tayini 1 Kapsam Bu standard, sertleşmiş beton deney numunelerinde basınç dayanımı tayini için uygulanacak deney yöntemini kapsar. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır. EN, IEC, ISO Adı No (İngilizce) EN Cement - Part 1: Composition, specifications and conformity criteria for common cements EN Testing fresh concrete - Part 1 : Sampling EN Testing hardened concrete - Part 1: Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds EN Testing hardened concrete - Part 2: Making and curing specimens for strength tests EN Testing hardened concrete - Part 4: Compressive strength - specification for testing machines EN Testing concrete in structures - Part 1: Cored specimens - Taking, examining and testing in compression ISO Test sieves; technical requirements and testing - Part 1: Test sieves of metal wire cloth 3 Prensip TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Çimento - Bölüm 1: Genel Çimentolar - Bileşim, özellikler ve uygunluk kriterleri TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1 : Numune alma TS EN Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri TS EN Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 2 : Dayanım deneylerinde kullanılacak deney numunelerinin yapımı ve küre tabi tutulması TS EN Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 4 : Basınç dayanımı - Deney makinelerinin özellikleri TS EN Beton - Yapıda beton deneyleri - Bölüm 1: Karot numuneler - Karot alma, muayene ve basınç dayanımının tayini TS 1227 Deney elekleri - Teknik özellikler ISO ve deneyler - Kısım 1: Tel örgülü deney elekleri Numuneler, EN e uygun basınç deney makinasında kırılıncaya kadar yüklenir. Numunenin taşıyabildiği en büyük yük kaydedilir ve beton basınç dayanımı hesaplanır. 4 Cihazlar Basınç deney makinası, EN e uygun olan. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 1

270 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Deney numuneleri 5.1 Gerekler Deney numuneleri, EN , EN , EN veya EN de verilen gereklere uygun, küp, silindir veya karot biçiminde olmalıdır. Deney numunesi boyutlarının EN de verilen boyut toleranslarına uygun olmaması hâlinde, bu numuneler, Ek B de verilen işleme göre deneye tabi tutulabilirler. Not - Hasar görmüş veya şerbet sızmasından dolayı yüzü aşırı şekilde boşluklu (bal peteği görünümde) olan numuneler deneyde kullanılmamalıdır. 5.2 Deney numunelerinin düzeltilmesi Deney numunelerinin boyut veya şekillerinin, EN de verilen gereklere, toleransları aşması nedeniyle uygun olmaması hâlinde, bu numuneler reddedilmeli, boyutları düzeltilmeli veya Ek B ye uygun olarak deneye tabi tutulmalıdır. Numune boyutlarının düzeltilmesinde Ek A da verilen yöntemlerden herhangi birisi kullanılmalıdır. 6 İşlem 6.1 Numunenin hazırlanması ve yerleştirilmesi Deney makinası yükleme başlıklarının yüzeyleri silinerek temizlenir ve numunenin başlıklarla temas edecek yüzeylerinde bulunan herhangi gevşek çıkıntı veya tane alınır. Deney numunesi ile deney makinasının yükleme başlığı arasında, aralık ayarlama blokları (EN ) ve ilave plakalardan başka yerleştirme parçası kullanılmamalıdır. Numune, deney makinasına yerleştirilmeden önce, yüzeyindeki fazla su kurulanır. Küp numuneler, yük uygulama yönü beton döküm yönüne dik olacak konumda yerleştirilmelidir. Numuneler, makinanın alt yükleme başlığı üzerine merkezlenerek yerleştirilmelidir. Küp numuneler, belirtilmiş boyutunun veya silindir numuneler, belirtilmiş çapının ± % 1 i doğrulukla merkeze yerleştirilmelidir. İlave yükleme plakaları kullanılıyorsa bunlar, numunenin alt ve üst yüzeylerine göre hizalanmalıdır. Kullanılan deney makinası iki kolonlu ise, küp numuneler, mastarlanmış yüzeyi kolona bakacak şekilde yerleştirilmelidir. 6.2 Yükleme (0,6 ± 0,2) MPa/s (N/mm 2.s) sınırları içerisinde kalmak üzere sabit bir yükleme hızı seçilmelidir. Kırılma yükünün yaklaşık % 30 unu aşmamak üzere uygulanan başlangıç yükünün ardından yük, darbe etkisi oluşturulmadan, seçilen hız ± % 10 sapma sınırları içerisinde sağlanarak, numune kırılıncaya kadar, sabit hızda arttırılmak suretiyle uygulanmalıdır. Elle kumanda edilen deney makinalarında, numunenin kırılma aşamasına yaklaşıldığında, yükleme hızında meydana gelen düşme eğilimi, yük ayar vanası kullanılarak ayarlanmalıdır. Göstergeden okunan en büyük yük, kn olarak kaydedilmelidir. Not - Küp dayanımları, 80 MPa ın üzerinde ve 20 MPa ın altındaki yüksek ve düşük dayanımlı betonlar için yükleme hızlarına ilişkin kılavuz bilgi Milli Ek NA da verilebilir. 6.3 Kırılma tipinin belirlenmesi Deneyin kabul edilebilir doğrulukta yapıldığının göstergesi olan numune kırılma tipine ait örnekler; küp numuneler için Şekil 1 de, silindir numuneler için ise Şekil 3 te gösterilmiştir. Kabul edilebilir olmayan numune kırılma tiplerine ait örnekler ise, küp numuneler için Şekil 2 de ve silindir numuneler için Şekil 4 te gösterilmiştir. 2 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

271 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Kırılma şeklinin kabul edilebilir olmaması hâlinde bu durum, kırılmış numunenin gözlenen durumu, Şekil 2 veya Şekil 4 te verilenlerden en fazla hangisine benziyorsa, o tipe atıfta bulunularak kaydedilmelidir. Not - Kabul edilebilir bulunmayan kırılma şekli, aşağıda verilenler nedeniyle meydana gelmiş olabilir: - Deney işlemlerinde yeterli itina gösterilmemesi, özellikle numunenin yükleme başlığına merkezî şekilde yerleştirilmemesi, - Deney makinasının kusurlu olması, - Silindir numunelerde, beton numune kırılmadan önce, başlıkta meydana gelen çatlama veya kırılma. 7 Sonuçların gösterilmesi Basınç dayanımı, aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanır: f c F = A c Burada; f c Basınç dayanımı, MPa (N/mm 2 ), F Kırılma anında ulaşılan en büyük yük, N, A c Numunenin, üzerine basınç yükünün uygulandığı en kesit alanı, mm 2 dir. Bu alan, numunenin belirtilen ölçüleri kullanılarak (EN ) veya Ek B de verilen işlemle, numune üzerinde ölçülen gerçek boyutlar kullanılarak hesaplanır. Basınç dayanımı, en yakın 0,1 MPa'a (N/mm 2 ) yuvarlatılarak gösterilmelidir. 8 Deney raporu 2) Deney raporunda, aşağıda verilen bilgiler yer almalıdır: a) Deney numunesinin tanıtımı, b) Deney numunesinin belirtilen standard boyutları veya standard boyutlar haricinde Ek B ye göre ölçülen gerçek boyutları, c) Yapılmışsa, uygulanan aşındırma / başlıklama ile düzeltilme işlemlerinin detayı, d) Deney tarihi, e) Kırılmadaki en büyük yük, kn, f) Numunenin basınç dayanımı, en yakın 0,1 MPa ya yuvarlatılarak, g) Oluşmuşsa, kabul edilebilir olmayan kırılma şekli ve bu standardda verilenlerden bu şekle en yakın olan kırılma tipi, h) Standard deney yönteminden olan herhangi sapma, i) Standard deney yönteminden herhangi sapma ( h) şıkkı) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafından, deneyin bu standarda uygun yapıldığına dair beyan. Deney raporunda, aşağıda verilen bilgilere de yer verilebilir: j) Numunenin kütlesi, k) Numunenin görünür yoğunluğu, en yakın 10 kg/m 3 e yuvarlatılarak, l) Numunenin laboratuvara teslim edildiği andaki durumu, m) Teslim alındıktan sonraki kür şartları, n) Deneyin yapıldığı saat (gerekliyse), o) Numunenin deney anındaki yaşı, biliniyorsa. 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO / IEC te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 3

272 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Not - Patlayarak kırılma Numunenin açıktaki dört yüzü de yaklaşık olarak eşit şekilde çatlamış, yükleme başlıklarına temas eden yüzeylere doğru, genellikle çok küçük hasar oluşmuştur. Not - T = Çekme gerilmesi nedeniyle çatlak Şekil 1 - Küp numunelerin kabul edilebilir kırılma şekilleri Şekil 2 - Küp numunelerin kabul edilebilir olmayan bazı kırılma şekilleri Şekil 3 - Silindir numunelerin kabul edilebilir kırılma şekilleri 4 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

273 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Şekil 4 - Silindir numunelerin kabul edilebilir olmayan bazı kırılma şekilleri KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 5

274 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Kesinlik Çizelge 1 - Sertleşmiş beton basınç dayanımı ölçmeleri için kesinlik verileri. Bu kesinlik verileri, aralarındaki fark tekrarlanabilirlik (r) veya uyarlıkla (R) kıyaslanacak iki küp numune dayanımı ortalamasının % leri olarak ifade edilmiştir. Deney yöntemi Tekrarlanabilirlik şartları Uyarlık şartları 100 mm lik küp 150 mm lik küp s r % 3,2 3,2 r % 9,0 9,0 Not 1 - Kesinlik verileri 1987 yılında yapılan deneysel çalışmanın bir bölümü olarak belirlenmiştir. Kesinlik verileri, BS 1881 de tarif edilen çeşitli deneylerden elde edilmiştir. Deneylerde 16 teknisyen görev almıştır. Değerlendirmede kullanılan beton, portland çimentosu (PÇ), Thames vadisinden alınan kum ve yine aynı yerden alınan 10 mm ve 20 mm ye kadar iri agrega (çakıl) ile hazırlanmıştır. Not 2 - Yöntemin normal ve doğru kullanılması şartıyla, aynı teknisyen tarafından, aynı numunede aynı cihaz kullanılarak, uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak, tekrarlanabilirlik değeri, r yi 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 3 - Yöntemin normal ve doğru kullanılması şartıyla, iki ayrı teknisyen tarafından, aynı numunede her teknisyen kendi cihazını kullanarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri R yi 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 4 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve bu konuyla ilgili olarak kullanılan istatistikî terimlerin tarifleri için ISO e başvurulmalıdır. Çizelge 2 - Sertleşmiş beton basınç dayanımı ölçmeleri için kesinlik verileri. Bu kesinlik verileri, aralarındaki fark tekrarlanabilirlik (r) veya uyarlıkla (R) kıyaslanacak üç silindir numune dayanımı ortalamasının % leri olarak ifade edilmiştir. Deney yöntemi Silindir (çap; 160 mm, yükseklik: 320 mm) Tekrarlanabilirlik şartları s r % r % s R % 5,4 4,7 s R % Uyarlık şartları R % 15,1 13,2 2,9 8,0 3,1 11,7 R % Not 1 - Kesinlik verileri, Fransa da 1992 yılında yapılan Round Robin deney programının bir bölümü olarak belirlenmiştir. Verilerde, bu deney programına dâhil 89 laboratuvardan elde edilen sonuçlar esas alınmıştır. Not 2 - Beton, CP A 55 çimentosu (CEM I), Sen Nehri kumu ve çakılı (20 mm ye kadar) kullanılarak hazırlanmıştır. Ortalama basınç dayanımı değeri 38,87 MPa dır. Not 3 - Kesinlik verileri, sadece basınç dayanımı deney işlemlerini kapsar. 6 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

275 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Ek A Deney numunelerinin düzeltilmesi A.1 Genel Deney numunesi boyutlarının küçültülmesi gerekiyorsa, numune taşlanarak aşındırılmalı veya testere ile kesilmelidir. Deney numunesinin yük uygulanacak yüzeyleri, aşındırma veya başlıklama yoluyla hazırlanmalıdır (Çizelge A.1). Çizelge A.1 - Düzeltme yönteminin kullanım sınırları Yöntem Aşındırma Kalsiyum alüminatlı çimento harcı Kükürt karışımı Kum kutusu Beklenen dayanım değerine göre sınırlama Sınırsız Yaklaşık 50 MPa (N/mm 2 ) dayanıma kadar Yaklaşık 50 MPa (N/mm 2 ) dayanıma kadar Sınırsız Anlaşmazlık durumunda, aşındırma işlemi referans yöntem olarak kullanılmalıdır. Not - Yukarıda verilenler haricindeki düzeltme işlemleri de, aşındırma işlemine kıyasla geçerliliklerinin ispatlanması şartıyla kullanılabilir. A.2 Aşındırma Aşındırma işlemine tabi tutulacak olan ve su içerisinde kür edilen numuneler, işlemden en fazla 1 saat önce sudan çıkartılmalı ve daha sonraki aşındırma işlemine veya deneye tabi tutulmadan önce en az 1 saat süreyle tekrar su içerisinde tutulmuş olmalıdır. A.3 Başlıklama (kalsiyum alüminatlı çimento kullanılarak) Başlıklama öncesinde, numune nemli durumda olmalı, temiz ve numune yüzeyindeki bütün gevşek parçacıklar uzaklaştırılmış olmalıdır. Başlık, mümkün olduğu kadar ince olmalı, kalınlığı 5 mm yi geçmemelidir. Ancak küçük mertebedeki bölgesel kalınlık sapmalarına izin verilebilir. Başlık yapılmasında kullanılan malzeme, kütlece 3 kısım kalsiyum alümünatlı çimento ve bir kısım kum (ISO e göre 300 µm göz açıklıklı örgülü elekten çoğunluğu geçen) karışımından oluşan harç olmalıdır. EN e uygun diğer çimentolar da, başlık yapılan harcın deney anındaki dayanımının en az, numune beton dayanımı kadar olması şartıyla kullanılabilir. Numunenin alt veya üst uç yüzeylerinden birisi, yatay bir metal plaka üzerine oturtulur. Numunenin üst kısmındaki uç yüzeyi etrafına, kenar üst yüzü tornalanmış çelik bir kelepçe geçirilerek numuneye sıkıca sabitlenir. Kelepçenin üst kenarı yatay ve beton numune yüzeyinin en yüksek çıkıntısından biraz daha yukarıda olacak konumda bulunmalıdır. Başlık malzemesi, kelepçeden yukarı doğru dış bükey yüzey (bombe) oluşturulacak şekilde, kelepçe içerisine doldurulur. Cam başlıklama levhasının, başlık harcına temas edecek yüzeyi kalıp yağı ile yağlanır ve levha harç tabakasına doğru itilir. Bu esnada dairesel hareketler yaptırılarak, kelepçenin üst kenarına tam oturuncaya kadar yerleştirilir. Daha sonra, üzerinde cam levha ve kelepçe bulunan numune, vakit geçirilmeden, bağıl nemi en az % 95 ve sıcaklığı (20 ± 5) C olan ortama yerleştirilir. Başlıkta kullanılan harç, işlem esnasında hasar görmeyecek sertliğe ulaştıktan sonra, cam levha alınır ve çelik kelepçe sökülür. Not - Başlıkta kullanılan harcın, basınç dayanımı deneyi esnasındaki dayanımı, en az beton numune basınç dayanımı kadar olmalıdır. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 7

276 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 A.4 Başlıklama: Kükürt karışım yöntemi Başlıklama öncesinde, numunenin başlık yapılacak yüzeyleri kuru ve temiz olmalı, yüzeylerdeki bütün gevşek parçacıklar uzaklaştırılmış olmalıdır. Başlık, mümkün olduğu kadar ince olmalı, kalınlığı 5 mm yi geçmemelidir. Ancak küçük mertebede bölgesel kalınlık sapmalarına izin verilebilir. Hazır kükürt karışımlar genellikle uygundur. Alternatif olarak, başlık malzemesi, kütlece eşit oranda kükürt ve silisli ince kumun (çoğunluğu, ISO e uygun 250 µm göz açıklıklı örgülü elekten geçen ve 125 µm göz açıklıklı örgülü elekte kalan) karıştırılmasıyla hazırlanabilir. Karışıma, % 2 ye kadar küçük oranlarda karbon siyahı da ilave edilebilir. Karışım, tedarikçinin önerdiği veya gerekli kıvamın sağlandığı sıcaklığa kadar, sürekli karıştırılarak ısıtılır. Gerekli sıcaklığa ulaştıktan sonra da karışım, homojenliğinin sağlanması ve eritme potasının tabanında katı birikiminin önlenmesi için sürekli olarak karıştırılmalıdır. Not 1 - Başlıklama işleminin ard arda yapılacağı durumda, sıcaklığı termostatla ayarlanabilen iki eritme potasının kullanılması önerilir. Not 2 - Eritme potasındaki karışım seviyesinin çok aşağıya düşmesine izin verilmemelidir. Aksi taktirde, tutuşabilecek kükürt buharı oluşması tehlikesi vardır. UYARI - Kükürt eritme işlemi esnasında, havadan daha ağır olan kükürt buharının tam olarak atılmasını sağlayacak aspiratör sistemi çalıştırılmalıdır. Çevre kirliliğini önlemek üzere, kükürt karışım sıcaklığının belirli sınırlar içerisinde tutulması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Numunenin alt yüzeyi, yatay plaka/kalıp üzerindeki, erimiş kükürt karışımıyla dolu çukura, numune düşey konumda kalacak şekilde yerleştirilir. Aynı işlem karışım yeterli sertliğe ulaşıncaya kadar bekletildikten sonra, üst yüzeye de uygulanmalıdır. Başlıklanmış her iki yüzeyin de birbirine paralel kalmasını sağlamak üzere, başlıklama çerçevesi kullanılmalı ve plaka/kalıp yüzeyine, kalıp ayırıcı olarak madeni yağ sürülmelidir. Not 3 - Numune kenarlarından taşan fazla başlık malzemesi tıraşlanarak temizlenmesi gerekli olabilir. Numunenin her iki uç yüzeyine yapılan başlıkların, numune yüzeyine tam olarak yapışıp yapışmadığı kontrol edilmelidir. Yapılan muayenede, başlıktan, başlık altında boşluk olduğunu belirten ses gelmişse, başlık sökülmeli ve numune yeniden başlıklanmalıdır. En son başlık yapıldıktan sonra, basınç dayanımı deneyi yapılıncaya kadar en az 30 dakika geçmiş olmalıdır. A.5 Başlıklama: Kum kutusu yöntemi: Silindir numunelerin başlıklanmasında kum kutularının kullanılması A.5.1 Hazırlama Bu yöntem Şekil A.1 de gösterilmiştir. Başlıklama öncesinde, numunenin başlık yapılacak yüzeyleri temiz olmalı, yüzeylerdeki bütün gevşek parçacıklar uzaklaştırılmış olmalıdır. Kullanılacak kum, çoğunluğu ISO e uygun 250 µm göz açıklıklı örgülü elekten geçen ve 125 µm göz açıklıklı örgülü elekte kalan silisli ince kum olmalıdır. 8 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

277 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 A.5.2 Cihazlar A Çelik kutular; Şekil ve ölçüleri, Şekil A.2 de gösterilenlere uygun olan. 1. Çeliğin akma dayanımı en az, 900 MPa (N/mm 2 ) olmalıdır. 2. Boyut toleransları, ± 0,1 mm olmalıdır. 3. Her kutunun hava kompresörüne bağlanacak bir girişi olmalı ve yerleştirilme ve deney esnasında bu girişi kapatabilecek tıkaç tertibatı olmalıdır A Yerleştirme cihazı (Şekil A.3); Aşağıda verilen parçalardan meydana gelen: 1. Kılavuz eleman, numunenin yan yüzeyi ile yerleştirme cihazı içerisindeki kutunun temas yüzeyi arasındaki diklik toleransı 0,5 mm ve her bir kutu ile numune arasındaki, dış merkezlilik toleransının 0,5 mm olmasını sağlamaya elverişli olan. 2. Kutu merkezleme takozları, cihazın yatay plakası bünyesinde bulunan, iki adet, 3. Mekanik sistem, kum kutusunu takozlara sıkıştırmak için, 4. Kelepçeleme sistemi, numuneyi, numune kılavuzuna kelepçelemek için, 5. Vibratör, cihazın yatay plakasına monte edilerek sabitlenmiş olan. Kutu içerisindeki kumun, homojen dağıtımı ve sıkışmasını sağlamak için, 6. Titreşim yutucu parça, titreşimin desteklere iletilmesini önlemek ve beton numune ve iki kum kutusu arasındaki bağıl konumun düzgün kalmasını temin etmek için. A Basınçlı hava kompresörü, kum kutularını çıkartmak için. A Şişe, içerisine parafin macunu koymak için. A Tablalı ısıtıcı, parafin macununu (110 ± 10) C sıcaklıkta eritmek için, termostat kontrollü olan. A Ölçülü kap, kum kutusu içerisindeki kum tabakası kalınlığının (10 ± 2) mm olmasını sağlayacak miktarda kum hacmini ölçmek için. A Parafin macunu, akma sıcaklığı (60 ± 10) C olan. A.5.3 İşlem Yerleştirme cihazı, yatay bir çalışma zeminine yerleştirilir. Kum kutularından birisi, cihazın yatay plakası üzerine yerleştirilir ve sabitlenir. Yeterli hacimdeki kum, yayılmaksızın kutunun merkezine konulur. Numunenin yük uygulanacak yüzeyleri temizlendikten sonra, beton numunenin uç yüzeylerinden birisi kutu içerisindeki kum yığını üzerine oturtulur ve o konumda kelepçelenerek sabitlenir. Vibratör, kılavuz silindir parçaların numuneye temas etmesi sağlanacak şekilde (20 ± 5) s süreyle çalıştırılır. Eritilmiş parafin, kutunun açık üst kenarlarına, kutu içerisindeki kumun dökülmesini önlemek üzere dökülür ve katılaşması beklenir. Kelepçe sökülür ve aynı işlem, numunenin diğer uç yüzeyine de, ikinci kum kutusu kullanılarak uygulanır. Beton numune, taşınması esnasında altta bulunan kutudan tutulmalıdır. Basınç dayanımı deneyi tamamlandıktan sonra her iki kum kutusu da, kutu içerisine basınçlı hava verilerek beton parçaları ve kalıntılarından temizlenir. UYARI - Kutu içerisinden basınçlı hava ile beton parçalarının çıkartılması esnasında kutunun içerisine çakıl doldurulmuş ve üzerinde, kutunun yerleştirilebileceği oval delik olan bir kapakla kapatılmış bir hazne üzerine yerleştirilmesi önerilir. Kutunun yerleştirilmesi esnasında, kutu kenarı, kapaktaki deliğe oturacak şekilde yerleştirilmeli, kutu bir elle tutulmalı ve diğer elle de basınçlı hava verici kontrol edilmelidir. Kutunun üzerine yerleştirileceği delik şekli ve büyüklüğü, kutu ağzının yerleştirilmesi için yeterli ölçülerde olmalıdır. Bazı durumlarda, numunenin bütün olarak kırılması hâlinde, iki kutu, numunenin her bir ucunda kalır. Delikler, açığa çıkacak toz miktarı en az olacak şekilde düzenlenmelidir. KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 9

278 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Açıklama: 1 Kutu 2 Parafin 3 Kum 4 Numune Şekil A.1 - Başlık yapılması: Kum kutusu yöntemi Ölçüler mm dir. Açıklama: 1 Kalıp ayırma için basınçlı hava giriş ağzı 2 Plakaya oturacak yüzey (düzlükten sapması 0,001d) A En az d Deney numunesinin belirtilen çapı Şekil A.2 - Kum kutusunun detayı 10 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

279 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Şekil A.3 - Yerleştirme cihazı KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 11

280 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Ek B Ölçüleri, EN de verilen standart boyut toleransları dışında olan deney numunelerinin deneye tabi tutulması için uygulanacak işlem B.1 Prensip Basınç dayanımı tayini deneyinden önce, deney numunesinin boyutları farklı yerlerden ölçülür ve ortalama değer hesaplanır. Bu ortalama değer kullanılarak, numunenin yükleme yönüne dik ortalama en kesit alanı hesaplanır. Deney numunesi, deney makinası için ilave yükleme plakası ve aralık ayarlama blokları için uygulanacak ilave şartlar hariç olmak üzere Madde 6 ya uygun şekilde deneye tabi tutulur. B.2 Cihazlar Kumpas ve cetveller: Numune boyutlarını, boyutun % 0,5 i doğrulukla ölçmeye yeterli olan. B.3 İşlem B.3.1 Küp numuneler B Üç asal eksen (x, y,z) doğrultusundaki boyutların her birisi için, boyutun % 0,5 i doğrulukla Şekil B.1 ve Şekil B.2 de gösterilen çizgiler boyunca ölçümler yapılır. Herhangi bir boyutun, belirtilen standart boyuttan % 3 veya daha fazla sapma göstermesi (eksik veya fazla olması) hâlinde numune reddedilir veya düzeltilir (Ek A). B Yükleme yüzeylerinde, her bir doğrultuda ölçülen altı değerin ortalaması (x m, y m ) hesaplanır ve en yakın 1 mm ye yuvarlatılarak gösterilir. B Küp numune yükleme yüzeyinin ortalama alanı, A c = x m. y m olarak hesaplanır ve en yakın 1 mm 2 ye yuvarlatılarak gösterilir. B.3.2 Silindir veya karot numuneler B Silindir veya karotun her iki yükleme yüzeyinde, birbirine yaklaşık 60 açı teşkil eden üç doğrultudaki çap, % 0,5 doğrulukla ölçülür (Şekil B.3). Silindir veya karot numunenin yüksekliği, aralarında yaklaşık 120 olan üç yerden, % 0,5 doğrulukla ölçülür (Şekil B.4). Herhangi bir boyutun, belirtilen standart boyuttan % 3 veya daha fazla sapma göstermesi (eksik veya fazla olması) hâlinde numune reddedilir veya düzeltilir (Ek A). B Silindir veya karotun yükleme yüzeylerinin ortalama çapı, d m, altı değerin ortalaması alınarak hesaplanır ve en yakım 1 mm ye yuvarlatılarak gösterilir. B Silindir veya karotun yükleme yüzeyinin ortalama alanı, A c = π. d 2 m / 4 olarak hesaplanır ve en yakın 1 mm 2 ye yuvarlatılarak gösterilir. B.3.3 Basınç dayanımı tayini deneyi Numuneler, Madde 6 ya göre deneye tabi tutulmalıdır. Ancak, deney makinasının yükleme plakaları, ilave plakalar veya aralık ayarlama bloklarının boyutları, numunelerin temas eden yüzey boyutlarına eşit veya daha büyük olmalıdır. 12 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

281 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Şekil B.1 - Kesikli çizgiler, küp numunenin yükleme yüzeylerindeki ölçme yapılacak yerleri göstermektedir Şekil B.2 - Kesikli çizgiler, küp numunenin yükleme yapılmayacak yüzeylerindeki ölçme yapılacak yerleri göstermektedir Şekil B.3 - Kesikli çizgiler, silindir numunenin yükleme yapılacak uç yüzeylerinde ölçme yapılacak yerleri göstermektedir KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 13

282 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Şekil B.4 - Kesikli çizgiler, silindir numune yüksekliğinin ölçüleceği yerleri göstermektedir 14 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

283 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2010 Kaynaklar [1] ISO , Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results - Part 1: General principles and definitions [2] Series BS 1881, Testing concrete KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. 15

284 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN :2009/AC 2011 Ocak 2012 ICS BETON - SERTLEŞMİŞ BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 3: DENEY NUMUNELERİNİN BASINÇ DAYANIMININ TAYİNİ Testing hardened concrete - Part 3 : Compressive strength of test specimens TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

285 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ. TÜRK STANDARDI Ön söz Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü tarafından ilgili Avrupa standardı esas alınarak Türk Standardı olarak kabul edilmiştir.

286 EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM EN :2009/AC August 2011 Août 2011 August 2011 ICS English version Version Française Deutsche Fassung Testing hardened concrete - Part 3: Compressive strength of test specimens Essais pour béton durci - Partie 3: Résistance à la compression des éprouvettes Prüfung von Festbeton - Teil 3: Druckfestigkeit von Probekörpern This corrigendum becomes effective on 31 August 2011 for incorporation in the three official language versions of the EN. Ce corrigendum prendra effet le 31 août 2011 pour incorporation dans les trois versions linguistiques officielles de la EN. Die Berichtigung tritt am 31. August 2011 zur Einarbeitung in die drei offiziellen Sprachfassungen der EN in Kraft. EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG Management Centre: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels 2011 CEN All rights of exploitation in any form and by any means reserved worldwide for CEN national Members. Tous droits d'exploitation sous quelque forme et de quelque manière que ce soit réservés dans le monde entier aux membres nationaux du CEN. Alle Rechte der Verwertung, gleich in welcher Form und in welchem Verfahren, sind weltweit den nationalen Mitgliedern von CEN vorbehalten. Ref. No.:EN :2009/AC:2011 D/E/F KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

287 EN :2009/AC:2011 (E) 1 Modification to Clause 6 "Test report" Replace the existing Figure 2 with the following: " ". 2 Modification to Clause 9 "Precision" Replace the existing Table 2 with the following: Table 2 Precision data for measurements of the compressive strength of hardened concrete, expressed as percentages of the mean of the three cylinder strengths whose differences are to be compared with repeatability (r) or reproducibility (R) Test method Repeatability conditions Reproducibility conditions cylinder (160 mm diameter, 320 mm height) s r r s R R % % % % 2,9 8,0 4,1 11,7 NOTE 1 The precision data were determined in France as part of a Round Robin Test carried out in They are based on the results obtained by 89 laboratories which had participated in the test. NOTE 2 The concretes were made using CPA55 cement (CEMI), Seine river sand and 20 mm aggregate. The average value was 38,87 MPa. NOTE 3 The precision data only includes the procedure of testing for compressive strength.. 2 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iltibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

288 BETON KARIŞIM DİZAYNI (TS 802: 2016) Doküman No Rev. Tarih GOİ.OYİAŞ.LDT AMAÇ Dayanım sınıfı ve agrega en büyük tane büyüklüğü belirlenmiş olan betonun, laboratuvarda agrega tane büyüklüğü dağılımı (granülometri) ve karışım oranları (su miktarı, su/çimento oranı, çimento miktarı, katkı miktarı, hava içeriği ve çökme (slump) miktarı) belirlenerek istenilen dayanım değerlerine ulaşılması amaçlanmaktadır. 2. KAPSAM ve SORUMLULUK Bu talimat, bir beton dizaynının yapılması için gerekli aşamaların açıklanmasını ve beton karışım hesabını kapsamaktadır. 3. DİZAYN STANDARTI ve ŞARTNAME TS 802:2016 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze Orhangazi İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır. 4. DİZAYN İLKELERİ Taze beton kütlesi işlenebilir olmalıdır. Betonun kıvamı yeterli olmalıdır. Beton kütlesi sertleşince istenilen dayanımı sağlamalıdır. Betonun su/çimento (S/Ç) oranı belirli bir değeri aşmamalıdır. Beton, yapı elemanının servis süresini ve servis koşullarını etkileyen çevresel etkilere karşı dayanıklı olmalıdır. Bazı özel durumlarda betonun yoğunluğu önem kazanmaktadır. Özellikle kütle betonlarında, betonda ortaya çıkan ısı kontrol altında olmalıdır. Genel olarak bakıldığında, en ekonomik beton, asgari S/Ç oranında ve istenilen işlenebilirlikte olup agrega-çimento oranı en yüksek olan betondur. Ancak, yük taşıyan önemli yapılarda ekonomi parametresi aslında en son düşünülmesi gerekli parametredir. Dayanım, betonun en önemli karakteristik özelliğidir. S/Ç oranı arttıkça dayanım azalır, azaldıkça dayanım artar.

289 Sabit bir su/çimento oranı için beton dayanımı; En büyük agrega boyutundan (d max ) Agrega tane büyüklüğü dağılımı (granülometri), şekil ve yüzey pürüzlülüğünden, Kullanılan çimento cinsinden, Betondaki hava miktarından, Kullanılan katkıların cins ve miktarından etkilenir. Beton karışım hesabı yapabilmek için; Agregaların elek analizinin (granülometri), Agregaların uygun tane sınıfının, Agregaların, çimentonun ve katkıların bağıl yoğunluklarının, Agreganın birim hacim kütlesinin, su absorpsiyonun ve rutubetinin, Kullanılacak çimento tipinin ve özelliklerinin, Ortam şartları ve dayanıklılık kriterlerinin ve Performans deneylerinin bilinmesi gerekmektedir. 5. DİZAYN EKİPMANLARI Laboratuvar karıştırıcısı (drum tipi mikser veya pan tipi mikser) Terazi Numune kalıpları (9 Adet, 15x15x15 cm) Kürek Sıkıştırma (şişleme) çubuğu (600 ± 5 mm uzunlukta ve 16 ± 1 mm çapında, ucu yuvarlatılmış, daire kesitli düz çelikten yapılmış çubuk) Çelik mala veya perdah malası Tokmak Kür Havuzu

290 6. DİZAYN YAPILIŞ AŞAMALARI 6.1. Beton Sınıfı Belirlenmesi Beton dizaynı aşamasında ilk olarak beton basınç dayanım sınıfı belirlenir. Beton basınç dayanımı çoğunlukla karakteristik dayanım olarak gösterilir. TS 500 ve TS EN beton yapıların projelendirilmesi için kuralları oluşturmuştur. TS EN Çizelge 3.1 de (Tablo-1) dizayn aşamasında betonun farklı sınıflarında mekanik özellikleri için önerilen değerleri vermektedir Beton Basınç Dayanımı Tablo 1: Beton Dayanım Sınıfları Sertleşmiş betonda en çok yapılan deney betonun basınç dayanımının tayinidir ve basınç dayanımından diğer birçok özellik tahmin edilebilmektedir. Betonda basınç dayanımı, betonun birçok diğer önemli özelliği hakkında genel bilgi sağlaması, beton elemanların daha çok basınca karşı çalıştırılması, yapıların genel kodlarında genellikle beton basınç dayanımının esas alınması ve bu deneyin diğer deneylere göre daha kolay ve az masraflı olması sebepleriyle tayin edilmektedir.

291 6.1.2 Proje Dayanımı ve Karakteristik Dayanım TS EN standartına göre betonun proje basınç dayanımı, f cd aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır. f ck = Betonun 28 günlük karakteristik basınç dayanımı, ɣ f cd = α cc f ck / ɣ c = Beton için kısmi emniyet faktörü c α cc = Basınç dayanımı üzerindeki uzun süreli tesirler (sünme, şekil değiştirme, çevresel tesirler vb.) ile yük uygulanma yönteminden kaynaklanan olumsuz etkileri dikkate almak için kullanılan katsayı Not: α cc değeri, 0,8 1,0 arasındadır fakat önerilen değer 1,0 dır Ortalama Hedef Dayanım Proje dayanımı ve karakteristik dayanımın belirlenmesinin ardından laboratuvarda betonun karışım dizaynının yapılması gerekmektedir. Laboratuvar ortamında, ideal şartlarda hazırlanarak normal kür şartlarında kür edilen numuneler 28 gün sonunda ideal dayanımlara sahip olurlar. Beton dizaynında dikkate alınması gerekli ortalama hedef dayanım, silindir veya küp şekilli numuneler için karakteristik dayanıma ihtiyat payı ilave edilerek bulunan değerlerdir. Bu ihtiyat payları Tablo-2 de verilmektedir. Tablo 2: Beton Dayanım Sınıfları ve Hedef Basınç Dayanımları

292 Gebze Orhangazi İzmir Otoyolu Projesi kapsamında kullanılan ve kullanılacak olan beton sınıflarının yapılara göre dağılımı Tablo 3 de gösterilmektedir. Yapılacak dizayn çalışmaları için bu tablodaki beton dayanım sınıfları kullanılmaktadır. Tablo 3: Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi İnşaatlarında Kullanılan Beton Sınıflarının Yapılara Göre Dağılımı Otoyol İnşaatında Kullanılan Beton Sınıfları (C Silindir/Küp Dayanımı, MPa) C 14/18 C 20/25 C 20/25 C 25/30 C 25/30 C 30/37 C 40/45 C 45/55 Kullanıldığı Yapılar Grobeton (Sanat Yapıları Tabanları) Püskürtme Betonu (Shotcrete) Hendek Betonları ( Drenaj) ve Dolgu/Yarma Kafa ve Topuk Hendekleri Betonları Küçük Sanat Yapıları (Üstgeçit ve Menfezler) Yapısal Betonları Tünel Kemer ve Invert Betonları Viyadük Temeli, Elevasyonu ve Başlık Kirişleri ve Forekazık Betonları Üstgeçit Köprüleri Kiriş Betonları Viyadük Kiriş Betonları

293 Dayanıklılık faktörü, TS de beton yapıların maruz kalacağı çevre şartları dikkate alınarak da öne çıkarılmaktadır. TS e göre çevre etki sınıfı belirlenmekte, bu sınıfa göre minimum sahip olması gerekli asgari karakteristik dayanım sınıfı, en büyük S/Ç oranı, en az hava içeriği, en az çimento dozajı ve hatta betonda kullanılması gerekli çimento tipi de belirtilmektedir. Bu amaçla öncelikle, TS e göre beton yapının maruz kalacağı çevre şartları (X0, XC, XD, XS, XM, XF, XA) belirlenmeli, daha sonra bu çevre sınıflarına göre en az beton sınıf ve diğer özellikler belirlenmelidir. TS EK F den alınan çizelgelerin özet hali aşağıda verilmektedir. Tablo 4: Beton Etki Sınıfları ve Bu Etkilere Göre Su/Çimento Oranı, En Düşük Dayanım Sınıfı ve En Az Çimento Miktarı Not: Tablo-4 de verilen değerler TS EN e uygun CEM I ve CEM II tipi çimentolar ile mm arasında agrega en büyük anma tane büyüklüğüne sahip agrega ile yapılmış betonlarda geçerlidir. En küçük dayanım sınıfları, S/Ç oranı ile 42,5 sınıfı dayanıma sahip çimento ile yapılmış betonun dayanım sınıfı arasındaki ilişki kullanılarak belirlenmiştir. En yüksek S/Ç oranı ve en az çimento miktarı sınır değerleri, her durumda uygulanabilir.

294 6.2. Agrega En Büyük Tane Büyüklüğünün Seçilmesi Beton agregası en büyük tane büyüklüğü TS EN e uygun olarak tayin edilir. Betonun kullanılacağı yapı elemanının şekil, cins ve en dar kesitinin boyutu, beton örtü tabakası (pas payı) kalınlığı ile betonun dökümünde kullanılacak yönteme bağlıdır. Agrega en büyük tane tane büyüklüğü, en dar kesite ait kalıp genişliğinin 1/5 ini, döşeme derinliğinin 1/3 ünü, donatılı betonda en küçük donatı aralığının 3/4 ünü aşmayacak tarzda seçilmelidir. Bunların dışında beton pompa ile iletilecek ve dökülecekse betonda kullanılacak agreganın en büyük tane büyüklüğü pompa iletim borusu iç çapının 1/3 ünü aşmamalıdır. Bazı eleman boyutları için kullanılabilecek en büyük tane büyüklükleri, donatı aralığına ait yukarıdaki hususlar dikkate alınarak Tablo-5 de verilmektedir. Yapı Elemanı Kesitinin En Dar Boyutu, cm Tablo 5: Agrega En Büyük Tane Büyüklüğü Belirlemesi Donatılı Perde, Kiriş ve Kolonlar Agrega En Büyük Tane Büyüklüğü, Maks. mm Sık Donatılı Döşemeler Seyrek Donatılı ve Donatısız Döşemeler Donatısız Perdeler

295 6.3. Agreganın Tane Sınıflarına Ayrılması Betonun agrega en büyük tane büyüklüğüne göre sınıflandırılmasında, betonda kullanılan agrega en büyük tane sınıfının üst anma büyüklüğü (D max ) esas alınır. Beton karışım tasarımı yapılırken seçilen agrega en büyük agrega tane büyüklüğü tüm beton içindeki agregayı temsil edecek oranda olmalıdır. Bazı durumlarda betondaki agrega en büyük tane büyüklüğü, TS EN e göre yapılan agrega elek analizi sonucunda; Kullanılan elek serisi içerisine belirli oranda malzemenin kaldığı en büyük göz açıklığına sahip elek üzerinde % 10 dan daha fazla malzeme varsa bunun bir üst elek göz açıklığı, % 10 dan daha az malzeme varsa bu elek göz açıklığı D max olarak kabul edilir. Agregalar d/d gösterilişi kullanılarak agrega tane sınıfı cinsinden belirtilmelidir. Agrega tane sınıfları TS 706 EN Madde 4.2 de verilen temel elek serisi veya temel elek serisi + seri1 veya temel elek serisi + seri2 sütunlarından seçilen bir elek göz açıklığı çifti kullanılarak belirtilmeli ve istenilen şartları sağlamalıdır. Not: TS 706 EN A1 e göre üst anma büyüklüğü D max agrega büyüklüğüne bağlı olarak tarif edilen en büyük elek göz açıklığıdır. Beton yapımı sırasında agrega karıştırıcıya, tane sınıflarına ayrılmış olarak konulmalı ve bu durum karışım hesaplarında dikkate alınmalıdır. Bu hususta beton sınıfı agrega en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak Tablo-6 dan yararlanılmalıdır. Tablo 6: Agregaların En Büyük Tane Büyüklüğüne Göre Tane Sınıflarına Ayrılması

296 6.4. Tane Büyüklüğü Dağılımı (Granülometri) Beton yapımında kullanılacak agregalara ait tane büyüklüğü dağılımı; TS EN 933-1'e göre agrega tane sınıfına (d/d) bağlı olarak belirlenmelidir. İri ve ince agregalar TS 706 EN A1 Madde de iri agregalar için verilen d/d tane sınıfı gösterilişine ve Madde te ince agregalar için verilen üst elek göz açıklığına (D) uygun olarak Çizelge 2 de verilen tane büyüklüğü dağılımı değerlerine uygun olmalıdır. Karışık (tüvenan) agregalar, D 45 mm ve d=0 olan iri ve ince agregaların karışımından oluşmalı ve TS 706 EN A1 Madde de verilen şartları sağlamalıdır. Agrega Tane Büyüklüğü Dağılımı Grafikleri Beton karışımında kullanılacak agrega tane büyüklüğü dağılımı, en büyük tane büyüklüğüne göre sınır değerleri belli olan grafikler kullanılarak belirlenir. En büyük tane büyüklüğü (d max ) 22 mm olan beton karışımları Şekil-1 de bulunmaktadır (En büyük tane büyüklüğü 8 mm, 16 mm ve 63 mm olan beton karışımları grafikleri TS 802, Madde 5.2 de gösterilmektedir.). Şekil-1 de görüldüğü üzere, 3 numaralı bölgeye düşecek tane dağılımları, uygun bölge olduğu için tercih edilmelidir. Bunun mümkün olmaması halinde 4 numaralı bölgeye düşen tane dağılım eğrisi kullanılmalıdır. Zorunlu durumlarda 2 numaralı bölgeye düşen kesikli tane dağılımları da kullanılabilir. 5 numaralı bölgeye düşen tane dağılımları kullanılmamalıdır. Şekil 1: Agrega En Büyük Tane Büyüklüğü 22,0 mm Olan Beton için Belirlenen Agrega Tane Büyüklüğü Dağılımı Eğrisine ait Sınırlar

297 6.5. Su / Çimento Oranının (s/ç) Seçilmesi Su/çimento oranı, betonun (katkılı veya katkısız) dayanım sınıfı ve maruz kalacağı dış etkilerin şiddeti (çevre etki sınıfları) ile ilişkilidir. Karışım dizaynında kullanılacak hedef basınç dayanımlarına bağlı olarak s/ç oranları Tablo-7 de verilmektedir. Betonun döküleceği ortamın iklim ve çevre şartları öncelikle belirlenmeli ve beton, dayanım sınıfından önce dayanıklılık yönünden değerlendirilmeye alınmalıdır. Betonun dayanım sınıfı ikinci sırada düşünülmeli ve gerektiğinde daha yüksek beton sınıfının gerekleri sağlanmalıdır. Tablo 7: Beton Dayanım Sınıfına Göre En Büyük Su/Çimento Oranları Not: Aynı S/Ç oranı için elde edilecek 28 günlük basınç dayanımları CEM I 42,5 ten yüksek sınıfta çimento kullanıldığında dayanım değerleri daha fazla olur. Bununla birlikte, agrega en büyük tane büyüklüğü (D max ) 25 mm den daha büyük olursa çimento dozajı azalacağından dayanım değerleri daha düşük olabilir. Betonun maruz kalacağı çevre şartları dikkate alındığı durumlarda, Tablo-4 e veya TS Çizelge F.1.1. e bakılmalıdır.

298 6.6. Su Miktarının Seçilmesi Beton karışımına ilave edilecek su miktarı, gerekli asgari çimento miktarı ve su/çimento oranı bilindiği durumlarda hesapla bulunmalıdır. Ancak, istenilen kıvamın (TS EN ) sağlanması amacıyla betona gerektiğinde su ilave edilmeli veya azaltılmalı ve karışım hesapları tekrar gözden geçirilmelidir. Betonda akışkanlığı sağlamak ve su miktarını azaltmak amacıyla kimyasal katkılardan da faydalanılabilir. Beton karışımı için gerekli karma suyu miktarı (s), doygun agreganın yüzeyinde tutulan nem ve ilave olarak verilecek net karma suyunun toplamıdır. Bu toplam su miktarı, çimento miktarı ile büyük ölçüde bağlantılı olmayıp betonun kıvamı, agreganın tane dağılımı, tane şekli, yüzey alanı, çok ince agreganın ve karışıma girecek havanın miktarı ile ilişkili olup taze ve sertleşmiş betonda aranan işlenebilme özelliği ve dayanıklılık özelliklerini sağlayacak en az miktar olarak seçilmelidir. Betonun karışım suyu miktarı, kıvama, agrega en büyük tane büyüklüğüne ve betonun kimyasal katkılı ve hava sürüklenmiş olup olmadığına göre değişir. Betonda kimyasal katkı kullanılması ve kullanılan kimyasal katkı tipi, etkinlik derecesi betonda karışım suyu miktarını önemli ölçüde etkiler. Aşağıda Şekil 2 de betonların kıvama ve agrega en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak yaklaşık karışım suyu miktarları verilmektedir. Kimyasal katkı ile beton yapıldığında, kimyasal katkının cinsine bağlı olarak, grafikten bulunan karışım suyu miktarlarından belirli oranda su azaltma ile katkılı beton karışım suyu miktarına geçilebilir. Şekil 2: Kırmataş Agrega Kullanılan Farklı En Büyük Agrega Tane Büyüklüğü ve Farklı Çökme Değerlerine Sahip Kimyasal Katkısız ve Hava Sürüklenmemiş Betonun Yaklaşık Karışım Suyu Miktarları

299 6.7. Hava İçeriğinin Seçilmesi Betonun hava içeriği, iklim şartlarına ve agrega en büyük tane büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir (Şekil 3). Hava sürüklenmiş betonlarda sürüklenmiş olan hava boşluklarının çimento pastası içinde homojen dağılımının sağlanıp sağlanmadığının kontrolü için sertleşmiş betonda hava boşluk özellikleri TS EN standardına göre tayin edilmeli ve donma ve çözülme etkilerine karşı dayanıklı beton için gerekli kriterler sağlanmalıdır. Şekil 3: Agrega En Büyük Tane Büyüklüğüne ve İklim Şartlarına Bağlı Olarak Beton Karışım Hesaplarında Kullanılacak Toplam Hava İçerikleri

300 6.8. Kıvamın Seçilmesi Betonun su miktarına ve kullanılan kimyasal katkılara bağlı olarak belirlenen kıvam sınıfları TS EN 206 standartına uygun olmalıdır. Çökme sınıfları ve karşılık gelen çökme miktarları Tablo-8 de belirtilmektedir: Tablo 8: Çökme (Slump) Değerleri ve Sınıflandırması Sınıf Çökme (Slump), mm S S S S S5 220 Genellikle taze beton için çökme (slump) değerleri projede betonun döküleceği inşaat tekniğine ve yapı tipine göre önceden belirlenmektedir. Ancak, betonun yerleştirme şartlarına göre kıvam gerektiğinde artırılabilir veya azaltılabilir. Kıvamın şartnamede belirtilmediği işlerde, uygun çökme değerleri Tablo-9 dan alınabilir: Tablo 9: Yapı Elemanı Cinsine Göre Çökme (Slump) Miktarları Not: Betonun pompa ile iletilmesi ve kimyasal katkılar kullanılması durumunda en yüksek çökme (slump) değerlerinin, s/ç oranı veya daha küçük olması şartıyla bir miktar daha arttırılmasına izin verilmektedir. Vibrasyon tekniği dışında yerleştirilen betonlar için ise en yüksek çökme değerlerinin 30 mm arttırılmasına izin verilebilir.

301 7. BETON KARIŞIM HESABI 1 m 3 (1000 dm 3 = 1 litre) sıkıştırılmış betonda bulunacak karışım elemanlarının miktarı hesaplanır. Beton karışım oranlarının tayini hacim esasına göre yapılmalıdır. ç ρρ ç + pp ρρ pp + kk ρρ kk + ww + WW aa ρρ aa + (10xxxx) = 1000 dddd 3 ç = Karışıma girecek çimento kütlesi, kg p = Karışımda çimentoya ilave olarak kullanılacak mineral katkı (puzolan) miktarı, kg k = Karışımda kullanılacak kimyasal katkı miktarı, kg ρρ ç = Çimento yoğunluğu, kg/dm 3 ρρ pp = Mineral katkı (puzolan) malzemenin yoğunluğu, kg/dm 3 ρρ kk = Kimyasal katkının yoğunluğu, kg/dm 3 ww = Karışıma girecek suyun hacmi, dm 3 WW aa = Karışıma girecek agrega miktarı, kg ρρ aa = Agreganın ortalama özgül kütlesi, g/cm 3 veya kg/dm 3 A = Betondaki toplam hava miktarı, % Not: Betonda kimyasal katkı kullanıldığı durumlarda, katkının yaklaşık yarısının su olduğu kabulü dikkate alınmalıdır. Bu nedenle katkı miktarının yarısı kadar bir su miktarının toplam karışım suyundan çıkarılması gerekmektedir. Beton Karışım Dizaynı Yapım Aşamaları: 1. Beton karışım hesabında ilk olarak, belirlenen beton dayanım sınıfına göre Madde 5.5 deki tabloya göre su/çimento oranı seçilir. 2. Su miktarı Madde 5.6 daki grafikten çökme miktarına (slump) göre alınır (Su miktarı tecrübe ile de belirlenebilir). 3. Çimento miktarı hesabında aşağıdaki yöntem izlenir. ç = ss ss/ç ç = Karışıma girecek çimento kütlesi, kg s = Karışıma girecek su kütlesi, kg s/ç = Su/Çimento oranı Bunun dışında çimento miktarı başlangıçta tecrübe ile belirlenen tahmini bir değer olarak da seçilebilir. 4. Beton karışım dizaynını oluşturan malzemelerden katkı miktarı, kullanılacak olan katkı oranının çimento miktarı ile çarpılması sonucu bulunur. Not: Betonda kimyasal katkı kullanıldığı durumlarda, katkının yaklaşık yarısının su olduğu kabulü dikkate alınmalıdır. Bu nedenle katkı miktarının yarısı kadar bir su miktarının toplam karışım suyundan çıkarılması gerekmektedir.

302 5. Yoğunlukları bilinen, çimento, su ve katkının hacimleri hesaplanır ve hava hacmi de (Madde 5.7) eklenerek toplam hacimden (1000 litre) çıkarılır. Kalan hacim agregaların hacmidir. Agrega hacmi (dm 3 =litre) aşağıdaki bağıntı ile bulunur. VV aa = WW aa = 1000 ( ç + pp + kk + ss + AA) ρρ aa ρρ ç ρρ pp ρρ kk VV aa = Agrega hacmi, dm 3 ç = Karışıma girecek çimento kütlesi, kg p = Karışımda çimentoya ilave olarak kullanılacak mineral katkı (puzolan) miktarı, kg k = Karışımda kullanılacak kimyasal katkı miktarı, kg ρρ ç = Çimento yoğunluğu, kg/dm 3 ρρ pp = Mineral katkı (puzolan) malzemenin yoğunluğu, kg/dm 3 ρρ kk = Kimyasal katkının yoğunluğu, kg/dm 3 s = Suyun hacmi, dm 3 A = Hava hacmi, dm 3 WW aa = Karışıma girecek agrega miktarı, kg ρρ aa = Agreganın ortalama özgül kütlesi, g/cm 3 veya kg/dm 3 6. Agregaların her bir elek aralığına göre hacimleri hesaplanır. Bu hesaplama, kalan hacmin (V a ) her bir elek aralığının karışım oranı ile çarpılması ile bulunur. 7. Hacimleri bulunan her bir elek aralığındaki malzemenin miktarı, hacim ile Doygun Kuru Yüzey (DKY) Özgül Ağırlıkları çarpılarak hesaplanır. Bu aşamadan sonra her bir elek aralığındaki agreganın rutubet düzeltmesine geçilir. Agrega Rutubet Düzeltmesi Agregalara ait referans özgül kütle değerleri yaygın olarak doygun kuru yüzey (DKY) olarak belirlendiğinden, bulunan agrega miktarları da DKY değerleri olmalıdır. Agregalar beton karışımları yapılırken genellikle doygun kuru yüzey (DKY) durumunda değildir ve rutubet durumlarının sürekli olarak belirli aralıklarla kontrol edilmesi ve belirlenmesi gereklidir. Agregalara ait rutubet (R) ve su emme (S e ) değerlerine göre rutubet düzeltmesi aşağıda verildiği gibi yapılmalıdır. Rutubet Düzeltmesi = S e R Bu değerler arasındaki fark; (+) ise malzeme Hava Kurusu (-) ise malzeme Islak (0) ise malzeme Doygun Yüzey Kuru (DKY) durumundadır.

303 Her agrega sınıfı için agrega rutubet düzeltme işlemi ve düzeltilmiş agrega miktarları; MM aaaa = MM aaaa (DDDDDD) MM aaaa (DDDDDD)xx SS ee RR 100 ii Karışım suyu düzeltme işlemi ve düzeltilmiş su miktarı; nn ww 1 = ww 0 + MM aaaa (DDDDDD)xx SS ee RR 100 ii ii=1 ww 1, ww 0 = Karışıma giren düzeltme öncesi ve düzeltme sonrasındaki su miktarları, kg/m 3 MM aaaa = Su düzeltilmesi yapılmış agrega sınıfına ait kütle, kg/m 3 MM aaaa (DDDDDD) = Agregalara ait Doygun Kuru Yüzey (DKY) kütle değerleri, kg/m 3 S e = Agregaların su emmesi, % R = Agregaların toplam rutubeti, % ÖRNEK: 0-5, 5-12 ve elek aralıklarındaki malzemelerle yapılan beton dizaynında, 0-5 elek aralığındaki 1000 kg (1 m3 için) malzemenin su emme değeri % 1,3 ve rutubet değeri % 0,2 olsun. Bu malzemenin rutubet düzeltmesi sonrası miktarı nedir? Rutubet Düzeltmesi = 1,3 0,2 = 1, x 1,1 = 989 kg Rutubet düzeltmesi sonrasında, karışıma girecek olan her elek aralığındaki agrega miktarı ve toplam su miktarı belirlenmiş olur. 9. Böylece, beton karışım dizaynında kullanılan tüm malzemelerin (agrega, su, çimento ve katkı)miktarı belirlenir. 10. Belirlenen karışım oranları 1 m 3 (1000 dm3 = 1000 litre) için bulunmuş değerlerdir. Bu değerler, laboratuvar karıştırıcısı (drum tipi mikser veya pan tipi mikser) hacmine uygun olarak 25 litreye dönüştürülür. Yani, her bir malzeme için bulunan miktarlar 40 a bölünür. 11. Her malzeme için bulunan değerlere uygun olarak agrega, çimento, su ve katkı tartılır. 12. İlk olarak çimento ve agrega laboratuvar mikserinde yaklaşık olarak 1 dk (homojen olarak karışıncaya kadar) karıştırılır. Daha sonra, içerisine katkı katılmış olan su yavaş yavaş eklenir. Karıştırma işlemi ara ara beton karışımı kontrol edilerek devam ettirilir ve homojen dağılım gözlendiği anda tamamlanır. 13. Hazırlanan beton karışımının sıcaklığı ölçülür ve sırasıyla slump (çökme), birim ağırlık ve hava muhtevası deneyleri yapılır. Daha sonra, 30 dk anında tekrar slump (çökme) deneyi yapılır. 14. Beton karışımına yukarıda belirtilen deneyler uygulandıktan sonra, her bir dayanım sınıfı için 9 adet (3, 7 ve 28 gün için 3 er adet) küp numuneler hazırlanır. 15. Beton karışımı küplere 2 şer tabaka ve her tabakaya 25 şişleme yapılarak koyulur. Daha sonra kalıpların üst yüzeyleri mala veya spatula ile düzlenir.

304 16. Hazırlanan küp numuneleri, 24 saat 20±5 C sıcaklıkta (veya sıcak iklimlerde 25±5 C sıcaklıkta) bekletilir. 24 saat sonra kalıplardan çıkarılan küp numuneler, deney anına kadar (3,7 ve 28 gün) 20±2 C sıcaklıktaki su içerisinde küre tabi tutulur. 17. Dayanım deneyine tabi tutulmak üzere su havuzundan alınan numuneler, deney makinasına yerleştirilmeden önce yüzeyindeki fazla su kurulanır. 18. Küp numuneler, yük uygulama yönü beton döküm yönüne dik olacak konumda yerleştirilir ve dayanım deneyi gerçekleştirilir. Not: Beton karışım oranlarının deneyle gerçekleşmesinde, Şekil 2 de verilen grafikten bulunan su miktarından daha fazla su gerekirse çimento miktarı, s/ç oranı korunacak şekilde artırılabilir. Daha az su gerektiği tespit edilirse, çimento miktarı uygun miktarda azaltılmalıdır. Bu azaltma hiçbir durumda betonun taze ve sertleşmiş haldeki özelliklerini etkilemeyecek miktarda yapılmalı ve gerekli en az çimento miktarından daha az olmamalıdır. Kimyasal katkılar kullanılması durumunda s/ç oranı korunmak şartıyla, kimyasal katkının tipine bağlı olarak bir miktar su azaltılması yapılabilir.

305 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD BETON KARIŞIM TASARIMI HESAP ESASLARI Design of concrete mixes TS 802 Mart 2016 Haziran 2009 yerine ICS TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA GAZi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

306 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR. GAZi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: TSE'DEN izin ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iktibas EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.