KONDA Barometresi TEMALAR. Haziran Otoriterlik ve Siyasi Kimlikler

Transkript

1 KONDA Barometresi TEMALAR Otoriterlik ve Siyasi Kimlikler Haziran 2014 (Bu rapor abonelerimizle yaptığımız sözleşmelere uygun olarak yayınlanmıştır.)

2 İÇİNDEKİLER 1. YÖNETİCİ ÖZETİ AYIN TEMASI: OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER Siyasi Kimlikler Toplumda Otoriterlik Algısı Toplum Düzeni Güç Kullanımı Ekseni Etnik Farklılığa Bakış Birey-Güç İlişkileri Gündelik Hayat Pratikleri Otoriterlik, Kümelenmeler ve Farklılaşmalar Otoriterlik ve Boyutları ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ Araştırmanın Genel Tanımı Örneklem TÜM CEVAP DAĞILIMLARI Deneklerin Profili Ayın Teması: Otoriterlik KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 2

3 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 3

4 1. YÖNETİCİ ÖZETİ Bu rapora esas olan araştırma 7-8 Haziran 2014 tarihlerinde 30 ilin merkez dâhil 104 ilçesine bağlı 149 mahalle ve köyünde 2590 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. AYIN TEMASI: TOPLUMDA OTORİTERLİK Siyasi Kimlikler Sıkça toplumun güçlü bir lider ihtiyacında olduğu ve bu güçlü liderlik çerçevesinde de otoriterliğe yatkın olduğu dillendirilir. Gerçekten bu varsayım doğru mudur? Bu amaçla ayın teması olarak otoritelik seçilince, otoriterliğin hangi demografik, ekonomik, sosyolojik ve kültürel kümelerde hangi dozda olduğunu anlamaya çalışmak ve anlamlandırmak doğru olacaktı. Bu açıdan bakınca belki de otoriterliği en açıklayıcı unsurlardan birisi siyasi kimlikler olacaktır. Bu nedenle otoriterlik teması yanı sıra, otoriterlik etrafındaki tutumları açıklamak açısından yararlı olacağı düşünülen kimlikler de sorgulandı. Toplumun büyük çoğunluğu kendisini savaşçı-barışçı ikileminde barışçı, seçkincieşitlikçi ikileminde eşitlikçi, dışa kapalılık-açıklık ikileminde dışa açık aynı zamanda milliyetçi ve laik olarak tanımlamaktadır. Liberalliğe karşılık muhafazakar, yerelliğe karşılık evrensel, otorite karşıtlığına karşı otoriter ve de solculuğa karşı sağcılık siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir. Erkekler kadınlara kıyasla daha otoriteliğe yatkınlar. Gençler yaşlılara kıyasla iki uca da daha yatkınlar ve en yüksek oranda otoriterliği de otorite karşıtlığını da kendilerine uygun buluyorlar. Eğitim yükseldikçe, yaşanılan yer köylerden metropollere kaydıkça otorite karşıtlığı yükseliyor ama çocukluğun geçtiği yer kasaba ve ilçe ise ve eğitim seviyesi lise ise otoriterlik oranı artıyor. Anne eğitimi yükseldikçe otorite karşıtlığı radikal biçimde artıyor. Yeni orta sınıfta, kentlerde metropollere göre, muhafazakarlarda modernlere göre otoriterlik bariz biçimde artıyor. Toplumda Otoriterlik Birey-Güç İlişkisi Toplum Düzeni 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Türkiye Ortalamalar Güç Kullanımı Etnik Farklılığa Bakış KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 4

5 Otoriterliğe dair sorular bulgular çerçevesinde analiz edildiğinde dört eksende toplanmaktadır. Aşağıdaki grafikte tüm veri ortalamaları görülmektedir. Her bir eksendeki 1-5 puanlamada 1.otoriteye karşılık, 5.otoriteye yatkınlığı temsil etmektedir. Toplum düzeni ve toplum düzeni için kısıtlamaları meşru görme konusunda toplumun çok büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından yana görünmektedir. Eğitim arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe güç kullanımını meşru gören anlayışın dozu yükselmektedir. Anne eğitim seviyesi yükseldikçe güç kullanımına bakış olumsuz dönmektedir. Güç kullanımı konusunda toplumun çok büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından yana görünmektedir. Eğitim arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe güç kullanımını meşru gören anlayışın dozu yükselmektedir. Etnik farklılığa hoşgörü ve azınlıkların haklarına karşı yasaklamaları meşru görme ülke ortalaması olarak düşük orandadır. Yine de eğitim seviyesi, özellikle anne eğitim seviyesi yükseldikçe ve büyünülen yer metropollere doğru kaydıkça oran kayda değer biçimde azalmaktadır. Birey-güç ilişkilerinde güçten yana olma ekseninde hiçbir demografik veya kültürel farklılık farklılaşma üretmemektedir. Yalnızca annenin eğitimi yükseldikçe ve siyasi tercihe göre güç kullanımına onay bir parça azalmaktadır. Bu bulgular ışığında toplumun otoriterliğe yatkın olduğunu söylemek mümkündür. Tüm bulgularla bir kümeleme analizi yapıldığında otoriterliğe yatkın denilebilecek toplumda yüzde 63 büyüklüğünde bir küme ile otoriterliğe bir nebze mesafeli yüzde 37 büyüklüğünde ikinci bir kümeyi analiz etmek ve anlamlandırmak mümkündür. Diğer bir bulgu, milliyetçilik ve muhafazakarlığın otoriterlikle beraber hareket etmesidir. Muhafazakarlığa Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme kadınlar içinde erkeklere kıyasla, yaşlılar arasında gençlere kıyasla daha fazla. Ama daha bariz farklılaşma eğitim seviyesine göre gözleniyor ve üniversite eğitimliler arasında liberal-anti milliyetçi-anti otoriter kümenin ağırlığının daha yüksek olduğu görülüyor. Hayat tarzı da en önemli belirleyici ve farklılaştırıcı unsurlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. İlginç bir başka bulgu da yeni orta sınıf ile ilgilidir. Teoride ve medyada yazılanlardan farklı olarak yeni orta sınıfın alt sınıflar kadar muhafazakar-milliyetçi-otoriter kimliğe yatkın olduğu görülmektedir. Metropolleşmeye paralel olarak liberal-anti milliyetçi-anti otoriter kümenin ağırlığı bir nebze artmaktadır. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 5

6 2. AYIN TEMASI: OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER Türkiye toplumunu anlamaya yönelik olarak ele aldığımız temalardan biri olarak bu ay otoriterlik konusunu seçtik. Ak Parti nin uzun dönem iktidarda oluşu, taraftarlarının iktidar partisine yönelik eleştirilere tahammülsüz davranması ve kendini öteki hissedenlerin hak talebinde bulunamadıklarından şikayet etmeleri, bizi toplumun otorite kavramıyla ilişkisini sorgulamaya itti Siyasi Kimlikler Otoriterlik ile bazı demografik, sosyolojik, kültürel farklılaşmalar ve siyasi kimlikler arasındaki ilişkiyi görebilmek bakımından bazı farklı sorular kullanıldı ve görüşülen kişilere örneğin baba ve annelerinin eğitim seviyeleri ve büyüdükleri yer (köy/kasaba/ilçe/şehir/metropol) gibi sorular soruldu. Aynı amaçla aşağıdaki resimde görülen form deneklerin eline verilmiş ve her bir siyasi kimliğin kendilerine ne kadar uygun olup olmadığı işaretletilmiştir. Otoriterlikle ilgili bulguları ve siyasi kimliklerle ilişkisini ele almadan önce, bu siyasi kimlik tanımlarını inceleyelim. Toplumun büyük çoğunluğu kendisini barışçı, eşitlikçi, dışa açık ve aynı zamanda milliyetçi ve laik olarak tanımlamaktadır. Liberalliğe karşılık muhafazakar, yerelliğe karşılık evrensel, otorite karşıtlığına karşı otoriter ve solculuğa karşı sağcılık siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 6

7 SALDIRGAN 2,7 10,6 SEÇKİNCİ 7,2 DIŞA KAPALI 11,6 ANTİLAİK 11,5 9,8 YEREL 27,9 22,5 22,8 Siyasi kimlikler BARIŞÇI 86,7 EŞİTLİKÇİ 83,0 DIŞA AÇIK 65,9 LAİK 65,8 20,6 EVRENSEL 51,5 APOLİTİK 22,2 30,1 POLİTİK 47,7 ASYALI 30,7 MUHAFAZAKAR 47,4 SAĞCI 45,0 OTORİTER 47,2 MİLLİYETÇİ 69,6 34,3 27,5 30,9 29,7 AVRUPALI 35,0 LİBERAL 25,0 SOLCU 24,1 OTORİTE KARŞITI 23,1 ANTİ MİLLİYETÇİ 15,9 14,5 0% 50% 100% Kimler Otoriter? Erkekler kadınlara kıyasla otoriter tanımını kendilerine daha uygun buluyorlar. Gençler arasında otoriterliği kendilerine uygun bulanların oranı yaşça büyük olanlara göre daha fazla. Kişilerin eğitim seviyesi ve özellikle annelerinin eğitim seviyesi yükseldikçe, yaşanılan ve büyünen yer metropollere doğru kaydıkça otorite karşıtlığı yükseliyor. Ancak lise eğitilimliler arasında kendini otoriter olarak tanımlayanlar oldukça yüksek oranda. Yeni orta sınıfta, metropollere kıyasla kentlerde ve modernlere kıyasla muhafazakarlarda kendini otoriter olarak tanımlama hali bariz biçimde artıyor. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 7

8 Hayat tarzı Yerleşim Kodu Ekonomik sınıflar Anne eğitim Nerede büyüdünüz? Eğitim durumu Yaş Cinsiyet Otorite karşıtı / Otoriterlerin Demografisi Otorite karşıtı Ortada Otoriter Kadın Erkek Yaş yaş yaş Üniversite Lise Lise altı Büyükşehir/Metropol Şehir İlçe Kasaba Köy Üniversite Lise Lise altı % 0 % 50 % 100 Otorite karşıtı / Otoriterlerin Demografisi Otorite karşıtı Ortada Otoriter Üst gelir Yeni orta sınıf Alt orta sınıf Alt gelir Metropol Kent Kır Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar % 0 % 50 % 100 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 8

9 Eğitim Nerede büyüdünüz? Anne Eğitim Hayat tarzı Ekonomik sınıflar Kimler Milliyetçi? Aralık 10 Barometresi nde ele aldığımız milliyetçilik teması raporunda, milliyetçiliğin demografik kümelenmelere göre çok da fark etmiyor olduğunu ve bu nedenle milliyetçiliğin bir bakıma eğitim sistemi üzerinden edinilen ezberlere dayalı olduğunu tespit etmiştik. Haziran 14 Barometresi nde de milliyetçi/anti-milliyetçi tanımı üzerinden elde ettiğimiz bulgular benzer yönde. Yaş, cinsiyet ve hatta eğitim seviyesinde özel farklılaşmalar gözlenmiyor. Farklılaşmanın olduğu kümeler ekonomik sınıflar, hayat tarzı kümeleri ve anne eğitimi olarak ortaya çıkıyor. Milliyetçi tanımını kendine uygun görme hali, diğer ekonomik sınıflara göre yeni orta sınıfta, modernler ve hatta dindar muhafazakarlara göre geleneksel muhafazakarlar arasında, metropoller dışındaki yerlerde büyüyenler arasında ve annenin eğitim seviyesi daha düşük olanlar arasında daha yüksek oranda görülüyor. Yani milliyetçiliğin yeni orta sınıf ve geleneksel muhafazakar kümelerinde daha güçlü olduğunu, düşük anne eğitiminin ve daha kırsal yerlerde büyümenin ve milliyetçiliği arttırmada etkisi olduğunu söylemek mümkün. Milliyetçilerin Demografisi Üst gelir Yeni orta sınıf Alt orta sınıf Alt gelir AntiMilliyetçi Ortada Milliyetçi Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar Üniversite Lise Lise altı Büyükşehir/Metropol Şehir İlçe Kasaba Köy Üniversite Lise Lise altı % 0 % 50 % 100 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 9

10 Hayat tarzı Yerleşim Kodu Ekonomik sınıflar Anne eğitimi Büyünülen yer Eğitim Kimler Muhafazakar? Liberallik/muhafazakarlık ekseninden sorulduğunda insanların kendilerini hangi tanıma daha yakın hissettikleri bazı demografik ve sosyolojik kümelere göre bariz biçimde farklılaşıyor. Kendi eğitimi ve özellikle anne eğitimi yükseldikçe kendisine muhafazakar diyenler azalıyor, liberal diyenler artıyor. Kişilerin büyüdüğü yer olarak ve yaşadığı yer olarak kırsal kesimlerden metropollere doğru geçildikçe ve hayat tarzı modernliğe doğru dönüştükçe muhafazakarlık tanımı azalıyor, liberallik yükseliyor. Yeni orta sınıf dikkat çekici biçimde en az alt sınıf kadar muhafazakar bir profil gösteriyor. Liberal / Muhafazakarların Demografisi Liberal Ortada Muhafazakar Lise altı Lise Üniversite Köy Kasaba İlçe Şehir Büyükşehir/Metropol Lise altı Lise Üniversite Alt gelir Alt orta sınıf Yeni orta sınıf Üst gelir Kır Kent Metropol Dindar muhafazakar Geleneksel muhafazakar Modern Özetle insanların kendilerini otoriter, milliyetçi ve muhafazakar olarak tanımlamalarını şekillendiren etkenler, eğitim seviyesi, doğup büyüdükleri ve halen yaşadıkları yer, ekonomik sınıf ve hayat tarzı kümesi olarak ortaya çıkıyor % 0 % 50 % KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 10

11 Parti Tabanlarında Kimlikler MHP seçmeninin yüzde 62 si, Ak Parti seçmeninin yüzde 57 si kendisine otoriter tanımını uygun görüyor. Buna karşılık BDP seçmeninin yüzde 47 si, CHP seçmeninin yüzde 43 ü kendisini otorite karşıtı olarak tanımlıyor. MHP seçmeninin yüzde 95 i, Ak Parti seçmeninin yüzde 73 ü ve CHP seçmeninin yüzde 66 sı kendisini milliyetçi olarak tanımlıyor. Ak Parti seçmeninin yüzde 64 ü, MHP seçmeninin yüzde 56 sı kendisini muhafazakar olarak görürken, CHP seçmeninin de yüzde 59 u kendisini liberal olarak görüyor. Seçmenlerin kendileri için tercih ettikleri bu tanımlar, partilerin söylemleriyle büyük oranda uyuşuyor. Parti Tabanlarında Otoriterlik Otorite karşıtı Ortada Otoriter Ak Parti CHP MHP BDP % 0 % 50 % 100 Parti Tabanlarında Milliyetçilik AntiMilliyetçi Ortada Milliyetçi Ak Parti CHP MHP BDP % 0 % 50 % 100 Parti Tabanlarında Liberal / Muhafazakar Dağılım Liberal Ortada Muhafazakar Ak Parti CHP MHP BDP % 0 % 50 % 100 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 11

12 2.2. Toplumda Otoriterlik Algısı Araştırmada otoriterlik teması çerçevesinde kullanılan sorular (aşağıdaki tabloda tümü görülmektedir) faktör analizine 1 tabi tutulduğunda, dört boyut ortaya çıkmaktadır. Her bir boyutu oluşturan soruların içeriklerine bakarak biz bu dört boyutu şöyle tanımladık: Toplum düzeni, Güç kullanımı, Etnik farklılığa bakış, Birey-güç ilişkisi. Otoriterlik soruları Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır. Faktörler ,745,199,088 -,042 Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir.,688,180 -,068,017 İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek yememeli. Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir arada yaşayamaz. Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir. Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır. Kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verilmelidir. Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için kuvvet(güç) kullanmak gerekebilir. Kamu düzenini bozma ihtimali olan bazı siyasi partiler/gruplar yasaklanabilir.,618,015,410,087,560,028,417,136,496,273,244,093,092,709,011,144,140,706,112,001,280,572,186 -,083,020,544,125,413 Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir.,120,515,363,046 İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik ve toplumun yaşam tarzına bağlılıktır. Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar yapılabilir. Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır.,237,478 -,074,419,202,061,688 -,131 -,034,288,652,166 Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır.,053 -,148,072,734 Ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok, cesaretli, azimli ve kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır. İfade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı göstermez. -,016,143 -,121,613 -,009,316,080,547 1 Faktör analizi, başlıca amacı aralarında ilişki bulunduğu düşünülen çok sayıdaki değişken arasındaki ilişkilerin anlaşılmasını ve yorumlanmasını kolaylaştırmak için daha az sayıdaki temel boyuta indirgemek veya özetlemek olan bir grup çok değişkenli analiz tekniğidir. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 12

13 Ayrıca otoriterlik teması için aşağıdaki üç soru da değerle hayat pratiği arasındaki ve bireysel hayatla toplumsal hayat arasındaki farklılaşmaları görmek amacıyla soruldu. Gündelik hayat pratikleri soruları Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları karışamaz. Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir. Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir Toplum Düzeni Otoriterliğe dair sorduğumuz sorular arasında Toplum Düzeni olarak isimlendirdiğimiz faktördeki sorularda ortak nokta, bir arada yaşayan insan grubunun hayatlarının ne şekilde düzenlenebileceğiyle ve bu ortak yaşamın nasıl nitelendirildiğiyle ilgili olmaları. Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır değerlendirmesine toplumun yüzde 53 ü katılmıyor. Katılanlar yalnızca yüzde 22 oranında kalıyor. Gençleştikçe ve eğitim arttıkça siyasi kurumların en iyi olduğuna yönelik kanaat azalıyor. Benzer şekilde annenin eğitimi arttıkça, yaşanan yer köylerden metropollere doğru geçtikçe ve hayat tarzı muhafazakarlıktan modernliğe doğru değiştikçe de bu kanaat radikal biçimde azalıyor. Ak Parti seçmeni bu kanaate yaklaşırken, diğer parti seçmenlerinin kanaatleri olumsuz yöndedir. Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir değerlendirmesine katılanlar yüzde 41, katılmayanlar yüzde 36 dır. Yaşam tarzımızı iyi olarak değerlendirmekle siyasi kurumlarımızın en iyi olduğu kanaatleri paralel hareket ediyor ve aynı demografik kümeler ve farklılıklar, övünç ya da gurur olarak ele alabileceğimiz her iki kanaate de benzer tepkiler veriyor. Toplumun yüzde 26 sı içki içen insanlarla namaz kılan insanların aynı yerde yemek yememesi gerektiğine inanırken, yüzde 59 u bu fikre karşı çıkıyor. Benzer bir konuda, Kötü alışkanlıkları olan insanlar ile iyi insanlar bir arada yaşayamaz diyenler yüzde 35 oranındadır. Eğitim seviyesi düştükçe, dindarlık seviyesi yükseldikçe bu iki konuda da beraber yaşamaya itiraz yükseliyor. Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde yönetim her türlü ulaşımı engelleyebileceği fikrine bakışta toplum neredeyse ikiye bölünüyor ve yüzde 39 u bu fikri onaylarken, yüzde 43 ü de karşı çıkıyor. 1 Mayıs, Gezi yıldönümü gibi olaylarda İstanbul da kamu yönetiminin aldığı bu türden kararları da çağrıştıran bu soruda üretilen pozisyonun bir kısmının ülkedeki siyasi kutuplaşmadan beslendiğinin de altını çizmeliyiz. Bu açıdan bakılınca Ak Parti seçmeninin bu fikri daha yüksek oranda onayladığı, diğer seçmenlerin ise karşı çıktığı kolayca tahmin edilebilir. Yine de bu fikre gençler, eğitimliler, metropollüler, Kürtler ve Aleviler daha yüksek oranda karşı çıkıyorlar. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 13

14 Toplum düzeni ekseni dağılımlar Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek yememeli Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir arada yaşayamaz Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir % 0 % 50 % Toplum Düzeni Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar Bu faktörü oluşturan soruları birleştirerek toplumasal düzende kısıtlamacılık üzerinden bir eksen oluşturduğumuzda, farkı bakışları incelemek kolaylaşıyor. Araştırmanın bütününe bakıldığında insanların annelerinin eğitim seviyesi, babalarının eğitim seviyesi ve kişilerin büyüdüğü yer (köy/kasaba/ilçe/şehir/metropol), yer yer eğitim seviyesi ve yaş gibi demografik farklılıklar ve etnik veya mezhepsel kültürel kimlikler kadar ve kimi zaman bunlardan da daha yüksek oranda kayda değer farklılaşmalar üretiyor. Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi toplumun, toplumsal düzene güveni ve toplumsal düzen için kısıtlamacılığı (1-5 ölçeğinde 2,7 ile) ülke ortalamasında düşüktür. Bu güven ve kısıtlamacılık refleksi, yine de gençleştikçe, eğitim arttıkça ve kişilerin büyüdüğü yer olarak köylerden metropollere doğru geçtikçe düşüyor. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 14

15 Anne Eğitim Hayat tarzı Siyasi tercih Yaş Eğitim seviyesi Nerede büyüdü? Toplum Düzeni Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye 2,7 Büyükşehir/Metropol Şehir İlçe Kasaba Köy 2,4 2,6 2,7 2,8 3,0 Üniversite Lise Lise altı 2,3 2,6 2,9 44+ yaş yaş Yaş 2,9 2,7 2, Toplum düzenine güven ve toplum düzeni için kısıtlamacılık: <<< Düşük Yüksek>>> Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi Ak Parti seçmeni ile diğer tüm partilerin seçmenleri arasında toplumsal düzen bakış bakımından çok radikal bir farklılaşma görülmektedir. Ak Partili ler toplum düzeninde kısıtlamalara gitmeyi daha fazla desteklerken, diğer seçmenler kısıtlamaya daha karşılar. Annenin eğitim seviyesine ve hayat tarzına bağlı olarak toplum düzenine güven ve kısıtlamacılık seviyesi yine radikal biçimde farklılaşıyor. Toplum Düzeni Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye 2,7 Ak Parti CHP MHP BDP 2,2 2,6 2,4 3,2 Dindar muhafazakar Geleneksel muhafazakar Modern 2,3 2,8 3,1 Lise altı Lise Üniversite 1,9 2,3 2, Toplum düzenine güven ve toplum düzeni için kısıtlamacılık: <<< Düşük Yüksek>>> KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 15

16 Muhafazak arlık Otoriterlik Laiklik Milliyetçilik Toplum Düzeni Ekseni ve Kimlikler Toplum düzeni ekseninde bakıldığında anti-milliyetçiler milliyetçilere kıyasla, liberaller muhafazakarlara kıyasla toplumsal düzene daha az güveniyor ve kısıtlamacılığı daha az destekliyorlar. Daha ilginç olan bulgu, laiklik tanımına dair olandır. Laikler antilaiklere kıyasla daha fazla toplumsal düzene güvenden ve kısıtlamacılıktan yanalar. Halbuki milliyetçilik ve muhafazakarlık/liberallik tanımlarına bakarak tam tersi beklenebilirdi. Bu bulgu hem KONDA Hayat Tarzları araştırmasında tanımlanan endişeli modern hayat tarzı kümesindekilerin davranış biçimine, hem de KONDA Kutuplaşma Endeksi araştırmalarındaki Ak Parti karşıtı kümenin bazı davranış kodlarına paraleldir. Toplum Düzeni Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye 2,7 Milliyetçi Ortada AntiMilliyetçi 2,5 2,8 2,8 Laik Ortada AntiLaik 2,6 2,9 3,0 Otoriter Ortada Otorite karşıtı 2,3 2,9 2,8 Muhafazakar Ortada Liberal 2,3 3,0 2, Toplum düzenine güven ve toplum düzeni için kısıtlamacılık: <<< Düşük Yüksek>>> KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 16

17 2.4. Güç Kullanımı Ekseni Güç kullanımı faktöründe toplanan sorular, silahlı güç kullanımın meşruiyeti, çoğunluğun azınlık üzerinde veya gelenekleri korumak için güç kullanımı ve parti kapatma gibi yollarla ifade özgürlüğünü kısıtlamak gibi konuları kapsıyor. Toplumun üçte ikisi (yüzde 65) savaşı önlemenin en iyi yolunun düşman kadar güçlü olmak olduğuna inanıyor. Yarıdan biraz fazlası (yüzde 52) kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verilmesi gerektiği fikrindeyken, üçte bire yakını (yüzde 30) da karşı fikirdedir. 40 geleneksel yaşam tarzımızı korumak için güç kullanmak gerektiğine inanırken, diğer yüzde 40 da karşı fikirdedir. Toplumun üçte ikisi (yüzde 66) kamu düzenini bozma ihtimali olan partilerin yasaklanabileceğini savunmaktadır. Çoğunluk istediği takdirde azınlık haklarını ortadan kaldırabileceğini toplumun yarısı onaylarken, üçte biri de (yüzde 37) karşı çıkmaktadır. 80 iyi vatandaş olmak için vatanseverliği ve yaşam tarzına bağlılığı en önemli şart olarak görmektedir. Genel olarak toplumun güç kullanımından yana olduğu söylenebilir. Nitekim sorular bir araya getirilerek eksen oluşturulduğunda, Türkiye ortalaması 3,4 puanla güç kullanımını destekleyen tarafta görünüyor. Güç kullanımı ekseni dağılımlar Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır Kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verilmelidir Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için kuvvet(güç) kullanmak gerekebilir Kamu düzenini bozma ihtimali olan bazı siyasi partiler/gruplar yasaklanabilir Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik ve toplumun yaşam tarzına bağlılıktır % 0 % 50 % 100 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 17

18 Etnik köken Din / mezhep Siyasi tercih Eğitim Anne Eğitim Seviyesi Hayat tarzı Güç Kullanımı Ekseninde Farklılaşmalar Farklı demografik özellikler üzerinden bakıldığında da toplumun çok büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından yana görünüyor. Eğitim arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru gittikçe güç kullanımına meşru gören anlayışın dozu yükseliyor. Annenin eğitim seviyesinin yükselmesiyse, güç kullanımına bakışı olumsuza döndürüyor. Güç Kullanımı Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye 3,4 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar Üniversite Lise Lise altı 2,7 3,2 3,4 3,6 3,2 3,4 Üniversite Lise Lise altı 3,1 3,4 3, Güç kullanımını meşru görme <<< Düşük Yüksek>>> Ortalamada Kürtler bile güç kullanımını neredeyse makul görürken, farklılaşma BDP seçmenlerinde ve Aleviler de ortaya çıkıyor ve güç kullanımı meşru görmeme eğilimi ağırlık kazanıyor. Türkiye Güç Kullanımı Eksen Ortalaması Farklılıklar 3,4 Ak Parti CHP MHP BDP 2,8 3,1 3,6 3,8 Sünni Müslüman Alevi Müslüman 2,9 3,5 Türk Kürt Güç kullanımını meşru görme <<< Düşük Yüksek>>> 3,1 3,5 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 18

19 Muhafazakar lık Otoriterlik Laiklik Milliyetçilik Güç Kullanımı Ekseninde Kimlikler Siyasi kimlikler üzerinden kendini anti-milliyetçi olarak tanımlayanlar dışında neredeyse herkes güç kullanımından yana görünüyor. Milliyetçiler anti milliyetçilere kıyasla, antilaikler laiklere kıyasla, otoriterler otorite karşıtlarına kıyasla ve muhafazakarlar liberallere kıyasla daha yüksek oranda güç kullanımından yanalar. Güç kullanımına bakışta milliyetçiliğin ve otoriterliğin, muhafazakarlığa ve özellikle laikliğe kıyasla daha fazla fark yarattığı görülebiliyor. Yine de en yüksek oranda güç kullanımına sıcak bakanlar otoriterler ve antilaikler olarak öne çıkıyor. Güç Kullanımı Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye 3,4 Milliyetçi Ortada AntiMilliyetçi 2,9 3,3 3,5 Laik Ortada AntiLaik 3,4 3,4 3,6 Otoriter Ortada Otorite karşıtı 3,1 3,4 3,6 Muhafazakar Ortada Liberal 3,6 3,4 3, Güç kullanımını meşru görme <<< Düşük Yüksek>>> KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 19

20 2.5. Etnik Farklılığa Bakış Toplumda etnik kimliklerin nasıl düzenlenmesi gerektiğine, etnik kimlikler üzerinde toplumun ne derece sözü olması gerektiğine dair iki soru, Etnik Farklılığa Bakış faktörünü oluşturuyor. Farklı etnik kökenden insanların evlenmesini yasaklayan kanunların yapılabileceği fikrine onay verenler yalnızca yüzde 16 oranındayken, toplumun yüzde 70 i bu fikre karşı çıkıyor. Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır fikriyse toplumun yüzde 34 ünce kabul görürken, yüzde 48 ince karşı çıkılıyor. Etnik farklılığa bakış ekseni dağılımlar Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar yapılabilir Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır % 0 % 50 % Etnik Farklılığa Bakış Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar Etnik farklılığa ve azınlıkların haklarına karşı yasaklamalara destek ülke ortalamasında düşük orandadır (2,5 puan). Yine de eğitim seviyesi, özellikle annenin eğitim seviyesi yükseldikçe ve kişilerin büyüdükleri yer olarak metropollere doğru kayıldıkça oran kayda değer biçimde azalıyor. Sünnilere kıyasla Aleviler, Türklere kıyasla Kürtler, muhafazakarlara kıyasla modernler arasında etnik farklılıklar ve azınlık hakları konusunda yasaklamaları meşru görme çok düşüktür. Ak Parti ve MHP seçmenleriyse, diğer seçmenlere kıyasla yasaklamaları biraz daha fazla meşru görüyorlar. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 20

21 Hayat tarzı Siyasi tercih Etnik köken Din/mezhe p Anne Eğitim Seviyesi Büyüdüğü yer Eğitim Etnik Farklılığa Bakış Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye Lise altı Lise Üniversite 2,1 2,5 2,6 2,4 Köy Kasaba İlçe Şehir Büyükşehir/Metropol 2,7 2,6 2,4 2,3 2,2 Lise altı Lise Üniversite 1,8 2,2 2, Etnik farklılığa ve azınlıklara karşı yasaklamaları meşru görme <<< Düşük Yüksek>>> Etnik Farklılığa Bakış Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye 2,5 Alevi Müslüman Sünni Müslüman Kürt Türk 2,1 2,2 2,5 2,5 BDP MHP CHP Ak Parti 2,0 2,2 2,7 2,7 Dindar muhafazakar Geleneksel muhafazakar Modern 2,2 2,6 2, Etnik farklılığa ve azınlıklara karşı yasaklamaları meşru görme <<< Düşük Yüksek>>> KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 21

22 Muhafaza karlık Otoriterlik Laiklik Milliyetçilik Etnik Farklılığa Bakış Ekseni Ortalamalar ve Kimlikler Otoriterler ve muhafazakarlar en yüksek oranda etnik farklılıklar ve azınlık hakları konusunda yasaklamaları meşru görme anlayışına sahipler. Etnik farklılıklar ve azınlık hakları konusunda yasaklamaları otoriterler otorite karşıtlarına kıyasla, muhafazakarlar liberallere kıyasla, milliyetçiler anti milliyetçilere kıyasla ve antilaikler laiklere kıyasla daha yüksek oranda meşru görme anlayışındalar. Her ne kadar hangi siyasi kimlikle özdeşleşmiş olurlarsa olsunlar insanlar yasaklamalara ortalamada karşı olsalar da, kendini otoriter ve muhafazakar olarak tanımlayanların, yasaklama fikrine en sıcak bakanlar olması dikkat çekiyor. Türkiye Etnik Farklılığa Bakış Eksen Ortalaması Farklılıklar 2,5 Milliyetçi Ortada AntiMilliyetçi Laik Ortada AntiLaik Otoriter Ortada Otorite karşıtı 2,0 2,1 2,5 2,4 2,4 2,6 2,5 2,6 2,5 Muhafazakar Ortada Liberal 2,2 2,6 2, Etnik farklılığa ve azınlıklara karşı yasaklamaları meşru görme <<< Düşük Yüksek>>> KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 22

23 2.6. Birey-Güç İlişkileri Birey-güç ilişkileri olarak adlandırdığımız bu faktörü oluşturan sorular ilk bakışta birbiriyle ilgisiz gibi görünseler de, özel hayat, ifade özgürlüğü ve liderlik üzerinden bireylerin toplumla ve toplumdaki güçle olan ilişkisi noktasında bir araya geliyorlar. Toplumun beşte dördü mahremiyete saygının giderek azaldığını düşünüyor. Toplumun beşte dörtten fazlası (yüzde 85) ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok, cesaretli, azimli ve kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır fikrindedir. Toplumun beşte üçüyse ifade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı göstermez fikrindedir. Bir başka deyişle yıkıcı fikirlerin öğrenilmesi toplumun çoğunluğu tarafından ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmiyor. Bu faktördeki sorulardan anlaşılabildiği gibi, özel hayata müdahale konusunda bir serzeniş sözkonusu olsa da, bu alanda toplumun otoriterlikten yana olduğu ifade özgürlüğüne tepkisiyle ve güçlü lideri hukuki düzene tercih etmesiyle ortaya koyuyor. Birey-güç ilişkisi ekseni dağılımlar Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır Ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok, cesaretli, azimli ve kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır İfade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı göstermez % 0 % 50 % Birey-güç İlişkileri Ekseni Ortalamalar ve Farklılaşmalar Birey-güç ilişkilerine bakışta hiçbir demografik veya kültürel özellik farklılaşma üretmiyor. Güç kullanımına onay yalnızca anne eğitim yükseldikçe ve siyasi tercihe göre bir miktar azalıyor. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 23

24 Muhafazakarl ık Otoriterlik Laiklik Milliyetçilik Siyasi tercih Anne Eğitim Seviyesi Türkiye Birey-güç İlişkileri Eksen Ortalaması Farklılıklar 3,8 Lise altı Lise Üniversite 3,5 3,8 3,9 BDP MHP CHP Ak Parti 3,5 4,0 3,8 3, Birey-güç ilişkilerinde güçten yana olma <<< Düşük Yüksek>>> Birey-güç İlişkileri Ekseni Ortalamalar ve Kimlikler Hiçbir demografik veya kültürel farklılığın anlamlı bir farklılaşma üretmediği bu eksende milliyetçiler, otoriterler ve muhafazakarlar neredeyse eşit dozda güç kullanımına onay veriyorlar. Birey-güç İlişkileri Eksen Ortalaması Farklılıklar Türkiye 3,8 Milliyetçi Ortada AntiMilliyetçi 3,7 3,6 3,9 Laik Ortada AntiLaik 3,8 3,8 3,9 Otoriter Ortada Otorite karşıtı 3,8 3,8 3,9 Muhafazakar Ortada Liberal Birey-güç ilişkilerinde güçten yana olma <<< Düşük Yüksek>>> 3,7 3,8 3,9 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 24

25 2.7. Gündelik Hayat Pratikleri Literatürdeki benzer araştırmalardan farklı olarak ve KONDA araştırmalarının ortak bulgu ve gözlemi sonucu olarak bazı hayat pratikleri soruları araştırma kapsamında sorulmuştur. Hayat pratiklerine dair bu sorular, otoriterliğe dair şimdiye kadar ele aldığımız daha soyut fikirleri, daha gündelik hayata ilişkin somut durumlarla ilişkilendirmemize olanak sağlıyor. Toplumun üçte ikisi oğlunun/kızının farklı etnik kökenden birisiyle evlenebileceği, yarıdan fazlası Başbakan ın veya Devlet Başkanı nın yuhalanabileceği, yine üçte ikisi hamileliğin sadece kadını ilgilendirdiği, devletin veya kamu kurumlarının karışmaması gerektiği fikrindedir. Bekleneceği gibi gençler, eğitimliler, modern hayat tarzına sahip olanlar bu konularda daha hoşgörülü bir bakışa sahiplerdir. Siyasi tercih olarak Ak Parti seçmeni bu konularda diğerlerine göre daha düşük hoşgörü göstermektedir. Gündelik hayat pratiklerinde otorite Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları karışamaz % 0 % 50 % 100 Kimlikler üzerinden bakıldığında ise otoriterler ile otorite karşıtları arasındaki fark bariz biçimde görülüyor. Otoriterlere göre farklı etnik kökenden biriyle evlenmek ve hamileliğin yalnızca kadını ilgilendirdiği fikirlerine otorite karşıtlarına kıyasla daha fazla karşı çıkıyorlar. Otoriter ve otorite karşıtı kimlikler arasında Başbakan veya Devlet Başkanı nın yuhalanabilmesi konusunda daha bariz farklılaşma oluşuyor ve otoriterler yuhlamaya daha net biçimde karşı çıkıyorlar. Milliyetçi, muhafazakar ve antilaik kimliklerini sahiplenenler de gündelik hayat pratiklerinde otoriterlere benzer pozisyon alıyorlar. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 25

26 Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir. Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları karışamaz. Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir. Kimliklere Göre Hayat Pratikleri Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru Otoriter Ortada Otorite karşıtı Otoriter Ortada Otorite karşıtı Otoriter Ortada Otorite karşıtı % 0 % 50 % 100 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 26

27 Laiklik Milliyetçilik Muhafazakarlık Otoriterlik 2.8. Otoriterlik, Kümelenmeler ve Farklılaşmalar Kümeler Haziran 14 Barometresi nin verilerine kümeleme analizi 2 uygulandığında toplumda kimlikler ve otoriterlik bakımından anlamlı ve kavramak açısından yararlı iki küme olduğu ortaya çıkıyor. Muhafazakarlığa Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme olarak adlandırabileceğimiz küme toplumda yüzde 63, Liberalliğe - Anti milliyetçiliğe - Anti otoriterliğe yatkın küme olarak adlandırabileceğimiz ikinci küme de yüzde 37 oranındadır. Kümeler ve kimlikler Liberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme Muhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme Otorite karşıtı Ortada Otoriter Liberal Ortada Muhafazakar AntiMilliyetçi Ortada Milliyetçi Laik Ortada AntiLaik Muhafazakarlığa Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme kadınlar içinde erkeklere kıyasla biraz daha fazla. Gençlere kıyasla yaşlılar arasında da daha fazla. Ama daha bariz farklılaşma eğitim seviyesine göre gözleniyor: üniversite eğitimliler arasında Liberal Anti-milliyetçi - Anti otoriterliğe yatkın küme nin ağırlığı daha yüksek. 2 Kümeleme analizi (Clustering Analysis) araştırmanın tüm veri ve bulguları içinde yer alan ve doğal gruplamaları kesin olarak bilinmeyen birimleri, değişkenleri ya da birim ve değişkenleri birbiriyle benzer olan alt kümelere ayırmaya yardımcı olan yöntemler topluluğudur. Kümeleme analizi veriyi anlamlı ve yararlı kümelere ayırır.. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 27

28 Anne Eğitim Eğitim Yaş Cinsiyet Kümelerin demografileri Muhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme Liberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme Kadın Erkek Yaş yaş 44+ yaş Üniversite Lise Lise altı Üniversite Lise Lise altı % 0 % 50 % 100 Ak Parti ve MHP seçmenleri diğer parti seçmenlerinden daha bariz biçimde ayrılıyor ve beraber profile sahipler. Bu iki seçmen grubu içinde Muhafazakar- Milliyetçi - Otoriter kümenin ağırlığı çok fazla. Buna karşılık daha ağırlıklı olarak CHP içinde olmak üzere BDP seçmenlerinde de Liberal Anti-milliyetçi Anti-otoriter kümenin ağırlığı fazla. Ak Parti Kümelerin demografileri Muhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme Liberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme CHP MHP BDP Diğer Kararsız Oy kullanmaz % 0 % 50 % 100 Eğitim seviyesine benzer biçimde hayat tarzı da en önemli belirleyici ve farklılaştırıcı unsurlardan bir tanesi. Modernlerden dindar muhafazakarlığa doğru Muhafazakar Milliyetçi Otoriterliğe yatkın kümenin ağırlığı artıyor. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 28

29 Yerleşim Ekonomik sınıflar Hayat tarzı İlginç bir başka bulgu da yeni orta sınıfla ilgili. Teoriden ve medyada yazılanlardan farklı olarak yeni orta sınıf içinde, alt sınıflar kadar Muhafazakar Milliyetçi Otoriterliğe yatkın kümeden olan insan bulunuyor ve üçte ikilik oranla kümenin çoğunluğunu oluşturuyorlar. Metropolleşmeye paralel olarak Liberal Anti-milliyetçi Anti-otoriter kümenin ağırlığı artıyor. Kümelerin demografileri Muhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme Liberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar Üst gelir Yeni orta sınıf Alt orta sınıf Alt gelir Metropol Kent Kır % 0 % 50 % Kümeler ve Otoriterlik Kümeleme analizi sonrasında tespit edilen ve bir önceki bölümde anlamlandırılmaya çalışılan iki kümenin otoriterliğe dair soruların tümünde farklı ve hatta birbirine zıt tercihleri olduğu görülmektedir. Aşağıdaki grafikte görüleceği gibi tüm konularda Muhafazakarlığa Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme içinde bulunanlar otoriterliği yansıtan tutum alırlarken, Liberalliğe - Anti-milliyetçiliğe - Antiotoriterliğe yatkın kümedekiler otorite karşıtı bir tutum almaktadırlar. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 29

30 Kümelerin otoriterliğe dair tercihleri Liberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme Muhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir. İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek yememeli. Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için kuvvet(güç) kullanmak gerekebilir. Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır. Kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verilmelidir. Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir arada yaşayamaz. Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir. Kamu düzenini bozma ihtimali olan bazı siyasi partiler/gruplar yasaklanabilir. Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir. Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır. Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır. Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar yapılabilir. Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir. Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir. 2,0 1,8 2,9 2,3 1,9 2,9 2,7 2,2 2,5 2,5 2,3 1,8 2,5 2,9 3,4 3,3 3,6 3,1 3,4 3,0 3,9 3,3 3,1 3,1 3,9 4,2 3,3 4,0 1.Kesinlikle 2.Yanlış 3.Ne yanlış 4.Doğru 5.Kesin Yanlış Ne doğru Doğru KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 30

31 Kümeler, Farklılıklar, Otoriterlik Otoriterliğe yatkınlık ya da karşıtlık tutumlarını anlamlandırmak için kümeleme analizi sonucu tespit edilen iki küme aşağıdaki radyan grafikte görüldüğü gibi oldukça açıklayıcı ipuçları sunuyor. Birey-güç ilişkisi konusunda kümeler arasında farklılaşma yoksa da toplum düzeni ve düzen için yasaklayıcılık, gerektiğinde güç kullanımı ve etnik farklılıklara bakış konularında iki küme de farklı tutumlar geliştiyorlar. Toplum Düzeni 5,0 Muhafazakar-Milliyetçi-Otoriterliğe yatkın küme 4,0 3,0 2,0 Liberal-Anti milliyetçi- Anti otoriterliğe yatkın küme Birey-Güç İlişkisi 1,0 Güç Kullanımı Etnik Farklılığa Bakıs KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 31

32 Otoriterlik konusunda bariz farklılaşmalardan biri, hayat tarzları göre oluşmaktadır. Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi modernler daha otorite karşıtı bir tutum geliştirmektedirler. Geleneksel ve dindar muhafazakar hayat tarzlarındaki insanlar diğer konularda çok benzer tutum alsalar da, toplum düzeni ve gerektiğinde yasaklayıcılık boyutunda dindar muhafazakarlar otoriterliğe daha yatkın tutum geliştirmektedirler. Toplum Düzeni 5,0 4,0 3,0 2,0 Modern Geleneksel muhafazakar Dindar muhafazakar Birey-Güç İlişkisi 1,0 Güç Kullanımı Etnik Farklılığa Bakış Otoriterlik konusunda farklı tutumları en iyi açıklayan unsurlardan bir diğeri de eğitim seviyesi ve anne eğitim seviyesi olarak ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi eğitim seviyesine bağlı olarak doğrudan otoriterlik konusundaki tutum doz değiştirmektedir. Eğitim seviyesi arttıkça anti-otoriterlik de artmaktadır. Toplum Düzeni 5,0 4,0 3,0 Lise altı Lise Üniversite Birey-Güç İlişkisi 2,0 1,0 Güç Kullanımı Etnik Farklılığa Bakış KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 32

33 Siyasi tercihler otoriterlik konusundaki tutumları açıklayan bir diğer kümelenmedir. Ak Parti ve MHP seçmenleri otoriterliğe yatkın ve paralel bir tutum geliştirmektedirler. Toplum düzeni için yasaklamaları Ak Parti seçmeni MHP seçmenine kıyasla daha yüksek dozda desteklerken diğer konularda benzer tutum almaktadırlar. CHP ve BDP seçmenleri de benzer bir paralellik içinde olmalarına karşın toplum düzeni boyutunda BDP seçmeni, etnik farklılık boyutundaysa CHP seçmeni biraz daha otoriterliğe/ kısıtlayıcılığa yatkın görünmektedirler. Birey-Güç İlişkisi Toplum Düzeni 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Ak Parti CHP MHP BDP Güç Kullanımı Etnik Farklılığa Bakış İlginç bulgulardan birisi de aşağıdaki grafikte görülmektedir. Yeni orta sınıf, varsayılanın aksine otoriterlik boyutlarının tümünde alt sınıflarla beraber otoriterliğe daha yatkın görünmektedirler. Toplum Düzeni 5,0 4,0 3,0 2,0 Alt gelir Alt orta sınıf Yeni orta sınıf Üst gelir Birey-Güç İlişkisi 1,0 Güç Kullanımı Etnik Farklılığa Bakıs KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 33

34 2.9. Otoriterlik ve Boyutları Prof. Dr. Ömer Faruk Gençkaya Son zamanlarda Türkiye de devletin hak ve özgürlükler alanındaki uygulamaları üzerine hazırlanan raporlarda ve yazılan yazılarda modern otoriterlik ya da post-modern otoriterlik kavramları kullanılmaktadır. Devletin başta iç ve dış tehditlere karşı öncelikli mücadele doktrini, haklar ve özgürlükler konularındaki sınırlamaları ile kamu görevlileri eliyle uygulanan ayrımcılık, farklı muamele ve ötekileştirme yaklaşımları tartışılmaktadır. Çoğunluğun iradesiyle ve çoğunluğun değerleriyle toplumun her kesimini kapsayacak politikaların üretildiği ve medeniyetin yeniden inşa edildiği iddia edilmektedir. Bununla birlikte, devlet politikaları halkın bu konulardaki görüşlerinden bağımsız bir biçimde değerlendirilemez. Uluslararası bilimsel çalışmalar halkın temel hak ve özgürlükleri daha çok soyut anlamda desteklediğini; bu alandaki somut uygulamaları ise daha az desteklediğini göstermektedir. Adorno ve arkadaşlarının (1950) otoriterliği ölçmek üzere geliştirdikleri F dizgesi (gelenekçilik, otoriteye itaat, öznellik karşıtlığı, batıl inanç ve klişe, güç ve güçlülük, yıkıcılık ve kuşkuculuk, bilinçsiz ve duygusal gösterim ve cinsiyet vurgusu) yerine Altemeyer (1996), otoriterliğin öğrenilen toplumsal bir tutum olduğunu belirterek başlıca otoriteye itaat, gelenekçilik ve dış gruplara tahammülsüzlük göstergeleriyle açıklamaktadır. Özellikle, dış dünyayla ilgili kronik tehdit algısı ve belirsizliğe tahammülsüzlük bireylerin otoriterlik derecelerini etkilemektedir. Otoriterliğe yüksek değer veren bireyler olayları siyah ve beyaz olarak görmekte; tahammülsüz ve kuşkucu olmaktadırlar. Bu durum, bilişsel süreçleri olumsuz etkilemekte ve bireylerin davranışlarında esnekliği azaltmaktadır. Dolaysıyla, olumsuz duygular düşünce-eylem ilişkisini sınırlarken, olumlu duygular açık düşünce, sorgulama ve yaratıcılığı artırmaktadır. Konda tarafından Haziran 2014 te Türkiye genelinde 2590 denekle yapılan saha çalışmasında kullanılan ve Altemeyer in üçlü dizgesini tanımlamaya çalışan ifadeleri içeren 19 göstergeden oluşan otoriterlik dizgesine verilen yanıtlar çerçevesinde aşağıdaki gözlemleri yapmak olanaklıdır. Öncelikle, deneklerin kendilerini nasıl tanımladıkları sorularına verilen yanıtlar arasında 3 unsur önem taşımaktadır: Liberal/Muhafazakâr, Otorite karşıtı/otoriter ve Laik olmayan/laik. Deneklerin bu kavramları nasıl tanımladıkları bilinmemekle birlikte; kararsızlar dağıtılmadan deneklerin yüzde 63 ü kendisini laik, yüzde 45 i muhafazakâr ve yüzde 45 i otoriter olarak tanımlamıştır. Daha çok laik, oldukça muhafazakâr ama ortalama olarak otoriter bir kimlik göstergesinin bulunduğu söylenebilir. Aşağıdaki analizlerle çelişki oluşturacak bir biçimde, oldukça dışa açık, eşitlikçi, barışçı ancak bir o kadar da milliyetçi değerlerle kendini tanımlamak yaygındır. Bu tanımlamaların, deneklerin kendilerini görmek istedikleri konum yanında, hem toplumsal yapının bir yansıması hem de özellikle resmi eğitimin yarattığı ve yapısallaşmış düşünce sisteminin ürünü olduğu söylenebilir. Otoriterlik dizgesinde, alışılmış durum/kamu düzeni/geleneksel yapının korunması şeklinde tanımlayacağımız bir grup göstergeye bakıldığında; denekler, bir yandan özgürlüklerin sınırlanmasını öte yandan (silahlı) güç kullanılmasını büyük oranda KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 34

35 desteklemektedirler. Dış tehdidin arttığı günümüzde düşman algısı ve silahlı kuvvetlerin gücü oldukça önemsenmektedir. Ayrıca, kamu düzeninin korunması için silahlı güç kullanılması ve siyasi partileri de kapsayacak bir biçimde kamu düzenini bozucu örgütlerin kapatılması deneklerin neredeyse 2/3 ünden daha fazlası tarafından desteklenmektedir. Özellikle, siyasi partilerin kapatılmasına verilen destekleyici yanıtlar, genel olarak örgütlenme özgürlüğü ve özel olarak farklılıkların örgütlenmesi üzerindeki olumsuz tutumları temsil etmektedir. Geleneksel yaşam tarzının korunması söz konusu olduğunda, daha az olmakla birlikte güç kullanılması deneklerin yüzde 60 ı tarafından olumlu görülmektedir. Bu göstergelerin bir bileşkesi olan vatanseverlik ve gelenekçilik (toplumsal yaşam tarzına bağlılık) deneklerin yüzde 80 i tarafından önemli bir değer olarak tanımlanmaktadır. Bununla birlikte, bu tutumların (vatanseverlik ve gelenekçilik) hangi hedefe yönelik olarak ve hangi koşullarda ortaya çıktığını analiz etmek gerekir. Dizgenin ikinci grubunu oluşturan farklılıklara ve dış gruplara tahammülsüzlük göstergelerine (özellikle Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir, İfade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı göstermez ve Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar yapılabilir ifadeleri) verilen yanıtlarda deneklerin tam ortadan ikiye ayrıldıkları görülmektedir. Farklı din ve kültürlerden bireylerin evlenmesine yönelik olumlu tutum, yıkıcı düşüncelerin eğitim müfredatında yer alması konusunda oldukça sınırlayıcı bir tutum almaktadır. Yakın dönemde azınlık dil ve kültürlerinin öğretilmesi alanındaki politik gelişmelerin etkisine karşın deneklerin ancak yarısından biraz fazlasının eğitim alanında çoğulculuğa olumlu yaklaştığı görülmektedir. Azınlık hakları konusunda, deneklerin yaklaşık yüzde 60 ının çoğunlukçu iradenin çoğulcu yapı ve süreçlerin gelişmesini karşı oldukları söylenebilir. Son olarak, bu grupta yer alan göstergelerle vatanseverlik ve gelenekçilik (toplumsal yaşam tarzına bağlılık) arasında olumsuz bir ilişki bulunmaktadır. Bir başka deyişle, vatanseverlik ve gelenekçilik yaklaşımının bir fonksiyonu olan kamu düzeni ve geleneksel yapının korunması, tehdit algısı ve belirsizliğe karşı duruş gereksinimi nedeniyle, çoğulcu düşüncenin gelişmesini engellemektedir. Lidere duyulan gereksinim tüm göstergeler içerisinde yüzde 85 ile en yüksek orana sahiptir. Liderlik, bir yandan günlük yaşamada gerçek bir gereksinim, öte yandan kamu düzeninin korunması, vatanseverlik ve gelenekçilik göstergelerinin gerçekleşmesi için zorunludur. Toplumsal ve siyasal yaşamda lidere bağlılık, liderin kitlelere adanmışlığı ve liderlik ağları, ister istemez daha merkeziyetçi, tahammülsüz ve otoriter bir siyasal kültürü devam ettirmektedir. Döndürülmüş faktör analizi sonuçları ise otoriterliğin esas olarak iki boyutu bulunduğunu göstermektedir: kamu düzeni ve geleneksel yapının korunması (1. bileşen) ve vatansever liderlik (2. bileşen). Birinci bileşenin 10 tanımlayıcısı (madde sayısı) bulunmaktadır. En güçlü tanımlayıcılar, kamu düzeni ve geleneksel yaşam tarzının yasa ve güç kullanılarak korunmasını ifade eden göstergelerdir. İkinci bileşen vatanseverlik, adanmış liderlik, yıkıcı fikirlere karşıtlık ve kötü alışkanlıkları olanların iyi insanlarla yaşayamayacağını öngören 4 göstergeden oluşmaktadır. Kamu düzeninin korunması bireylerin güvenlik, gelecekten emin olma ve istikrar arayışının sonucudur. Ayrıca, yönetim ideolojisinin tekçi ve merkeziyetçi yaklaşımının eğitim yoluyla KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 35

36 öğrenilmesinin daha türdeş bir yapının ve çoğunluğun değer ve tutumlarının benimsenmesi yolunda bir algı yarattığı söylenebilir. Bu bağlamda, farklılıklar vatanseverlik ve toplumun yaşam tarzına bağlı kaldıkları sürece tahammül gösterilebilmektedir. Bu yaklaşım, düzenli, güçlü ve çoğunluğun ortak hedefleri doğrultusunda örgütlenmiş bir otoriteye gereksinim duymaktadır. Bu gereksinim, güçlü bir devlet yanında güçlü bir liderlik tarafından ya da birlikte sağlanabilir. Bir başka deyişle, toplumsal değerlere saygı duyan ve iyi bir insan olan vatansever bir liderin otoritesi, bireylerin güvenlik, gelecekten emin olma ve istikrar arayışının aracı olmaktadır. Sonuç olarak, birey kişisel güce sahip olmadığında kendisinin içinde yer aldığı durumu kendi adına benimseyip koruyacak ve kollayacak bir lider gereksinimi duymaktadır. Bu liderin de kendisi gibi gerektiğinde zor kullanarak mevcut düzeni koruması gereklidir. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 36

37 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 37

38 3. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ 3.1. Araştırmanın Genel Tanımı Bu raporun dayanağı olan araştırma, KONDA Barometresi aboneleri için, KONDA Araştırma ve Danışmanlık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın saha çalışması 7-8 Haziran 2014 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Bu rapor, Türkiye deki 18 yaş üstü yetişkin nüfusun, saha çalışmasının yapıldığı günlerdeki siyasal eğilimlerini, tercihleri ve profillerini yansıtmaktadır. Araştırma, Türkiye nin 18 yaş üstü yetişkin nüfusunu temsil edecek deneklerin tercihlerindeki eğilim ve değişimleri belirlemek ve izlemek için tasarlanmış ve uygulanmıştır. Araştırmanın bulgularının hata payı, yüzde 95 güven aralığında +/- 2, yüzde 99 güven aralığında yüzde +/- 2,6 dır Örneklem Örneklem, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin nüfus büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile 12 Haziran 2011 genel seçimlerinin mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır. Yerleşim yerleri önce kır/kent/metropol olarak ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak örneklem tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında, 30 ilin merkez dâhil 104 ilçesine bağlı 149 mahalle ve köyünde 2590 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Gidilen il 30 Gidilen ilçe 104 Gidilen mahalle/köy 149 Görüşülen denek 2590 Her bir mahallede gerçekleştirilen 18 anket için yaş ve cinsiyet kotası uygulanmıştır. Yaş grubu Kadın Erkek yaş 3 denek 3 denek yaş 3 denek 3 denek 44 yaş ve üstü 3 denek 3 denek KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 38

39 Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller 1 İstanbul İstanbul 2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne 3 Ege İzmir, Denizli, Kütahya, Uşak 4 Doğu Marmara Bursa, Eskişehir, Kocaeli 5 Batı Anadolu Ankara, Konya 6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin 7 Orta Anadolu Kayseri, Niğde, Sivas 8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat 9 Doğu Karadeniz Trabzon 10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan 11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van 12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa Görüşülen deneklerin bölgelere ve yerleşim yerleri türüne göre dağılımı aşağıdaki tablodadır. Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam 1 İstanbul 19,2 19,2 2 Batı Marmara 2,1 3,4 5,5 3 Ege 3,9 6,3 5,5 15,7 4 Doğu Marmara 1,1 2,8 4,7 8,6 5 Batı Anadolu 0,7 9,7 10,4 6 Akdeniz 3,1 2,7 6,0 11,9 7 Orta Anadolu 1,3 2,1 1,0 4,4 8 Batı Karadeniz 2,7 3,5 6,2 9 Doğu Karadeniz 1,4 2,1 3,5 10 Kuzeydoğu Anadolu 1,4 1,4 11 Ortadoğu Anadolu 1,4 2,1 3,5 12 Güneydoğu Anadolu 2,1 3,5 4,2 9,7 21,1 28,5 50,3 100,0 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 39

40 4. TÜM CEVAP DAĞILIMLARI 4.1. Deneklerin Profili Cinsiyet Kadın 48,8 Erkek 51,2 Yaş yaş 28, yaş 34,9 44+ yaş 36,4 Eğitim durumu Okuryazar değil 4,7 Diplomasız okur 2,7 İlkokul mezunu 31,1 Ortaokul mezunu 15,3 Lise mezunu 30,9 Üniversite mezunu 14,0 Yüksek lisans / doktora 1,4 Babanın eğitim durumu Okuryazar değil 14,0 Diplomasız okur 7,5 İlkokul mezunu 47,4 Ortaokul mezunu 13,5 Lise mezunu 13,0 Üniversite mezunu 4,2 Yüksek lisans / Doktora,4 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 40

41 Anne eğitim durumu Okuryazar değil 31,8 Diplomasız okur 8,1 İlkokul mezunu 42,7 Ortaokul mezunu 8,5 Lise mezunu 7,0 Üniversite mezunu 1,8 Yüksek lisans / Doktora,1 Çalışma durumu Devlet memuru 5,0 Özel sektör 6,7 İşçi 10,2 Esnaf 7,5 Tüccar / işadamı 1,1 Serbest meslek sahibi 1,7 Çiftçi, ziraatçı, hayvancı 5,1 Çalışıyor, diğer 4,2 Emekli 11,7 Ev kadını 31,9 Öğrenci 10,0 İşsiz 4,3 Çalışamaz halde,7 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 41

42 Hayat tarzı kümesi Modern 29,2 Geleneksel muhafazakar 47,7 Dindar muhafazakar 23,1 Örtünme durumu Örtünmüyor 27,8 Başörtüsü 48,8 Türban 8,6 Çarşaf,4 Bekar erkek 14,4 Etnik köken Türk 79,5 Kürt 13,6 Zaza 1,1 Arap 2,1 Diğer 3,7 Din/Mezhep Sünni Müslüman 91,6 Alevi Müslüman 6,0 Diğer 2,4 Dindarlık İnançsız 2,5 İnançlı 29,8 Dindar 56,8 Sofu 10,9 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 42

43 Haber seyrettiği TV kanalı ATV 12,9 CNNTürk 2,5 Fox TV 7,5 Habertürk 3,6 Halk TV 5,2 Kanal 7 3,5 Kanal D 13,2 Kanaltürk,7 NTV 3,6 Roj TV,8 Samanyolu 4,8 Show TV 5,1 Star 6,6 TRT 10,7 Ulusal 1,7 Yerel kanallar 1,7 Diğer kanallar 7,3 Cevap yok 8,6 Aylık hane geliri 300 TL ve altı 1, TL 7, TL 28, TL 33, TL 16, TL ve üstü 12,4 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 43

44 Hane kişi sayısı 1-2 kişi 17,8 3-5 kişi 67,8 6-8 kişi 12,4 9 ve daha fazla kişi 2,0 Otomobiliniz var mı? Evet 42,1 Hayır 57,9 Nerede büyüdünüz? Köy 31,2 Kasaba 5,8 İlçe 25,3 Şehir 26,1 Büyükşehir/Metropol 11,5 Doğum yeri İstanbul 7,7 Batı Marmara 5,1 Ege 15,6 Doğu Marmara 6,7 Batı Anadolu 6,6 Akdeniz 12,3 Orta Anadolu 7,4 Batı Karadeniz 9,2 Doğu Karadeniz 6,4 Kuzeydoğu Anadolu 4,0 Ortadoğu Anadolu 5,6 Güneydoğu Anadolu 12,3 Yurtdışı 1,2 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 44

45 Baba doğum yeri İstanbul 2,9 Batı Marmara 5,6 Ege 14,3 Doğu Marmara 5,9 Batı Anadolu 6,2 Akdeniz 11,8 Orta Anadolu 8,9 Batı Karadeniz 10,0 Doğu Karadeniz 8,0 Kuzeydoğu Anadolu 5,5 Ortadoğu Anadolu 6,1 Güneydoğu Anadolu 12,9 Yurtdışı 1,9 İstanbul 100,0 Oturulan evin tipi Geleneksel ev 39,0 Gecekondu 4,4 Apartman 51,8 Lüks konut 4,8 Yerleşim kodu Kır 21,1 Kent 28,5 Metropol 50,3 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 45

46 Anketin yapıldığı bölge İstanbul 19,2 Batı Marmara 5,5 Ege 15,7 Doğu Marmara 8,6 Batı Anadolu 10,4 Akdeniz 11,9 Orta Anadolu 4,4 Batı Karadeniz 6,2 Doğu Karadeniz 3,5 Kuzeydoğu Anadolu 1,4 Ortadoğu Anadolu 3,5 Güneydoğu Anadolu 9,7 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 46

47 4.2. Ayın Teması: Otoriterlik Herhangi bir toplumsal kuruluşa üye misiniz? Hiçbir toplumsal kuruluşa üye değilim 87,3 STK üyesi 4,3 Siyasi parti üyesi 6,6 Meslek odası üyesi 2,2 Çoğunluk isterse azınlık haklarını ortadan kaldırabilir. Kesinlikle yanlış 10,8 Yanlış 26,0 Ne doğru ne yanlış 12,6 Doğru 45,4 Kesinlikle doğru 5,1 Savaşı önlemenin en iyi yolu düşman kadar güçlü olmaktır. Kesinlikle yanlış 3,7 Yanlış 15,5 Ne doğru ne yanlış 13,8 Doğru 51,6 Kesinlikle doğru 15,3 Kanun ve düzenin korunması için silahlı kuvvetlerin kullanılmasına izin verilmelidir. Kesinlikle yanlış 7,7 Yanlış 21,8 Ne doğru ne yanlış 18,2 Doğru 41,4 Kesinlikle doğru 10,9 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 47

48 Kamu düzenini bozma ihtimali olan bazı siyasi partiler/gruplar yasaklanabilir. Kesinlikle yanlış 5,3 Yanlış 14,1 Ne doğru ne yanlış 12,3 Doğru 52,3 Kesinlikle doğru 16,0 Ülkemizdeki siyasi kurumlar dünyanın en iyi kurumlarıdır. Kesinlikle yanlış 17,5 Yanlış 37,3 Ne doğru ne yanlış 23,0 Doğru 18,7 Kesinlikle doğru 3,5 Geleneksel yaşam tarzımızı korumak için kuvvet(güç) kullanmak gerekebilir. Kesinlikle yanlış 10,8 Yanlış 29,2 Ne doğru ne yanlış 19,4 Doğru 35,5 Kesinlikle doğru 5,1 İfade özgürlüğü, okullarımızda yıkıcı fikirlerin öğretilmesini haklı göstermez. Kesinlikle yanlış 4,4 Yanlış 15,7 Ne doğru ne yanlış 20,1 Doğru 49,0 Kesinlikle doğru 10,8 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 48

49 İyi vatandaş olmanın en önemli şartı vatanseverlik ve toplumun yaşam tarzına bağlılıktır. Kesinlikle yanlış 1,9 Yanlış 6,4 Ne doğru ne yanlış 11,4 Doğru 58,0 Kesinlikle doğru 22,2 Yaşam tarzımız en az diğer toplumlarınki kadar iyidir. Kesinlikle yanlış 9,4 Yanlış 26,5 Ne doğru ne yanlış 22,7 Doğru 36,5 Kesinlikle doğru 4,9 Farklı etnik kökenden iki insanın evlenmelerini yasaklayan kanunlar yapılabilir. Kesinlikle yanlış 26,9 Yanlış 42,9 Ne doğru ne yanlış 14,1 Doğru 13,3 Kesinlikle doğru 2,8 Azınlık dil ve kültürlerinin okullarımızda öğretilmesi ve azınlıkların ayrı okul açması yasaklanmalıdır. Kesinlikle yanlış 12,5 Yanlış 35,2 Ne doğru ne yanlış 18,8 Doğru 26,8 Kesinlikle doğru 6,6 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 49

50 Ülkemizin yasalardan ve siyasi programlardan çok, cesaretli, azimli ve kendini işine adamış liderlere ihtiyacı vardır. Kesinlikle yanlış 1,3 Yanlış 4,9 Ne doğru ne yanlış 8,9 Doğru 54,0 Kesinlikle doğru 30,9 Kötü alışkanlıkları olan insanlar iyi insanlarla bir arada yaşayamaz. Kesinlikle yanlış 13,8 Yanlış 35,3 Ne doğru ne yanlış 15,6 Doğru 30,1 Kesinlikle doğru 5,2 Mahremiyete saygı giderek azalmaktadır. Kesinlikle yanlış 1,3 Yanlış 7,4 Ne doğru ne yanlış 11,4 Doğru 56,6 Kesinlikle doğru 23,3 İçki içen insanlar namaz kılan insanlarla aynı yerde yemek yememeli. Kesinlikle yanlış 21,0 Yanlış 38,1 Ne doğru ne yanlış 14,3 Doğru 20,3 Kesinlikle doğru 6,3 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 50

51 Protesto, grev gibi olaylarda, gerek görüldüğünde, yönetim her türlü ulaşımı engelleyebilir. Kesinlikle yanlış 15,5 Yanlış 27,2 Ne doğru ne yanlış 18,7 Doğru 33,6 Kesinlikle doğru 4,9 Bir ülkede bir devlet başkanı da, başbakan da yuhalanabilir. Kesinlikle yanlış 8,5 Yanlış 24,2 Ne doğru ne yanlış 12,6 Doğru 38,2 Kesinlikle doğru 16,5 Hamilelik sadece kadını ilgilendirir, devlet veya kamu kurumları karışamaz. Kesinlikle yanlış 5,4 Yanlış 15,0 Ne doğru ne yanlış 15,0 Doğru 43,5 Kesinlikle doğru 21,1 Kızım/oğlum farklı etnik kökenden biriyle evlenebilir. Kesinlikle yanlış 4,6 Yanlış 12,4 Ne doğru ne yanlış 16,4 Doğru 48,2 Kesinlikle doğru 18,4 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 51

52 Politik / Apolitik Politik Bana çok uygun 20,9 Politik Bana daha uygun 26,8 Fikrim yok 30,1 Apolitik Bana daha uygun 11,1 Apolitik Bana çok uygun 11,1 Liberal / Muhafazakar Liberal- Bana çok uygun 10,8 Liberal- Bana daha uygun 14,3 Fikrim yok 27,5 Muhafazakar- Bana daha uygun 25,9 Muhafazakar- Bana çok uygun 21,5 Sağcı / Solcu Sağcı- Bana çok uygun 22,0 Sağcı- Bana daha uygun 23,0 Fikrim yok 30,9 Solcu- Bana daha uygun 12,2 Solcu- Bana çok uygun 11,8 Otorite karşıtı / Otoriter Otorite karşıtı- Bana çok uygun 11,2 Otorite karşıtı- Bana daha uygun 11,9 Fikrim yok 29,7 Otoriter- Bana daha uygun 28,2 Otoriter- Bana çok uygun 18,9 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 52

53 Laik olmayan / Laik Laik olmayan- Bana çok uygun 4,7 Laik olmayan- Bana daha uygun 6,8 Fikrim yok 22,8 Laik- Bana daha uygun 31,0 Laik- Bana çok uygun 34,8 Dışa açık / Dışa kapalı Dışa açık- Bana çok uygun 36,3 Dışa açık- Bana daha uygun 29,6 Fikrim yok 22,5 Dışa kapalı- Bana daha uygun 7,6 Dışa kapalı- Bana çok uygun 4,0 Saldırgan / Barışçı Saldırgan- Bana çok uygun,8 Saldırgan- Bana daha uygun 1,9 Fikrim yok 10,6 Barışçı- Bana daha uygun 30,5 Barışçı- Bana çok uygun 56,2 Eşitlikçi / Seçkinci Eşitlikçi- Bana çok uygun 52,6 Eşitlikçi- Bana daha uygun 30,4 Fikrim yok 9,8 Seçkinci- Bana daha uygun 4,0 Seçkinci- Bana çok uygun 3,2 KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 53

54 Milliyetçi olmayan / Milliyetçi Milliyetçi olmayan- Bana çok uygun 8,7 Milliyetçi olmayan- Bana daha uygun 5,8 Fikrim yok 15,9 Milliyetçi- Bana daha uygun 29,6 Milliyetçi- Bana çok uygun 40,0 Evrensel / Yerel Evrensel- Bana çok uygun 30,8 Evrensel- Bana daha uygun 20,7 Fikrim yok 20,6 Yerel- Bana daha uygun 13,7 Yerel- Bana çok uygun 14,2 Avrupalı / Asyalı Avrupalı- Bana çok uygun 17,4 Avrupalı- Bana daha uygun 16,3 Fikrim yok 33,0 Asyalı- Bana daha uygun 14,5 Asyalı- Bana çok uygun 15,1 5. YÖNETİCİ ÖZETİ Bu rapora esas olan araştırma 7-8 Haziran 2014 tarihlerinde 30 ilin merkez dâhil 104 ilçesine bağlı 149 mahalle ve köyünde 2590 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. AYIN TEMASI: TOPLUMDA OTORİTERLİK Siyasi Kimlikler Sıkça toplumun güçlü bir lider ihtiyacında olduğu ve bu güçlü liderlik çerçevesinde de otoriterliğe yatkın olduğu dillendirilir. Gerçekten bu varsayım doğru mudur? Bu amaçla ayın teması olarak otoritelik seçilince, otoriterliğin hangi demografik, ekonomik, sosyolojik ve kültürel kümelerde hangi dozda olduğunu anlamaya çalışmak ve anlamlandırmak doğru olacaktı. Bu açıdan bakınca belki de otoriterliği KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 54

55 en açıklayıcı unsurlardan birisi siyasi kimlikler olacaktır. Bu nedenle otoriterlik teması yanı sıra, otoriterlik etrafındaki tutumları açıklamak açısından yararlı olacağı düşünülen kimlikler de sorgulandı. Toplumun büyük çoğunluğu kendisini savaşçı-barışçı ikileminde barışçı, seçkincieşitlikçi ikileminde eşitlikçi, dışa kapalılık-açıklık ikileminde dışa açık aynı zamanda milliyetçi ve laik olarak tanımlamaktadır. Liberalliğe karşılık muhafazakar, yerelliğe karşılık evrensel, otorite karşıtlığına karşı otoriter ve de solculuğa karşı sağcılık siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir. Erkekler kadınlara kıyasla daha otoriteliğe yatkınlar. Gençler yaşlılara kıyasla iki uca da daha yatkınlar ve en yüksek oranda otoriterliği de otorite karşıtlığını da kendilerine uygun buluyorlar. Eğitim yükseldikçe, yaşanılan yer köylerden metropollere kaydıkça otorite karşıtlığı yükseliyor ama çocukluğun geçtiği yer kasaba ve ilçe ise ve eğitim seviyesi lise ise otoriterlik oranı artıyor. Anne eğitimi yükseldikçe otorite karşıtlığı radikal biçimde artıyor. Yeni orta sınıfta, kentlerde metropollere göre, muhafazakarlarda modernlere göre otoriterlik bariz biçimde artıyor. Toplumda Otoriterlik Birey-Güç İlişkisi Toplum Düzeni 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Türkiye Ortalamalar Güç Kullanımı Etnik Farklılığa Bakış Otoriterliğe dair sorular bulgular çerçevesinde analiz edildiğinde dört eksende toplanmaktadır. Aşağıdaki grafikte tüm veri ortalamaları görülmektedir. Her bir eksendeki 1-5 puanlamada 1.otoriteye karşılık, 5.otoriteye yatkınlığı temsil etmektedir. Toplum düzeni ve toplum düzeni için kısıtlamaları meşru görme konusunda toplumun çok büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından yana görünmektedir. Eğitim arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe güç kullanımını meşru gören anlayışın dozu yükselmektedir. Anne eğitim seviyesi yükseldikçe güç kullanımına bakış olumsuz dönmektedir. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 55

56 Güç kullanımı konusunda toplumun çok büyük çoğunluğu gerektiğinde güç kullanımından yana görünmektedir. Eğitim arttıkça, hayat tarzı muhafazakarlığa doğru yükseldikçe güç kullanımını meşru gören anlayışın dozu yükselmektedir. Etnik farklılığa hoşgörü ve azınlıkların haklarına karşı yasaklamaları meşru görme ülke ortalaması olarak düşük orandadır. Yine de eğitim seviyesi, özellikle anne eğitim seviyesi yükseldikçe ve büyünülen yer metropollere doğru kaydıkça oran kayda değer biçimde azalmaktadır. Birey-güç ilişkilerinde güçten yana olma ekseninde hiçbir demografik veya kültürel farklılık farklılaşma üretmemektedir. Yalnızca annenin eğitimi yükseldikçe ve siyasi tercihe göre güç kullanımına onay bir parça azalmaktadır. Bu bulgular ışığında toplumun otoriterliğe yatkın olduğunu söylemek mümkündür. Tüm bulgularla bir kümeleme analizi yapıldığında otoriterliğe yatkın denilebilecek toplumda yüzde 63 büyüklüğünde bir küme ile otoriterliğe bir nebze mesafeli yüzde 37 büyüklüğünde ikinci bir kümeyi analiz etmek ve anlamlandırmak mümkündür. Diğer bir bulgu, milliyetçilik ve muhafazakarlığın otoriterlikle beraber hareket etmesidir. Muhafazakarlığa Milliyetçiliğe - Otoriterliğe yatkın küme kadınlar içinde erkeklere kıyasla, yaşlılar arasında gençlere kıyasla daha fazla. Ama daha bariz farklılaşma eğitim seviyesine göre gözleniyor ve üniversite eğitimliler arasında liberal-anti milliyetçi-anti otoriter kümenin ağırlığının daha yüksek olduğu görülüyor. Hayat tarzı da en önemli belirleyici ve farklılaştırıcı unsurlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. İlginç bir başka bulgu da yeni orta sınıf ile ilgilidir. Teoride ve medyada yazılanlardan farklı olarak yeni orta sınıfın alt sınıflar kadar muhafazakar-milliyetçi-otoriter kimliğe yatkın olduğu görülmektedir. Metropolleşmeye paralel olarak liberal-anti milliyetçi-anti otoriter kümenin ağırlığı bir nebze artmaktadır. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 56

57 6. AYIN TEMASI: OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER Türkiye toplumunu anlamaya yönelik olarak ele aldığımız temalardan biri olarak bu ay otoriterlik konusunu seçtik. Ak Parti nin uzun dönem iktidarda oluşu, taraftarlarının iktidar partisine yönelik eleştirilere tahammülsüz davranması ve kendini öteki hissedenlerin hak talebinde bulunamadıklarından şikayet etmeleri, bizi toplumun otorite kavramıyla ilişkisini sorgulamaya itti Siyasi Kimlikler Otoriterlik ile bazı demografik, sosyolojik, kültürel farklılaşmalar ve siyasi kimlikler arasındaki ilişkiyi görebilmek bakımından bazı farklı sorular kullanıldı ve görüşülen kişilere örneğin baba ve annelerinin eğitim seviyeleri ve büyüdükleri yer (köy/kasaba/ilçe/şehir/metropol) gibi sorular soruldu. Aynı amaçla aşağıdaki resimde görülen form deneklerin eline verilmiş ve her bir siyasi kimliğin kendilerine ne kadar uygun olup olmadığı işaretletilmiştir. Otoriterlikle ilgili bulguları ve siyasi kimliklerle ilişkisini ele almadan önce, bu siyasi kimlik tanımlarını inceleyelim. Toplumun büyük çoğunluğu kendisini barışçı, eşitlikçi, dışa açık ve aynı zamanda milliyetçi ve laik olarak tanımlamaktadır. Liberalliğe karşılık muhafazakar, yerelliğe karşılık evrensel, otorite karşıtlığına karşı otoriter ve solculuğa karşı sağcılık siyasi kimlik olarak daha çok kabul görmektedir. KONDA HAZİRAN 14 OTORİTERLİK VE SİYASİ KİMLİKLER 57