T.C KARADENĐZ TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ ĐKTĐSADĐ VE ĐDARĐ BĐLĐMLER FAKÜLTESĐ ĐKTĐSAT BÖLÜMÜ

Transkript

1 T.C KARADENĐZ TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ ĐKTĐSADĐ VE ĐDARĐ BĐLĐMLER FAKÜLTESĐ ĐKTĐSAT BÖLÜMÜ DIŞ TĐCARETTE BANKACILIK VE GÜMRÜK PROSEDÜRÜ DANIŞMAN : Doç. Dr. HARUN TERZĐ HAZIRLAYAN : Özgür Küçükarslan TRABZON ÖNSÖZ

2 Bu çalışma, Dış Ticarette Bankacılık ve Gümrük Prosedür ünün nasıl işlediğine ait bilgileri içermektedir. Mevzuatta ve uygulamada bulunan eksik yönler ve bu eksikliklerin nasıl giderileceği konusunda bilgi verilmeye çalışılmıştır. Çalışmalarımız sırasında bilgi ve açıklamalarıyla yol gösteren danışman hocamız Doç. Dr. HARUN TERZĐ ye teşekkür ederiz TRABZON, 2001 ÖZGÜR KÜÇÜKARSLAN I GĐRĐŞ

3 Dış ticaretin ülke ekonomilerinde oynadığı rol şüphesiz inkar edilemez düzeydedir. Türkiye de de dışa açılma politikalarının ve özellikle Gümrük Birliğinin daha da ileri boyutlara varacağı tahmin edilmektedir. Çalışmamızın birinci bölümünde ve ikinci bölümünde dış ticarete ilgili genel esaslar üzerinde durulmuştur. Bir dış ticaret olayının başlatıcısı durumundaki satış sözleşmelerinin tanıtılmasıyla konuya girilmiş ve daha sonra dış ticaretteki teslim şekilleri, ödeme şekilleri ve dış ticarette kullanılan belgeler teke teker anlatılarak örnekler sunulmuştur. Üçüncü bölümde Gümrük mevzuatı uygulamaları ve yeni değişiklikler ele alınmıştır. Bölgesel Entegrasyonlar ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Uygulamasına değinilmiştir. Dördüncü bölümde Dış ticarette çok önemli bir yere sahip olan Serbest Bölgeler konusu ele alınmıştır ve uygulamalar ayrıntılı şekilde incelenmiştir. VIII

4 KISALTMALAR LĐSTESĐ AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik devletleri AKÇT : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu CF : Cost and Freight (Mal ve Navlun) CIF : Cost, Insurance Paid to named Place of Destınation (Varış Yerine Kadar Navlun ve Sipariş Primi Ödenmiş Olarak Teslim CPT : Carrige Paid Tanamed Place of Destınation (Varış Yerine Kadar Navlun Ödenmiş Olarak Teslim DAB : Döviz Alım Belgesi DAF : Delivered Ad Frantier (Sınırda Teslim) DĐĐB : Dahilde Đşleme Đzin Belgesi DBT : Döviz Beyan Tutanağı DDP : Delivered Duty Paid (Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim DDV : Delivered Duty Unpaid (Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi Ödenmemiş Olarak Teslim DES : Delivered Ex Ship (Gemide Teslim) DEQ : Delivered Ex Quaty Duty Paid (Gümrük Vergisi Ödemiş Olarak Rıhtımda Teslim) DSB : Döviz Satım Belgesi EFTA : European Free Trade Association (Avrupa Serbest Ticaret Birliği) FAS : Free Alanside Ship (Gemi Yanında Teslim) FCR : free Carrier (Belirlenen Yerde Teslim) FOB : Free on Board (Gemi Küpeştesinde Teslim) GM : Gümrük Birliği DGM : Gümrükler Genel Müdürlüğü GM : Gümrük Mevzuatı GV : Gümrük Vergisi ĐGEME : Đhracatı Geliştirme Etüd Merkezi TPKK : Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu TPTB : Türk Parası Transfer Belgesi INCOTERMS : Kullanılan Ticari Terimlerin Yorumlanmasında Uluslararası Kurallar Bülteni VII

5 ĐÇĐNDEKĐLER SAYFA NO ÖNSÖZ...I ĐÇĐNDEKĐLER...II KISALTMALAR...VII GĐRĐŞ...VIII BÖLÜM I: DIŞ TĐCARETLE ĐLGĐLĐ GENEL ESASLAR...1 A. DIŞ TĐCARETTE SATIŞ SÖZLEŞMELERĐ...2 B. DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ...6 C. DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ Akreditifli ödeme Akreditifin işleyişi Akreditifin çeşitleri Vesaik mukabili ödeme Mal mukabil ödeme Peşin ödeme Konsinye hesap Kabul kredili ödeme Özel takas Bağlı muamele Factoring...24 BÖLÜM II: DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN BELGELER...26 A. TĐCARĐ BELGELER Proforma Fatura Ticari Fatura Konsolosluk fatura...32 II

6 4.Navlun Fatura...32 B: SEVK BELGELERĐ Konşimento ve çeşitleri Taşıma Senetleri CMR Belgesi FIATA Taşıma Belgeleri Nakliyeci Makbuzu Posta Makbuzu...42 C: SĐGORTA BELGELERĐ...42 D: DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN DĐĞER BELGELER Menşe Şehadetnamesi Çeki Listesi Paket / Koli Listesi Ekspertiz veya Analiz Raporu Gözetim Belgesi Sağlık Raporu Dolaşım Belgesi Akreditif Mektubu Döviz Alım Belgesi...58 BÖLÜM III : GÜMRÜK MEVZUATI UYGULAMALARI VE YENĐ DEĞĐŞĐKLER GÜMRÜK BĐRLĐĞĐ VE TÜRKĐYE UYGULAMALARI BÖLGESEL ENTEGRASYONLAR SAYILI GÜMRÜK KANUNU VE UYGULAMASI Karar...64 III

7 3.2. Bağlayıcı Tarife Bilgisi ve Bağlayıcı Menşe Bilgisi Eşyanın Tercihli ve Tercihsiz Menşei Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Geçici Depolama Yerleri Basitleştirilmiş Usuller Eşyanın Özel amaca Yönelik Kullanımı Gümrük Antrepo Rejimi Dahilde Đşleme Rejimi Geçici Đthalat Rejimi Gümrük Kontrolü Altında Đşleme Rejimi Hariçte Đşleme Rejimi...72 BÖLÜM IV:DIŞ TĐCARETTE SERBEST BÖLGELER...74 A: TÜRKĐYE DE SERBEST BÖLGELER SERBEST BÖLGENĐN TANIMI SERBEST BÖLGELERĐN KURULUŞ AMAÇLARI SERBEST BÖLGELERĐN ÜLKELERE SAĞLADIĞI EKONOMĐK KATKILAR SERBEST BÖLGELERĐN TEŞKĐLAT YAPISI SERBEST BÖLGE MÜDÜRLÜKLERĐ GÖREVĐ SERBEST BÖLGELERDE SAĞLANAN TEŞVĐK VE AVANTAJLAR SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN FĐRMALARIN YARARLANDIĞI VERGĐSEL NĐTELĐKTEKĐ MUAFĐYETLER SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN FĐRMALAR TÜRKĐYE DE GEÇERLĐ ĐHRACA VE YATIRIM TEŞVĐKLERĐNDEN YARARLANABĐLĐR MĐ? SERBEST BÖLGEDE ELDE EDĐLEN GELĐRLER TÜRKĐYE YE TRANSFER EDĐLMESĐ HALĐNDE VERGĐLENDĐRĐLĐR MĐ?...79 IV

8 10.SERBEST BÖLGELER HANGĐ FĐRMALAR ĐÇĐN AVANTAJLIDIR? FAALĐYETTE BULUNAN SERBEST BÖLGELER AYNĐ VE NAKDĐ SERMAYENĐN TÜRKĐYE DEN SERBEST BÖLGEYE VE BURADAN DA YURTDIŞINA TRANSFERĐ NASIL YAPILIR? SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYET GÖSTEREN FĐRMALARDA ÖDENEN ÜCRETLER SERBEST BÖLGEDE GEREKLĐ OLAN HĐZMETLERĐN SAĞLANMASI BÖLGE KURUCU ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐ (BKĐ) ĐLE ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐN GÖREV VE YETKĐLERĐ SERBEST BÖLGEDEKĐ ÖDEMELERĐN HANGĐ PARA BĐRĐMĐ ĐLE YAPILACAĞI SERBEST BÖLGEDE YABANCI UYRUKLU PERSONEL ÇALIŞTIRMA SERBEST BÖLGELERDE SOSYAL GÜVENLĐK MEVZUATI ĐLE GREV VE LOKAVTA ĐLĐŞKĐN HÜKÜMLER SERBEST BÖLGELERE MALLARIN VE ĐNSANLARIN GĐRĐŞ ÇIKIŞI SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN GERÇEK VE TÜZEL KĐŞĐLER KAMBĐYO MEVZUATI AÇISINDAN YURTDIŞINDA YERLEŞĐK SAYILIR MI? SERBEST BÖLGELERDE GÜVENLĐK SERBEST BÖLGELERDE ĐKAMET MÜMKÜN MÜ? SERBEST BÖLGELERDE MALIN KALIŞ SÜRESĐ SERBEST BÖLGELERDE PERAKENDE SATIŞ YAPILABĐLĐR MĐ? KULLANICILARIN TUTMAK ZORUNDA OLDUKLARI DEFTERLER KULLANICI OLMAYAN YERLĐ VE YABANCI FĐRMALARIN SERBEST BÖLGEDE DEPOLAMADAN YARALANMALARI...85 V

9 27. SERBEST BÖLGEDE FASON ÜRETĐM YAPILMASI MÜMKÜN MÜDÜR? FAALĐYET RUHSATI ALINMASI SERBEST BÖLGEDE KĐMLER FAALĐYETTE BULUNABĐLĐR SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNMAK ĐÇĐN YENĐ BĐR ŞĐRKET KURMAK VEYA ŞUBE OLUŞTURMAK GEREKĐR MĐ? SERBEST BÖLGE ADRESLĐ ŞĐRKET KURULMASI VE TÜRKĐYE DEKĐ ŞĐRKET MERKEZĐNĐN SERBEST BÖLGEYE TAŞINMASI MÜMKÜN MÜDÜR? SERBEST BÖLGELERDE HANGĐ FAALĐYETLER YAPILABĐLĐR? HANGĐ KONULARDA FAALĐYET RUHSATI ALINABĐLĐR? FAALĐYETTE BULUNACAK ĐŞYERĐ NASIL TEMĐN EDĐLĐR? FAALĐYET RUHSATI SÜRESĐ FAALĐYET RUHSATI ÜCRETĐ TÜRKĐYE ĐLE SERBEST BÖLGELER ARASINDAKĐ TĐCARET HANGĐ MEVZUATA TABĐ HANGĐ DURUMDA GELĐR VERGĐSĐ ÖDENĐR? TÜRKĐYE DEN SERBEST BÖLGELERE ĐHRACAT REJĐMĐ DIŞINDA MAL SATIŞI MÜMKÜN MÜDÜR? SERBEST BÖLGELER ĐLE DĐĞER ÜLKELER ARASINDAKĐ TĐCARET HANGĐ MEVZUATA TABĐDĐR SERBEST BÖLGELERDEN YURTDIŞINA VEYA YURTDIŞINDAN SERBEST BÖLGELERE GĐDECEK OLAN MALLARIN TÜRKĐYE DEN GEÇĐŞĐ NASIL? SERBEST BÖLGEDEN YURT DIŞINA VEYA YURTDIŞINDAN SERBEST BÖLGEYE GĐDECEK OLAN MALLARIN TÜRKĐYE DEN GEÇĐŞĐ NASIL OLUR SERBEST BÖLGEDE ÜRETĐLEN MALLAR HANGĐ HALLERDE TÜRKĐYE MENŞELĐ OLUR...90 VI

10 42. SERBEST DOLAŞIMDA BULUNAN ÜRÜNLER SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLDĐĞĐNDE SERBEST DOLAŞIM DURUMUNU DEVAM ETTĐRĐR MĐ? SERBEST BÖLGELERDE YAPILAN ÜRETĐM SONUCU ELDE EDĐLEN ÜRÜNLER HANGĐ KOŞULLARDA SERBEST DOLAŞIMA GĐREBĐLĐR? DAHĐLDE VE HARĐÇTE ĐŞLEME REJĐMLERĐNĐN SERBEST BÖLGELER AÇISINDAN ĐŞLEYĐŞĐ NASIL OLMAKTADIR? TÜRKĐYE YE ĐTHALĐ KOTA GĐBĐ TĐCARET POLĐTĐKASI ÖNLEMLERĐNE TABĐ ÜRÜNLER SERBEST BÖLGEDEKĐ MALLARA HANGĐ HALLERDE A.TR BELGESĐ VERĐLĐR? SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLMESĐ YASAK OLAN MALLAR...92 SONUÇ...93 EKLER...95 KAYNAKÇA VII

11 DIŞ TĐCARETLE ĐLGĐLĐ GENEL ESASLAR 1

12 DIŞ TĐCARETTE SATIŞ SÖZLEŞMELERĐ Đthalatçı firmalar, yurtdışından temin etmek istedikleri malları satan yabancı ihracatçı firmaları bulduktan sonra aralarında yapacakları temaslar neticesinde belli şartlarda anlaşıp aralarında daha sonra ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları önlemek amacıyla detaylı bir satış sözleşmesi imzalama yoluna giderler. Bu tür satış sözleşmesi, ilerde ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları önleyeceği gibi, tarafların hak ve sorumluluklarının doğru bir biçimde belirlenmesi noktasında oldukça faydalıdır. Genellikle satış sözleşmeleri ihracatçı firma tarafından hazırlanmakla birlikte, ithalatçılarında bu anlaşmaya taraf olması ve imza atması nedeniyle satış sözleşmesindeki hususları etraflıca bilmelerinde fayda vardır. Eksiksiz Bir Satış Sözleşmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: 1) Tarafların adı, adresi mutlaka eksiksiz olarak yazılmalıdır. 2) Sözleşmenin hangi amaçla yapıldığı, yani konusu belirtilmelidir. 3) Sözleşme hangi ürün için ne miktarda yapılmalıdır. 4) Sözleşmeye konu olan malın birim fiyat ve toplam tutarı kaydedilmelidir. 5) Teslim şekli ve teslim yeri yazılmalıdır. 6) Ödeme şekli yazılmalıdır. 7) Sevk tarihi yazılmalıdır 8) Gecikme söz konusu olursa yaptırımın ne olacağının sözleşmeye yazılması ilerideki anlaşmazlıkların önüne geçmek açısından faydalı olacaktır. 9) Ambalaj özellikleri de kaydedilmelidir. 10) Đstenen belgeler yazılmalıdır. 11) Uyuşmazlık halinde ilgili mercilerin yazmasında fayda vardır. (Dölek, Sy5-6) Örnek satış sözleşmesinden farklı olarak, uzun süre birlikte çalışan ve birbirlerini tanıyıp hangi şartlar çerçevesinde ticari bir ilişki içerisinde bulunduklarını gayet iyi bilen ithalatçı ve ihracatı firmaları, bazen bir ana sözleşmeye atıfta bulunmak suretiyle bir proforma faturayı satış sözleşmesi şeklinde de tanzim edip kullanabilir. SATIŞ SÖZLEŞMESĐ NO:1997/54 1.TARAFLAR Bir Taraftan Tozlu Yaprak Sokak. 3/6 Tozkoparan / ĐSTANBUL adresinde yerleşik PAMUKSAN ĐPLĐK SAN. A.Ş ( bundan böyle PAMUKSAN olarak tanımlanacaktır) diğer taraftan Viyana Ry.19 Lyon FRANCE adresinde yerleşik JEN PIERRE COTTON HOUSE şirketi (bundan böyle PIERRE olarak tanımlanacaktır) arasında aşağıdaki şartlar anlaşma sağlanmıştır. 2. SÖZLEŞMENĐN KONUSU PAMUKSAN, PIERRE e Pamuk Döküntüsü satacaktır. 3.KAPSAMI 60 Ton Balyalı Pamuk Döküntüsüdür 2

13 4. BĐRĐM FĐYAT VE TOPLAM TUTAR Birim Fiyat: 1,5 USD/Kg Toplam tutar:4,5 dolar 90, TESLĐM ŞEKLĐ CF-FRANSA 6. ÖDEME ŞEKLĐ Vesaik Mukabili 7. SEVK TARĐHĐ 18 Mayıs GECĐKME Yüklemelerdeki gecikme en geç 1 ay olduğunda PAMUKSAN gecikme cezası olarak aylık %5 tazimat öder, gecikme bir ayı geçtiğinde zarar gören taraf olan PĐERRE tek taraflı olarak sözleşmeyi fesh hakkına sahiptir. 9. AMBALJLAMA VE SEVKĐYAT Balyalı Sevkiyat tır, kamyon ile yapılacaktır. 10. GÖZETĐM Herhangi bir gözetim, şirketinin denetlenmesi talep edilmemektedir. 11. FORS MAJÖR Taraflar anlaşma çerçevesindeki yükümlülükleri mücbir sebep koşulları; yani doğal afetler, savaş, terör, hükümetlerin alacakları dış ticareti sınırlayıcı veya yasaklayıcı karar dolayısıyla kısmen yada tamamen yerine getirmelerim durumunda, bu yükümlülüklerin sorumluğundan karşılıklı olarak ibra edilecektir. Anlaşma çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirememe durumunda kalan taraf, yukarıda belirtilen koşulların başlangıcını ve sona erme tarihini karşı tarafa derhal haberdar edecektir. Sırasıyla PAMUKSAN yada PIERRE in ülkesindeki resmi mercilere verilecek belgeler, yukarıdaki koşuların varlığı sona ermenin yeterli kanıtını oluşturacaktır. 12. ĐHTĐLAFLARIN HALLĐ Taraflar bu anlaşmadan doğacak her türlü ihtilafı dostane şekilde çözmeye gayret edeceklerdir. Bu mümkün olmadığı taktirde halli için Paris teki Milletlerarası Ticaret Odası Tahkim Kurulu na başvuracaklardır. Tahkim Kurulu nun karaları nihai ve iki taraf için bağlayıcı olup, temyizi mümkün değildir. 13. SÖZLEŞME DEĞĐŞĐKLĐĞĐ Bu sözleşmedeki değişiklik iki tarafın onayı ile yazılı şekilde olacaktır. 14. TARAFLARIN KANUNĐ ADRESLERĐ PAMUKSAN Đplik San A.Ş Tozlu yaprak sok. 3/6 Tozkoparan- ĐSTANBUL JEAN PĐERRE COTTON HOUSE Veganau Ry.19 Lyon-FRANCE BU ANLAŞMA 3 NÜSHA OLARAK TARĐHĐNDE TARAFLARCA KABUL VE ĐMZA EDĐLMĐŞTĐR. PAMUKSAN ĐPLĐK SAN. A.Ş JEAN PĐEERE COOTON HOUSE Tozlu Yaprak Sok. 3/6 Veganau Ry.19 Tozkoparan-ĐSTANBUL Lyon-FRANCE 3

14 DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ 5

15 DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ Dış ticaret işlemleri esnasında alıcı (ithalatçı) ile satıcı (ihracatçı) arasında düzenlenen satış sözleşmesinde satılan malın alıcıya hangi surette teslim edileceği kayda bağlanmalıdır.uygulamada karşılaşılan pek çok anlaşmazlıktan biriside satılan malın teslimat şeklinin sözleşmede belirtilmemiş olmasından kaynaklanır. Eksiksiz bir satış sözleşmesi bu gibi hususlara açıklık getirmelidir. Đhracatçı ve ithalatçılar, malın yurt dışındaki alıcıya teslim edilmesi ifadesini öncelikle şu sorular ışığında cevaplandırmalı ve daha sonra uluslararası terimlerden kendi şartlarına uygun olanını seçerek satış sözleşmesine kaydetmelidirler. 1) Satılan mal alıcıya nerede teslim edilecektir? 2) Taşıma giderleri kime ait olacaktır? 3) Taşıma sırasında ortaya çıkabilecek zararı kim tazmin edecektir? 4) Sigorta giderleri kime ait olacaktır? 5) Gerek ihracat gerekse ithalat işlemleriyle kim ilgilenecek ve bu işlemlerden doğan masrafları kim karşılayacaktır? Şartlar tespit edildikten sonra INCOTERMS den kendilerine uygun olanını seçerek satış sözleşmesine yazmak, ortaya çıkabilecek anlaşmazlıklar halinde uluslararası kabul görmüş standart terimler tarafların haklarını aramalarında daha gerçekçi ve adil bir yol izlemesini mümkün kılacaktır. (Dölek,1999, S.23) BELLĐ BAŞLI TESLĐM ŞEKĐLLERĐ EX WORKS (TĐCARĐ ĐŞLETMEDE TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Đhracatçı, belirlenen bir tarihte malları kendi işletmesinde alıcıya verilmek üzere hazır eder ve alıcıya bu arada teslim eder. 2. Bütün masraflar alıcıya ait olmak üzere, alıcı isterse, kendi ülkesindeki bir taşıma şirketi ile anlaşarak ithalatçıya yardımcı olacaktır. 3. Đthalatçının kendi ülkesinin mevzuatına yabancı olmasını göz önünde bulundurarak gerekli gümrük işlemlerinde de ithalatçıya yardımcı olması gerekir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen tarihte ihracatçının işletmesinde malları teslim alıp malın bedelini öder. 2. Đhracat ve ithalat için gerekli bütün belgeleri düzenleyip bunlardan doğacak olan masrafları karşılar. 3. Gerek ihracat ve gerekse ithalat için ödenen bütün vergi, resim ve harçları öder. 4. Taşıma, sigorta gibi bütün masraflar kendisine ait olup yolda malın başına gelebilecek herhangi bir hasardan dolayı ihracatçıyı sorumlu tutamaz. 6

16 FOR (FREE CARRIEER- BELĐRLENEN YERDE TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Đhracatçı, malların gümrük işlemlerini tamamlar ve bundan doğan masrafları arşılar. 2. Belirlenen yerde malı ithalatçıya teslim eder. Bu yere gelene kadar ortaya çıkan tüm masraf, hasar ve riziko ihracatçıya aittir. 3. Đthalatçının talep etmesi halinde, belirlenen yerden sonraki nakliye işlemleri için, masraflar alıcıya ait olmak üzere taşıma sözleşmesi yapılabilir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yer ve zamanda malları ihracatçıdan teslim alır ve bu andan sonra doğacak bütün masrafları karşılar. 2. Malların kendi ülkesine girişi sırasındaki bütün ithalat işlemlerini yürütür ve gümrük vergilerini öder. CPT (CARRIAGE PAID TO NAMED PLACE OF DESTINATION-VARIŞ YERĐNE NAVLUN ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yer ve zamanda malların ithalatçının elinde olmasını temin edecek şekilde malları hazır edip masrafları kendine ait olmak üzere bir taşıma şirketi ile anlaşır. 2. Đhracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 3. Đthalatçıya gerekli işlemleri yapıldığını ve muhtemel varış tarihini bildirir. 4. Malların taşıma giderleri ödendikten ve ilk sevkiyat yapıldıktan sonra ortaya çıkabilecek hasar ve rizikolardan sorumlu değildir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malların ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan masrafları karşılar. 2. Đhracatçının malları taşıma acentesine teslim etmesinden sonra ortaya çıkabilecek navlun dışındaki masraf ve riskleri karşılar. 3. Malların taşınma sırasında herhangi bir üçüncü ülkeden transit geçiş söz konusu ise bu işlemlerden doğacak gümrük masraflarını karşılar. 4. Şayet ihracatçının ödediği navlun ücretine malların varış yerindeki boşaltma masrafları dahil değil ise bunları da kendisi karşılamakla mükelleftir. CIP (CARRE AND INSURANCE PAID TONAMED PLACE OF DESTINATION-VARIŞ YERĐNE KADAR NAVLUN VE SĐGORTA PRĐMĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yer ve zamanda malların ithalatçının elinde olmasını temin etmek amacıyla gerekli ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan masrafları karşılar. 7

17 2. Varış yerine malların ulaşabilmesi için gerekli olan taşıma işlemlerini gerçekleştirip navlun ücretini öder. 3. Malların güvenli taşınabilmesi için gerekli olan sigorta işlemlerini yapar ve sigorta primlerini öder. 4. Malların muhtemel varış tarihini ithalatçıya bildirir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malları belirlenen varış yerinde teslim alabilmek için gerekli olan ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Malı kendi ülkesinde belirlenen yerde teslim aldıktan sonraki bütün riskleri üstlenir. DDU (DELIVERED DUTY UNPAID BELĐRLENEN VARIŞ YERĐNDE GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMEMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Malların belirlenen yerinde, tespit edilen tarihte hazır olabilmesi için gerekli olan ihracat işlemlerini yerine getirir ve bundan doğacak masrafları karşılar. 2. Belirlenen yere malların zamanında ulaşabilmesi için bir taşıma acentesi ile anlaşır ve navlun ücreti öder. 3. Varış yerine kadar ortaya çıkabilecek olan tüm riskleri kabul etmiş sayılır. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malları belirlenen varış yerinde teslim alabilmek için gerekli olan ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Malı kendi ülkesinde belirlenen yerde teslim aldıktan sonraki bütün riskleri üstlenir. DDP (DELĐVERED DUTY PAID BELĐRLENEN VARIŞ YERĐNDE GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen varış yerinde malların zamanında ithalatçıya teslim edilebilmesi için gerekli olan ithalat ve ihracat işlemlerini yerine getirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 2. Malların varış yerine kadar taşınması için gerekli olan sözleşmeyi yapar ve navlunu öder. 3. Đthalatçının ülkesindeki varış yerine kadar olan bütün risk ve masrafları üzerine aldığını kabul eder. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Đthalatçı, bu teslim şekline göre adeta kendi ülkesindeki bir satıcıdan malı alır gibidir. Bu nedenle tek sorumluluğu malın bedelini ihracatçıya ödemek ve belirlenen yerde malı teslim almaktadır. DAF (DELIVERED AD FRONTIER SINIRDA TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen gümrük sınır kapısında malların tespit edilen zamanda alıcıya teslim edilebilmesi için gerekli olan ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 8

18 2. Malların belirlenen sınırda teslim edilmesi aşamasına kadar olan taşıma ücretini öder. Bu andaki karşılaşılabilecek olan bütün zarar, ziyan ve riskleri üstlenir. Bu nedenle söz konusu yere kadar olan sigorta işlemleri ve masrafları da satıcıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malları sözleşmede belirtilen sınırda teslim alarak, gerekli ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan masrafları karşılar. 2. Malların teslim alınmasından sonraki taşıma, sigorta benzeri masrafları karşılar, riskleri üstlenir. FAS (FREE ALONGSIDE SHIP- GEMĐ YANINDA TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Malları sözleşmede belirlenen tarihte hazır ederek teslim edilen geminin yanına getirir 2. Malların gemi yanına gelene kadar tabi olduğu taşıma giderlerini karşılar. 3. Đhracat işlemlerinin gerçekleştirilmesinde alıcıya yardımcı olur. Zira, ihracat işlemleri ve bu işlemlerden doğacak masraflar bu satış şekline göre ithalatçıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1 Đhracat ve ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Belli bir taşıma acentesi ile anlaşarak, navlunu ödenmiş olarak belirlenen yerde gemiyi hazır eder ve geminin yükleme yapacağı tarihi ve limanı ihracatçıya bildirir. 3. Malların geminin yanına gelmesini müteakip ortaya çıkacak bütün masraf, risk ve hasardan sorumludur. FOB (FREE ON BOARD-GEMĐ KÜPEŞTESĐNDE TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen yerde, tespit edilen gemin küpeştesinde malların teslimatının gerçekleştirilmesini temin amacıyla ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Malın belirlenen tarihte, istenen gemiye yüklenmesi işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. Malın yüklendiğini bildirerek, belgeleri yollar. 3. Malın gemiye yüklenmesine kadar olan bütün taşıma, sigorta benzeri masrafları üstlenir. Malların küpeşteye yüklenmesinden sonraki benzeri masrafları karşılar ve riskler alıcıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Taşıma acentesi ile anlaşarak navlunu öder ve belirlene tarihte geminin yükleme yapılacak limanda olmasını temin eder. 2. Đthalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 3. Malların gemi küpeştesine yüklemesini müteakip ortaya çıkacak bütün masraf ve riskleri karşılar. 9

19 DES (DELIVERED EX SHIP- GEMĐDE TESLĐM) Đhracatçını Sorumlulukları: 1. Malların belirlenen tarihte ve yerde hazır bulundurabilmek için ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. 2. Tespit edilen limanda malların alıcıya teslim edilebilmesi için bir taşıma acentası ile anlaşarak navlunu öder ve malları gemiye yükler. Muhtemel varış tarihini alıcıya bildirir ve belgeleri yollar. Bu taşıma esnasında ortaya çıkabilecek bütün masraflar, riskler satıcıya aittir. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Satış sözleşmesinde belirtilen tarih ve limanda malları gemi bordasında teslim eder. Bu andan itibaren bütün boşaltma, taşıma vb. masraflar ve riskleri üstlenir. 2. Gerekli ithalat işlemlerini gerçekleştirerek bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. DEQ (DELIVERED EX QUAY DUTY PAID- GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMĐŞ OLARAK RIHTIMDA TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen tarihte ve yerde malları alıcıya teslim etmek amacıyla ihracat ve ithalat işlemlerinin her ikisini de gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan bütün masrafları karşılar. 2. Tespit edilen rıhtımda malların teslim edilmesi amacıyla bir taşıma acentesi ile anlaşarak, navlunu ve sigortası ödenmiş olan malın sevkiyatını gerçekleştirir. 3. Varış limanına mal geldiğinde, gümrük işlemlerini de gerçekleştirir ve ithalatçının ülkesinde malı serbest halde alıcıya teslim eder. Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Satıcının yabancılık çekmesini önlemek amacıyla, istek üzerine ve adet olarak masrafları ithalatçıya ait olmak üzere ithalat işlemlerine yardımcı olur. 2. Satıcıdan malı belirlene rıhtımda teslim aldıktan sonraki bütün masrafları üstlenir. Đthalatçı için bu tür bir satış şekli kendi ülkesindeki herhangi bir satıcıdan mal almaya benzediği için çok fazla riski ve masrafı yoktur. CFR (COST AND FREIGHT- VARIŞ LĐMANINA KADAR NAVLUN ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Satış sözleşmesinde belirlenen limanda malları hazır ederek ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. 2. Taşıma şirketi ile anlaşarak malların varış limanına kadar olan navlun giderini öder. 3. Mallar gemiye yüklendikten sonraki masraflar, sigortada dahil olmak üzere ithalatçıya aittir. 4. Malların gemiye yüklenmesi sırasındaki masrafları üstlenir. 10

20 Đthalatçının Sorumlulukları: 1. Malların kendi ülkesindeki varış limanına gelmesi süreci içindeki masraf ve sigorta bedelini üstlenir. 2. Varış limanındaki boşaltma masraflarını öder. 3. Đthalat işlemlerini gerçekleştirerek bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar. CIF (COST,INSURANCE AND FREIGHT-VARIŞ LĐMANINA KADAR NAVLUN VE SĐGORTA PRĐMĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM) Đhracatçının Sorumlulukları: 1. Belirlenen tarihte malların alıcının eline geçmesi amacıyla bir taşıma şirketi ile anlaşarak navlunu ve sigorta primi ödenmiş olarak malı gemiye yükler. Yüklemeden doğan masrafları karşılamakla yükümlüdür. 2. Đhracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları öder. Đthalatçının Sorumlulukları: 1.Kendi ülkesindeki belirlenen limanda malları teslim alır.boşaltma masraflarını karşılar. 1. Đthalat işlemlerini gerçekleştirerek gerekli masrafları öder. 2. Malların gemi küpeştesini geçmesini müteakip navlun ve sigorta primi dışında kalan bütün masraf ve riskleri üstlenir. 4. Bu satış şeklindeki sigorta denizcilikte kullanılan en dar kapsamlı sigorta olduğu için, alıcı isterse masrafları kendine ait olmak üzere daha geniş kapsamlı bir sigorta yapabilir ve ek primleri öder. (Dölek, 1999, SY 23-30) ( 11

21 DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ 12

22 DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ Bir dış ticaret işlemi için düzenlenen satış sözleşmesinde alıcı ile satıcı arasındaki anlaşmazlığı önlemek amacıyla uluslararası kabul görmüş ödeme şekillerinden birisini karara bağlamak gerekir. (Dölek, 1999, SY. 33) Uluslararası ticarette, Akreditifli, Vesaik Mukabili ve Mal Mukabili olmak üzere üç çeşit ödeme şekli bulunmaktadır. Kabul Kredili Ödeme, Peşin Ödeme ve Alıcı Prefinansmanı dış ticaretin finansmanı ile ilgili kavramlar olup ödemenin şeklini değil, zamanını belirtmektedir. Özel Takas, Bağlı Muamele, Factoring ve Kiralama da dış ticarette finansman teknikleridir. MAL ÇEŞĐDĐ ÖDEME ŞEKLĐ TESPĐTĐNDEKĐ UNSURLAR MALIN TUTARI ĐLGĐLĐ ÜLKE MEVZUATI TARAFLARIN GÜVENĐRLĐLĐĞĐ MALĐYET Taraflar söz konusu bu unsurları göz önünde bulundurarak en uygun ödeme şeklini seçmekte ve bu doğrultuda yükümlülüklerini yerine getirmektedir. (Benli,6. Bası, ĐGEME ) A) AKREDĐTĐFLĐ ÖDEME Uluslararası ticarette başta gelen ödeme şekillerinden olan akreditifli ödeme işlemlerinde uluslararası kurallar ve bankacılık teamülleri uygulanır.(benli, 6. Bası, ĐGEME ) Akreditif gerekli şartların yerine getirilmesi durumunda ihracatçıya mal bedelinin ödeneceğinin bir banka tarafından yazılı olarak garanti edilmesi şeklinde tanımlanabilir. Đhracatçı açısından bu tür bir güvence taşıyan akreditifli ödeme şekli ithalatçı açısından da malların ve gerekli belgelerin eline geçmesini, aksi taktirde mal bedelinin ödenmeyeceğini garanti altına alan bir ödeme şeklidir.bu güvenceyi de ithalatçıya yine bir banka vermektedir.bu durumda anlaşılacağı gibi bankalar arası bir işlem geçerli olmaktadır.buna göre akreditifte taraf olanlar şu şekilde sıralanabilir: a. Amir ( Đthalatçı) Akreditifin açılması için kendi bankasına emir veren kişidir. Bu kişi de satış sözleşmesi kapsamında, ithalatçıdır.đthalatçı, akreditifin açılmasıyla birlikte ilk istek üzerine bankasına mal bedelini ödemeyi kabul etmiş olur. b. Amir Banka: Đthalatçının bankasıdır. Diğer bir deyişle ithalatçının emri ile akreditifi açan bankadır. Amir banka, ihracatçının ( lehdarın) ülkesindeki bir banka (muhabir banka) aracılığıyla ihracatçıya akreditifin açıldığını haber verir. 13

23 c. Lehdar ( Đhracatçı): Lehine akreditif açılan şahıs, yani ihracatçıdır. Akreditif sözleşmesine göre lehdar, malları satış sözleşmesinde belirtilen zamanda sevk etmek ve gerekli belgeleri vaktinde bankaya (muhabir bankaya) ibraz etmek zorundadır. d. Aracı Banka (muhabir): Lehdarın (ihracatçının) ülkesinde bulunan akreditifin açıldığını bildiren, ödemeyi lehdara yapan bankadır. Bu banka, ihracatçının kendi bankası olabileceği gibi, amir bankanın muhabiri de olabilir. Aracı bankanın lehdara karşı sorumluluğu açısından iki çeşidi mevcuttur: - Đhbar Bankası - Teyit Bankası Đhbar bankası sadece akreditifin açıldığını lehdara haber veren bankadır.ödeme sorumluğu yoktur. Belgelerin amir bankaya sevkini gerçekleştirir. Teyit bankası ise lehdara mal bedelini ödeme sorumluluğunu üstlenmiş olan bankadır. Đhracatçı, mala ilişkin bütün belgeleri doğru ve eksiksiz biçimde ödemekle mükelleftir. (Dölek,1999, SY.33,34) AKREDĐTĐFĐN ĐŞLEYĐŞĐ ĐHRACATÇI 1 Satış Anlaşması 5 11 Mallar ĐTHALATÇI Đhbar Para Belgeler Belgeler Para Kredi Başvurusu ARACI BANKA/MUH ABĐR BANKA Belgeler Kredi Para AMĐR BANKA 1. Đhracatçı ve Đthalatçı akreditifle ödemeyi gerekli kılan bir satış sözleşmesi yaparlar. 2. Đthalatçı amir bankaya ihracatçı lehine kredi açması için talimat verir. 3. Amir banka ihracatçının ülkesindeki bir bankadan krediyi ihracatçıya ihbar etmesini veya teyit etmesini ister. 4. Muhabir banka ihracatçıya krediyi ihbar eder veya teyit eder. 5. Đhracatçı akreditif koşullarını yerine getirebileceğini inandığı an artı malları yükleme ve gönderme durumuna gelmiştir. 14

24 6. Đhracatçı yüklemeyi belgeleyen belgeleri kredinin bulunduğu bankalara sunar. Bu banka akreditif kurallarınca belirtilen teyit bankası veya ödemeyi ve poliçeyi kabul eden muhabir banka olabilir. 7. Banka belgelerin akreditif şartlarına uygunluğunun kontrol ettikten sonra kredi koşullarına göre ödeme yapar, poliçe kabul eder veya ciro eder. Akreditif ciroyu içermekte ise banka bu işi rücu etmeden yapar. Eğer akreditif teyit edilmemişse rücu söz konusudur. 8. Muhabir banka belgeleri amir bankaya gönderir. 9. Amir banka belgeleri akreditife uygunluğunu kontrol ettikten sonra, A) Eğer ihracatçı dökümanları direkt olarak amir bankaya yolladı ise ihracatçıya veya fonun bulunduğu muhabir bankaya ödemeyi yapar. B) Daha önce kararlaştığı şekilde muhabir bankaya veya teyit eden bankaya yada poliçeyi kabul eden veya ciro eden herhangi bir bankaya geri ödeme yapar. 10. Amir banka tarafından belgelerin akreditifi uygunluğu tespit edildikten sonra akreditif miktarının daha önce yapılan anlaşma şartları çerçevesinde ödenmesi için belgeler ihracatçıya sunulur. 11. Đthalatçı malları teslim edecek olan nakliyeciye taşıma belgelerini gönderir. (Şahin, 1997, ĐGEME, SY.12) AKREDĐTĐF ÇEŞĐTLERĐ Kabili Rücu (Dönülebilir) Gayri Kabili (Dönülemez) Teyitli Akreditif Akreditif Akreditif Kullanım Alanlarına Göre - Rotatif Akreditif - Devredilebilir Akreditif - Bölünebilir Akreditif - Red Clause Akreditif - Green Clause - Karşılıklı Akreditif ( Back To Back ) - Stand by Akreditif ( Benli, 6. Bası,ĐGEME, SY.66) 1.KABĐLĐ RÜCU (DÖNÜLEBĐLĐR) VE GAYRĐ KABĐLĐ RÜCU (DÖNÜLEMEZ) AKREDĐTĐFLER Akreditif vadesinden önce lehdara haber verilmeksizin dönülebilir veya dönülemez olabilir. Bu husus, akreditif metninde açıkça kaydedilmelidir. Şayet böyle bir kayıt yok ise akreditif dönülemez akreditif olarak kabul görür. Đhracatçı kendini güvenceye almak amacıyla akreditifin dönülemez olmasına dikkat etmelidir. Çünkü bu tür bir akreditif söz konusu ise, belgeleri bankaya ibraz ettiğinde, ithalatçı ödemezse bile bankadan mal bedelini tahsil etmek hakkına sahiptir. Bir akreditif dönülebilir olsa bile, şayet ihracatçı akreditif metninde belirtilen şartlar ve süre çerçevesinde sevkiyatı gerçekleştirmiş, belgeleri bankasına ibraz etmiş ve ödeme yapılmış veya taahhüde girilmiş ise akreditiften dönmek mümkün değildir. Dönülebilir akreditifte taraflardan herhangi birinin dönebilme hakkı, bütün bu işlemlerden önce gerçekleşebilir. 15