DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ MUHASEBESİ

Transkript

1 DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ MUHASEBESİ 1. HAFTA DIŞ TİCARET NEDİR? DIŞ TİCARETİN UNSURLARI, KAVRAMLAR VE TANIMLAR

2 DIŞ TİCARET NEDİR? Bağımsız ülkeler arasına gerçekleştirilen mal ve hizmet ticaretinin tümüdür. İthalat ve ihracat işlemlerinin toplamından oluşur. İthalat (Import): Yurtdışından mal ve hizmet alımı. İhracat (Export): Yurtdışına mal ve hizmet satışı. Dış Ticaretin Nedenleri: 1- Yurtiçi Talep Karşılandıktan Sonraki Üretim Fazlası: Ülke içindeki talep karşılandıktan sonra üretim fazlası, ülkelerin dış ticarete girmesini zorunlu konuma getirmektedir. 2- Yerli Üretimin Yetersizliği: Dış ticarete neden olan önemli faktörlerden biri de, belirli malların bazı ülkelerde hiç üretilmemesi yada yerli üretimin iç talebi karşılamaya yeterli olmamasıdır. Günümüzde hiçbir ülke kendi kendine yeterli (otarşi) değildir. Doğal kaynakların yeryüzünde dengesiz dağılımı, teknik bilgi ve uzman emeğin yetersizliği, ekonomik gelişme farklılıkları üretim yetersizliğine neden olarak, ülkeleri dış ticarete yönlendirmektedir. 3- Uluslararası Fiyat Farklılıkları: Ülkeler ararsında üretim maliyetleri farklıdır. Teknoloji ve ülkelerin sahip oldukları üretim faktörlerinin farklılıkları üretim maliyetini etkilerken aynı zamanda ülkeler arasında verimlilik farklarına da neden olur. Verimlilik farklarından dolayı ülkeler ürettikleri bütün malları değil, bunların içinden en ucuza üretebildikleri malları yurt dışına satarken, daha yüksek maliyetle ürettikleri malları ithal etme yoluna gideceklerdir. 2

3 4- Mal Farklılaştırması: Belirli bir mal grubunu üreten firmalar topluluğuna endüstri denir. Endüstri içindeki bu firmaların ürettikleri mallar birbirinin benzeri olmakla birlikte tıpa tıp aynı değildir. Malların dış görünüşü, kullanılışı veya faktör bileşimi farklıdır. Bunun nedeni tüketici tercihlerinin birbirinden farklı olmasıdır. Oldukça geniş bir mal grubu içinde yerli ve yabancı mallara olan talep yapısı da farklılık gösterir. Dış Ticaretin Çeşitleri: a) Normal Ticaret: Kambiyo rejimleri çerçevesinde serbest döviz ile yapılan ve özel bir ayrıcalık tanınmayan ticarettir. İthalat ve ihracat yönetmeliği ile kambiyo mevzuatına uygun olan ticarettir. b) Bağlı Ticaret: İki ülke arasında yapılan ticarette, ihracatçı ülkenin ithalatçı ülkeden ihracat bedeli için döviz dışında başka bir işlem talep etmesidir. Türkiye-Rusya arasında 1984 de yapılan doğalgaz ithalatı anlaşması buna örnektir. Buna göre, doğalgaz bedelinin %70 i oranında Türk ihraç malı satın alınacak ve Türk İnşaat firmalarının iş yaptırılacaktır. c) Sınır Ticareti: Sınır komşusu iki ülke arasında ve sadece komşu illeri kapsayan ticarettir. Türkiye-Suriye arasında yapıldığı gibi. d) Serbest Bölge Ticareti: Bir ülkenin egemenlik sınırları içinde olan ancak gümrük sınırları dışında kalan ve ülkede uygulanan mali ve ekonomik mevzuatın kısmen ya da tamamen dışında bulunan Serbest Ticaret Bölgelerinde yapılan ticarettir. 3

4 Dış Ticarette Kullanılan Belgeler: Bu belgeler şu gruplarda toplanabilir: -Ticari - Resmi - Taşıma - Sigorta - Finansman 1- Ticari Belgeler: Dış ticaret işlemlerinde taraflar aralarında sözleşme yaparlar ve işlemin her bir aşamasında belgeler düzenlenir. Bu belgeler ithalat veya ihracat dosyasında bulunurlar Proforma fatura (Proforma Invoice): İhracat işlemlerinde ön fatura olarak isimlendirilen belgedir. Anlaşma öncesinde ihracatın bedeli, birim fiyatı, özellikleri gibi bilgiler içeren bir nevi teklif faturasıdır Ticari fatura (Commercial Invoice): Alım-satım sözlşemesine istinaden ihracatçı tarafından düzenlenen malın (hizmetin) cinsini, ismini, miktarını, birim satış fiyatını, teslim şeklini ve toplam tutarı gösteren, kıymetli evrak niteliğindeki belgedir İhracat faturası: Ticari fatura şeklinde olup KDV yer almaz İhraç kaydıyla satış faturası: Yurt içindeki imalatçı firmanın, yine yurt içindeki ihracatçı firmaya ihraç kaydıyla satış şartıyla gönderdiği malla ilgili faturadır. Faturada KDV yer alsa da eklenecek bir şerh ile KDV tahsilatı yapılmaz. 4

5 İthalat faturası: Yurtdışındaki ihracatçı firmanın yurt içindeki ithalatçı firmaya gönderdiği malla ilgili faturadır. Bu faturada da KDV yer almaz. KDV, ÖTV ve Gümrük vergisi ithalatın CIF bedeli üzerinden hesaplanarak ayrıca ithalatçının ülkesine ödenir Özel fatura: Türkiye de ikamet etmeyenlere döviz karşılığı mal satışında KDV istisnası uygulanan, Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen ve yetki belgesi olan satıcıların düzenlediği faturadır 1.3. Navlun Faturası: Navlun; Deniz ve nehir yolu ile taşınan eşya için, taşıma hizmeti karşılığında gemi şirketine ödenen ücrettir. CF veya CIF satışta, navlun satıcı tarafından ödenmektedir. Mal ile ilgili satış faturasında, navlun tutarı mal bedeline dahil olarak veya ayrı olarak gösterilebilmektedir. Bu faturaya Navlun Faturası denmektedir İmalatçının Analiz Belgesi: Kimyasal ve analiz gerektiren maddelere ait özellik, bileşik ve oranlarını gösteren belgedir Kontrol (gözetim) belgesi: İhracatı yapılacak malın kalitesinin, sözleşmedeki malın kalitesi ile aynı olup olmadığını gösteren ve bağımsız bir firmadan alınan belgedir Koli Listesi: Dökme olmayan ve kolilerle teslim edilen malların ayrıntılarını gösteren belgedir Spesifikasyon Belgesi: Koli listesindeki bilgilere ek olarak birim fiyatları ve toplam tutarları gösteren belgedir Gemi Ölçü Raporu: Sıvı olarak yüklenen malların yükleme, taşıma ve boşaltmada ne kadar yüklendiğini ve ne kadar fire verebileceğini gösteren belgedir. 5

6 1.9. Çeki Listesi (Packing List): Çeki Listesi, hangi taşıta ne kadar mal yüklendiğini, her birim, paket, çuval, vs. ağırlığı içermektedir. Gümrük idarelince ve hasar halinde sigorta şirketlerince istenebilmektedir Gümrük Müşavirlik faturası: Dış ticaret işleminin yapılmasında özel gümrük müşavirliği firmaları kullanılmış ve bedel ödenmişse, bu bedele ilişkin faturadır. 6

7 7

8 8

9 9

10 İthalat faturası 10

11 11

12 Kontrol (Gözetim) Belgesi 12

13 13

14 2 Resmî Belgeler: Dış ticaret işlemlerinde resmi makamların onayını gerektiren ve genelde standart bir şekli olan belgelerdir Gümrük Beyannamesi: Gümrüğe gelen malların muayenesinin yapılabilmesi için ithalatçı veya ihracatçının veya gümrük müşavirinin düzenleyerek gümrük idaresine verdiği belgedir. İthalat veya ihracat ile ilgili tüm bilgiler bu formlarda yer alır. İhracat ve ithalat için ayrı ayrı düzenlenir 2.2. Serbest Dolaşım Belgeleri: İthalatçıya gümrük indiriminden faydalanma hakkı tanıyan belgelerdir. Bu belgeler A.TR ve EUR-1 olarak iki tanedir A.TR Belgesi: Avrupa Topluluğu ülkelerine yapılan ihracatta düzenlenen belgelerdir. İhracatçı ülkenin gümrük idaresi tarafından düzenlenmektedir ve ithalatçıya gümrük indiriminden yararlanma hakkını vermektedir. A.TR Dolaşım Belgesi, Türkiye'den Topluluğa veya Topluluktan Türkiye'ye doğrudan nakledilen eşya için düzenlenir. Bu belgeler ihracatçının bağlı bulunduğu Ticaret Odası tarafından tasdik edilmektedir EUR-1 Belgesi: EUR.1. Belgeleri, EFTA Üyesi Ülkelerle (İsviçre, Norveç, İzlanda ve Liechtenstein) yapılan ithalat veya ihracatta aranan belgedir. Bu belge, TOBB- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'ne bağlı ihracatçının üyesi olduğu Odalarca tasdiklenmektedir Menşe Şehadetnamesi (Certificate of Origin): İhraç edilen malın imal edildiği ülkeyi gösteren belgedir. Bu belgelere ek olarak, Konsolosluk, Helal, Veteriner, Radyasyon belgeleri, Boykot-Kara Liste Sertifikaları da düzenlenebilmektedir. 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 3- Taşıma Belgeleri 3.1. Konşimento (Bill of lading): Tren, uçak veya gemi ile yapılan taşımacılıkta kullanılan ve malın taşımak üzere teslim alındığını ve varış noktasında konşimento sahibine teslim edileceğini gösteren kıymetli evrak niteliğinde bir belgedir. Konşimento, her türlü yol ile taşımada ayrı ayrı düzenlenir Deniz Konşimentosu :Yükleme limanında, gemi şirketinin veya acentesinin tanzim ettiği, malların taşınmak üzere gemiye alındığını gösteren, bir taşıma sözleşmesidir Karayolu Konşimentosu: Kara araçları ile yapılan taşımalarda taşıyıcı firma tarafından düzenlenir Havayolu Konşimentosu (Airway Bill) :Hava yolu ile yapılan taşımalarda kullanılan taşıma belgesidir. Alıcı adına veya alıcının bankası adına düzenlenebilir. Alıcının bankası adına tanzim edilmişse, ithalatta gümrük işlemlerine başlanabilmesi için Hava Konşimentosu nun banka tarafından ciro edilmesi gerekir Nakliyeci Makbuzu: Demiryolu ve çoğunlukla karayolu ile taşımacılıkta kullanılır ve taşıma komisyoncuları tarafından düzenlenir Paket Postası Makbuzu: Posta yoluyla yapılan mal gönderiminde ithalatçı veya ithalatçının bankasına teslim için posta idaresine verilen malın karşılığında alınan makbuzdur. 20

21 21

22 4. Sigorta Belgeleri: 4.1. Sigorta Poliçesi (Insurance Policy): Malın yükleme limanından varış limanına ve hatta alıcı firmanın ambarlarına kadar olan taşınması sırasında olabilecek, hasar veya kaybolmaları teminat altına almak üzere düzenlenen bir belgedir. Yoldaki malın herhangi bir şekilde sigorta ettirilmesinin ihmali veya gözden kaçmasını önlemek için, ithalat işlemlerinde satıcı firma ile anlaşma yapıldığında, siparişi verilen malın ilk detay bilgileri ile bir Flotan (Muvakkat / Geçici) sigorta yaptırmakta fayda vardır. Böylece sigorta yaptırılmakta gecikilse bile, mal yine de sigorta güvencesi altına alınmış olur. Mala ait sevk detayı öğrenildiğinde, bu detaylar sigorta şirketine bildirilerek, flotan sigorta kesin sigorta ya dönüştürülür. Sigorta sürelerinin kapsamı ilgili incoterms klozlarının ifade ettiği sürelerle sınırlıdır. Sigorta bedeli, satış bedelinin %10 fazlası olmalıdır. 22

23 5. Finansman Belgeleri: 5.1. Poliçe: Poliçe, belirlenmiş bir sürenin sonunda (vade) cinsi ve tutarı belirlenmiş bir meblağın, belirli bir lehdara veya hamiline ödenmesi için, alacaklının borçluya verdiği, yazılı ve şartsız bir ödeme emridir. Poliçeler, özellikle kabul kredili işlemlerde malı temsil eden vesaik ile birlikte bankaya ibraz edilirler. Poliçe düzenlemeye keşide etmek (to draw), keşide edene keşideci (drawer) ve keşide edilene Muhatap (drawee) ve alacaklı kişiye Lehdar (beneficiary) denir. Bir poliçede bulunması gereken şekil şartları şunlardır; 1-Düzenlendiği dilden poliçe sözcüğünü içermelidir. (Draft, Bill of Exchange) 2-Şartsız ödeme ifadesi içermelidir. (Pay) 3-Döviz Cinsi ve tutarı (Rakam ve yazı ile belirtilir. İkisi arasında tutarsızlık olursa yazı ile belirtilen geçerlidir.) 4-Kime ödeneceğinin veya kimin emrine ödeneceğinin belirtilmesi (alacaklının kendisi veya bankası) 5-Ödeyecek olanın adı soyadı/ ünvanı adresi 6-Ödeme yeri (ödeme yeri belirtilmemiş ise ödeyecek olan kimsenin unvanının yanında yazılı yer ödeme yeri kabul edilir.) 7-Ödeme vadesi (Maturity-date of payment) (Vade belirtilmemişse görüldüğünde ödemeli olarak kabul edilir.) 8-Ülke mevzuatına veya akreditif şartlarına göre bulunması gereken hususlar. 23

24 Akreditif (Letter of Credit): Akreditif, finansal bir kurum tarafından, ismi geçen lehdara, belirtilen belgeleri ibraz etmesi karşılığında, gene belirtilen miktardaki ödemenin yapılması için düzenlenmiş bir belgedir. Aynı zamanda şartlı bir banka kredisidir. Uluslararası ticaret işlemlerinde sıkça kullanılan bu sistemde, ithalatçının ülkesindeki bir banka, ihracatçının ülkesindeki bir banka aracılığıyla belirli bir parayı ihracatçıya, istenilen vesaiki önceden saptanan bir süre içinde ibraz etmesi koşuluyla ödemeyi taahhüt etmektedir. Böylelikle ithalatçı ürünün istediği kalite ve durumda eline geçmesini garanti ederken, satıcı ise, mal bedelinin istediği zamanda ödeneceğinden emin olacaktır. 24

25 2. DIŞ TİCARETTE ÖDEME ŞEKİLLERİ Genel olarak kullanılan ödeme şekilleri şunlardır: 1. Peşin ödeme 2. Mal mukabili ödeme (Cash against goods) 3. Vesaik mukabili ödeme (Cash against documents) 4. Akreditifli ödeme (Letter of credit) 5. Kabul kredili ödeme (Documentary bills) 6. Konsinye ile satış 7. Açık hesap şeklinde satış Bu şekiller ve örnekler, daha sonraki konularda ayrıntılandırılacaktır. 25

26 5. DIŞ TİCARETTE KULLANILAN TESLİM ŞEKİLLERİ Teslim Şekilleri kavramı, taraflar arasındaki eşyaya ilişkin fiziksel hareketlerin Uluslararası mevzuatlar çerçevesinde düzenlenmiş ve prosedüre edilerek 13 başlık halinde toplanmış şekline verilen addır. Diğer bir deyişle, tüm dünya ülkelerinin eşya hareketine ilişkin prosedürleri aynı şekilde anlayabilmelerini sağlayan ortak lisandır. 26

27 1) TİCARİ İŞLETMEDE TESLİM / EX WORKS (EXW): "Ex works" satıcının malları işletmesinde (fabrika,depo v.s.) alıcı emrine hazır tutmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirdiği anlamına gelir. Satıcı, aksi kararlaştırılmadıkça malın alıcı tarafından sağlanan bir araca yüklenmesinden ya da malların ihraç gümrüğünden geçirilmesinden sorumlu değildir. Alıcı bu noktadan itibaren varış yerine değin, malın taşınması ile ilgili tüm gider ve risklerin yükümlülüğünü taşır. Bu terim tüm satış şekilleri içinde satıcı için en az yükümlülüğü ihtiva eden bir satış şeklidir. Bu teslim şeklinde sözleşmede belirtilen satış bedeline yalnızca ambalajlanmış mal bedeli dahildir. Yani teslim tarihinden itibaren her türlü nakliye, yükleme, boşaltma ve sigorta masrafları alıcı tarafından ödenmektedir. 2) GEMİ BORDASINDA TESLİM / FREE ON BOARD (FOB) Bu terim ile satıcının teslim yükümlülüğü belirlenen yükleme limanında mallar gemi küpeştesini açtığı andan itibaren yerine getirilmiş olur. Mallarla ilgili tüm gider yitik veya hasar rizikoları bu noktadan itibaren alıcı tarafından üstlenilir. Eğer gemi küpeştesi pratikte birşey ifade etmiyorsa (örneğin roll-on/roll-off veya konteyner taşımacılığında olduğu gibi) FCA teriminin kulanılması daha doğru olur. 27

28 3) TAŞIYICIYA TESLİM / FREE CARRIER (FCA) Bu terim ile satıcının teslim yükümlülüğü, malların ihraç gümrüğünden geçirilip, alıcı tarafından belirlenen taşıyıcıya, belirlenen yer ya da noktada teslimi ile son bulur. Eğer alıcı tarafından kesin bir teslim yeri belirtilmemişse, satıcı taşıyanın malları teslim alacağı yer civarında bir yer belirleyebilir. 4) GEMİ DOĞRULTUSUNDA MASRAFSIZ / FREE ALONGSIDE SHIP (FAS) (...olarak belirtilen yükleme limanında) Gemi Doğrultusunda Masrafsız terimi, belirtilen yükleme limanında, mallar gemi doğrultusuna yerleştirildikleri zaman, satıcının malları teslim etmesi demektir. Bu durum, bu andan itibaren artık, alıcının, mallara ilişkin bütün masrafları, zıya ve hasar risklerini üstlendiğini ifade eder. FAS terimi ihraç için malların satıcı tarafından gümrüklenmesini gerektirir. 5) MAL BEDELİ ve NAVLUN / COST AND FREIGHT (CFR) Bu terim ile satıcı belirlenen varış limanına malı gönderebilmek için gerekli tüm giderleri ve navlunu ödemek zorundadır. Ancak malla ilgili yitik bir hasar rizikoları ile giderlerde görülebilecek artış, yükleme limanında malların gemi küpeştesini geçmesi anından itibaren satıcıdan alıcıya devredilmiş olur. CFR terimi satıcının ihraç için malları gümrükten geçirmesi gerektiğini belirtir. 28

29 6) MAL BEDELİ, SİGORTA ve NAVLUN / COST, INSURANCE AND FREIGHT (CIF) Bu terim sadece deniz ve iç su taşımacılığında kullanılır ve satıcı CFR'deki yükümlülüklerine aynen sahiptir. Ancak ek olarak, malların taşınması sırasında yitik veya hasar rizikosuna karşı deniz sigortası temin etmek durumundadır. Satıcı, sigorta sözleşmesini yapar ve sigorta primini öder. Alıcı bu terim ile satıcının sigortada sadece minimum kuvertür* temin etme yükümlülüğü bulunduğunu bilmelidir. CIF terimi satıcının ihraç için malları gümrükten geçirmesi gerektiğini belirtir. Eğer gemi küpeştesi pratikte birşey ifade etmiyorsa CIP terimini kullanmak daha uygun olur. 7) TAŞIMA ÜCRETİ ÖDENMİŞ OLARAK TESLİM / CARRIAGE PAID TO (CPT) Bu terim satıcının, malın kararlaştırılan varış yerine kadar taşınması için gerekli navlunu ödediği anlamına gelir. Malın yitik ve hasarına ait rizikolarla birlikte taşıyıcıya teslimden itibaren doğabilecek ek masraflar, malların taşıyıcının nezaretine verilmesinden itibaren satıcıdan alıcıya geçer. *Kuvertür İthalat işlemlerinde kullanılan bir terimdir. Akreditif tutarı dövizin muhabir banka nezdinde hazır olduğunun ve mal belgelerinin teslimi karşılığında, satıcıya ödeme yapılması için yetki verildiğinin amir bankaya bildirilmesidir. 29

30 8) TAŞIMA VE SİGORTA ÖDENMİŞ OLARAK TESLİM (CIP CARRIAGE AND INSURANCE PAID TO): Her tür taşıma şekli için kullanılan bu yöntemde satıcı, CPT teslim şeklinde olan yükümlülüklerini yerine getirmektedir. Buna ek olarak, satıcı, taşıma sırasında malların kayıp ve hasar riskine karşı sigorta da yaptırır. 9) SINIRDA TESLİM (DAF DELIVERED AT FRONTIER): Bu terim, malların gelen taşıma araçlarından boşaltılmamış, ihracat için gümrüklenmiş, ithalat için gümrüklenmemiş olarak sınırda ancak komşu ülkenin sınırından önce olacak şekilde, belirtilen teslim yerinde alıcının tasarrufuna bırakılmasıyla satıcının teslim borcunu yerine getirdiğini ifade eder. Her tür taşıma için kullanılabilir. 10) GEMİDE TESLİM (DES DELIVERED EX-SHIP): Bu yöntem, gümrükleme başta olmak üzere işlemlerin gerçekleştirilmesi ve mal varış limanına ulaşıncaya kadar navlun ve diğer masrafları satıcı üstlenir. Mal belirlenen limanda ve gemi güvertesinde ithalatçıya teslim edildiği anda satıcının yükümlülüğü biter. 30

31 11) RIHTIMDA TESLİM (DEQ DELIVERED DUTY PAID): Bu terim, satıcının malları, belirlenen varış limanındaki iskelede ithalat için gereken gümrükleme işlemi yapılmış olarak alıcıya devretmesini ifade eder. Sadece deniz ve su yolu ile taşımacılıkta kullanılır. 12) GÜMRÜK RESMİ ÖDENMEKSİZİN TESLİM (DDU DELIVERED DUTY UNPAID): Bu yöntemde satıcı, malın alıcıya teslimine kadar ihracat için gümrükleme dahil tüm masraf ve riskler satıcıya, sadece ithalat gümrük vergisinin ödenmesinin alıcıya ait olduğunu belirtir. Her tür taşıma için kullanılabilir. 13) GÜMRÜK RESMİ ÖDENMİŞ OLARAK TESLİM (DDP DELIVERED DUTY PAID): DDU şeklindeki yöntemin, satıcı tarafından gümrük vergisinin de ödenmiş halidir. Riskleri ve masrafları büyük oranda satıcı üstlenmekte, alıcının sorumlulukları en aza inmektedir. 31