SOSYOLOJİ, SAĞDUYU VE NİTEL ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ: PIERRE BOURDIEU VE ALAIN TOURAINE İN KONUMU (***)

Transkript

1 Toplum Bilimleri Dergisi Jacques Hamel (Çev. Cemile Zehra KÖROĞLU (*) & Muhammet Ali KÖROĞLU (**) ) SOSYOLOJİ, SAĞDUYU VE NİTEL ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ: PIERRE BOURDIEU VE ALAIN TOURAINE İN KONUMU (***) özet Bu makale, Pierre Bourdieu ve Alain Touraine tarafından önerilen: kışkırtma ve eşlik edilen kişisel çözümleme ve sosyolojik müdahale yöntemleri esas alınarak Fransız sosyolojisindeki nitel metodoloji gelişmelerini ortaya koymaktadır. Bu iki yöntemin tanımına ek olarak, bu makalenin amacı, temsiliyet, nesnellik, verilerin durumu, epistemolojik kopma ve son olarak da yazım sorunu gibi belirli sorunlarla ilgili, bu iki yazarın konumunu tanımlamak ve tartışmaktır; ki onunla sosyolojik bilgi, veri içerisinde yer alan sağduyunun bilgisinden oluşturulmaktadır. Bu durum, bu sorularla ilgili daha geniş bir tartışmayı beraberinde getirmektedir. Son olarak, bu iki yöntemin güçlü ve zayıf yönleri incelenmektedir. Toplum Bilimleri Temmuz - Aralık (12) :

2 284 Toplum Bilimleri Temmuz (12) Nitel yöntemler, Fransız sosyolojisinde ilerleme kaydetmektedir. Onlar sürekli bir ilginin odağıdır ve içerikleri çokça tartışılmaktadır. Fransız sosyolojisinin iki seçkin şahsiyeti, Pierre Bourdieu ve Alain Touraine, son araştırmalarında bu yöntemleri başköşeye yerleştirmişlerdir. Bu makalenin amacı, bu yazarların son zamanlarda geliştirmiş oldukları sosyolojik müdahale, kışkırtma ve eşlik edilen kişisel çözümleme yöntemlerini incelemektir. Bu yöntemlerin ayrıntılı bir sunumu yapıldıktan sonra her birinin güçlü ve zayıf noktalarının üzerinde durulmuştur. Daha sonra onlar, sosyolojinin karşılaştığı, örneğin sosyolojik açıklamaya ilişkin sağduyunun durumu gibi problemler üzerine kapsamlı bir tartışma başlatarak ele alınmıştır. Sonuç olarak, bu yöntemlerden çıkarılan dersler, konuyla ilgili önermelerin formülleştirmesine olanak verir. Ne var ki bundan yalnızca makalenin yazarı sorumludur. Kısa Sunuş Touraine in nitel yöntemleri kullanması yeni değildir, bununla birlikte onun iş bilinci üzerine (Touraine, 1966) ilk anketleri zaten yarı-yönlendirilmiş sosyolojik görüşme yöntemini önermekteydi. O, La voix et le regard kitabında sosyolojik müdahale yöntemini kullanmayı önerdi, bu şekilde sosyolojik metodolojiyi yenilemeyi umuyordu. Bu yöntemin Fransız dil sosyolojisi üzerinde kayda değer bir etkisi oldu ve kadınlar, öğrenciler, çevreciler ve Fransa daki işçi hareketleri üzerinde çok sayıda çalışmanın ortaya çıkmasını sağladı (Touraine, 1978; 1983b; 1987). Yürütülen bu çalışmalar topluluğu, -Touraine nin bizzat kendi girişimiyle Michel Wieviorka ve François Dubet gibi tanınmış Fransız sosyologlarının katıldığı bir ekiple beraber- daimi sosyoloji olarak anılır, diğer bir deyişle sürekli işleyen ve doğrudan politik ve sosyal eylemle ilgili bir sosyolojidir. Quebec teki sosyal hareketlerle ilgili sosyolojik çalışma da dikkate değer bir şekilde sosyolojik müdahale yöntemini kullanmıştır (Gagnon, 1982; Maheu, 1988). Bourdieu nun etnolojik bir doğası olan ilk çalışmalarında nitel yöntemler görülür (Bourdieu, 1977). Onun eğitim, müzeye devamlılık, Fransız Üniversitesi (Bourdieu, 1969, 1979, 1990) gibi izleyen sosyolojik çalışmaları, esas olarak ileri düzeyde nicel yöntemler üzerine dizayn edilmiştir. Bununla birlikte, en yeni çalışması olan, La misére du monde (1993) da Bourdieu, pozitivizmden kurtuluşunu ilan ederek kışkırtma ve birlikte yapılan kişisel çözümlemenin bulunduğu yeni bir nitel araştırma yöntemine başvurur (Bourdieu, 1994). Gerçekten bu yöntem, yazar için sağduyu ve epistemolojik kopmaya atfettiği statü kadar, betimleme ve sosyolojideki objektiflik üzerine daha önceki konumuyla ilgili olarak gerçek bir dönüm noktasını oluşturur.

3 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu Alain Touraine ve Sosyolojik Müdahale Yöntemi Sosyolojik müdahale, Fransız sosyolojisinde ilk ortaya çıktığında, yazarı tarafından sosyologların, aktörlerin kendi eylemini çözümlemelerini sürdürme çabasına yol göstermesi esnasında yaşanan yoğun ve derinlemesine bir süreç olarak tanımlanır. Bu süreç, araştırmanın geçmişini oluşturan biz dizi aşama içerir. (Touraine, Dubet & Wieviorka, 1982: 280). Sosyolojik müdahale, bu nedenle siyasi ve sosyal konularda kolektif mücadeleye katılan sosyal aktörlerin aktif katılımını gerektiren kişisel bir çözümlemedir. Kadınlar, öğrenciler, ekolojistler, işçiler, Polonya daki Solidarnosc 1 hareketlerinin tümü bu unvanı talep etmeye hak sahibidir ve sosyologların müdahaledeki amacı, bu girişimleri bir sosyal harekete dönüştürmektir. Touraine e göre, böyle bir hareket, kolektif aktörün değerleri, bir toplumun kültürel yönelimlerini, güç ilişkileri ile bağlantısı olan kimselere muhalif olan bir eylemle karşı çıkarak üzerine alma çabasıdır (Touraine, 1995: 239). Bu nedenle, sosyolojik müdahale militan bir eylemle ilgilidir ve başlıca aktörleri ile işbirliği içerisinde bu eylemin sosyolojik bir analizinin yürütülmesini amaçlamaktadır. Muhtemel olarak bir mücadeleyi harekete geçirmek ve onu bir sosyal harekete dönüştürmek için eylemin tutarsızlıklarının analizi ve bir mücadele, bir söylem ve bir hareketin düşüncesi (Touraine, 1978: 66) arasındaki mesafe sorunlarıyla ilgili araştırma üzerinde önemle durulmaktadır. Ama sosyolojik müdahale sadece politik bir söylem ve militan bir organizasyon analizine odaklanmamaktadır: o, aynı zamanda bunlara neden olan eylem tarafından temsil edilen mücadeleyle de ilgilidir. Tanımı gereği, bu yöntem, aktörlerin bu mücadeleye katılımını gerektirmektedir. En azından bütün bir yıl boyunca olabilecek bir dizi toplantıya davet edilen hareketin kilit isimlerinin katılımı gerekir. Bu toplantılarda onlar, kimi zaman, yedi kadar sosyoloğun oluşturduğu bir ekip ile karşı karşıya gelirler. Onların ikisi, sekreter ve moderator olmak üzere öncü roller üstlenir. İlki, tartışmalar sırasında ifade edilen farklı görüşleri not eden ve onların bir sosyolojik yorumunu önermekle sorumlu iken ikincisi, toplantılara başkanlık eden kimsedir. Katılımcıları tanıtır, tartışmaya kılavuzluk eder, insanlara zemin sağlar vs. Bu roller, onların kapasitelerinin üzerindeyse takımın diğer üyeleri yönetimi devralır. Toplantı ve tartışmalar sırasında, katılımcılar, mücadelelerinin tarihi gelişimini, kolektif faaliyetlerinde göze çarpan çeşitli olayları incelemeye davet edilir. Karşılıklı güven oluşturulup aktörler, analize olan ihtiyacın farkına vardığında, ya kendi eylemini destekleyen ya da karşı çıkan muhataplarıyla karşı karşıya kalırlar. Örneğin, nükleer karşıtı aktivistler, nükleer santralleri yöneten EDF (.. Electricité de France) 2 yöneticileri ile karşı karşıya gelirler. Bu muhataplar, militanlarınkine karşıt bir bakış açısı sergilerler, fakat birlikte, Fransa daki nükleer sorunsalının genel bir değerlendirmesini sunarlar. Bu nedenle, bahsedilen ak- 285

4 286 Toplum Bilimleri Temmuz (12) törler, militan eylemi ön plana çıkarmak üzere gruba getirilir, konunun artı ve eksilerini kavrar ve ideolojik baskıları ve konuyla yakından ilgili olan ya da bu doğanın kolektif mücadelesinin yol açtığı politik hamleleri etkisiz hale getirirler. Ardından her iki taraf, mücadelelerini, bir sosyal hareketin ve kendi eylemlerinde onun bilincini bulmaya istekli hale getiren bir sosyal hareketler teorisinin parçası olarak görmeye çalışırlar. Bu teorinin ışığında aktörlerin yapmış oldukları açıklamaları yorumlayarak, kendi kolektif eylemlerini açıklayan, bir bakıma içerisinde o eylemin kati olarak bir sosyal hareketi işaret ettiği bir hipotez açığa çıkar. Eğer o, her iki taraf tarafından da kabul edilir ve benimsenirse bu kişisel çözümlemeler sonucunda ortaya çıkan fikir, daha sonra onların eylemini destekleyebilir ve o eyleme ulaşabileceği en yüksek seviyeye ulaşmasında yardımcı olabilir (Touraine, 1981b: 213). Bu son aşama, grup dönüşümü olarak adlandırılır ve sosyolojik müdahalenin başarısı ona bağlıdır. Hakikaten düşünce, tartışmalara davetli olan mücadelenin aktörleri tarafından kabul edilirse bu, onu meydana çıkaran sosyolojik teorinin, sosyolojik müdahalenin nesnesi olan eylemi açıklama konusundaki uygunluğunun onaylandığı anlamına gelir. Bu doğrulama, bu nedenle, sosyolojik müdahaledeki katılımlarından dolayı, onun açıklayıcı değerini ölçebilen aktörlerin mutabakatı ile orada yapılır. Sosyolojik müdahale, böylelikle, kendi aktörleriyle birlikte açık bir tartışmanın en hararetli noktasında kanıtlanarak açığa çıkmasına yardımcı olduğu sosyal eylemin açıklamasından bu yana kalıcı bir sosyoloji olduğunu kanıtlamış olur. Sonrakiler, kendi kolektif eylemlerini bir sosyal harekete dönüşecek şekilde yönlendirmek için bundan yararlanabilirler. Sosyolojik teori, böylece kendi araştırmasının hedefini koymaya hazırdır: sosyal eylem aslında sosyolojik müdahaleye göre öngörülmüştür. Alain Touraine in metodu, teorik yaklaşımı, sosyolojik müdahalenin yazarı ile birçok bakımdan yakından ilgili olan Anthony Giddens tarafından vurgulanan sosyolojik açıklamanın özel durumunu dikkate alır. Giddens, Sosyolojideki teorilerin bir kısmı, ait oldukları temsilcilerin sahip oldukları düşünceler (her ne kadar söylemsel olarak kendileri tarafından formüle edilmiş olmasa da)üzerine temellendirilmektedir, demektedir. Bir defa, tekrar eylem kapsamına alındıklarında, özgün kaliteleri kaybolabilir; onlar da oldukça bildik hale gelebilirler (Giddens, 1984: XXXIV). Sosyoloji, aktörleri ihtiyaç duydukları zaman, toplumsal eyleme istikamet vermeye yardımcı olurken aynı zamanda toplumsal eylemi açıklama kapasitesine sahip olan bir bildirim sağlamış olur. Sosyolojik müdahale, Giddens in bütünüyle desteğini verdiği bu eyleme geri dönüşün metodolojik detaylarını sunmayı amaçlar.

5 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu Sosyolojik Müdahaleye İlişkin Bazı Teknik Detaylar Bu seri tanıtımın ardından şimdi de bu yöntemin teknik detaylarına kısa bir göz atacağız. İlk hedef, toplumsal aktörlerin aktif katılımının sağlanmasıdır çünkü Touraine göre onlar, eylemlerinden ötürü pratik bir bilinç sahibidirler. Dahası bu bilinç toplumsal eylemin gerçek bilgisi olarak görülür (Dubet, 1988: 13). Pratik bilince atfedilen pozitif statü, onu ve aynı şekilde eylemini de bilinebilir kılan bilginin bir formu olarak kabul edilen düşünceleriyle olduğu kadar, sosyolog aktörlerin onun vasıtasıyla epistemik bir aktör olduğu bir konumdan kaynaklanır (a.g.e: 2). Diğer bir deyişle, sosyal eylem, sadece bu bilinç ile kavranabilir-eylemde bulunan aktörlerinin mevcut tecrübelerinden kaynaklandığından uygulamalı bir biçimdedir. Dahası sosyolojik metodoloji, bunlar gerçekte kullanılabilir tek malzeme olduklarından aktörlerin açıklamalarından doğan bu pratik bilinci dikkate almak zorundadır (a.g.e: 13). Gerçekten, hedefini yakalamak için sosyolojinin kullandığı malzeme, son tahlilde, daima toplumsal eylemin pratik bilinciyle aşılanan aktörlerin açıklamalarını sürdürür. Bu bilinç, eylemin arabuluculuğunu sürdürse de, onun en üst seviyedeki idraki sosyal teori ile ortaya çıkar. Çünkü toplumsal sistemin boyutları ve eylemin koşulları, toplumsal aktörlerin dikkatinden kaçtığı için, aktör, kendi eyleminin idrakinin yalnızca sınırlı bir bilincine sahiptir. Bunu gidermek için, sosyolojik müdahale, metodolojik düzeyde, çok sayıda anlamı ve az ya da çok kararlı yapılandırmalarıyla sosyal hareket görüntüsü sunan sosyal aktörlerin bir grup olarak bir araya gelmesini önerir (Wieviorka, 1986: 160). Temsiliyet Üzerine Sosyolojik müdahaleye katılan aktörler bunu göz önünde bulundurarak seçilmişlerdir. Tercihleri, azalan ölçekte kolektif mücadeleyi yeniden kurma arzusuna göre belirlenir. Grubun ki ise mücadelenin mümkün olduğunca tam ve çeşitlendirilmiş teorik bir temsiliyeti ya da yine sosyologların anlamlandırdıkları bir imaj temelinde inşa edilir (a.y). Bu imaj, sosyal hareketler teorisini en ince detaylarına kadar araştırır. Öyle ki bununla herhangi bir kolektif mücadele, bir sosyal harekete dönüşmek zorunda kalır. Endüstriyel toplumdan post- endüstriyel topluma olan bu geçiş, teknokratik güç ile ters düşecektir, bu nedenle demokratik ideali kabul etmek zorundadır. Sosyolojik müdahaleye katılanlar, bundan dolayı, bu yolla karakterize edilen ve her biri sadece kendi tarzında farklı bir yapılandırmayı temsil eden bir mücadeledeki aktörlerinin kalitesinde olmak zorundadırlar. Grubun temsiliyeti, katılımcıların niceliğine, sosyal hareketler teorisi tarafından onlara bahşedilen nitelikten daha az bağımlıdır. Sosyolojik müdahalenin asıl ilgisini çeken şey, tamamen bu cihette bulunur. Nitekim o, metodolojik bakış açısından, kolektif bir mücadelenin katı- 287

6 288 Toplum Bilimleri Temmuz (12) lımcılarının, bu mücadelenin analizi için yeterli teorik kaliteye sahip olduğu bir gruba indirgenebileceğini ısrarla savunur. Yine de, bu yöntem bu açıdan bazı sorunlara yol açar. Figürleri olarak, katılımcıların mücadeleci niteliklerine odaklanmaları ile sosyolojik müdahaledeki temsiliyetleri politik düzey ile sınırlı olma eğilimindedir. Daha geniş bir perspektiften bakıldığında, onlar, mücadelenin liderleri gibi göründüğünden ya da medya nedeniyle, örneğin onları bu şekilde sunduğundan bu yana, bu katılımcılar, sosyal bir mücadelenin temsilci unsurları olarak kabul edilebilir. Bizce, temsiliyetin bu bağlamda tanımlanması bile sosyolojik müdahale yöntemini gözden düşürebilecek ciddi sorunlar teşkil eder. Bununla birlikte, bir metot düşüncesi, bir mücadeleye ya da daha genel olarak derinlemesine incelenmesi ve muhafaza edilmesi gereken bir grup hacmindeki kuramsal temsiliyeti onun mükemmel bir gözlem noktası olduğunu göstermektedir-bir sosyal olguya indirgenebilir. Sosyolojik müdahale, toplumsal aktörlerin pratik bilinçlerinin değerini kabul ettiği için ilave bir niteliğe sahiptir, ne var ki bu pratik bilince atfedilen önem paradoksal gibi gözükmektedir. O, başlangıç itibariyle gerçek bilinç ya da hatta mevcut tek gerçek bilinç olarak görülüyor olmasına rağmen hala yine de sosyal sistemin boyutları ve eylemin koşullarının dikkatten kaçması nedeniyle aktörler, bu şekilde onların yalnızca sınırlı bir bilincine sahip oldukları için o, sınırlı bir bilinç olarak kabul edilir. Bu son terim, muğlâk bir şekilde kullanılır ve anlaşılan, bu kadar önemle üzerinde durulmamalıdır. Kanaatimizce o, daha sınırlandırılmış bir şekilde anlaşılmalıdır. Sosyal sistemin boyutları aktörün dikkatinden kaçarsa, bu bilincin sınırlı olması nedeniyle değildir. Aksine, aktörlerin pratik bilincinin yalnızca sosyal sistemin boyutları tarafından değil aynı zamanda eylemi karakterize eden tarihi, psikolojik, sosyal vb. tüm sahaların boyutlarının ilavesiyle oluşturulduğu iddia edilebilir. Bunların tümü, bu nedenle hiçbir şekilde sınırlı olmayan pratik bilincin hedefini oluştururlar. Sosyoloji, tanımı gereği, aktörlerin sahip oldukları kendi eylemlerinin pratik bilincinden çıkarılması gereken sosyal sistemin boyutlarını ve eylemin koşullarını vurgulayarak onu sınırlandırmak ya da indirgemek zorundadır, bu varoluş, sosyolojinin amacının ta kendisidir. Bu amaç için, sosyolojik müdahale bir bakıma cüretkâr kişisel analitik bir yaklaşım önerir. Onlara bu doğrultuda yön veren sosyologlarla birlikte toplumsal aktörler, kendi kolektif eylemlerinin anlamını ortaya koymaya ve bu kişisel çözümleme vasıtasıyla da, pratik bilincinin ötesine geçerek onun toplumsal boyutlarını dikkate almaya zorlanırlar. Sosyolojik müdahale yöntemi ise bu noktada biraz muğlâktır ve aslında psikanalizin mükemmel bir model olduğu yorumlayıcı bir yaklaşıma karşılık gelmektedir. Bir yorumcu olarak görev yaparak, sosyolog grubunun sekreteri, aktörlerin bu boyutları ortaya çıkarmasını ve onların pratik bilincine sahip olmasını sağlayan sosyal hareketler teorisinin ışığında aktörlerin düşüncelerini yorumlayarak eylemin toplumsal boyutlarını

7 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu 289 tespit eder. Sekreter, onları, kendileriyle aktörler grubuna meydan okuduğu bir hipotez biçiminde sunar. Bu hipotez, onların dönüşümünü sağlarsa, bir sosyal hareket olma gereksinimi duyma oranıyla birlikte mümkün olduğunca eylemlerine imkân tanıyan sosyolojik bir açıklama olarak vazife görür. Ona yöneltilen eleştirinin aksine (Amiot, 1982), sosyolojik müdahale, vahşi psikanalize (psychanalyse sauvage) çok az benzer, kabul edilmelidir ki müdahalenin bu aşaması belirlenmiş metodolojik prosedür ve kuralların eksikliğini duyar ve ağırlık, dönüşüm üzerine verilir. Bu nedenle sosyolojik müdahale, ya da daha doğrusu sosyologların müdahalesi, bu dönüşüm kisvesi altında kaybolmuş gibi görünür. Gerçek değeri, hipotezin oluşturulması için grubun verdiği desteğin derecesine göre, kullanılan kuralların ve prosedürlerin katılığına daha az bağımlı olduğundan bu yana bunu takip eden yorumlar böylelikle kuşkulu hale gelir. Hipoteze dönüşüm, grup içerisinde sosyologlar tarafından uyandırılan samimi hislerden ya da tam tersine grubun tartışmaya bir son vermek ve veda etmek arzusundan kaynaklanıyor olabilir. Bu konuda kesin göstergeler olmaması nedeniyle, yorumlama, aktörlerin militan söylemlerinin başka terimlerle ifade olunmuş bir tekrarı olabilir ya da öyle gibi görünebilir. Böyle bir durumda sosyolojik müdahale, onlar için yalnızca başka bir platform oluşturmuş olur. Daha az kesin koşullarda o, aktörlerinin pratik bilinci tarafından oluşturulan toplumsal eylemin, toplumsal boyutları, tanımı gereği aktörlerin pratik bilincinden çıktığından, bu müdahalenin, bununla sosyal boyutlar gibi hareket ederek genel boyutların farkına varılmasını sağladığı basitleştirilmiş bir tablosu olabilir. Bunun tersine yorumlama, sosyolojik müdahalenin dönüşüme yol açması vasıtasıyla aktörlerin pratik bilincini sosyal hareketler teorisi lehine de zayıflatabilir. Bu noktadan hareketle, sosyolojik müdahale yöntemi çözemeyeceği sorunlar doğurmaktadır. Pierre Bourdieu ve Kışkırtılan ve Eşlik Edilen Kişisel Çözümleme Herhangi bir teorik ilişkiyi öneren bu uzlaşı olmadan, Alain Touraine in sosyolojik müdahalesi dünyadaki çekilen acıların farklı yönlerini incelemek üzere Pierre Bourdieu tarafından kısa süre önce önerilen kışkırtma ve eşlik edilen kişisel çözümleme ile kıyaslanabilir (Bourdieu ve diğerleri, 1993). Bourdieu tarafından metodolojik özellikleri hatırlatılan ve açıklanan sosyolojik görüşme gibi, kışkırtma ve eşlik edilen kişisel çözümleme de sosyal aktörlerin yaptığı gibi doğrudan katılıma imkân verir, dahası sosyolojik müdahaleye de. Sosyolojik görüşme, kışkırtma olarak adlandırılır çünkü o, çalışmalarını hedefine ulaştırma amacıyla sosyologlar tarafından istenildiği ya da kışkırtıldığı bütün durumlarda yer alır. O, eşlik edilen bir görüşmedir çünkü Bourdieu ya göre görüşen, görüşlerinin ilettiği düşünceye göre görüştüğü kimseye eşlik etmek zorundadır.

8 290 Toplum Bilimleri Temmuz (12) Bourdieu, sosyoloğun, görüşmecinin bu düşüncenin ifade ettiği, kendisi ile toplumsal alanların biçimlendirildiği sermayenin değişik türleri arasındaki nesnel ilişkilerle ilgili temayülleri ve toplumsal durumları nesnelleştirmeyi başarması durumunda, bu düşüncenin görüşmeci tarafından kavranabileceğini düşünür. Bourdieu nun bahsettiği katılımcının nesnelleştirmesi bu şekilde anlaşılabilir. O, bize gerçekten doğrudan gözlemlenen iletişimsel değişimlerin (etkileşim) göstergesi olan nesnel ilişkiler (yapı) alanı oluşturmak için olanak sağladığından bu yana, kışkırtma ve eşlik edilen kişisel çözümleme, onun ideal yöntemini oluşturmaktadır (Bourdieu & Wacquant, 1992: 227). Gerçekten, görüşülen kimsenin temayülleri ve toplumsal konumlarının tamamı görüşmeciye yansırsa, sonraki (görüşmeci) onları rahatlıkla anlayabilir. Sermaye ve sosyal alanın yapılandırmasını açıklayan, teoriye vakıf bir sosyolog olarak O, gerçek koşullar altında bunları nesnelleştirmeyi başarır. Sosyolojik görüşme, bundan böyle kışkırtma ve eşlik edilen kişisel çözümleme olarak kabul edilir ki, bu maksada tamamen uygun düşer. Epistemolojik Kopma Üzerine Bourdieu nün çalışmasında, bu yöntem yani sokağa çık ve ilk gelene sor yöntemi, O nun Réponses to LoÔc Wacquant eserinde açıkladığı yeni bir eğilimden kaynaklanır (Bourdieu & Wacquant, 1992: 176). Bu yöntem, ilk gelen uygulamasının, sosyolojik açıklamanın mutlaka odaklanması gereken sermayenin ve toplumsal alanın yapılandırmasını açığa çıkarabilmek için hiçbir şekilde uygun bir örnek olarak kabul edilemeyeceğinin öne sürüldüğü önceki çalışmalarının kantitatif yönü ile doğrudan karşıtlık içerisindedir. Sermayenin ve toplumsal alanın bu yapılandırılışı, daha önceleri bu görüşlerin objektif ilişkiler düzeyinde benimsendiği teori tarafından sunulan, asılsız olan ile gerçek arasındaki kesin ayrımın egemen bir ilkesi olarak anlaşılan epistemolojik bir kopma yaratmadan ilk gelen in görüşlerinden çıkarılmış olamazdı (Bourdieu ve diğerleri, 1991: 29). Epistemolojik kopma, dolayısıyla sağduyu tarafından ifade edilen, Bourdieu tarafından gerçek olmayan bilinç olarak görülen aktörlerin pratik bilinçleri ile olan bir karşıtlığa göre etiketlenmişti. Bununla birlikte, yazarın konuyla ilgili en son, sosyolojinin, sağduyunun tanımına ilişkin olarak kesinlikle bir epistemolojik kopma talep ettiğini yeniden hatırlatan görüşleri, farklıdır. Sağlam bilgi der Bourdieu hemen hemen her zaman genellikle iyi anlamla özdeşleşen sağduyunun kanıtlarıyla birlikte az çok ses getiren bir kopma var sayar. O, yalnızca sağduyunun örtük varsayımlarının yoğun bir şekilde suçlanması pahasına, araştırmacılar ve konuları sürekli maruz kaldığı için toplumsal gerçekliğin tüm göstergelerinin etkilerine karşı çıkılabilmesidir. Ve o, Toplumsal faillerin ne oldukları ve ne yaptıklarının doğuştan bilgisine sahip olmadıkları; daha doğrusu, kendi hoşnutsuzluk ya da sıkıntıla-

9 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu rının nedenine ulaşma zorunlulukları olmadığı ve en spontane açıklamalarının, gerçeği gizleme niyeti olmaksın, görünüşte söylendiğinden çok farklı bir şey ifade edebileceği ile devam eder (A.g.e., ). Sağduyu, tanımına göre kendisini yanlış gösterdiği için değil, ancak aktörlerin, doğrudan kendi eylemleriyle ve dolayısıyla da çektikleri acıları açıklayabilen ilkeye ulaşamamaları ile ilişkili olan spontane bilinçlerinden kaynaklandığından dolayı itham edilir. Dolayısıyla, toplumsal aktörler eylemlerinin doğuştan bilgisine sahip değillerdir, bir bakıma onlar, onu, sosyolojik teori tarafından özellikle talep edilen bu ilke ile izah edemezler, onun için toplumsal aktörlerin pratik bilinci ikiyüzlülük maksadını gizler. Çektikleri acılar hakkında konuşmak için davet edilen toplumsal aktörler ile yaptığı görüşmelere dayanarak Bourdieu, bilakis, görüşmecilerin, özellikle de en fakir olanların arasında, bu durumun (sosyolojik görüşmenin) tanıklık yapmak, kendilerini anlatmak, terimin en geniş anlamıyla, yani kendilerini ve dünyayı kendi bakış açılarından inşa etmek ve kendilerini dünyanın neresinde gördüklerini tespit etmek ve dünyayı anlama ve dünyanın kendileri için daha anlaşılabilir, uygun ve öncelikli bir hale gelmesi için onlara sunulan olağanüstü bir fırsat gibi anlaşıldığını belirtir. (A.g.e.: 915). Sosyolojik teorinin buna karşı çıkması gerekiyorsa, o, bu pratik bilincin gösterilemeyen ya da dokunulamayan, bilimsel çalışma yani sosyal teori tarafından elde edilmesi, inşa edilmesi ve onaylanması gereken objektif ilişkilerden daha çok, önemli gerçeklere, bireylere, gruplara vb. şeylere bağlı olan toplumsal dünyanın sıradan düşünce rutinleri ile etiketlenmiş olması nedeniyledir. Ona doğrudan atıfta bulunmaksızın, Bourdieu nun konumu, günlük sosyal pratiklerin üretimi ve çoğaltımında müracaat ettiği, yüksek derecede bilgi sahibi olan, ancak bu bilginin büyük kısmının teorikten çok pratik olduğu, herhangi bir toplumsal fail ile ilgili Anthony Giddens in konumunu yansıtmaktadır. (Giddens, 1984: 22). Toplumsal failler böylece sosyolojik teori gibi bir teori içinde gelişmeksizin eylemlerini kendilerine açıklamak için kullanabilecekleri bir bilgi ortaya koymuş olurlar. Bu bilgi, toplumsal faillerin, illaki doğrudan söylemsel bir şekilde ifade etme olanağı bulunmaksızın, tümünü örtük olarak ve sosyal hayatta nasıl kullanacaklarını bildikleri pratik bir bilgidir (A.g.e.: XXIII). Bu düşünce doğrultusunda Giddens, temsilcilerin bu bilgiyi sözlü olarak ifade edemediklerinden dolayı pratik olduğunu elinden geldiğince açıklar. Bourdieu nün konumu, bizim görüşümüze göre, çok daha başarılı ve ustacadır. O doğrudan uygulama ile ilgili olduğundan bu yana bu bilginin rutin olduğunu savunur. O, uygulamanın pratik bilgisidir çünkü kesin olarak bireylerin, grupların, önemli gerçeklerin sebebiyet verdikleri şey olarak gösterildiği müddetçe bu bilgi rutin damgası taşır. Bu düşünce doğrultusunda, farklılıklar Bourdieu nun epistemolojik kopma olarak kazandırdığı tanımın izlenimini verir. 291

10 292 Toplum Bilimleri Temmuz (12) Gerçekten toplumsal aktörlerin görüşleri tarafından aktarılan düşünce, bundan böyle artık sahte bilinç değildir. Fakat onu, bilginin rutinleri olarak, sosyolojik teorinin mutlak amacını oluşturan objektif ilişkiler seviyesine yerleştirmekten ziyade, bireylerin ve grupların yaptıkları olarak yorumlama eğilimindedir. Bu teori tarafından ön ayak olunan tek araştırma, hedefi olduğundan bu yana toplumsal eylemin objektif ilişkiler düzeyinde inşa edilmesi ve boyunduruk altına alınması na olanak sağlar. Böyle olduğuna dair herhangi bir kastı bulunmaksızın, La misére du monde bu çalışmayı iş başında [in action] olan bir çalışma olarak takdim eder ve o, sosyoloji alanındaki nitel metodoloji içerisinde cesur bir deneme olarak kabul edilebilir. Gerçekten, her bölüm yaşanan acının belirli bir yönünü açığa vuran bir görüşme ihtiva eder. Bunların her biri şunları içerir: a) mülakatın bağlamı ve düzenlenişi hakkında ayrıntılı notlar, b)tam olarak çözümlenmesi ve c) her ifadenin (tanıklığın) sonucunda sosyolojik olarak yorumlanması. Bourdieu, bilimsel yöntemin öngördüğü koşullar olarak bize empoze ettiği ve onlarla mutabakata izin verdiği, kapsamlı bir bakış elde etmek için organize edilmiş olan, kadın ve erkekler tarafından kendi hayatları ve varoluşsal problemleriyle ilgili ifadeleri vurgulamakta acele eden kimseye sonuncusunun sosyolojik bir açıklama olarak kabul edilemeyeceğini söyler (Bourdieu ve diğerleri, 1993: 7). Diğer bir deyişle, (katılımcıların) verdikleri ifadelere göre, toplumsal aktörlerin sosyolojik teorinin tanımına katılımı, sosyolojik araştırmanın kesin taleplerini göz ardı etmemelidir. Çalışma, herkesin anlayabileceği şekilde sunulduğu sürece Bourdieu nün araştırması cüretkârdır. Her bir görüşme, sonuçta elde edilen sosyolojik yoruma ışık tutan, yürütülmesi konusundaki notlara ve yazılı kaydının yapılışına göre düzenlenmiştir. Görüşmelerin bu şekilde düzenlenişi aktörlerin bakış açısının toplumsal eylemi nesnel ilişkiler düzeyinde gösteren: sosyolojik bakış açısı sergileyen bir açıklama veya teoriye dönüşümünü göstermek için tasarlanmıştır. Bourdieu nun bilhassa ilham kaynağı olan çalışmalarında o, hermenötik duruşun demokratikleşmesine (Bourdieu ve diğerleri, 1993: 923) yol açtığı için sosyolojik çalışma bu durumda yorumu-hemen kavranabilir. Temsiliyet Üzerine İfadelerin her biri, yaşanan acının belirli bir yönünün ideal örneği olarak kabul edilir ve temsil edebilirlikleri sunum sıralamasına göre açıklığa kavuşur. Bu, incelenen acıların yönlerinin her birinin temsil edebilirliğini sağlayacak şekilde yapılandırılmıştır. Bu nedenle sıra, okuma süresi boyunca, farklı bakış açıları olan-büyük olasılıkla birbirleriyle çelişki içerisinde olan-örnekleri bir araya getirmeyi amaçlamaktadır; o aynı zamanda, direkt olarak analiz edildiğinde örneğin temsil edebilirliğini gösterir örnekleri onun etrafında gruplandırarak bu, onun çeşitleri olarak kabul edilebilir (a.g.e: 8). Örnekler bu nedenle sosyo-

11 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu 293 loğun kendi acı imgesinden ne daha fazla ne de daha az bir sıraya göre, acı mozaiğini yeniden oluşturmak üzere, sosyolojik müdahaleye katılmaya davet edilen toplumsal aktörler grubunun temsil edebilirliğini belirlemek için kullanılan tabiri yinelemek için düzenlenir. Görüşmelerin her birinin temsil edebilirliği, yani acı çekme durumu, nesnel ilişkiler düzeyinde düşünülecek olursa, Bourdieu nun sosyolojiye atfettiği hedefe ulaşmak için tasarlanmış olan bir imgeye ya da teoriye dayanır. Bu örneklerin her bir formu, acının belli bir yönünü anlamak için ideal bir gözlem noktası olduğu sürece temsil edicidir. Bu ideal karakter, sunum sırasının tamamında işgal edilen yer ile takviye edilmiştir. Bu imge ya da teori ile ilgili olarak, çalışma kapsamında seçilen toplumsal aktörlerin hepsi, Bourdieu nun düşüncesine göre, acının belirli bir yönünü temsil eder. Bu temsiliyet, sosyolojide çoğunlukla azaltılan istatistikî verilere dayalı değildir, fakat o, teorik ya da sosyolojik olarak adlandırılabilecek bir temsiliyettir. O, Bourdieu tarafından eğilimleri ve sosyal konumları ile yaşanılan acının sosyolojik bakış açısından ele alınabileceği mümessilleri olarak kabul edilen bireylerin ifadelerinin niteliklerine dayanan bir temsiliyettir. Bourdieu nun düşüncesinde, sosyolojik çalışmada yer alan toplumsal aktörler, temsiliyet derecelerine göre, acıyı açıklayabilen prensib e ulaşma imkânı sunarlar. Bu amaçla, onların bireysel özellikleri, Bourdieu nun toplumsal bir alanda, onların eğilimleri ve konumları olarak gördüğü bu açıklamanın oluşturulmasına izin veren özellikleri lehine bir kenara bırakılır. Hatta bu amaca, gerekli niteliklere sahip bir kişi vasıtasıyla da ulaşılabilir. Bourdieu nun kendisi bu noktada, toplumsal şahısların tekilliğinin safça kişileştirildiği görüşün aksine, yalnızca bize (sosyal aktörlerin) her birinin kendilerine özgün tutum, eylem ve reaksiyonlarının tekil karmaşıklığının esaslarını kavramak için belirli bir etkileşim içerisinde yapılan, konjonktürel görüşlerin altında yatan yapıların tespit edilmesinin önerilebileceğini belirtir (A.g.e.: 916). Bu düşünce doğrultusunda devam ederek Bourdieu nun kendisi de, sosyolojide önerdiği niteliksel metodoloji ile kışkırtılan ve eşlik edilen kişisel çözümleme ve pozitif bilimlerdeki deneysel yöntem arasında bir karşılaştırmaya müsaade edecektir. Loic Wacquant ile diyaloğunda O, zekice Galileo nun düşen cisimler kanunu için model oluşturmak amacıyla eğik düzlem deneyini sonsuza dek tekrarlama ihtiyacı olmadığına dikkat çeker. Durum tek olmakla birlikte iyi inşa edilmiş ise tikel olmaktan çıkar (Bourdieu & Wacquant, 1992: 57). Bu şekilde artık yönteminin, bir durumun sosyolojik açıklamaya neden olabilecek şekilde iyi inşa edilebilmesini nasıl sağlayacağı görülebilecektir. Kışkırtılan ve Eşlik Edilen Kişisel Çözümleme Yöntemiyle İlgili Bazı Problemler Yöntemle ilgili ilk problem, ona atfedilen niteliklerden ileri gelir. İkincisi, esasen teoriktir -ki o, yaşanan acıyı açıklamak için metodolojik bir değerle eti-

12 294 Toplum Bilimleri Temmuz (12) ketlenen bireyin yer aldığı teoriye dayanarak yöneltilmiştir. Bu durum, Bourdieu tarafından yeterince açıklanmamıştır. Çalışmasında, bu nitelikler, katılımcılarla kurulan temas sonucu duyumsanan aşinalıktan kaynaklanır -ki onlar, acının çeşitli yönlerinin imtiyazlı şahitleri olan sosyal aktörlerdir. Bu aşinalık aslında, bu kişilerin doğrudan doğruya bilgi elde edilebilecek kimseler, ya da (sosyologlara) bilgi elde edilebilecek kimseler olarak tanıtılmış olmalarıyla bağlantılıdır (A.g.e.: 908). Bu aşinalık, görüşmeyi ideal bir iletişim haline dönüştürebilirse de, ki bu konu üzerinde Bourdieu haklı olarak ısrar eder, yine de bunun ilk gelen ile oluşturulduğu ileri sürülür. O, aynı zamanda görüşülen kimse ile görüşmeci arasında, değişik düzeylerde, etkileşim gösteren eğilimler ve toplumsal konumlarla ilişkilidir. Gerçekten de ikincisi(görüşmeci), birincileri (görüşülen kimseler)dolaysız olarak tanıyabildikten sonra, toplumsal alanın ve sermayenin yapılandırılması söz konusu olduğunda, görüşülen kimsenin yaşadığı acıyı açıklamak için onları gün ışığına çıkarabilir. Bu ikinci bakış açısından aşinalık, bu şekilde, araştırmanın ortaya çıkarabileceği gerçeklerin ön bilgisine dayanır. (A.g.e: 916) Ancak bu ön bilgi, Touraine nin bir mücadeleyle ilgili düşüncesinde olduğu gibi, görüşülen ve görüşenin her ikisi de aynı eğilimleri ve toplumsal konumları paylaşmasından bu yana, görüşülenin ehemmiyetini politik düzeye yerleştirebilir. Bizce, bu aşinalık, eğilimleri ve toplumsal konumları düzeyinde belirli yönleri vaka çalışması ile ortaya çıkacak olan, görüşmeci tarafından düzenlenen acının teorik temsiliyeti ile ilgili olsaydı, daha iyi olurdu. Bu temsiliyet, Bourdieu nun güzel bir şekilde ortaya koyduğu gibi, bir durumun iyi inşa edilmesi ile ilgili olan sınırlamalara boyun eğmek zorundadır. Diğer bir deyişle o, kendisi aracılığıyla söz konusu durumun acıyı açıklamada ideal bir gözlem noktası olarak anlaşılabileceği metodolojik yaratıcılığı, vurgulayarak, keşfetmek zorundadır. Örneğin Bourdieu ya göre nesnel ilişkiler aracılığıyla sosyolojinin amacı ayırt edilebilir. Bourdieu nün çalışmasındaki sorun, bu metodolojik aşinalığın açık bir şekilde metodolojik kural ve ilkeler şeklinde tesis edilmiş olmamasıdır. O, acının her bir kanıtının organizasyonu ile ifade edilen hermenötik duruşun demokratikleştirilmesi olarak özetlenebilir. Bu demokratikleştirme, hermenötik duruşun hayata geçirilmesine olanak sağlarken, hiçbir açık metodolojik gösterge verilmemiştir. Sonuç olarak, sosyolojik yorumlamanın değeri, görüşmenin kaydındaki yakınlık aracılığıyla heyecan verici kılınan yorumlamanın çekim gücünden daha az sürecin kesinliğine dayanır ve de o, sosyolojik müdahale yöntemini aksettirmek için uyumu ve hatta dönüşümü sağlayabilir. Bu koşullar altında bu yorumlamanın iyi inşa edilmiş bir sosyolojik açıklama olduğu kesinlikten uzaktır: (bu), yalnızca kuralların ayrıntılı bir açıklaması ve onu kanıtlanabilir kılan prosedürlerle (mümkündür). Bourdieu nun bu noktada söylenecek bir sözü vardır, ancak, metodolojik açıklaması La misére du monde kitabının sonucunda yer almaktadır.

13 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu Nitekim yazar, bu Diltheyci ayrıma rağmen, anlama ve açıklamanın ancak bir ve aynı şey olarak ifade edilmesi gerektiğini öne sürer (A.g.e: 910). Açıklama, bu nedenle, toplumsal aktörlerin kendi eylemlerinin pratik bilgisinin yorumlanması ile ilgilidir. Aynı düşünce doğrultusunda Bourdieu haklı olarak, sosyolojik açıklamanın bir bakış açısı olduğunu ve sosyoloğun bakış açısının temelini, toplumsal aktörlerin bakış açısını (A.g.e.: 925) ya da diğer bir deyişle bilginin bilgisini anlama gerçeği oluşturduğunu görmezden gelemeyeceğini hatırlatır (Bourdieu & Wacquant, 1992: 103). Toplumsal aktörlerin bu bakış açısının, bu nedenle, hedefin- bireysel, psikolojik, tarihi vb. bütün boyutlarıyla kendi eylemleri olduğu, bilginin pozitif statüsü olarak kabul edilmesi gerekir. Bununla birlikte sosyologların bakış açısı, Bourdieu nun, eylemlerinin sosyal boyutları olarak takdim ettiği, onunla aktörlerin bilgisinden nesnel ilişkileri çıkarsamaya çalıştığı diğer bir çeşit bilgidir. O, bu nedenle onun pratik şekli olan toplumsal aktörlerin bilgisinden soyutlanan bu boyutu oluşturan ve onu teori için daha uygun bir form haline dönüştüren bilgi olarak sunulur. Bourdieu nun dediği gibi, sosyolojik bakış açısı, bir bakış açısı hakkında bakış açısına sahip olmak ise o zaman toplumsal aktörlerin görüşlerinin sosyolojik düşünceye doğru yön değiştirmesi ve dönüşümünün açıklanması gerekir. Kısacası, bu yön değiştirme, sosyolojik bilgi ve açıklamaya ulaşmak için toplumsal aktörlerin bilgisini kullanarak yaptıkları çalışmaları ile ilgili olarak sosyologların ideal müdahalesini oluşturur. Daha doğrusu, yorumlama, bu noktada, gayesi, bütün boyutlarıyla eylem olan toplumsal aktörlerin bilgisine dayanan nesnel ilişkiler veya toplumsal sistemin boyutları olan sosyolojinin maksadını gözler önüne sermek için izlenen seyir ile kıyaslanabilir. Bourdieu yla birlikte, sosyolojik yorumlama, onun genel ve genetik olarak isimlendirdiği sağduyunun bu bilgisinin bir yorumuna dayandırılır. O, işlevi ile birinci terime olabildiğince uygundur, tüm bireylerin kendi düzeylerinde ifade ettikleri eğilimlere ve durumlara nesnel ilişkiler ışığında yer verilir, onunla daha geniş bir ölçekte bağımsız bir şekilde kendi bilgileri üretilir. Diğer taraftan, onların incelenmesiyle sosyolojik bilgi şekillendirilir. Diğer bir deyişle o, teorinin, nesnel ilişkileri açığa çıkararak ifade ettiği bu bilgi anlayışı aracılığıyla şekillendirilir. Bu anlamda, bu anlayış genetik olarak nitelenebilir. Touraine in çalışmasında olduğu gibi, teknik problem ise kışkırtılan ve eşlik edilen kişisel çözümleme olarak görülen sosyolojik görüşmeden sadır olan eğilimler ve sosyal durumlar arasındaki nesnel ilişkiler ile hermenötiği düzenlemekle ilgili kesin göstergelerin olmamasından kaynaklanır. Görüşmenin içeriğindeki- onun komple yazımı ve çıkan sosyolojik yorumu-, kanıtları inceleyerek gözünde canlandırmak, okuyucuya kalmıştır. Diğer bir deyişle, bu kurallar, hermenötik duruşun bu şekilde demokratikleşmesiyle ortaya çıkar. 295

14 296 Toplum Bilimleri Temmuz (12) Sosyolojik Yazım Üzerine Eleştiriler, bu noktada, sert olmuştur. En güncel olanı, Pierre Bourdieu ve ekibinin muazzam bilgi yoksunluğu olduğunu, bu acı çekme sosyolojisinin, yalnızca sosyolojinin yaşadığı acıları yansıtıyor olabileceğini ifade eder (Mayer, 1995: 369). Ancak Bourdieu, yorumun yazılması ile doğrudan doğruya açığa çıkan, kendisinin öne sürmüş olduğu hermenötik duruşu vurgulayarak bir dereceye kadar bu eleştirinin önüne geçmiştir. Hakikaten yazım, bu hermenötiğe, daha kapsamlı olarak, teori düzeyine aktarılarak derlenen ifadelerin nesnelleştirildiği, ardından kendi spesifik söz varlığı ile ifade edilen kurallara tanıklık eder. Yazım onun esas noktasıdır. Bu durumda o, acının, toplumsal sermaye ve alan türlerinin yapılanışının teorik olarak açıklandığı sosyolojik bilgiyi üreten araştırma tarafından ortaya konulan toplumsal durum ve eğilimleri içeren toplumsal temsilcilerin pratik bakış açılarından soyutlanan görüşleri nesnelleştirmeyi sağlamanın aracıdır. O gayet yerinde olarak şöyle ifade eder: (Sosyolog), misliyle çelişen hedefleri uzlaştırmak için gerekli olan yazma uğraşı uğruna soru sorulan kişinin durumunun objektif analizi için gerekli olan tüm unsurları göstermek ve onun tutumlarını anlamak, onunla arasında, onu entomolojik meraktan uzak tutacak bir mesafe koymayı hedeflemeden, ona mümkün olduğunca yakın bir bakışı benimsemek için, ancak kendisini, her zamanki mevcut olan öteki benliği şeklinde gereğinden fazla yansıtmadan, bir hedef olarak kimse ondan hoşlansa da hoşlanmasa da, haksız bir şekilde, kendisini sonrakinin dünya görüşünün konusu yapmak için yalnızca kendisinin en kaçınılmaz müdahalelerini kabul edilebilir hale getirmeyi umut edebilir (Bourdieu, 1993: 8). Katılımcının tarafsızlaştırılması girişimi, Bourdieu nun hedeflediği şekilde, görüşülen kimseden elde edilen çözümleme ile sosyoloğunkinin arasını ayıran yazımda böylelikle ifade edilir. Bu durumda Bourdieu, öncekinin pratik bilgisinden kaçan nesnel ilişkilerle bağlantılı olan sosyal durumları ve eğilimleri izah etmek zorunda kalır. Bu, sosyolojik bilginin ortaya konulabileceği hatta pratik bilgiden ayrılabileceği yazım aracılığıyla mümkündür. Yazım, bu nedenle, sosyolojik bilgiyi mümkün hale getiren epistemolojik sözcük sırasının değiştirilmesi ile damgalanır. Bourdieu nun çalışmasında görevi, kendisiyle sosyolojik bilginin oluşturulduğu hermenötiği doğrulamaktır. Ancak, ne tuhaftır ki Bourdieu, aşikâr ve tabii olanın görünümlerinin doğruluğunu ve hatta tamamen onun eleştirel düşüncesi tarafından oluşturulan yapılar ve veriler için safça sunulmasını kabullenebilmeksizin, sosyoloğun, (Bourdieu nun) kendisinin katılımcının tarafsızlaştırılması girişiminde hiçbir zaman bu kadar başarılı olamayacağını eklemekte aceleci davranır (a.y). Diğer bir deyişle, görevini karakterize eden katılımcının tarafsızlaştırılması düşüncesini

15 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu onaylamak zorunda olmasına rağmen, sosyolog, yine de yazısı aracılığıyla sosyolojik bilginin altında yatan hermenötiği kontrol eden faktörlere işaret etme eğilimi olan herhangi bir izi silmeye çalışmak zorundadır, diye ifade eder Bourdieu. Bundan sonra o, onun açıklayıcı değerini kanıtlama gerçeği üzerinde ısrar etmekten kendisini alıkoyamaz; ki sosyolojik bilginin yazımı, görüşmeleri oluşturan ifadelerin içeriğine dayalı olmak zorundadır. Bu durum, karmaşık ve soyut kavramsal çözümlemelerin daha erişilebilir bir karşılığının dağıtımına imkân verir Duyarlılığa hitap ediyor olmasıyla o, dokunma ve hareket kapasitesine sahip olarak, sansasyona boyun eğmeksizin, düşünce ve genellikle anlamak için ön koşul olan fikir dönüşümlerini meydana getirir (A.g.e.: 922). Bunu belirtirken, Bourdieu, Clifford Geertz in yoğun betimlemesinde nitelendirdiği usulsüzlükleri sürdürmeye meraklı görünür.(1973,1988) ve bundan sonra, antropolojideki postmodernist tezler vasıtasıyla ikincisi, retorik niteliklerinin, antropolojik teorilerin açıklayıcı değerini yansıttığı bir metinden başka bir şey değildir. Gerçekten O, yazımdan kaynaklanan hermenötik duruşu tesis eden kuralların vücut verdiği görüşmelerin transkripsiyonu tarafından üretilen duyarlılığı konuşmak için harekete geçme becerisini kullanmayı tavsiye eder. Bizim görüşümüze göre, sahip olduğu nitelikleri tarafından harekete geçirilen duyarlılığı konuşma becerisi olmasına rağmen onların eksikliği yazımın yalnız başına çözemeyeceği bir problem oluşturur. Açıkça formüle edilmiş kuralların olmaması nedeniyle, Bourdieu tarafından övülen hermenötik duruş, yalnızca, Clifford Geertz in Amerikalı genç araştırmacılara yoğun betimleme ve tikelliğin yüceltilmesi ve yerel bilgi şeklinde isimlendirdiği övgü yoluyla bir model olarak getirdiği yazma becerisine karşılık gelir. 297 Sonuç Beş Hususta Nitel Metodolojinin Avantajları Sınırlılıklarına rağmen Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin yöntemleri, nitel yöntemlerin geliştirilmesinde avantajlar ortaya koyması nedeniyle bilgi elde edilmesini sağlayan çeşitli derslerin çıkarılmasına imkân verir. Bunlar, bu makalenin sonucu olarak vurgulanmalıdır. İlk olarak, sosyoloji her zaman pratik bilinçle donatılmış toplumsal aktörlerle ilgilenir. Bourdieu ve Touraine nin önermelerini izleyerek ve onların muğlâk formülasyonuna rağmen, bu pratik bilinç, bilginin bir türü olarak görülebilir. Bu bilgi, doğrudan doğruya eylemle bağlantılı olması anlamında pratik bir form varsayar ve toplumsal sistemin boyutları yani onun politik, tarihi, psikolojik, vb.-bütün boyutlarını da temsil eder. Sonuç olarak o, onları gün ışığına çıkarmak için gerekli olan yolu gösterir.

16 298 Toplum Bilimleri Temmuz (12) İkincisi, Bourdieu nun ifade ettiği gibi, sosyoloji böylelikle kendisini bilginin bilgisi olarak ortaya koyar. Araştırma amacını belirleyen faktörleri: -Touraine göre toplumsal sistemin boyutları ya da Bourdieu ya göre eğilimler ve toplumsal durumlar arasındaki nesnel ilişkileri-açıklamak için pratik bilgiye başvurmak zorundadır. Üçüncüsü, sosyolojik bilgi, Touraine nin onu, kalıcı bir sosyoloji, sürekli eylem içerisinde olan sosyoloji perspektifinden bir müdahale olarak isimlendirdiği, Bourdieu nun katılımcının tarafsızlaştırılması olarak ifade ettiği çalışmayı gerektirir. Her iki yazar için bu çalışma, toplumsal bir mücadele veya acı çekme gibi bir fenomeni açıklamak için toplumsal aktörlerin katılımını gerektirir. Touraine ye göre, sosyolojik müdahale ile bir araya getirilmiş bir mücadeledeki toplumsal aktörler grubu tarafından ya da aşinalığı, Bourdieu yu, o kimsenin yaşanan acının belirli bir yönünü temsil ettiğini düşünmeye sevk ettiği bir birey tarafından, bu durumla ilgili birer örnek inşa edilmelidir. Bu temsiliyet, bir imge veya teorik bir temsile ya da araştırmanın acı çekme durumunu açıklayan objektif ilişkileri ortaya çıkarabileceği ön bilgiye dayanmaktadır (Bourdieu). Bu nedenle o, sosyolojik bilgiyi gerektiren çalışmaya olanak tanımak üzere gruba ya da bireye atfedilen niteliklerle bağlantılıdır. Bu nitelikler, ne Bourdieu nun işaret ettiği gibi bireylerin kişisel vizyonu nu, ne de o ve Touraine nin her ikisinin de yapmakla suçlandıkları politik konuları desteklemelidir. Onlar, bir vakayı iyi inşa etmek le meşgul olmalıdırlar ki böylece bu durum, sosyolojinin açıklama görevini nesnel ilişkiler veya sosyal sistemin boyutları aracılığıyla pekiştirerek, o vakayı özel olmaktan çıkarabilsin. Bu nitelikler, sonuçta metodolojinin doğasına ilişkindir ve söz konusu olan fikri, grup veya birey olarak- iyi inşa edilmiş bir çalışma olarak sosyolojik bilginin getirdiği sınırlamalara teorik olarak cevap vermesi anlamında teorik bir temsiliyete dönüştürür. Dördüncü olarak, bu açıdan bakıldığında o, istatistikî temsiliyete kıyasla bu ikisi arasında meydana gelen herhangi bir karşıtlığa mahal vermeden, teorik ya da sosyolojik bir temsiliyetten söz edebilmemizi sağlar. Bu temsiliyet, sosyolojide alışılageldiği gibi, olasılık yasalarına dayandırılmaz, ancak bu durum, metodolojik niteliklerinin hakikaten bir fikrin iyi inşa edildiğini açıkça göstermeye haiz olduğu bir teorinin aracılığı sayesinde gerçekleştirilir. Onu net bir şekilde tanımlamak için deneysel yöntem ile bir karşılaştırması yapılabilir. Sonrakinde olduğu gibi, bu teori de, doğrulamaya uygun olan yeterli ayrıntıyı göz önüne sermesi şartıyla aksi ispatlanana kadar geçerliliğini korur. Bu teori, sosyolojik bilgiye kılavuzluk eden açıklamaya göre öncelik taşır. Beşinci olarak açıklama, toplumsal aktörlerin pratik bilgisinin anlaşılması esasına dayanır ki Bourdieu ya göre yorumlama ve açıklama tek ve aynı şeydir. Diğer bir deyişle, iyi inşa edilme, açıklamanın, sosyoloğun, sosyolojik bilginin

17 Sosyoloji, Sağduyu ve Nitel Araştırma Metodolojisi: Pierre Bourdieu ve Alain Touraine nin Konumu 299 yazımı aracılığıyla bunun kanıtını sunarak, doğru olarak yorumlamış olacağı bu pratik bilgiden meydana gelmesini gerektirir. İkincisi, anlayışın, teori sayesinde bir açıklama içerisine formüle edildiği ana etkeni iken, diğeri, bu çalışmanın tümünü hesaba katamamıştır. Onu oluşturan kurallar ve prosedürler eksiktir. Gerçekte, her ikisi de mevcuttur ancak açıkça formüle edilmemişlerdir. Eğer Galileo, kendi döneminde, eğik düzlem deneyini, kurallar ve prosedürler ile açıklayabildiyse, nitel yöntemlere daha fazla ağırlık verdiyse, neden sosyoloji de aynı şekilde yapamasın? Hatta daha da fazlası, bu makalede görüldüğü gibi, Bourdieu ve Touraine, bunun ilk unsurlarını sağlamaktadır. Notlar (*) Yrd. Doç. Dr. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Sosyolojisi A.B.D. Öğretim Üyesi. (**) Yrd. Doç. Dr. Gümüşhane Üniversitesi, SYO Sosyal Hizmetler Bölümü Öğretim Üyesi. (***) Bu makale, Jacques Hamel tarafından kaleme alınan, Canadian Journal of Sociology 22: (1997) de yayımlanmış olan, Sociology, Common Sense, and Qualitative Methodology The Position of Pierre Bourdieu and Alain Touraine nin Türkçe çevirisini oluşturmaktadır. Makale ye online olarak cjscopy/ articles/ Hamel. html adresinden ulaşılabilir. Makalenin kaynakçası aynen bırakılmış olup, çevirenler tarafından açıklama olarak verilen kısa notlar makale içerisinde (ç.n) ibaresiyle ifade edilmiştir. BİYOGRAFİK NOT: Jacques Hamel, Montreal Üniversitesi Sosyoloji Bölümünde profesördür. Mevcut araştırması, nitel metodoloji, sosyolojik epistemoloji ve disiplinlerarasılık üzerine odaklanmaktadır. O, bu konular üzerine, UNESCO nun prestijli dergisi Diogenus un yanı sıra International Social Sciences Journal, Social Science Information gibi dergilerde çok sayıda makalesini yayımlamıştır. O, Québec te Fransızca konuşanların ekonomisi üzerine çalışmasında olduğu gibi jenerasyonu ve 1964 sonrası jenerasyon üzerine de saha araştırmaları yürütmektedir. Kaynakça Amiot, Michel L intervention sociologique, la science et la prophétie. Sociologie du travail. 3: Bourdieu, Pierre The Algerians. Boston: Beacon Press. Bourdieu, Pierre L amour de l art. Paris: ditions de Minuit. Bourdieu, Pierre 1977a. Outline of Theory of Practice. Cambridge: Cambridge University Press. Bourdieu, Pierre 1977b. Reproduction in Education: Society and Culture. London-Beverly Hills: Sage Publications. (1970. La reproduction. Paris: ditions de Minuit). Bourdieu, Pierre The Inheritors: French Students and their relations to Culture. Chicago: University of Chicago Press. (1968. Les héritiers. Paris: ditions de Minuit) Bourdieu, Pierre Préface. in Paul Rabinow. Un ethnologue au Maroc. Paris: Hachette: Bourdieu, Pierre Homo Academicus. Cambridge: Polity Press-Blackwell. (1984. Homo Academicus. Paris: ditions de Minuit).

18 300 Toplum Bilimleri Temmuz (12) Bourdieu, Pierre et al The Craft of Sociology: epistemolgical preliminaries. New York: Walter de Gruyter. (1973. Le métier de sociologue. Paris: Mouton). Bourdieu, Pierre et al La Misère du monde, Paris: Seuil. Bourdieu, Pierre Préface dialoguée. in J. MaÓtre. L autobiographie d un paranoôaque. L abbé Berry ( ) et le roman de Billy, IntroÔbo. Paris: conomica: 3 8. Bourdieu, Pierre & Wacquant, LoÔc An Invitation to Reflexive Sociology. Chicago: Chicago University Press. (1992. Réponses. Paris: Seuil). Dubet, François Acteurs sociaux et sociologues. Paris: cole des hautes études en sciences sociales. Gagnon, Gabriel L intervention: place l acteur. in J.-P. Deslauriers Les méthodes de la recherche qualitative. Québec: Presse de l Université du Québec. pp Geertz, Clifford Thick Description: Toward an Interpretative Theory of Culture. in The Interpretations of Cultures; selected essays. New York: Basic Books. Geertz, Cliford Works and Lives: the anthropologist as author. Stanford: Stanford University Press. Giddens, Anthony The Constitution of Society; introduction of a theory of structuration. Berkeley: University of California Press. Maheu, Louis Les nouveaux Mouvements sociaux entre: les voies de l identé et les enjeux du politique in L. Maheu et A. Sales La recomposition du politique, Montréal: Presse de l Université de Montréal: l63-l92. Mayer, Norma L entretien sociologique selon Pierre Bourdieu. Analyse critique de La Misère du monde. Revue française de sociologie. XXXVI, 2: Touraine, Alain La conscience ouvrière. Paris: Seuil. Touraine, Alain Lutte étudiante. Paris: Seuil. Touraine, Alain. 1981a. Le Pays contre l tat. Paris: Seuil. Touraine, Alain. 1981b. The Voice and the Eye: an Analysis of Social Movements. New-York- Paris: Cambridge University Press- ditions de la Maison des sciences de l Homme. (1978. La voix et le regard. Paris: Seuil). Touraine, Alain. 1983a. Anti-nuclear Protest: the Opposition to Nuclear Energy in France. New-York-Paris: Cambridge University Press- ditions de la Maison des sciences de l Homme. (1980. La prophétie antinucléaire. Paris: Seuil). Touraine Alain. 1983b. Solidarity, the Analysis of a Social Movement. New York-Paris: Cambridge University Press- ditions de la Maison des sciences de l Homme. (1982. Solidarité. Paris: Fayard). Touraine, Alain The Worker s Movement, New-York-Paris: Cambridge University Press- ditions de la Maison des sciences de l Homme. (1984. Le mouvement ouvrier. Paris: Fayard). Touraine, Alain Qu est-ce que la démocratie? Paris: Fayard. Touraine, Alain Critique of Modernity. Cambridge: Blackwell. (1992. Critique de la modernité. Paris: Fayard). Touraine, Alain, Dubet, François. & Wieviorka, Michel Une intervention sociologique avec Solidarnosc. Sociologie du travail. XXIV, 3: Wieviorka, Michel L intervention sociologique. In M. Guillaume (Ed.), L tat des sciences sociales en France. Paris: La Découverte: