KATI ATIKLAR. Doç. Dr. Ali CEYLAN. Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

Transkript

1 KATI ATIKLAR Doç. Dr. Ali CEYLAN Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

2 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Katı Atık Kontrol Yönetmeliği ne göre Katı atık : Üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddeleri ve arıtma çamuruna denir. İri katı atık : Buzdolabı, çamaşır makinesi, koltuk gibi evsel nitelikli eşyalardan oluşan ve kullanılmayacak durumda olan çoğunlukla iri hacimli atıkları, Evsel katı atık (çöp) : Konutlardan atılan tehlikeli ve zararlı atık kavramına girmeyen, bahçe, park ve piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıkları, Arıtma çamuru : Evsel ve evsel nitelikli endüstriyel atık suların, fiziksel, kimyasal ve biyolojik işlemleri sonucunda ortaya çıkan, suyu alınmış, kurutulmuş çamuru, Kompost : Organik esaslı katı atıkların oksijenli veya oksijensiz ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddeyi,

3 Katı atık yönetimi, katı atıkların üretildikleri noktada biriktirilmesi, toplanması, nakledilmesi, işlenmesi, geri kazanımı ve uzaklaştırılmasıdır. Bir insan biyolojik ihtiyaçlarını karşılamak için günde kg atık üretir. Günlük giyinme, barınma, yol araba vs ihtiyaçlar dikkate alınırsa ülkenin gelişmişlik derecesine göre 20 kg a kadar çıkabilir. Çöp miktarını ve içeriğini endüstrileşme, kentleşme, gelenek, görenek, mevsim, yaşam düzeyi, eğitim vb. durumlar etkiler. Diyarbakır da çöp depolama alanına günlük 800 ton civarında katı artık dökülmektedir.

4 KATI ATIKLAR, KAYNAKLARINA GÖRE; ENDÜSTRİYEL KATI ATIKLAR : endüstriyel faaliyetler sonucu oluşan katı atıklardır. (sanayii üniteleri, atölyeler, maden arıtma ünitelerinden hammaddenin işlenmesi sonucu ortaya çıkan atıklar) KENTSEL KATI ATIKLAR : Kentlerde oluşan evsel, işyeri ve hastanelerden gelen atıklardır. KIRSAL KATI ATIKLAR : Çoğunlukla evsel ve hayvansal atıklardır. İNŞAAT VE HAFRİYAT ATIKLARI: Toprak, yıkılan bina molozları,

5 ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİSİ Katı atıkların yokedilmesi hem sağlık hem de estetik nedenlerle zorunludur. Katı atıklar sinekleri, kemiricileri, hamam böceklerin (vektör) üremesi başıboş kedi, köpek gibi hayvanları çeker ayrışma sırasında pis koku oluşur. Kontamine oldukları taktirde patojen mikroorganizmaları ve parazit ihtiva edebilirler. Çöplerin tekniğine uygun bir şekilde uzaklaştırılmamaları halinde halk sağlığı ile ilgili problemler ortaya çıkar. Katı atıklar yoluyla en az 20 tip hastalığın taşınıp bulaştığı bilinmektedir.

6 Çöplerin kontrolsuz bir şekilde dökülmesi - vahşi depolama sisteminin olumsuz sonuçları: Görüntü ve çevre kirliliği oluşturmaktadır. Rüzgarın da etkisiyle kalkan toz hava kirliliği oluşturmaktadır. Çöplerden oluşan metan gazı patlama riski ve yangınlara neden olmaktadır. Çöplerden çıkan karbondioksit, amonyak ve hidrojen sülfür bitki ve diğer canlıları olumsuz etkiler. Çöp sızıntı suları yer altı ve yerüstü sularını kirletmektedir. Çöpler fare, sinek ve diğer zararlılar için üreme yeri olmaktadır. Çöp kaymaları oluşmaktadır.

7 KATI ATIKLARIN YOK EDİLMESİ VE UZAKLAŞTIRILMASI Evsel katı atıkların toplanması Katı atıkla mücadelenin en pahalı kısmıdır. Giderin % 80 i bu basamakta olmaktadır. Toplama işi başlangıçta iyi yapılırsa sonraki kısımlar daha iyi ve daha ucuz olur. Evlerde ayrıştırma ile başlanmalıdır. Evlerde ve sokaklarda farklı renkli torba ve bidonlarda toplamak. Organik maddeler Kağıt ve ambalaj maddeleri Metal ve camlar

8 Katı Atıkların Biriktirilmesi Katı atıkların geçici bir süre için biriktirildiği yerlerde, toplama süreleri arasında bu atıkların muhafaza edileceği yeter sayı ve kalitede kaplar sağlanmış olmalıdır. Kaplar, su geçirmez, paslanmaya karşı dayanıklı ve kapakları yangına neden olmayacak şekilde kapanmış olmalıdır. Konutların önlerindeki evsel atıklar için kullanılan kaplar lt. arasında olmalı, bu kapların hacim ve ağırlıkları çöp işçilerine güçlük vermeyecek şekilde olmalı ve ağırlığı tercihan 35 kiloyu geçmemelidir.

9 İçleri plastikle kaplanmış çöp kutuları kolaylıkla temizlenmesi, kokuları yaymaması ve haşeratın çoğalmasına meydan vermeyişi yönünden tercih edilir. Çöplerin kutular içine yerleştirilen torbalarda biriktirilmesi de belediye işçilerinin işini basitleştirip hızlandırması yönünden yararlı olacaktır. Islak mutfak ve ev atıklarının biriktirildiği çöp kutuları özellikle yaz aylarında günlük olarak temizlenmelidir.

10 Çöp Toplamada zamanlama Çöpler iş yeri otel ve lokantalarda her gün toplanmak zorundadır. Kamuya açık yerlerin çöplerinin de günlük toplanması sağlanmalıdır. Yerleşim yerlerinin çöplerinin yazın haftada iki kez ve kışın ise haftada bir kez toplanması zorunludur. Gecekondu bölgelerinde en az haftada iki kez çöp toplanmalıdır. Toplanan çöpler küçük araçlarla ara istasyonlara getirilir Burada en fazla bir gün tutulmalıdır. Ara istasyondan büyük tonluk araçlarla depolama sahasına götürülür.

11 Katı atık aktarma ara istasyonu

12 KATI ATIKLARIN YOK EDİLMESİ Genel olarak katı atıkların yok edilmesi üç şekilde yapılmaktadır. Komposto Metodu. Gömme Metodu, Yakma (incineration) ve 1. Komposto işlemi : Çöpte bulunan organik atıkların ılık ve nemli bir ortamda saprofit organizmaların etkisiyle ayrıştırılarak gübre haline getirilmesi işlemidir. Geniş bir alan gerektirdiğinden uygulanması güç ve pahalıdır.

13 2. Düzenli Depolama ve gömme : En uygun yöntem gömme yöntemidir. Ucuzdur. Etkindir. Ayırma işlemi zorunlu değildir. Ayırma yapılmaksızın gömme yapılabilir. Personel ve araç eklenmesiyle kapasite kolayca artırılabilir. Çöplük alanının sonradan park, oyun ve gezinti yeri haline getirilmesi, hatta havaalanı yapılması da mümkündür.

14 DEPOLAMA YÖNTEMİ KATI ATIK DEPOLAMA YERİNİN SEÇİMİ kısa ve uzun dönemde yer altı suyunun kirlenmemesi. evsel ve endüstriyel atıkların depolanmasında ve depo yerinin seçiminde göz önüne alınması gereken en önemli noktadır. depo yeri geçirimsiz bir tabaka üzerinde olmalıdır. Ya da geçirimsiz bir katman ile kaplanmalı, sızıntı suları bir kanal aracılığı ile toplanıp arıma sistemine verilmelidir. Depolama yerinin yeterli büyüklükte olması gerekir. en az 1-2 yıl gereksinime yetecek büyüklükte olmalıdır.

15 Yakma Yöntemi : Çöplerin yakılması pahalı bir yöntemdir. Optimal ısı gerekir. Yakma C arasında yapılmalıdır. Ancak bu ısı değerlerinde yakma sağlanırsa sinek ve kemiricilerin üremesine olanak sağlayacak organik maddeler yok edilebilir. Daha yüksek ısı ve teknolojisi yetersiz fırınlar kömürleşmeye neden olur. Organik kömürler kemiricilerin beslenmesine elverişli niteliktedir. Yakma ünitelerinin yakınlarındaki tavuk yumurtalarında yüksek miktarda DİOKSİN bulunmuştur. KanseroJen bir maddedir. (IARC ye göte grup 1 karsinojen) Baca gazları hava kirliliğine neden olmaması için özel filtrelerle süzülerek atmosfere verilmelidir.

16 TEHLİKELİ ATIKLAR : Miktar, konsantrasyon veya fiziksel, kimyasal veya enfeksiyöz özellikleri nedeniyle: Mortalite artımına neden olan veya önemli boyutlarda katkıda bulunan, Ciddi, geri dönüşümü olmayan hastalıklar yapan Uygun biçimde işlenip, depolanıp, taşınıp veya yok edilmediği durumlarda insan sağlığı veya çevre için zararlı olabilme potansiyeline sahip atıklara veya atık bileşimlerine tehlikeli atık denmektedir.

17 Eğer bir katı atık: 1. Yanıcı ve parlayıcı 2. Korozif 3. Reaktif 4. Toksik özelliğe sahipse bu katı atık tehlikeli atık sayılmaktadır. Günümüzde zararlı atıkların güvenli ve ekonomik biçimde yokedilmesine yönelik uygulamalar en önemli çevresel sorunlardan birisini oluşturmaktadır. Basel sözleşmesi bu tür atıkların uluslar arsı düzeyde kontrolünü sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

18 Bazı endüstri ve uygulama alanları ve ortaya çıkan Tehlikeli atıklar: 1. Kimya sanayii: Bu sanayiden kuvvetli asit ve bazlar, solventler, reaktif atıklar çevreye verilebilir. 2. Metal endüstrisi: Ağır metaller boya atıkları, kuvvetli asit ve bazlar, siyanürlü atıklar, ağır metal içeren kalıntılar. 3. Temizlik maddeleri ve kozmetik üretimi: Ağır metal tozları, yanabilen ve parlayabilen maddeler, yanabilen solventler, kuvvetli asit ve bazlar.

19 4. Mobilyacılık: Solventler, yanabilen maddeler 5. İnşaat endüstrisi: Yanabilen boya atıkları, solventler, kuvvetli asit ve bazlar. 6. Taşıt onarım ve bakım atölyeleri: Ağır metal içeren boya atıkları, yanabilen atıklar, kullanılmış kurşun piller ve bataryalar, akü kalıntıları, solventler.

20 7. Matbaacılık endüstrisi: Ağır metal çözeltileri, atık mürekkepler, solventler, elektro kaplama atıkları, ağır metallar içeren mürekkep çamuru 8. Kağıt endüstrisi: Ağır metaller içeren boya kalıntıları, parlayabilen solventler, kuvvetli asit ve bazlar, 9. Deri işleme atölyeleri: Toluen ve benzen

21 14 Temmuz 2005 TARİH ve I25755 SAYI RESMİ GAZETEde yayınlanan tehlikeli atıkların kontrolü yönetmeliği tekrar düzenlenmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, tehlikeli atıkların, üretiminden nihai bertarafına kadar; İnsan sağlığına ve çevreye zarar vermeyecek şekilde Üretiminin, taşınmasının ve kontrolünün sağlanması, İthalinin yasaklanması ve ihracatının kontrolü, ve gerekli teknik ve idari standartların sağlanmasıdır.

22 Tıbbi atıklar Tıbbi atıklar özellikle tıbbi atıklarla çalışan sağlık personeli açısından tehlikeli atıklardır. Tıbbi atıklar genellikle iğne ve plastik şırıngalar dahil enfekte materyalle bulaşık olma olasılığına sahip atıklardır. Bulaşık materyalle kısa sürede temas eden sağlık personelinin önemli ve tehlikeli hastalıklara yakalanma riski bulunmaktadır.

23 Hastanelerde mevcut servislere bağlı olarak ortaya çıkan başlıca atıklar aşağıda sıralanmıştır. Ameliyathanelerden çıkan atıklar, doku ve organ parçaları Mikrobiyoloji lab. da patojen kültür ve stokları Enfeksiyonlu hastalardan gelen atıklar diyaliz donatımı ve benzeri Kan ve irin bulaşmış pansuman malzemesi, gazlı bez, pamuk, sargı, yara bandı, çamaşır vb. Doğum servislerinden gelen organ atıkları Kan ve serum setleri Kullanıp atılan plastik enjektörler, bistüri vb kesiciler, Enfeksiyonlu veya patojen aşılanmış deney hayvanlarının atıkları ve kadavraları Kullanım tarihi geçmiş ilaçlar ve zararlı grubuna giren kimyasal maddeler Radyoaktif atıklardır.

24 Hastane atıklarının hastane dışına çıkmadan önce patolojik etken taşıma riski olanlar buhar sterilizasyonu yada özel fırınlarda yakılarak zararsız hale getirilmesi zorunludur. Hastane içerisinde hastane atıklarının biriktirilmesine yönelik ara biriktirme yerleri çok sakıncalıdır. Hastane atıklarında özel işlem görme zorunluluğu olan en önemli atık enjektörlerdir. Bunların kapağının kapatılmaya kalkışılmaması gerekir. Doğrudan sert duvarlı bir kutuya atılmalı, daha sonra bu kutu toprağa gömülmelidir.

25 Tıbbi atıkların evsel atıklardan ayrıştırılarak toplanması, geçici depolanması, taşınması ve yok edilmesi Çevre Bakanlığı tarafından yayımlanan sayılı Tıbbi Atıkların Kontrolu Yönetmeliği ne göre yapılır. Ünite içinde atıkların ayrıştırılarak toplanması ve geçici depolanması görevi sağlık kuruluşlarına, bu atıkların taşınması ve yok edilmesi işi belediyelere verilmiştir. Denetim sorumluluğu ise Çevre Bakanlığı nca yürütülmektedir.

26 İl Çevre Müdürlüğü verilerine göre Diyarbakır da sağlık kuruluşlarından kaynaklanan günlük tıbbi atık miktarı 5-6 ton civarındadır.