KATI ATIK ve KONTROLÜ

Transkript

1 ÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠNE GĠRĠġ DERS NOTLARI KATI ATIK ve KONTROLÜ Dr. Orhan CERİT

2 Herhangi bir iģlem sonucu ortaya çıkan ve uzaklaģtırılması (bertaraf edilmesi) gereken her türlü materyale (malzemeye) ATIK denir

3 Atıklar çok çeģitli bileģimlerde olabilir

4 Atıklar çok çeģitli ortamlarda ve çok çeģitli bileģimlerde karģımıza çıkabilir.

5 Pek çok doğal kaynak kullanılamaz hale gelebilir

6 Atıklar su ortamlarını da etkileyebilir

7 Atıklar her zaman istenmeyen olumsuz etkilere yol açabilir.

8 KATI ATIK KAYNAKLARI Kentsel atıklar Evler Bağ ve Bahçeler Şehir atıkları Pazarlar ve haller Mezbaha Parklar Cadde ve sokak Hastane Atıkları Sanayi atıkları Çeşitli endüstriyel kuruluşlar ve enerji santralleri Hafriyat ve Enkaz Ürünleri İnşaat işleri ve kazıları Madencilik faaliyetleri Doğal afet sonucu yıkımlar v.b.

9 Atıklar halk sağlığını doğrudan veya dolaylı yollarla etkileyebilir. Fare, sinek ve çeşitli böceklerin üremeleri için elverişli ortamlardır. Atmosfere çeşitli bozunma ürünü gazlar bırakılır. Sızıntı sular vasıtasıyla yer altı ve yer üstü suları kirlenebilir. Çeşitli zehirli veya radyoaktif atıklar doğrudan olumsuz etkiler oluşturabilir. Kontrolsüz ve illegal (kanunsuz) yollarla atık bertarafı (yakma, harç katkısı olarak kullanım, çeşitli ortamlara rastgele atma, atık ihracı/ithalatı) önlem alınmasını önlediği için uzun vadede çok tehlikeli sonuçlara neden olabilir.

10 Atık kontrolünde toplum duyarlılığı önemlidir.

11 Atıkların, düzenli ve kontrollü bir Ģekilde uzaklaģtırılması zorunludur.

12 ATIK PLANLAMASI 1. Atıkların kaynaklarına göre sınıflandırılması (sanayi, ev ve/veya diğer kaynaklar) ve ön tedbirler 2. Toplama ve taşıma süreçlerinin planlanması, geri kazanım 3. Değerlendirme veya etkisiz hale getirerek depolama

13 KAYNAKLARINA GÖRE ATIKLARIN PLANLAMASI Atıkların bileşimlerinin ve miktarlarının belirlenmesi ve buna göre toplama taşıma süreçleri ile geri kazanım süreçlerinin planlaması açısından önemlidir. Ev atıklarında genel olarak gıda atıkları ile, kağıt, cam, plastik, tekstil, metal, ahşap v.b. Türü atıklar ile soba ve kalorifer külleri yer alır. Küller her zaman problem oluşturur (Çöp hacmini artırır, sıcak kül toplama kaplarına zarar verir v.b.) Sanayi atıkları genel olarak ilgili kuruluşun sorunluluğu altındadır. Ancak, küçük işletmelerin atıkları yerel yönetimlerce toplanmak durumundadır. Gerek ev atıkları gerekse sanayi atıklarında geri kazanım mümkünse kaynakta planlanmalı ve yapılmalıdır.

14 Toplama ve taşıma süreçlerinin planlanması, geri kazanım Katı atık kontrolünde en büyük maliyeti toplama ve taşıma süreçleri oluşturur. Bu kapsama, işçilik ücretleri (araç sürücüleri, çöp işçileri), demirbaş giderleri (toplama kapları ve konteynırları, kamyon, traktör, dozer v.b. gibi araçlar), servis hizmetleri (akaryakıt, bakım-onarım, enerji v.b.) girer. Özellikle toplama işlemi için toplama kaplarının satın alınması veya imalatı ile çöp taşıma araçlarının çok iyi planlanması ilk yatırım maliyeti açısından önem taşır.

15 Çeşitli çöp toplama kabı örnekleri

16 Çöpün düzenli alınmaması veya alınma aralığıyla uyumsuz biriktirme konteynerleri tahsisi, istenmeyen sonuçlara neden olur

17 Hafriyat Taşıyıcılar

18 Büyük hacimli çöp konteynırı

19 Otomatik yükleme/boşaltma sistemli ve sıkıştırmalı çöp toplayıcı/taşıyıcı

20 Otomatik yükleme/boşaltma sistemli ve sıkıştırmalı çöp toplayıcı/taşıyıcı

21 Otomatik yükleme/boşaltma sistemli ve sıkıştırmalı çöp toplayıcı/taşıyıcı

22 TaĢıma maliyetini azaltabilmek için çok daha fazla atığı bir defada götürebilecek büyük araçlar kullanılabilir. Transfer istasyonuna küçük araçlarla getirilen atıklar buradan, daha büyük araçlarla depolama sahasına taģınabilirler.

23 Şematik bir Aktarma İstasyonu Kaynak :

24 KENT Çöp işleme tesisi veya ara transfer istasyonu Döküm yeri / depolama

25

26 Çöp Presleme (sıkıştırma) yöntemleri

27 Gerektiğinde çöpler imhaya (veya depolamaya) götürülmeden önce geri kazanım yapılabilir. Geri kazanım; 1. Kaynakların israf edilmemesi ve tekrar değerlendirilmesi, 2. Atılacak (depolanacak veya yakılacak vb) çöpün miktarının azaltılması 3. Çöp toplama ve bertaraf etme masraflarının kısmen karģılanması, (yani kar amacıyla değil, genel toplam maliyeti düģürmek) amacıyla yapılır.

28 Atık kumbaraları ile kaynakta geri kazanım yapılarak, geri kazanım maliyetleri de azaltılabilir.

29 Bir plastik işleme tesisi

30 Öğütme Mamül plastik ham madde

31 Şematik bir geri kazanım tesisi

32 Organik maddeler de humuslaştırılarak geri kazanılabilir

33 HumuslaĢtırma ile kompost (gübre) yapmak için gerekli iģlemler: 1. Organik çöpün ayıklanması/zenginleģtirilmesi (Otomatik, mekanik veya el ile ayıklama) 2. Organik kısmın öğütülmesi 3. HumuslaĢtırma (Organik bozunmaya uğratma- Açıkta veya humuslaştırma tanklarındagerektiğinde katkılar eklenerek)

34 Organik Maddelerin işlenmesi

35 Organik Maddelerin işlenmesi

36 HUMUSLAġTIRMA TANKLARI

37 ÇeĢitli bitkisel atıklar da diğer organikler gibi humuslaģtırılarak geri kazanılabilir

38 Kaynak : İSTAÇ, 2003, İSTAÇ A.Ş. Kitapçığı, İstanbul

39 Bitki artıklarının toplanması

40 Bitki artıklarının toplanması

41 Bitki artıklarının işlenmesi

42 Bitki artıklarının işlenmesi ve Stoklanması

43 ÇÖP İnorganikler depolama sahasına veya çöp işleme tesisine Ayırma Ünitesi Organik maddeler Öğütücü HUMUSLAŞTIRMA ünitesi, ph, ısı, nem, katkı maddeleri Ambalaj Geri Kazanım Sistemi Temel Süreçleri

44 2000 yılı ABD de geri kazanılan materyal içeriği % dağılımı

45 Değerlendirme veya etkisiz hale getirerek depolama, yakma veya piroliz (oksijensiz yakma)

46 Klasik Çöp Yakma Teknolojisi

47 ġematik bir atık yakma ünitesi

48 Atıklar, Atık yakma tesislerinde de bertaraf edilebilirler

49 Bir atık yakma tesisi

50 Bir çöp işleme, geri dönüşüm ve atık yakma tesisi

51 ATIK YAKMA TESİSLERİ İLE İLGİLİOLARAK, BAZI TOPLUM KURULUŞLARINCA, ÇEŞİTLİ OLUMSUZLUKLAR DA ÖNE SÜRÜLMEKTEDİR. Bu görüģlere göre: Kaynak :

52 Piroliz; Çöp yığınları içindeki cam ve metal gibi inorganiklerin ayrılmasından sonra geriye kalan organik maddelerin; oksijensiz ortamda ısıtılarak gaz, sıvı yakıt ve kömüre dönüştürülmesi işlemidir.

53 Piroliz tesisi akış diyagramı Kaynak :

54 Piroliz iģlemi; demir-çelik endüstrisi veya kimya endüstrisinde kullanılan, yüksek sıcaklığa, klorit ve sülfitler gibi aģındırıcı gazlara dayanıklı bir yapıya sahip fırınlarda yapılmaktadır. Atıklar fırının üst kısmından fırına atılır. Fırının sıcaklığı aģağıya doğru arttığı için atıklar aģağıya kaydıkça erirler ve atıkların yapısında bulunan gazlar açığa çıkar. OluĢan bu gazlar yükselerek fırının üst kısmından dıģarı çıkarlar.çıkan gazı külden arındırmak ve nemini almak için Gaz Temizleme Üniteleri kullanılır. Diğer atıklar fırının dip kısmında erimiģ olarak birikir. ErimiĢ bu malzeme, su kullanılarak ayrıģtırma tanklarına gönderilir. AyrıĢtırma tankında, istenmeyen maddelerden (metallerden) arındırılan malzeme yüksek vasıflı karbon (Kok Kömürü) olarak değerlendirilir. Kaynak :

55 Çöp depolama iģlemleri; düzensiz depolama veya düzenli depolama olarak iki türlü yapılabilir.

56

57 Çöp yayma ve sıkıştırma araçları

58 Çöp yayma ve sıkıştırma araçları

59 Termik santral külleri

60 Gevşek ve gecirimli zemin örneği

61 Bir Termik santral külleri depolama alanı

62 Bir Düzenli depolama sahası

63 Bir Düzenli depolama sahası

64 Çöp taşıma araçları Bir Düzenli depolama sahası

65 Çöp yayma ve sıkıştırma araçları Bir Düzenli depolama sahası

66 Çöp yayma ve sıkıştırma araçları Bir Düzenli depolama sahası

67 Çöp depolama alanının belirlenmesinde ve alternatiflerin değerlendirilmesinde dikkat edilmesi gereken temel hususlar 1. Drenaj sorununun çözümü (Su kaynakları ve yer altı suyu ile ilişkiler, sızıntı suyu kontrolü, sel ve su baskını riski v.b.) 2. Etkin rüzgar durumu (Hakim rüzgar yönleri, süre ve şiddetleri, çöp döküm alanı ve kentin göreceli konumları) 3. Kente Uzaklık 4. Depolama kapasitesi 5. Değerlendirilebilirlik ve kontrol

68 Çöp depolama alanının belirlenmesinde ve alternatiflerin değerlendirilmesinde dikkat edilmesi gereken temel hususlar geniģletilerek daha hassas kriterler ortaya konulabilir. YerleĢim birimlerine uzaklık, Havaalanına uzaklık, Ġçme ve kullanma suyu ile su toplama havzaları arasındaki iliģki, Çevredeki yeraltı suyu hareketi, Jeolojik, jeoteknik ve hidrojeolojik yapı, Tektonik yapı, Kırık ve çatlaklı bölgeler, Sel, çığ, heyelan ve erozyon bölgeleri, Çevredeki trafik ve ulaģım yollarının durumu, Hakim rüzgar yönü, Sulak alanlar, TaĢıma mesafesi, Sahanın toplam depolama kapasitesi, Sahanın çevreden görünüģü, Kaynak :

69 Bu hassas kriterler göz önüne alındığında: Katı Atık döküm sahaları, en yakın yerleģim birimine en az 1000 metre mesafede olmalıdır. Havaalanına en az 5000 metre uzaklıkta olmalıdır. Ġçme, kullanma ve sulama suyu temin edilen yeraltı ve yerüstü sularını koruma bölgelerinde inģa edilmemelidir. Deprem bölgelerinde fay üzerinde inģa edilmemelidir. TaĢkın riskinin yüksek olduğu yerlerde, çığ, heyelan ve erozyon bölgelerinde inģa edilmemelidir. Sulak alanlarda hiçbir Ģekilde inģa edilmemelidir. ġehircilik açısından, Katı Atık depolama sahaları hakim rüzgar yönünde inģa edilmemelidir. Kurulan tesisin konumu, imar planında belirtilerek, iģletmeye kapatıldıktan itibaren en az 40 yıl yerleģime açılmaması sağlanmalıdır. Depolama sahası en az 10 yıllık ihtiyaca cevap verecek kapasitede olmalıdır. Kaynak :

70 Tüm bu kriterlerin değerlendirilmesinde ve uygulanmasında en önemli iki unsur, FĠNANS (maliyet) ve ÇEVREYE ETKĠ dir. Bazen, yerel yönetimlerce, sınırlı bütçe olanakları nedeniyle, katı atık uzaklaģtırma ve bertarafı projelerinde, maliyet öncelikle göz önünde tutulabildiği için, çevresel açıdan istenmeyen olumsuzluklara neden olabilmektedir.

71 Düzenli depolama tesisi örneği Kaynak :

72 Düzenli depolama tekniği uygulaması

73

74 Çöp depolama alanlarında sızıntı suyu Drenaj: drenajı önemlidir. Drenaj bir akıtma (isale) olup dreyn tabakasına (katmanına) sızan suların toplanması ve atılması için çeperi geçirgen borulardan meydana gelir. Diren (Dreyn) tabakası (katmanı): Sızan suları toplayıp akıtan filtre özellikli geçirgen bir tabakadır. Koruma tabakası (katmanı) : Zemin sızdırmazlığının zarar görmemesini ve hasara uğramamasını sağlayan bir tabakadır

75 Çöp sahası tabanına geotextil (zemin örtüsü) uygulaması

76 Çöp sahası tabanına geotextil (zemin örtüsü) uygulaması

77 Depolama alanı Taban Tip Ġzolasyon Kesiti Kaynak :

78 Depolama alanı Tabanı Ġzolasyon ve drenaj sistemi Kesiti

79 Örnek Bir Katı Atık Düzenli Depolama Sistemine Ait Prensip Şeması Kaynak : İSTAÇ, 2003, İSTAÇ A.Ş. Kitapçığı, İstanbul

80 Gaz Drenajı

81

82

83 Kemerburgaz İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kemerburgaz Depolama tesislerinde ve Bursa çöp depolama tesislerinde deponi gazından elektirk enerjisi üretimi yapılmaktadır.

84

85 Tehlikeli atıklar ayrı bir önem taşırlar

86

87 Radyoaktif atıklar

88 Radyoaktif atıklar Eski bir nükleer silah deneme alanında oluşturulmuş radyoaktif atık geçici stok sahası

89 Radyoaktif atık depolama ve sürekli gözlem sistemi

90 DOĞAYLA DOST OLUNUZ