EKONOMİ BiLİMİNDE DÖNÜŞÜMÜN NOBEL EKONOMİ ÖDÜLLERiNE YANSIMASI

Transkript

1 Ekonomik Yaklaşım, Cilt: 19, Sayı: 66, ss EKONOMİ BiLİMİNDE DÖNÜŞÜMÜN NOBEL EKONOMİ ÖDÜLLERiNE YANSIMASI Mustafa ALTINT AŞ 1 Baki DEMİREL 2 Deniz GÜVERCİN 3 EmreAKSOY 4 Cüneyt SEVİM 5 İbrahim GÜNA YDIN 6 Özet Ekonomi. doğal bilimler kadar kesin neden sonuç ilişkilerine dayanmamaktadır. Aynca bü-hirinden çok fork/ı yöntemlerin tartışılmasına da açıktır. Araştırılan dünyanın ve insan ilişkilerinin de sürekli bir değişim içinde bulunması, birliğinde tartışılan yöntemlerin de sürekli farklılık göstermesi sonucunu getirmiştir. Nobel Ekonomi Ödüllerinin 39 yıllık tarihi incelendiğinde. matematiksel yöntemlerin ağır/tk/ı knllanıldığı çalışmaların dahafazla ödül aldığı görülmektedir. Bu durum, "bilimsel çalışmaların yörüngesini etkilemekte midir?", "Egemen görüş olan Neoklasik Ekonomiyi daha da güçlendirmekte midir?" Ayrıca, "bu iki gelişme birbirini besleyen ve karşılıklı işleyen bir süreç oluşturmakta mıdır~" soru/arım. yöntemsel tartişmalar eşliğinde akla getirmektedir. Bu çalışmamrzda, ekonomi biliminin tanımlamak ve çözümlernek zorunda olduğu ekonomik konu ve sorunlara bağlı olarak çeşitlenen görüşleri. Nobel Ekonomi Ödülü çerçevesinde incelemek istedik 'li yıllarda bu alanda verilen 1 Prof. Dr. Gazi Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Bölümü, Bölüm Başkant 2 Araştırma Görevlisi, Gazi Üniversitesi, i.i.b.f., İktisat Bölümü 3 Araştırma Görevlisi, Gazi Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Bölümü 4 Araştmna Görevlisi, Gazi Üniversitesi, i.i.b.f., İktisat Bölümü.l Doktora Öğrencisi, Gazi Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Bölümü 6 Doktora Öğrencisi, Gazi Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Bölümü

2 120 Mus~f" ALT/NT~'- B"kl Dt.'MİREL- De ni; GÜVt:RCİ. 11,'- Emre AKS Ot' Cürıeyr SEVİM -ibrllhim GliNAl'DJN ödül/ere konu olan ekonomistler ile bunların ödüle konu kilınan ça!rşmalarmt irdeleyerek, ekonomi biliminin hangi yöne yöneldiği üzerine projektör tutmak ist~voruz. Anahtar Kelime/er: Ekonomide Dönüşüm, Nobel Ekonomi 6dülleri AFFECT Of ECONOMIC SCIENCE CONVERSION ON NOBEL ECONOMIC PRIZE Ahstract There is not a certain casual re/ations in eceonomics as it is in natural sciences. Furthermore, it is open to discuss quite different methods. Since the world and human relations are in a continuous change, the discussing methods alsa vary continuously. As the 39-year-period of Nobel Economy Prize is viewed, the studies which mathematical methods are heavi/y used seemed to be more appropriate fort The Nobel Prize. "Does it affect the guiding line of scientific studies?". "Does it strengthen The Neo- classica/ Economics which is already dominant conception? ". Furthermore, "Do both situations compose a mu tual process?" These are the questions that come to mind a/ong with methodica/ discussions.. In this study, we wanted to examine the opinions within the term of Nobel Prize, which vary according to the subjects and problems that economics has to determine and resolve. W e want to throw a light on which way the economics tend to go as we consider the economists and the ir studies who won The Nobel Prize in Keywords: Nobel Economy Prize, Economies Path, I. GİRİŞ Batının ekonomik düşünce geçmişini, Batı Düşüncesinin beşiği sayılan eski Yunana kadar götiirmemiz mümkündür. insanoğlu, çevresinde varolan madensel, hayvansal ve bitkisel doğadan ayrıcalıklı ve üstün bir gerçeklik olduğunun ayırdına, Milaltan önce I O.yüzyılda, Atina'da varınıştır. Üstiinlüğünün, ayrıcalıklı olmasının kökeninde, eski Yunanda politik bir yaşama sahip olması bulunmaktadır. Bu nedenle de eski Yunanda insanlar kendilerini, bir toplumun üyeleri olarak görmüşlerdir. Eski Yunanlılarda ekonomik yaşam, ister aile yaşamının, ister.site yaşamının belli bir görünüşünden başka bir şey değildi. Eski Yunanlı düşünürler, politik yaşamı incelerken, ekonomik örgütlenmeye de eğilınişler, örneğin ınülkiyetten,

3 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonomi ijdiji/erine Yamıması 121 paradan ve ticaretten söz etmişlerdir. Bütün bunlar, dün de olduğu gibi, günümüzde de ekonomik düşünceyi anlamamızda katkıda bulunmuştur. Ortaçağ düşüncesi, kilise ve doğaüstü olanın üstünlüğünü savunurken, IS.yüzyıldan başlayarak, kilisenin ve doğanın üstünlüğüne ilişkin düşüncelerden bağımsızlık belirmeye başlayacaktır. Üstünlük anlayışında, devlet ve zenginliğin mutlak değeri öne çıkacaktır. Merkantilistler ticaret kapitalistlerinin, Fizyokrasİ Okulu ise, tanm kapitalistlerinin görüşlerinildüşüncelerini yansıtan okullar olarak ortaya çıkmıştır. Ekonomik konu ve sorunların bilimsel yöntemle, sistemli bir biçimde açıklanması ile bilim olarak ortaya çıkışı, A.Smith ile olmuştur. Klasik Ekonomi Okulunun temsilcileri, yeni yükselen sanayi kapitalistlerininf burjuvazisinin görüş ve düşüncelerine göre, ekonomik işleyişi ve düzeni biçimiemek istcmişlerdir. Söz konusu okullar, zenginliğin kaynağına ilişkin düşüncelerine bağlı olarak, devlet müdahalesinin yanında ya da karşısında yer almışlardır. Özen gösterilir ise, bu çalışmada, hem Merkantilistleri, hem Fizyokrasİ Okulu'nu, hem de Klasik Ekonomi Okulunu, kimlerin çıkanna yönelik bir düzen olduklarını "kapitalist" sözcüğü ile resmetıneye çalıştığımız anlaşılacaktır. Her üç okul da, ister ticaret, ister tarım ve isterse sanayi ön takısını almış olsun, "kapitalist" sınılin çıkarlarına ilişkin ilkeler, kurallar ve kurumları önerınişlerdir. Merkantilistlerin serveti, değerli ınaden miktan ile tanımlamaları, bu değerli madenin birikimini sağlayacak bir ınüdabaleci dış ticaret politikası önerme ve uygulamalannın nedeni olmuştur. Tarım kapitalistlerinin sözcüleri diye tanımlanabilecek Fizyokrasİ Okulu ise, bu kez devlet karışırnma karşı çıkınışlardır. Aynı tutumu, sanayi kapitalistlerinin sözcüleri/ savunınanları olacak Klasik Ekonomi Okulu'nda da görmekteyiz. Klasik Ekonomi Okulu, görünmez el/piyasa mekanizmasılfiyat mekanizmasının aksamaksızın işleyişi ile ekonomik dengelerin kendiliğinden sağlanacağını ileri sürmüşler, bu nedenle de ekonomik işleyişe devlet kanşımına, dengelerin doğal işleyişini bozacağı düşüncesi ile karşı çıkınışlardır. Demek ki, devlet müdahalesine yandaş ya da karşıt olmanın, ekonomik sınıfa özgülenmesini haklı kılacak bir neden yoktur. Yani, "kapitalistler devlet karışırnma karşıdırlar", "sosyalistler/ komünistler devlet karışırnma yandaşdırlar" biçiminde bir genelierne yapmanın yanlışlığının altını çizmek isteriz. Örneğin, bunu 1900'lü yıllara bakarak anlıyoruz. I 929 Dünya Ekonomik Bunalımının neden olduğu ekonomik ve toplumsal yıkımın altından kalkmak için Keynes tarafından önerilen yöntem, devletin ekonomik yaşama, etkin olarak katılımı olmuştur. Keynes, sosyalist dünya görüşüne sahip biri değildir. Klasik Ekonomi Okulu'ndan yalnızca, denge konusunda ayrılmaktadır. Klasik Ekonomi Okulu kendiliğinden, görünmez el tarafından gerçekleştirilen dengenin "tam istihdam dengesi" olduğunu ileri sürerken, Keynes, 1936'da, 1929 Büyük Ekonomik

4 122 Mu.çttı.fu. ALTINTAŞ- Buki DEMIREL- lhniz Gi)VERCIN- J:'mre AKÇOf- Cii11eyt Sf.'l'iM -ibruhim GfJı\'A l'din Bunalımın gözler önüne serdiği gerçek karşısında, dengenin ''eksik istihdam dengesi" olduğunu müdahalesinin gerekliliğinin altını çizmiştir. savunarak, tam istihdam dengesine varahilrnek için devlet Herhangi bir ekonomik sorun, varolan kuramca açıklanamıyor ve çözüme kavuşturulamıyorsa. yeni kurarn ve çözümler kendisini ortaya çıkarmaktadır. 1970'li yıllarda yaşanan ve Keynesyen Okulun yanıt bulamadığı "durgunluk içinde enflasyon(stagflasyon)", yeniden devlet kanşımına karşıtlığın ve gönenç (refah) devleti politikalarından uzaklaşmanın nedeni olmuştur. Parasalcılar, Arz Yanlı Ekonomistler, Yeni Klasik i Rasyonel Beklentiler Okulu ile Yeni Keynesyenlerin ilgi odağı olmalan ve çözüm önerilerinin uygulama bulması buradan kaynaklanmaktadır. Bu çalışmamızda, ekonomi biliminin tanımlamak ve çözümlernek zorunda olduğu ekonomik konu ve sorunlara bağlı olarak çeşitlenen görüşleri. Nobel Ekonomi Ödülü Çerçevesinde incelemek istedik. 2000'li yıllarda bu alanda verilen ödüllere konu olan ekonomistler ile bunlann ödüle konu kılınan yapıtlannı/çalışmalannı irdeleyerek, ekonomi biliminin hangi yöne yöneldiği üzerine projcktör tutmak istiyoruz. Önce ekonomide yol aymmı olarak tanımlanan politik ekonomiden, pozitif ekonomiye yönelimi irdeleycrek, matematik ve ekonornetrinin, ekonomi bilimine eklemlendiği tarihsel süreci özetlcyeceğiz. Daha sonra ise, Nobel Ekonomi Ödülleri hakkında bilgi verip. 21. yüzyılda bu ödüle değer görülen araştırmacı ve yapıtları konusunda kısaca açıklaınalarda bulunulacaktır. Sonuç Bölümünde ise, özellikle 2!. yüzyılda Nobel Ekonomi Ödülü'ne değer bulunan yapıtlar ile ekonomik dönüşüm arasındaki ilişkiler irdelenccektir. ll. EKONOMiDE YOl" AYlRlMI; POLİTİK EKO!'IIOMİDEN, POZİTİF EKONOMiYE MATEMATİK VE EKONOMETRİNİN EKLEMLENDİGİ TARİHSEL SÜREÇ Ekonomi bir toplum bilimi değildir. Ancak içinde insan vardır. Hay ek Ekonomi biliminin tarihi seyri incelendiğinde, ekonominin pozitif bir bilim olma çabasının her geçen dönem aşama kaydettiği görülecektir. Bu süreç içerisinde Ekonomi Bilimi, "Etik" kökenden, "Mühendislik" kökene bir paradigma kayması gerçekleştirmiş tir.

5 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonomi Ödüllerin' Yansıması 123 Etik ile ilgili olan ekonomi, değer yargılarından armdırılmamış, gerçek insanlarla ilgili bir yapı scrgilemekteydi. Ekonominin kurucusu olan Adam Smith bir ahlak profesörüydü ve ekonomi o dönemde etiğin bir alt dalı olarak faaliyet göstermekteydi. Ancak ekonominin fizik gibi bir pozitif bilim olma çabası, insanlara ait değerlerin dışlanmasına yol açtı. Ekonomik modellerde insanların yalın ve duygusuz tavırlar la hareket ettikleri varsayıl mıştır. Robbins de 1930'lu yıllarda "Ekonomi Biliminin Doğası ve Anlamı" adlı kitabında, ekonomi ve etiğin birbirleri ile hiçbir biçimde ilişkilendirilınelerinin mümkün olmadığını, bunlann iki farklı alan olduğunu dile getirmiştir['] Modem ekonominin evrimine paralel olarak etik yaklaşım ciddi bir biçimde önemini kaybetmiş gibi görünmektedir. Pozitif ekonominin yöntemi, ekonomiden normatif analizi dışlamakla kalmamış, aynı zamanda gerçek hayatta insan davranışlarını etkileyen ve bu davranışlan inceleyen ckonomistlcrin bakış açısından değer yargılarından daha çok olgusal sorunlar niteliği taşıyan bir dizi etik kaygının da görmezlikten gelinmesi sonucunu doğurmuştur. Özetlersek ekonomi bilimi, etiği dışlayarak, pozitif bir bilim olma çabası içerisine girmiştir. Bu bağlamda pozitif bijimin özellikleri ne olmalıdır sorusunun yanıtı üzerinde tam bir uzlaşma sağlanmamış olsa da aşağıdaki gibidir (Çüçen: 2001): Bilimsel yöntem tek ve evrenseldir. Mantık ve matematik içinde olmak üzere bilimsel bilgi, tck geçerli bilgidir. - Temel sorun gerçeğe ulaşmaktır. Felsefi spekülasyonun terk edilmesi, bilimsel yöntemin kabulü ve bilimsel nesnelliğe inançla gerçeğe varılır. Bu nedenle, normatif ifadeler, değer yargıları ve görüşler, geçerli bilgi olarak kabul edilemezler. Felsefi spekülasyona karşı bilimsel deney gereklidir - Bilimsel bilginin gelişme kaynağı olarak tarih kullanışsızdır. Geçerli bilgiye ancak doğal bilimler, özellikle fizik, matematik ve ınantık kullanılarak ulaşılabilir. - Tek tck gözlemlerden kurarn inşa edilir. Kalkış noktası gözlemdir. Tekil gözlemler arasında simgesel mantık yolu ilc ilişki sağlanarak genele ulaşılır. aynıdır. Geçerli bilimsel bilginin elde edilme yolları, yöntemi tüm alanlar için Genellemeler, ilkeler ve kuramlar, matematiksel mantık açıklanabilir olmalıdır. formülleriyle

6 124 Mu.~tQ/rı ALTINTAŞ Brıki DEMiREL- Deniz GÜVERCiN- Em re AKS'OY Ciineyt SEVİM İbrahim G0NA YDIN Buradan şu sonuç çıkmaktadır: Pozitif bilimin kaynağı gerçek dünyada ölçülebilen şeylerdir. Metafizik ve dinsel spekülasyonlar geçersiz, dikkate alınmayacak durumdadır. Çünkü deneysel olarak kontrol edilebilmeleri mümkün değildir. Pozitivizmin başlıca tezi, bilimsel bilginin tek geçerli bilgi çeşidi olduğu ve bilginin doğru, nesnesinin de olgular olduğudur. Pozitivizm bilgiyi bilimsel bilgiye ve bilgi nesnesini olgulara indirgediği için, bu durumun dışında kalan töz, ruh, geist ve tanrı gibi metafizik öğeleri reddedcr. Bilimsel bilgi dışında hiçbir bilginin değeri yoktur. Olguların arkasında ya da ötesinde bir bilgi nesnesi olmadığını ileri sürerek metafiziği bütünüyle bilginin alanı dışına çıkarır (Çüçen, 2001: 90). Burada kendi dünyası çevresinde olup bitenlerin nedenlerini bilmek ve anlamak arzusu vardır. Amaç ise bizi çevreleyen doğayı egemenlik altına almaktır. Çünkü olguların yasalannın bilgisi, bizi olguları kendi yararımıza değiştirmeye götürecek tek anlayıştır. Bizi çevreleyen nesneler üzerinde etkimiz sınırlı ve bu etkimiz doğa yasalanna ilişkin bilgimiz bunu yapmamıza izin verdiği için olur. Bu nedenle bilimin tck amacı, olgulan önceden görmeyi sağlamaktır. Bu noktada matematik, felsefenin oluşturucu bir parçası olmaktan çok, her felsefenin temeli konumundadır. Aynı iş biçimini öteki temel bilimlerin tümüne yaymak gerektiğinde matematiksel anlayışı kabul etınemek mümkün değildir. Matematik ortak bir dildir. Matematiğin ulaştığı kavramlar en evrensel, en soyut ve en yalın kavramlardır. Kıtlık kavramını referans alan ekonomi, kıt kaynaklar ve sınırsız gereksinimler arasında bir denge yakalama konusunu temel sorunsalı kabul etmiştir. Bu nedenle doğa ile olan ilişkilerini geliştirme ve ona hükmetme arzusu, ekonomi için de geçerli olmuştur. Bu doğaya hükmetme süreci içerisinde, doğanın işleyişinde olduğu gibi, ekonomik yaşamın işleyişinde de belirli açıklayıcı kurallar olduğu varsayımından yola çıkılarak, neden - sonuç ilişkisine indirgenmiş olgular bütününe dayalı bir düzenleme gereksinimi ana amaç olmuştur. Bu durum ekonominin bir bilim olarak biçimlenmcsinde belirleyicidir. Yukarıdaki duruma ek olarak, toplumsal yaşamın gelişmesine koşıat olarak, karmaşıklaşan ekonomik olguların herkesin üzerinde uzlaştığı bir dille açıklanarak anlaşılır kılınması, bir zorunluluk olarak görülmüştür. Bütün bu süreç sonucu, ekonominin konusu olan olgular ve ilişkiler matematiksel kavramlarla ilişkilendirilmeye başlamnıştır. Ekonomik yaşamı belirleyen kuralların ve işleyişlerinin belirlenmesi, ekonominin ayrı bir disiplin olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu biçimde gelişen ekonominin unsurlarını anlaşılabilir kılmak, ortak

7 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonomi Ödüllerine Yanstmusz 125 bir dile dönüştürmek için matematik kullanılmış ve matematiğin ekonomideki alanı gel işıneye başlamıştır. Matematİğİn ekonomi bilimi içinde alanının gelişmesinde büyük ekonomisılerin matcmatikçi veya fızikçi kökenieri de etkili olmuştur. John Stuart Mill, Francis Edgeworth, Knut Wicksell, John Neville Keynes gibi düşünürlerin ekonomiyi matematiğin mantığı ile birleştirmiş olmalannın bu iterlernede payı büyüktür['] Marjinalistlerlc birlikte, matematiğin ekonomi biliminde kullanımı da artmaya başlamış ve önemli bir kavram olarak yer edinmiştir. Marjinalizim ile birlikte ekonominin araştırma konusu, sosyal sınıflardan, bireye kaymıştır. Bu gelişmelere koşul olarak ekonomik olaylar, niceleyici yöntemlerle açıklanmaya başlanmış ve ekonomik değişkenierin bir birinden bağımsız hareket edebilecekleri varsayılmıştır. Marjinalizmin kurucusu ve matematiğin ekonomi alanında yaygınlaşması sağlayan ba~lıca ekonomistleri, Walras, Jevons, Laundhart ve Fisher olarak sayabiliriz. Walras'ın "Genel Denge" denklemi ile ilgili çalışması ekonomi yazınında önemli bir aşama oluşturmuştur. Artık, ekonomik birimlerin kendileri için en yüksek faydayı/yaran elde etme koşulları, "Genel Denge Analizi" çerçevesinde açıklanmaya çalışılmaktadır. Genel Denge Kurarnı ilc birlikte, matematiğin ekonomi alanında kullanımı da hız kazanmıştır. Kullanılan denklemler ve forınüller kuramın açıklanmasında, algılanmasında ve yaygınlaşmasında belirleyici rol oynamışlardır (Ek el und, Hebert: 1 990). Matematiğin ekonomi alanında kullanımının yaygınlaşması, Genel Denge Analizi sonrası, Girdi Çıktı Analizi, Doğrusal Programlama, Oyun Kuramı gibi matematiksel ekonomiye ilişkin alanlarda kendini göstermeye ve gelişmeye başlamıştır(ekelund, Hebert: 1990). Ekonomi kuramının ınatcmatikle ilişkisinin bir yansıması olarak, kuramın anlaşılması bağlamında doğrusal ce bir ve türev ]erin kullanımı yardımı ilc matematiksel bir teknik olan doğrusal programlamanın ekonomide kulhmımı başlamıştır. Bu yöntem, bazı kısıtlar altında, süreç ve faaliyetlerin seçimi olarak optimumu elde etmeye çalışan davranışların modellenınesinde kullanılmaktadır. Bu yöntemi ilk kullanan ekonomistler, Von Neumann ve Dantzig ( ) olmuştur[j] Bu yaklaşım daha sonra, Samuelson ve Solow (1958) tarafından da kullanı lmıştır[ 4 ] Girdi Çıktı Analizi. Lcontief tarafından geliştirilmiştir 1 'J Girdi Çıktı Analizi, tüm ekonomik bölgelerin ya da bütün dünyarun girdi. ve çıktılarının genel ve

8 J26 MIIWıfu!ILTJNTAŞ- Bu ki DEMJRh'L Drniz (i('j/j,'röl';'. Emre AKSOY- Ciineyt.'ı'EVJM -ilmıhim GC'N.-J l'df/lf karşılıklı bağımlılığını vurgulayan bir yönteındir. Leontief geliştirdiği bu yöntemle 1973 yılında Nobel Ekonomi Ödülü almaya hak kazanmıştır. Matematiksel ekonomi ile ilgili bir diğer çalışına alanı da Oyun Kuramıdır. Kurarola ilgili temel argümanlar John Von Neumann ve Oscar Morgerstern tarafından 1944 yılında yapılan "The Thcory of Games and Economic Behavior" adlı çalışmada ileri sürülmüştüf 6 ı_ Oyun Kuramı ekonomik birimlerin davranışsal kestirimierini konu edinmiştir. Burada alternatif davranışların getirileri göz önüne alınarak bu tip davranışları gerçekleştiren tarafların seçecekleri stratejilerin belirlenınesi analiz edilmektedir. Oyun Kuraını alanında, John C. Harsanyi, John F. Nash Jr, Rcinhard Selıen, 1994 yılında, Robert Auınann ve Thomas Sehelling, 2005 yılında Nobel Ekonomi Ödülü alınaya hak kazanmışlardır. Yukarıda sözü edilen gelişmelere koşut olarak, gelişen ekonomi kurarn lannın uygulanabilirliği ve test edilebilirliği sorunu, ckonometrinin bir yöntem olarak ekonominin içerisinde yer edinmeye başlamasına yol açmıştır. Ekonometri, olgular arasındaki ilişkileri, matematik ve istatistiği kapsayacak biçimde açıklama gücü sağlayan bir yöntem olarak ortaya çıkmıştır. Bu yöntem olgular arasındaki ilişkileri açıklama gücü sağladığından ekonomik kurarnların test edilebilmelerini olanaklı kıhnııtır. Ekonoınetrinin ekonomi bilimi içinde yer alışı özellikle 1929 bunalımı ile birlikte başlamıştır. Ekonomistler ilgi alanlarını mikro ekonomi konularından, makro ekonomik sorunlara yöneltınişlerdir. Ancak bu dönemde göriilen devresel hareketlerin açıklanması yalruzca matematik ya da istatistik kullanılarak mümkün olmaınaktaydı. Bu bağlamda iki Avrupalı ekonomist Frisch ve Tinbergen'in 1930'lu yıllarda bu dalgalanmaları gerçek ekonomi verileri ile açıklama çabaları, ekonometrinin oluşumunda önemli bir aşama oluşturmuşturl 7 aı. Böylece ekonomistler arasında ekonomik bunalımlarm ve dalgalanmaların, ekonometrik modellerle açıklanabileeeği düşüncesi yaygınlık kazanmaya başlamıştır Bunalımı Keynesycn Kuraının doğuşuna da zemin hazırlamıştır. Frisch ve Tinbergen Keynes'in görüşlerinden oldukça ctkilenmişlcrdir. Bu anlamda ekonometri ve Keynesyen Makro İktisat aynı dönemde oluşmuşlar ve birbirlerini etkilemişlerdil Frisch 1933 yılında yayınlanan çalıımasında, ekonomik dcvrevi hareketleri incelemiş ve makro ekonomi kavramını ilk kez kullanmıştır. Frisch'in bu ve bunu izleyen makaleleri ekonometrik model oluştunnak bakımından öncülük yapmıştır.

9 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonami Ödüllerine Yammna.w 127 Tinbergcn ise kriz dönemlerinde Avrupa ve ekonomilcrini ve bu ekonomilerde görülen ekonomik dalgalanmalan açıklamaya yönejik üç makale yayımlaınıştır. Bu üç makale de makro ekonoınetrik modeller içermektedir. Keynes, 1939 yılında, Tinbergen'in çalışınalarına çok sert eleştiri getirmiştir. Keynes'e göre kuramsal modeller ınantık ve işleyiş olarak doğrudur ve ekonoınetrik modeller bunların doğruluğunu ve yanlışlığını göstcremez. Bu nedenle Kcynes, ekonomettik modeller kuramlarla uyuşmuyorsa, o zaman yöntemde ve verilerde sorun olduğuna inanmaktadır. Ekonomctriye getirdiği bu eleştiriye karşın, Genel Teori ilc ekonoınctri arasında oldukça yakın ilişki kurulmuşturl 7 b 1. Bu yönde en önemli adım Hicks'in IS LM Modeli ile Genel Kuramı açıklayıp yorumlaması ilc gerçeklcşti 1 ' 1. Daha da önemlisi Genel Kuraının makro ekonomik açıklaması, makro ekonomik değişkenierin birbirleri ile ilişkilendirilmesine ve bunların ekonometrik analizine zemin hazırlamıştır. Gerçekten de l940'ların başında makro ekonomide, ekonoınetrik modellerin gelişimi ve verilerin gelişimiyle radikal bir dönüşüm yaşanmıştır. Ayrıca ekonomik değişkenierin belirlenmesinde zaman serileri ve dinamik lineer modeller arasındaki uzlaşı, makro ekonomide merkezi bir rol oynamıştır. Eski iş çevrimleri literatürü, lineer olmayan endojen çevrim modellerine dogru ilcrleıniştir. Genişleme içindeki modeller, sonraki resesyon için koşullar oluşturmuştur. 1933'1erin başlarında olduğu gibi, Ragner Frish, çok basit sistemlerin (şoklarla lineer farklı sistemler) daha iyi bir toplam dalgalanma miktarı sağlayacağı savını ileri sürmüştür. Böyle sistemieric tanımlanan bir ekonomide dalgalanmalar, etki ve yayılına mekanizmalarının birleşiminin bir sonucu olarak düşünülebilir. Bu şokların dinamik etkileri lineer sistem tarafından açıklanır. Bu nokta çarpanhızlandıranın Samuelson'un 1 939'daki analiziyle desteklenıniştir. Samuelson, harcamaya verilen bir şokun, çıktının zengin dinamik tepkisini nasıl oluşturabileccğini göstermiştir. Bu yaklaşımın kolaylığı ve veriye kolay erişimi~ dalgalanmalara temel yaklaşım ve altematif lineer olmayan yaklaşımlar başarısız olduğu için, şoklar ilc lineer modellerin baskınlığına neden olmuştur (Blanchard, 2000: ). Bu ilk adımlar, yapısal modellerin hesaplanınası ve belirlenmesiyle sürmüştür. Para istemi, yatırım ve tüketim için bireysel eşitlikler hesaplandı ve gelişen makro ekonomik modeller içine alındı. 1970'1crin sonunda odaklar değişti. Geniş yapısal modeller kunna çabası, ortaya çıktı. V AR gibi modeller kullanılmaya başl~dı (Bianchard, 2000: )1'1

10 128 Mıwaja ALT/l\'1 AŞ- Balıi DEMiREL- Deniz G0VERCJN- Emre AKSOY- Cüneyt SEVİM -lbrahim GÜI 1 ia YDU'i lll. NOBEL EKONOMİ ÖDÜLLERİ HAKKINDA Üçü İsveç'te, biri Norveç'te bulunan dört kurum tarafından, Alfred Bemhard Nobel'in vasiyeti üzerine lamılan Nobel Vakfı tarafından her yıl. altı dalda verilen Nobel Ödülleri, 10 Aralık 1901 'den bu yana sürdürülmektedir. Ödüllerin dağılımına karar veren kurumlar; İsveç Kraliyel Bilimler Akademisi( fizik, kimya ve ekonomi), Karolinska Kraliyel Tıp-Cerrahi Enstitüsü (fızyoloji-tıp), İsvcç Akademisi (edebiyat), Norveç Nobel Komitesi (banş)'dir. Fizik, kimya, fizyoloji-tıp, edebiyat ve banş alanında.verilmekte olan Nobel Ödüllerini hak edebilmenin koşulu, "insanlığa bir önceki yıl en büyük yaran sağlama~ olarak belirlenmiştir (Roux: 2004). Bu beş alana, I 968'de İsveç Merkez Bankası tarafından konulan ve ilk kez 1969'da verilen Nobel Ekonomi Ödülü, altıncısı olarak eklenmiştir. Nobel Ekonomi Ödülü alan ilk ekonomistler, Ragnar Frisch ve Jan Tinbergen olmuştur. Ekonomi bilimi sosyal bilimler arasında Nobel Ödülü verilen tek alandır. Bu bölümde yukarıda ele alınan ekonomide yöntem tartışınaları çerçevesinde Nobel Ekonomi Ödüllerinin verilmesinde Ana Akım Ekonomi yönteminin bir tercih nedeni olup olmadığı sorgulanacaktır. Ekonomi, doğal bilimler kadar kesin neden sonuç ilişkilerine dayanmamaktadır. Ayrıca birbirinden çok farklı yöntemlerin tartışılmasına da açıktır. Araştırılan dünyanın ve insan ilişkilerinin de sürekli bir değişim içinde bulunması, birliğinde tartışılan yöntemlerin de sürekli farklılık göstermesi sonucunu getirmiştir. Doğal bilimlerle karşılaştınldığında ekonomi biliminin daha dikkat çekici yönü ise, ideolojik tartışmaların ön plana çıkmasına olanak veren yapısıdır. Bu durum ekonomi biliminin yöntem tartışmalannda çeşitli dünya görüşlerinin de etkili olmasına neden olmaktadır. Nobel Ekonomi Ödüllerinin 39 yıllık dönemi incelendiğinde matematiksel yöntemlerin ağırlıklı kullanıldığı çalışmaların daha fazla ödül aldıkları. Bu durum, "bilimsel çalışmaların yörüngesini etkilemekte midir?" "Egemen görüş olan Neoklasik Ekonomiyi daha da güçlendirmekte midir?" Ayrıca, "bu iki gelişme birbirini besleyen ve karşılıklı işleyen bir süreç oluş/urmakla mıdır?" sorularını, yöntemsel tartışmalar eşliğinde akla getirmektedir. Ayrıca Nobel ödüllerinin saygınhğı ve özdeksel getirisi göz önüne alındığında bu sorular daha da önem kazanmaktadır. Nobel Ekonomi Ödülü diğer Nobel Ödüllerine benzer bir yöntemle verilmektedir. Beş kişiden uluşan Nobel Komitesi adaylıkları kabul eder veya eler. Nobel Ödülüne adaylık önerisi bazı nitelikleri taşıyan bilim adamları tarafından yapılabilir. Bunlar: Kraliyel Bilimler Akademisi Üyeleri, Nobel Komitesi Üyeleri. Nobel Ödülü kazanmış olanlar, İskandinav Ülkelerinde ilgili disiplinlerdeki daimi

11 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonomi Ödüllerine Yansıması 129 profesörler, En az altı farklı üniversitede kürsüsü olanlar. Kra1iyet Bilimler Akademisinin öneride bulunmaya davet etmeyi uygun bulacağı bilim adamlarıdır (Roux: 2004). Nobel Ekonomi Ödülü'nü vermekle görevli komitenin bir üyesi olan A_ssar Lindbeck'e[ıoı göre, Nobel Ekonomi Ödülü'nün verildiği ilk 38 yıl için bir ayrım yapıldığında, ödülün beş temel alanda verildiği görülmektedir. Bu alanlar ve ödül alan bilim adamları ve yıllar kısaca aşağıda özetlenmiştir. 11 ' 1 Genel Denge Kuramı: Paul Samuelson (1970), Kenneth Arrow ve John Hicks (1972), Gerard Debreu (1983), Maurice Allais (1988) Makro Ekonomi: Milton Friedman(l976), James Meade ve Bertil Oh/in (1977) Lawrence Klein (1980), James Tobin (1981) Franco Modigliani (1985), Robert Solow (1987), Robert Mundell (1999), Robert Lucas (1995), Finn Kydland ve Edward Prescott (2004), Edmund Phelps (2006) Mikro Ekonomi: George Stigler ( 1982) Harry Markowitz, Merton Miller ve William Sharpe (1990), James Mirrlees ve William Vickrey (1996) Robert Merton ve Myron Scholes(J 997), George Akerlof, Michael Spence ve Joseph Stiglitz (2001) Çok Disiplinli Araştırmalar: Simon Kuznets (1971) Friedrich Von Hayek ve Gunnar Myrdal (1974), Herberi Simon (1978), James Buchanan(/986), Ronald Coase (1991), Gary Becker (1992) Amartya Sen (1998) Robert Fogel ve Douglass North (1993) Daniel Kahneman (2002) Ekonomi İçin Yeni Analiz Yöntemleri: Ragnar Frisch ve Jan Tinbergen (1969), Wassily Leontief (1973), Leonid Kantorovich ve 1]alling Koopmans (1975), Rich;rd Stone (1984) Trygve Haavelmo (1989) John Harsanyi, John Nash ve Reinhard Selten (1994), James Heckman ve Daniel McFadden (2000) Robert Engle ve Clive Granger (2003), Robert Aumann ve Thomas Schelling (2005), Leonid Hurwicz, Eric Maskin, Roger Myerson (2007). ralışılan Alan Tablo-l Nobel Ekonomi Ödülü Alan Çalışma Sayısı ve Alanları Toplam Mikro Ekonomi ı \!_akro Ekonomi Genel Denge Analizi 2 ı o o 4 Kalkınma Ekonomisi 3 o ı o 4 U_luslararası Ekonomi ı o o o ı rok Disiplinli Araştırmalar 2 ı 2 ı 6 If oplam 12 lo

12 130 _"ofıutııfa _,IL Tl/liTAŞ Baki DEMiREL- DNıiz G{!VERCİS- Em re AKSOY- CUneyt SEVilli-/brahim GÜI'i:t.fDJ.\' Yeniden çalışma alanlarına göre farklı bir sınıflandırma yapılırsa, yıllar içinde ödül alan alanlara ilişkin ynkarıdaki tablo ortaya çıkmaktadır. Bu tabloya göre Nobel Ekonomi Ödüllerinin dağılımı hakkında dönemsel bir analiz yapıldığında aşağıdaki bulgulara ulaşılmaktadır Dönemi: 1950'1erin ortasından!970'lere kadar uzanan dönem kalkınma ekonomisinin altın çağı olarak nitclendirilir. Bu durum Nobel Ekonomi Ödüllerine de yansımış ve kalkınma ekonomisine katkılarından dolayı 1969 yılında ilk Nobel Ekonomi Ödülü, Ragnar Frisch ve Jan Tinbergen' e verilmiştir. Kalkınma ekonomisi ile ilgili çalışmalar! döneminde 2 ödül daha almıştır. Aynı dönemde, Meade ve Ohlin (1977), dış ticaret kuramiarına yönelik çalışmaları ilc ödüllendirilmiştir. l 973 Petrol Krizi ve onun getirdiği "stagflasyon olgusu" Monetarist görüşlerc güncellik kazandırmıştır. Keynesyen Yaklaşımın ardından piyasa ekonomisine dönüş ve politik ekonomiden uzaktaşma belirginleşmiştir. Dönemin öne çıkan sorunu olan ekonomik dalgalanmalar üzerine çalışmalar gündeme taşınmış ve bunun yansıması olarak, makro ekonomi, kalkınma ekonomisi ile birlikte en fazla ödül alan ikinci alan olmuştur Dönemi: Döneminde piyasa odaklı çalışmaların güncel olduğu ve 4 ödülün Mikro ekonomi alanına verildiği görülmektedir. Ayrıca tüketim kuramı, mali piyasaların analizi, ulusal gelir hesaplarına ilişkin çalışmalarla ile birlikte makro ekonomik analizler de güncelliğini korumuş ve 4 kez ödül almıştır. Kalkınma ekonomisi ve dış ticaret kuraınianna ilişkin çalışmaların ödül almadığı görülıncktedir Dönemi: Yıllan arasında, insan ilişkileri, davranışlar ve bireysel karar alma süreçlerini inceleyen çalışmalar ön plana çıkmıştır. Oynn kuramı güncelliğini artırmış, rasyonel beklentileri dikkate alan makro ekonomik politika önermeleri güncellik kazanarak Nobel Ödülüne konu olmuştıu. Mikro ekonomik çalışmalar 4, Makro ekonomik çalışmalar 2 kez ödüllcndirilmiştir. Bu dönemde, ekonomiterin dışa açılması ve dış ticaretin giderek kuralsızlaşması, uluslararası_ ekonomi alanına yönelik çalışmalann güncelliğini kaybetmesine neden olmuştur. Bu durum Nobel Ödüllerine de yansımıştır.

13 Ekonomi Biliminde Dönü~ ümün Nohel Ekonomi Ödüllerine Yansıması 131 Tablo 2 Nobel Ekonomi Ödülleri ( ) Ödül ÖdülAlan Doğum Verilen Bilim Ülkesi Yeri Yıl 1%9 Jan Adamı Çalışmanın Ekonomi Bilimine Olan Katkısı Ragııar Frisch Norveç Norveç Kalkınma ekonomisi ve Dinamik Tiııbergen ModellerYardımıyla Ekonomik Hollanda Hollanda Süreçleıin Analizi!Ekonometri Çalışmalan Statik ve Dinamik Kuram/Ekonomi Paul 1970 Kuranunın Bilimsel Analizi Üzerine Samuelson 1971 Simon Kuzııets Keruıetlı Çalışmalar Kalkınma ve Ekonomik Büyünxııin Tanımlanması. Yommlanma.;;ı, Rusya Büyümenin Nedenlerinin AnlaşılmasıiEkonomik Bü)iinıe Ürerine Kapsanılı alar Genel Denge Kıııamı ve Sosyal Refah Arrow 1972 Kumru/ Genel Denge ve Refah Sir Jolın Hicks İngiltere İngiltere Ekonomisi Kuramianna Katkılar Girdı-Çıktı Modeli ve Bu Modclın Wassily 1973 Rın,)'a Ekonomik Konnlara Uygnlaııoıasıl Leontief Girdi-ÇıkbAnalizi Friedrich Von Para ve Ekonomik Dalgalarunalar Avuı:.tuıya İngiltere Havek Kuraını, Ekonomik, Kurumsal Sosyal 1974 Olgularm Karşılıklı Bağımlılığı! Gımnar Ekonomik, Toplumsal ve Kurumsal İsveç İsvcç Myrdal Olgulann Karşıbkb Bağımbhğı Konusundaki Öncü Çalı5malar Leoııid V. Kaynaldann Etkin Dağılımı ve SSCB SSCB Karıtorovich Knllarıılrrıası Kurann /Kaynaklann 1975 TjallingC. Optimıun Dağıhmı Kurdnuna Hollanda Koopıııaııs Katkılar 1'üketim Analizi. Para Kuraını ve Tarihi, Milton İstikrar Prognınılarıııın Karınaşıklığının 1976 Friedman Kanıtlanma.;;ı /Tüketim, Para ve Ekonomik Kararhhk Kurarnlan James Meade Ingiltere Ingiltere Uluslararası Ticaret Kurarnı ve Ulu<lararası 1977 Sennaye Akımlan he hgili Beıtil Olılin İsveç isveç Katkılar 1 Uluslamrası Ticaret Kuramına Kalkılar Ekonomik Orgütl=.c Içinde Kar.ır Herbert Sünx:i 1 Ekonomik Orgiitlerde Karar 1978 Simon Ahna Siim;leri Tiıoodore W. Kalkaana ve Kalkınmakta Olan Ülkelerin 1979 Schtutz Sonnılan, Kalkınma Ekonomisine

14 132 Mu.vtafa ALTINTAŞ- Baki DEMiREl.- Denl; GliVERCiN- Emre AKSOY Cürıe):t SEViM -ilmıhim GliNA YDlN 1980 w. Aı1lnır Lewis LawreııceR Klein ingiltere İngiltere 1981 James Tobin y ap~an Katkılar 1 Gelişmekte Olan Ulkelerde Ekonomik Süreçlerin Analiıi Ekonomik Dalgalarunalıuın Analizi İçin Ekoııoınelrik Modelleri 1 Görgül Ekonomik Dalgalanma Modellerinin G... esi ve Analizi Mali Piyasalann Analizi ve Bu Piyasalıııın İstihdam, Üretim ve Fiyatlarla Olan İlişkileri 1 Görgül Makro Ekonomi Kııramlan Endüstriyel Yapı. Piyasalann İşleyiıi ve George Kamusal Iliiwlleıneleıin Etkileri 1982 Stigler Konulanndaki Katkılar/ Devlet Müdıılıalesinin Ekonomik Etkileri C.enel Denge Kumını ve Ekonomi Gerard Kıınınıı "nda Yeni AnalizYöntemleri Fransa Debreu Sunum-İstern Kııraınuıın Matematiksel Analizi Ulusal Muhasebe Sistemine Katkı 1 SirRichard 1984 İngiltere İngiltere Ulusal Gelir Muhasebesinin Stone Fıaııcc Modigliaııi James McGill Buclıaııan Robert M Solow Maurice Allais Tıygve Haavelmo Haııy Markowitz Merton Miller William Sharpe r.... esi Mali Piyasalar ve TasarrufÜzerindeki İtalya Ç.ah>ınalar /Tasarrullann ve Finans Pivasalannın Analiıi Ekonomik ve Anayasal Sözleşmeler Kıınımıl Devletin Ekonomideki Rolünü Fransa Norveç Fr.ınsa Norveç 1991 Ronald Coase Sııın1amayı Savunan Siyaset Kuramı Ekonomik Büyüme Kuramma Katkılar/ Piyasa KUia1111 ve Kaynaklanu Etkiu Kullarunu 1 Kaynaklann Optimum Dağıhmı ve Piiyasa Kuramianna Katkılar Ekonomclrik Yöntemlere Olan Katkıl Ekonometti Çalışnudan Finna Finansınarn ve Ekonomik Fınansman Kuram~ Mall Ekonomi Kurann'na Ka1kılar İşlem Ma11 yeti Kuramı ve Ekonomik Haldar

15 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonr1mi Ödüllerine Yan,wması 133 Ödül ÖdülAlan Doğum Verilen Bilim Ülkesi Yeri Yıl Adamı Çalışmanın Ekonomi Bilimine Olan Katkısı Ekonomik Analizin insani ilişküer ve Davranışlar Üzerinde Yeni 1992 GaıyBecker İngiltere Alanlara Genişletilip Yayılması Aynca Mikro Ekonomik Analizin 1993 Robert Fo2el Douglass Noıtlı GenişJelilmesi Ekonomi Bilimindeki Model ve Sayısal Yöntemler Çerçevesinde Kavramiann Tarihçesinin Araştuılnıası John Maaıristıın Harsan vi iş Birliği Olınayan Oyun 1994 John Nash Kuramının Denge incelemesine Reinhard Yönelik Eserleri Alnıanya Almanya Selten 1995 Rasyonel Beklentüer Ç~rçevesinde Robert Ekonomi Politikalarnnn ve Lucas Makro Ekonominin Analizi 19% VVilliam Kanada Kanada Vickrcy Asiıııetıik Bilgi Çerçevesinde James Davranış Kuramı İngiltLTC İngiltere Mirrless Robert 1997 Merton Türev Üıiinleıin Değerlerinin Myron Hesaplanmasına Getirilen Katkı Scholes Refah Ekonomisine Yönetik Çahşmalar, Yoksulluk ve Refahın Anıartya \998 Hindistan Hindistan Göstergelerinin Taınmlanması KunarSen Aynca Tapinınsal Seçim Kurann'na Katkı Farklı Döviz Kuru Sistemleri AJtında Para ve M ali ye Robert Potitikalarının Yüıiitülınesi ve 1999 Alexander Kanada Kanada Optimum Para Birimi AJaınndaki Mwıdell Analiz (Dışa AçıkEkonomi Kaynak: Kuramı)

16 }34 J/wı;tafa ALn\'1A$ Buki Df:MiRI:'L Deniz (;CJ'ERÔI\i. t.'mre AKS(}}'. ('lineyt!j't:vim -İbrahim G0.\A YlJJ,, Yukarıdaki tablolar incelendiğinde, bugüne kadar Nobel Ekonomi Ödülü alan bilim adamlarının ortak üç özelliği göze çarpmaktadır. Tamamı geleneksel fıkirlcrin sorgulanmasına belli bir biçimde katılmıştır. Ödül alan bilim adamları, uluslan ya da araştırma alanlan ne olursa olsun tamamına yakını birbirini tanımaktadır. Bu bilim adamlan Harvard, MIT, Cambridge, Chicago Üniversiteleri gibi az sayıdaki ünlü birkaç kurumdan gelmektedir. Eğitimlerinde matematik önemli bir yer tutmuştur. Ödül alanlar hakkında dikkat çeken diğer iki nokta ise Nobel alan Ekonomistler arasında kadın bilim insanının olmayışı ve bu güne kadar üdü1 alan 62 bilim adamından 43 'ünün vatandaşı olmasıdır. ( ) IV. YiRMiBiRiNCi YÜZYlLlN l'iobel EKONOMi ÖDÜLLERi Bu başlık altında yapmak istediğimiz, 2000'li yıllarda ekonomi alanında verilen Nobel Ödülleri 'nin verildiği çahşınalan, daha ayrıntılı biçimde inceleınektir. Bir yanı ile, 2000'li yıllarda öne çıkan çalışma sahiplerini ve çalışmalan tanıma olanağını elde tutarken, öte yandan da, ekonomi bilimininiaraştırmalarının/çalışmaların yöneldikleri ya da yoğıınlaştıkları konulan belirlemektir. Tablo 3: 2000'li yıllardaki Nobel Ekonomi Ödülleri Ödül Ödül Alan Doğum Verilen Bilim Ülkesi Yeri Yıl 2000 Adamı Jaınesl Heckman Daııie!L McFadden GeorgcA Akcrlotf 2001 Joseph E. Stiglitz A.Michacl Spence Çalışmanın Ekonomi Bilimine Olan Katkısı Mikro Ekonometri Alanında Katkı, Bireylerin ve Ilanelerin Davranış Analizi Piyasalar Yönelik Bilgilendinne ve Bilgi Dengesizliğinin Ekonomik Koşullan Değiştinnesinc Yönelik Çahşmalar. "Limonlar Modeli" Asiınetrik Bilginin (Bilgi Dengesizliği) Yol Açtığı Piyasa Dalgalanmalannın Nedenleri ve Bu Bilgilenmerıin Ekonomik Koşullan Nasıl Etkilerliğine ilişkin Çalışma!'iyasalara ilişkin Bilgilendinne Dengesizliğinin Ekonomik Koşullan Nasıl Elkiieılii!i Konusundaki

17 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonomi Odül/erine Yansımasi html Daniel Kahnetnan VernonL. Smith Robeıtf. Engle C. W. I. Oranger Fiıın E. Kydland Edward C. P=tt İsrail İngiltere Noıveç Noıveç Çalışınalar Belirsizlik KoşuUan Alnnda Karar Vennc Analizlerinde Kullaııılan Psikolojik Araştınna Yöntemlerini İkmadı Riliıniere Eklemek Deneysel Ekonomik Analizin GeHşmesine Katioda Bulunmak Zaman Serilerine Yönelik Yeni Yöntemler KuraUara Katlı Takdir Haklo: Optimal Planiann Tutarsıılığı ve Zamana Tutarlı Gelişim Süreci ve Toplauı Dalgalanmalar T. Shclling_ Oyun Kur.unı Kapsanonda İş R.J.Amnann Birliği ve Çabşma Edmund Phelps Enliasyon ve İşsizlik Leonid Hurwicz Eric Tasamu Kurarnnun ortaya çıkanon Maskin ve gehştiıilınesl Roger M yerson Kaynak: 2000'li yıllarda ekonomi gündemindeki konular, piyasaların iyi işlemesi ve kaynak dağılımında etkinliğin sağlanınası üzerinedir. Bu dönemde, asiınetrik bilgi sorunu, belirsizlik koşulları altında karar venne analizleri, çatışma ve eşgüdüm üzerine oyun kuramı konularına ödül verildiği görülmektedir. Bu durumun yansıması sonucu, mikro ekonomi en fazla ödül verilen alan olmuştur Yüzyılda, piyasa aksaklıklarını gidenneye yönelik, kurumsal yapının kaynak etkinliğini sağlama amacını hedefleyen konular üzerinde durulıııaktadır. Böylece etkin ticaret mekanizmalarının geliştirilmesi, düzenleme ve oylama süreçleri üzerine yapılan çalışmalar ilgi toplamıştır. Bu süreç ekonomi alanındaki çalışmaların daha fazla piyasa etkinlikleri üzerine yoğunlaştığını göstermektedir.

18 136.+tustaj11. ALTii'I'T.4.$ ki DEMiREL-lhrıiz GDVERC}N. E"m AKSOY- Ciin~yt SEVİM -İbrahim G{ii\'A YDI."ı' YILI NOBEL EKONOMİ ÖDÜLÜ: James J.Heckman (Chicago Üniversitesi) - Daniel L.McFadden (California Berkeley Üniversitesi) Ödül, işgücü verileri ve insaniann iş seçme, tatil yapma kararlannı nastl aldıklarını inceleyen çalışmalarına verilmiştir. Heckman'ın çalışması, özellikle seçilmiş örnek analizleri üzerine geliştirilen kurarn ve yöntemleri içcrirken, McFadden'in çalışması, özellikle, kesikli tercih analizleri üzerine geliştirilen kurarn ve yöntemleri kapsamaktadır (Roux: 2004). İsveç Bilimler Akademisi tarafından açıklanan ödülün gerekçesinde, iki iktisatçının birey ve hane halkı davranışlarını açıklayan kurarn ve istatistiksel ölçüm yöntemlerini geliştirmeleri üzerine vurgu yapılmaktadır. Açıklama, ödül sahibi bu iki ekonoınistin geliştirdikleri yöntemin, yalnızca ekonomistler açısından değil, öteki sosyal bilimcilerin de yararlandıkları araçlar olduğunun da altını çizmekledir (The Royal S w edi sh Academy of Scienccs: 2000). Örnekleme olarak, McFadden'ın, kişilerin çalışma ve ikame! yerlerini nasıl seçtiklerini açıklayan kuramınm, San Fransisco'daki BART ulaşım sisteminin kurulmasında ve yaşlılar için konut ve telefon yatınmlarının belirlenmesi gibi pratik konularda karar vericilere yardımcı olması, I 990'Iarda Alaska Kıyılarınur kirlenınesine neden olan Exxon Valdez tanker kazasının bölge halkının uğradığı gönenç kaybının hesaplanınası verilmektedir. Heckman ise, eğitim ile ücret düzeyi arasındaki korelasyon ilişkisinin saptanırrası ve kişinin geçirdiği işsizlik süresinin yeni bir iş bulma şansını nasıl etkilediği gibi bireysel davranışları açıklamaya yönelik ölçüm yöntemlerini geliştirmesiyle tanınınaktadır (The Royal Swedish Academy of Sciences: 2000) YILI NOBEL EKONOMİ ÖDÜLÜ: George Akerlof (California Berkeley Üniversitesi), Joseph Stiglitz (Dünya Bankası Eski Başkan Yardımcısı), Michael Spence (Stanford Üniversitesi) Ödül, 1970'li yıllarda Enformasyon Ekonomisi alanının kurulmasına yapı lan katkılar nedeni ile verilmiştir. Alanın kurulmasına ilk katkı, George Akerlof tarafından, 1970'de yapılmıştır. Akerlof,l970 yılında yayınlanan, 'The Market for Lemons' adlı makalesinde, asimetrik enformasyon kavramını ortaya atarak, enformasyon ekonomisi alanının kurucusu sanını almıştır. İleri sürdüğü görüş şöyle özetlenebilir: Standart iktisat kuramında tam rekabet, homojen ürün, çok sayıda fırına, tam bilgilenıne(tam enformasyon) gibi bir sürü basitleştirici varsayım vardır. Ancak gerçek dünyada bu varsayımlar tam doğru değildir. Birçok vakada taraflardan birinin enformasyonu var, ancak ötekilerin enformasyonu yoksa, ortaya 'asimetrik enformasyon' durumu çıkmış demektir ve bu ortamda da piyasa istenen sonucu

19 Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonomi Ödüllerine Yan.nması 137 vermez, 'adverse selection' denen terslik çıkar. Örneğin, sağlık sigorta şirketi insanlan tanımaz, halbuki sağlığı en bozuk olanlar sağlık sigortasına en çok ve en önce istemde bulunanlardır. Bu durum ise fiyat sisteminin etkin çalışmasını etkiler (Roux: 2004). Akerloftan sonra tarih sırası ile en önemli katkı Michael Spence tarafından,l972'de yazılan doktora tezi ve 1973'de yayınladığı 'Job Market Signalling' adlı makalesi ile yapılmıştır. Stiglitz'in 'Enformasyon Kuramı" na katkısı ise, M.Rothchild ilc beraber yayınladığı ortak makalesinden kaynaklanmaktadır. 'Equilibrium in Competitive losurance Markets: An Essay on the Economics of Imperfect Information' adlı yapıtın temel düşüncesi enformasyonu olmayan piyasa oyuncularının durumlarını iyileştirmek için ne yapabileceklerini sorgulamak ve bunun sonuçlarını analiz etmekti. Bu çalışmada 'screening' denen kavram ortaya atılmış ve yalruzca bunun optimallık ve prodüktivite gibi kavramlarla ilişkisini ortaya koyulmak olmuştur. Stiglitz sonradan birçok önemli uygulama alanında katkılarını geliştirmiştir (The Royal Swedish Academy ofsciences: 2001) NOBEL EKONOMİ ÖDÜLÜ: Vernon Smith (George Mason Üniversitesi) ve Daniel Kahneman (Princeton Üniversitesi) Kahneman'a ödül verilmesinin gerekçesi; psikolojik araştırmaların kavrayış ve anlayışını, özellikle bireylerin belirsizlik altında karar verme sürecinde hakkında ekononti bilimine entegre etınesi iken, Smith, laboratuar deneylerini alternatif piyasa mekanizması çalışmalarında kullanılmak üzere, görgül ekonomik analize kazandırmasıdır (The Royal Swedish Academy of Sciences: 2002). Vernon Smith, standard ekonomi kuramının bazı temel varsayımlarını, yaptığı laboratuar deneyleri ile inceleyerek, bazı sürpriz sonuçlar elde etmiştir. Örneğin Vcmon, alıcı ve satıcıların ellerinde, karşılarındakinin strateji ve tercihleri konusunda sınırlı bilgi bulunduğunda piyasanın daha etkin çalışacağını gösterıneyi başarmıştır. Bulguları arasında ilk bakışta şaşırtıcı gözükenlerden birisi, piyasada alıcı ve satıcıların bir diğerinin stratejisini daha az bilmelerinin, daha çok bilmelerinden daha iyi sonuç vereceğidir. Bundan çıkarttığı sonuç ise, piyasaların iyi işlemesi için insaniann yalnız kendi gereksinimlerini bilmelerinin önemli ve yeterli olduğudur. Smith'in araştırmalanna göre kişiler kendi tercih ve çıkarları dışında bilgi sahibi olmadıklarında piyasa daha etkin çalışır. Böylece Smith, John Nash tarafından yapılan oyun kuramı incelemelerini bir adım daha ileriye götürmüş olmaktadır (The Royal Swcdish Academy of Sciences: 2002).

20 )38 JlllçttJftJ ALT/,\'T.4$- Buki DEMiRt:L- Deniz GDJ'ERCi/'v- Emu 4NSOI"- CünryıSEViM -ih111him <ifnaj"ijlii,' Laboratuar çalışınalan sonucu Smith 'in önemli sayılan bulgularından birisi de. hisse senedi piyasalarının fazla etkin çalışmamasını, yaptığı deneyleri değerlendirerek, bu piyasalarda görülen iniş ve çıkışların, zaman zaman bireylerin ve piyasaların rasyonel davranmamalarına bağlamaktadır (Roux: 2004). Kahneman'ın araştırınaları piyasanın başarısız olduğu ya da iyi çalışmadığı alanlara eğilerek, tüketicilerin fayda maksiınizasyonu yaptığı değil, tüketicilerin rasyonel olmadığı varsayımının geçerli olduğu ortamlarda piyasada gerçekleşen dengeleri incelemiştir. Psikolog Kahncınan ve daha önce yaşanıını yitirmiş meslektaşı İsrail doğwnlu psikolog Amos Tversky ile laboratuarda yaptıkları deneylerde, kişilerin kayıp konusunda kazanç konusundan iki misli daha duyarlı olduklarını ortaya koymuşlardır. Bu yaklaşım, örneğin, insanların neden kaybeden hisse senedi portfôylerine uzun süre sıkı sıkıya sarıldıkları ya da küçük kayıp olasılıklarını bile çok yüksek sigorta poliçeleri ile sigortalamaya çalıştıkları gibi davranışları iyi şekilde açıklamaktadır. Kahncınan deneylerinden bir başkası da insanların ellerinde olan, mülkiyetlerinde bulunan bir şeye, aynı şeyin mülkiyetlerinde olmadığı, ama satışa çıkarılması durumunda,alınak için ödemeye razı olduklan rakamdan daha fazla değer verdiklerini ortaya koymaktadır. Kahneman, insanların rasyonel olınadığını ortaya atan ilk sosyal bilimci olmamakla birlikte, rasyonel olmayanların davranışlarını deneysel ortamda ölçülebilir hale getirmek ve böylece ekonomi modellerine katabilmek konusunda yol alınmasını sağlayan ilk bilim adamı özelliğini taşımaktadır (The Royal Swcdish Academy of Sciences: 2002). Profesör Kahneman'ın bir psikolog olarak kanıtlanıaya çalıştığı en önemli nokta, örneğin risk almaktan kaçınma yada gereğinden fazla kendine güven gibi bazı insan davranışlannın, birçok durumlarda onların akılcı hareket etmelerini engellediği ve sonuçta ortaya optimal sayılamayacak sonuçların çıkabileceğidir. Burada kurama yapılan en büyük katkı ise, bu davranışların sistemli ve önceden kestirilebilir olmasıdır. Kahneman'ın verdiği örneklerden birisi, borsa alanındadır. Borsada 50 dolara satın alınan bir hisse senedinin fıyatının 70 dolara yükseldiğini varsayalım. Eğer yatırımcı, yeterince değer kazandığını düşünüyorsa, satın almış olduğu senedi elinden çıkarmak isteyecektir. Buna karşılık, aynı senedi 90 dolardan alrruş olan yatırımcı ise, 70 delarda aşırı değerlenmiş olduğunu bildiği senedi satma konusunda gönülsüz davranacaktır. Böyle bir durumda herhalde ikinci yatırımcının tutumunun akılcı olduğunu savunmak zordur. Öyle anlaşılıyor ki bu iki iktisatçının araştırmalarının Nobel' e layık görülmesi meslektaşlan tarafından çok doğal karşıianmış bulunuyor. Son yıllarda davranışsal