URLA KLAZOMENAİ KAZISI, 2011 YILI ÇALIŞMALARI, SONUÇ RAPORU

Transkript

1 URLA KLAZOMENAİ KAZISI, 2011 YILI ÇALIŞMALARI, SONUÇ RAPORU Kültür ve Turizm Bakanlığı nın izinleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Hitit Üniversitesi adına gerçekleştirilen Urla Klazomenai Kazıları nın 2011 yılı çalışmalarında, Hitit Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Mersin Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi nden katılan öğretim üyeleri ve öğrencilerin katkılarıyla temelde iki ayrı sektörde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bunlardan ilki, Ionia İhtilali ardından anakaradaki yerleşmenin terkiyle köklü bir iskana sahip olan ve bu yönüyle Geç Roma dönemi içlerine kadar da Klazomenai kentinin konumlandığı Geometrik ve Arkaik dönem yerleşiminin hemen açığında bulunan Karantina Adası dır. İkinci olarak çalışmaların yürütüldüğü alan ise anakarada, Arkaik dönem yerleşiminin batısında konumlanan ve sur içinde kalan ve Hamdi Balaban Sektörü olmuştur. Karantina Adası Çalışmaları (bkz, Topografik Plan, E) Klazomenai halkı, MÖ yılları arasındaki Ionia ayaklanmasının başarısız olarak sonuçlanması ardından diğer Batı Anadolu yerleşmelerinde olduğu gibi öncekisine göre daha sert bir yapı sergileyen Pers hükümranlığına girmiştir. Yazılı kaynakların da aktardıkları üzere Klazomenai halkı, bu ayaklanmanın ardından anakaradaki kentlerini terk etmişler, muhtemelen sosyal ve kültürel bütünlüklerini bir süreliğine kaybetmişler ve M.Ö. 5. yüzyıl başlarında da Arkaik dönem yerleşmesinin konumlandığı anakaranın hemen açığındaki Karantina adasında iskana devam etmişlerdir. Karantina adası, Klazomenai antik kentinin hemen kuzeydoğusunda konumlanan ve anakaraya da suni bir yolla bağlanan bir adadır. Bugünkü modern yığma yolun hemen batısında ada ile anakara arasında uzanan ve hala hazırda sular altında kalan ikinci yol ise, olasılıkla Büyük İskender in ve müttefik ordularının Batı Anadolu kentlerini Pers egemenliğinden kurtarmaları ardından anakara ile adayı birleştirme projesi sonucunda inşa edilen yol olmalıdır. Karantina adası arkeolojik açıdan değerlendirildiğinde Klasik dönem ve sonrasında Klazomenai kentinin asıl anlamda sivil iskan alanının konumlandığı asty olarak değerlendirilebilecek bir alandır ve yaklaşık 30 hektarlık boyutuyla önemli bir nüfusu da barındırabilecek bir ölçektedir. Ionia Ayaklanması ardından yerleşmenin terki ile anakara, Geç Klasik dönem içlerindeki kısa soluklu olan yerleşimi bir kenara bırakacak olur isek, M.Ö. 5. yüzyılın başından M.S. 4. yüzyıl içlerine kadar çok zayıf bir iskana sahip olmuştur. Hellenistik dönemde ise anakarada neredeyse hiçbir etkinlik söz konusu değildir. Roma dönemi iskanı ise esas anlamda seyrek olarak izlerine rastlanan ve birbirlerinden izole konumda bulunan çiftlik mahiyetindeki çok odalı yapılardan öteye geçmez. Bu da bizlere oldukça uzun sayılabilecek bir kronolojik süreçte anakaranın büyük çapta tarımsal amaçlar ve sınırlı olarak da izleri kazılarla tescillenen gömüler için kullanıldığını gösterir. Adadaki Roma dönemi etkinliği muhtemelen M.S yüzyıllarda sona erer ve yerleşme de terk edilip iskan sahilden daha içlerde, farklı noktalarda, bir ihtimal Güzelbahçe de ve ayrıca bugünkü Urla ilçesinin konumlandığı mevkiide devam eder. Karantina adası özelinde Bizans dönemine ait olan izler de çok sınırlıdır. Daha sonrasında da Osmanlı dönemi özelinde de adadaki iskanın mahiyetini ayrıntıları ile değerlendirebilecek arkeolojik veriler ne yazık ki mevcut değildir. Arkaik dönem ve öncesinde kentin merkezini oluşturan Urla, İskele Mahallesi ndeki yerleşimin hemen açığında bulunan ada, 1865 yılında dönemin Padişahı Abdülaziz in emriyle İzmir e gelen gemilerin karşılandığı ve salgın hastalıklara karşı denetimden geçirildiği üzerinde tahaffushanelerin bulunduğu karantina merkezi olarak kullanılmıştır yılında karantina işlevini yitirdikten sonra ada, Sağlık Prof. Dr. Yaşar Erkan ERSOY, Urla Klazomenai Kazısı Başkanı, Hitit Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi, ÇORUM

2 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 2 Bakanlığı na bağlı eğitim ve dinlenme tesisi haline dönüştürülmüştür. Günümüzde ise adanın doğu yüzünde Urla Devlet Hastanesi bulunmaktadır. Karantina Adası, İzmir körfezinin girişinde yer almasından dolayı tarihin her dönemde stratejik önemini korumuştur. Karantina adasındaki ilk arkeolojik kazılar, 1921 yılında İzmir in işgali sırasında, Yunanlı arkeolog Giorgos Oikonomos tarafından gerçekleştirilmiştir. Oikonomos un yürüttüğü kazılardan elde edilen veriler ışığında, yıllarında Prof. Dr. Güven Bakır başkanlığındaki bir ekip tarafından ise adanın belirli noktalarında sondajlar açılarak Hellenistik ve Roma dönemi Klazomenai kentinin stratigrafik yönden gelişimin nasıl olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. İki dönem boyunca sürdürülen bu kazılar sonucunda gerçekten de adadaki iskanın net olarak M.Ö. 5. yüzyılın ikinci çeyreğinde mevcut bulunduğu ve Geç Roma dönemi içlerine kadar da devam ettiği net bir şekilde anlaşılmıştır. Uzun bir sürecin ardından sistemli kazılar ile Karantina adasında bir kez daha çalışılmaya karar verilmiş ve 2011 yılı için Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı nın izinleri ardından Temmuz ve Eylül 2011 ayları içinde toplam iki ayı aşkın bir süre dahilinde kazılar gerçekleştirilmiştir. Karantina adasındaki 2011 yılı çalışmaları temelde iki ana başlık altında toplanabilir. Bunlardan ilki, adanın güney ucunda yer alan tiyatro kazı çalışmalarıdır. İkincisi ise, yıllarında yapılan sondaj çalışmalarını temel alan, adanın stratigrafisini anlamaya yönelik sondaj kazılarıdır Yılı Tiyatro Kazı Çalışmaları 18. yüzyıl gezginlerinden R. Chandler, Anadolu ya yapmış olduğu geziler sırasında Klazomenai a da uğramış ve antik kentin o dönemde yüzeyde görülen kalıntılarından notlarında bahsetmiştir. Karantina adasını da ziyaret eden Chandler, adanın kuzeydoğusu ucunda konkav bir yamaç üzerinde antik tiyatronun muhtemel izlerini gördüğünden de söz etmiştir. Modern yazarlardan G. Bean, Klazomenai antik kentini iki defa ziyaret etmiş ve 1946 yılındaki seyahati sırasında, daha önceden gördüğü ve muhtemel tiyatroya ait olan cavea kısmındaki oturma sıralarının tahrip olduğunu ifade etmiştir. Söz konusu yamaç üzerinde günümüzde ise kısmen izlenebilen aynı aks üzerinde sıralanmış taş blokları bulunmakta ve yamacın alt bölümüne doğru teras duvarından devrilmiş kaya blokları yer almaktadır. Bu yamacın, gerek konkav profilinin ve gerekse görsel konumunun tiyatro inşasına uygun olması bu alanda yapılacak çalışılmalar için temel teşkil etmiştir. Coğrafi Konum: Yamacın üzeri seyrek bir bitki örtüsüyle kaplıdır. Özellikle yamacın batı ve doğu bölümlerinde yoğunlaşan zeytin, çam ve badem ağaçlarından oluşan bitki örtüsü alanın orta bölümünde azalmaktadır. Urla ve çevresine özgü kireç taşı anakaya blokları yamacın üst bölümlerinde yüzeyde izlenirken aşağı kesimlerde zeminin altına inmektedir.

3 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 3 Tiyatro Terasındaki Sondaj Çalışmaları: Klazomenai Tiyatrosu, genel görünüş. Tiyatro yamacındaki kazı çalışmaları, yamacın orta kesimlerinde cavea sıralarını bulma ümidiyle kuzey-güney aksında başlatılmıştır. Bu alanda toplam 12 sondajda kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu sondajlardan elde edilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir: Salt yamacın konumuna bakılarak buradaki yapının antik dönem tiyatrolarının yönlenmeleriyle benzerlik göstermediği söylenebilir. Ege dünyasında, Hellenistik ve Roma dönemi tiyatroları sert rüzgarlardan etkilenmemeleri için batıya bakacak şekilde inşa edilmişlerdir. Klazomenai tiyatrosu ise kuzey - kuzeydoğuya yönüne bakar. Ancak yamacın batı ucundaki set, buradaki düzeneğin yaz aylarında devamlı kuzeybatıdan esen karayelden etkilenmesini engeller. Tiyatronun bu şekilde inşa edilmesi bir zorunluluktan kaynaklanır. Karantina adası kuzey-güney doğrultulu bir adadır ve bu aksta sıralanan iki tepeden ve iki tepeyi birbirine bağlayan yumuşak eğimli yamaçlardan oluşur. Adanın güneyindeki tepe anakaraya doğru yumuşak bir eğimle iner. Kuzeydeki tepenin kuzey yamaçları denize doğru eğimlidir ve dik bir profile sahiptir. Bundan dolayı da tiyatronun inşa edilmesine uygun dik bir yamaç adanın kuzeyindeki tepenin kuzey kısmı dışında mevcut değildir. Yunan tiyatroları, sahnelenen gösterilerin izlenmesi dışında panoramik manzaralarından dolayı da seyir alanları olarak kullanılmışlardır. Klazomenai tiyatrosu doğrudan İzmir körfezine bakmaktadır ve adanın ucunda yer almasından dolayı da önünde geniş bir panoramaya sahiptir. Klazomenai tiyatrosunun yamacı, en üst noktadan yamacın sonlandığı kısma kadar yaklaşık 15 derecelik bir eğime sahiptir ve bu haliyle de tiyatronun inşasına uygundur. Ancak bu eğim yamacın her yerinde aynı değildir. Yamacın üst bölümünde anakayaların yüzeye yakın olmasından dolayı dik bir eğim mevcut iken, alt kesimde ise yamacın üzerinden gelen erozyon toprağı nedeniyle eğim yumuşamakta ve 8 dereceden az bir seviyeye inmektedir. Tiyatronun yamacının üst kısmında, tepenin üzerindeki terası tutan ve olasılıkla tiyatro için inşa edilen teras duvarı güçlü bir depremin etkisi ile yıkılmıştır. Bu teras duvarından kopan büyük bloklar yamaca yayılmış ve kısmen tiyatro yapısını da tahrip etmiştir. Yüzeyde tiyatroya ait mimari bloklara ve sahne binasında olması gereken mimari süslemelere ait hiçbir buluntuya rastlanmamıştır. Ama öte yandan yüzey toprağı içinde az sayıda da olsa profilli, işlenmiş bazı bloklar mevcuttur.

4 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 4 Tiyatronun alt yamacında ortaya çıkarılan mimariyi iki farklı bölümde incelemek gereklidir. Batıdaki izler muhtemelen tiyatronun alt yapısına ait iken doğuda ortaya çıkarılan ise buradaki yapının üst bölümü ile ilişkilidirler. Tiyatronun batısında diazomalarla sınırlandırılan iki teras mevcuttur. Üstteki teras, sondaj 1 deki düzgün plaka taşlardan oluşturulan diazomaya dayanarak başlar ve aşağıya doğru devam ederek dörtgen şekilli hücre benzeri birime eklemlenerek sona erer ve bunun yaklaşık uzunluğu da 32.0m.dir. Alttaki terası ise sondaj 7 ve 8 deki diazoma temelleri sınırlar. Gerek üst gerekse alt terastaki mimari kalıntıların tamamı alt yapıyla ilişkilidir. Üst terasta Sondaj 1 ve Açma 1 in kesitlerinden takip edilen dolgular bu kesimde yaklaşık 8 derecelik bir eğimi işaret eder. Terasın üzerindeki hücre yapısı, hücre yapısına ve üstteki plaka taşlı diazoma temeline dayanan güçlü temelli zayıf üst örgülü duvar ve buna doğu - batı aksında dayanan duvar ve en batıda teras duvarına yaslanan kuzey-güney akslı duvar, üst terası tutmak için inşa edilmiş destek yapılarının parçaları olarak tanımlanmalıdırlar. Şu aşamada alt terası sınırlayan 2 ve 3 no.lu diazomaların arasındaki bağlantılar henüz kazılmadığı için bilinmemektedir. Açma 1 hücre yapısı Tiyatronun doğu bölümündeki durum ise batıya göre oldukça farklıdır. Burada üst mimariye ait mimari kalıntıların bir bölümü açığa çıkarılmıştır. Batıdaki alt teras devamı niteliğinde olan terasın üzerinde iki diazoma tespit edilmiştir. Üstteki diazoma hücre üzerinden geçen diazomanın devamıdır ve üzerinde plaka taşlardan yapılmış bir düzleme sahiptir. Bunun altında iki sıra oturma basamağı açığa çıkarılmıştır. Ancak bu oturma basamaklarının batıda kilimakhes e dayanan birer taşı korunmuştur. Doğu bölümde büyük oranda tahribe uğrayan yapının korunan bölümleri kısmen de olsa üst yapı hakkında bilgi verir.

5 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 5 Açma 2 diozoma ve oturma basamakları Tiyatro yapısının doğu bölümündeki mimari kalıntılar üzerinde bazı anormal izler dikkat çeker. Bu bölümdeki teras duvarı üzerindeki derin yarıklar, analemma duvarının alt taş sırasının doğuya doğru ötelenmesi, yine ilk oturma basamağının doğuya doğru yatmış olması, buradaki tesisin büyük bir deprem sonucunda tahribe uğradığını gösterir. Tiyatro yamacının üst kısmındaki büyük terası yıkan da bu deprem olmalıdır. Ancak depremin buradaki tesisin inşası sırasında mı yoksa daha sonraki bir dönemde mi meydana geldiğini anlamak hala hazırda güçtür. Tiyatroya ait mimari kalıntılar incelendiğinde, yapının doğuda üst elemanlarına kadar korunmuş olması, batıda ise sadece alt yapısının ele geçmesi ve burada üst yapıya ait herhangi bir mimari ize rastlanmamış olması, yapının büyük bir olasılıkla hiçbir zaman bitirilememiş olabileceğinin de güçlü delilleri olarak öne sürülebilirler. Buradaki muhtemel tiyatro yapısına ait olan üç diazoma tespit edilmiştir. Sondaj 1 deki üst diazoma ile hücre yapısı üzerindeki ikinci diazoma arasında yaklaşık 9.0m.lik bir mesafe mevcuttur. Keza aynı şekilde, yine ikinci diazoma ile alttaki sondaj 7 ve 8 de tespit edilen diazoma arasında da yaklaşık 9.0 m.lik bir mesafe vardır. Bu da tiyatro inşası sırasında belirli bir modülün uygulandığını gösterir. Her diazoma arasına ortalama yirmi oturma sırası yerleştirmek mümkündür. Ancak en üst diazoma ile en alttaki arasında 5,0m.lik eğim, uzaklıkla oranlandığında yaklaşık olarak 8 derecelik bir eğim verir ki bu da aslında tiyatro yapıları için pek de uygun düşmez. Bu durum, sondaj 1 deki diazomanın diğerlerinden farklı olarak neden düzgün plakalardan inşa edildiğini de açıklık getirir. Bu plakaların üzerindeki kurşun kenet izleri ve taş yuvaları üzerlerine başka bloklarında gelmesi gerektiğini gösterir. Diazomanın üzerine gelen ancak günümüze ulaşmayan bu bloklar, hem yamacın üst bölümüne hem de alt bölümüne doğru eğimi doğal olarak yükseltecektir. Tiyatro kazısı sırasında ortaya çıkarılan küçük buluntular oldukça dikkat çekicidir. Tiyatronun orta terasını tutmak için yapılmış Açma I deki hücre yapısının içinde ve çevresinde yoğun bir seramik dolgu ile karşılaşılmıştır. Bu dolgu ihtiva ettiği buluntular açısında yakındaki bir kutsal alanın varlığını işaret eder. Dolgu içinden gelen, çok sayıda siyah firnisli kase, Batı Yamacı Stili ndeki seramik parçaları, siyah firnisli kandiller, mutfak kapları, tezgah ağırlıkları ve parçalar halinde korunarak gelseler de sayıları yedi yüzü bulan pişmiş toprak figürinler, bu dolgunun M.Ö. 4 yüzyılın son çeyreği ile M.Ö. 2. yüyılın ortalarına kadar uzanan bir malzeme grubunu ihtiva ettiğini gösterir. Tiyatronun temelinden ele geçen dolgular yardımıyla yapının Hellenistik dönem içinde, MÖ. 2. yüzyılın ortalarından sonraki bir tarihte inşa edildiğini söylemek mümkündür.

6 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 6 Açma I, Seramik dolgu içinden, Minyatür pişmiş toprak altar. Karantina Adası Sondaj Kazısı Çalışmaları 2011 yılı kazı çalışmaları kapsamında ada üzüerindeki yerleşim katlarını anlamaya yönelik iki sondaj çalışması yürütülmüştür. Karantina Adası, Sondaj 1 (KADAS 1) 1990 yılından bu yana Karantina Adası nda ilk defa başlanan çalışmalarda öncelikli hedef MÖ. 5 yüzyıl yerleşmesine ait izleri bulmak olmuştur yılında kazılmış olan ve Karantina adasının kuzeybatısında konumlanan Ada Sondaj 1 de yürütülen çalışmalarda elde edilen seramikler aracılığı ile adada M.Ö. 5. yüzyıldaki iskanın varlığı net olarak bilinir; ancak bu sınırlı veriler bize söz konusu dönem ile bağlantılı konut mimarisine dönük sağlıklı veriler maalesef sağlayamamıştır. Bu gerekçelerden hareket ile 2011 yılı çalışmalarında M.Ö 5. yüzyıla ait konut mimarisini bulmak amacıyla Karantina Adası Sondaj 1 (KADAS 1) açılmıştır. Karantina Adası iki alçak tepeden oluşur. Bunlardan ilki adanın konumuna göre kuzeydoğuda, diğeri ise güneybatıda yer alır. KADAS 1 kuzeydoğudaki tepenin üzerindeki su deposunun yaklaşık 100m güneyinde konumlanır. Bu alan güneye doğru hafif meyillidir.

7 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 7 KADAS 1 sondajında yapılan kazı çalışmalarında elede edilen sonuçlar kısaca şöyle özetlenebilir: Karantina Adası Sondaj 1 de yüzey toprağının altında 23.23m seviyesinde Roma Dönemine ait bir düzlem mevcuttur. Bu düzlemin alt dolgusu, m koda kadar devam eder m kodunda ise Hellenistik Döneme ait olup mimarisi korunmayan, altı küçük taşlı üst kısmı marnlı bir düzlem söz konusudur. Hellenistik Dönem düzleminin altında ise üç duvardan oluşan (1,2,3 no lu duvarlar) küçük bir mekan (1 no lu mekan) vardır. Mekana ait duvarların üst seviyeleri 22.60m dolaylarındadır ve bu duvarları bağlayan mimarinin tabanı da olasılıkla 23.50m kodunda yer almalıdır. Zira bu mekanın ortasında bulunan MÖ. 5. yüzyıl ortalarına ait duvar (4 no lu duvar) söz konusu mekanın taban altı dolgusunda yer alır. Fakat bu alanda çok sayıda MÖ.4. yüzyıla ait buluntu olmasına rağmen bu döneme ilişkin herhangi bir taban ya da düzleme rastlanmamıştır. Bu geç Klasik dönem ile bağlantılı mimarisi korunamayan tabaka, daha üstteki Hellenistik Dönem etkinliği sırasında tahribe uğramıştır. 1 no lu mekanın ortasında kalan 4 no lu duvarın güneyinde küçük taşlardan yapılan taş döşeli bir açık alan mevcuttur. 4 no lu duvarın mekan içi kuzeyde olmalıdır. Tabanı korunmamış olan ve MÖ.5. yüzyıl ortalarına ait olan mekanın ancak taban altı dolgusu ele geçmiştir. Sert, yonga taşlı bu dolgu anakayaya kadar devam eder. 3 no lu duvarın altında bulunan özensiz taşlardan yapılan 5 no lu duvarın güney kısmında ise marn ile yapılan ve olasılıkla da 21.92m kodunda yer alan bir taban düzlemi söz konusudur. Bu duvar ve ait olduğu mekan, elde edilen Attika ithali seramik parçalarının ve yerli siyah figürlü örneklerin gösterdiğine göre MÖ.5. yüzyılın ilk çeyreğinin sonlarına tarihlenmelidir. Olasılıkla bir yangın ile kullanım dışı kalan bu mimari Klazomenai lilerin İonia ihtilali sonrasında anakaradan kaçarak geldikleri adada yerleştiklerini gösteren ilk mimari kanıt olması ile ayrı bir öneme sahiptir. Karantina Adası Sondaj 2 (Kadas 2) Karantina Adası ndaki MÖ.5. yüzyıl yerleşiminin varlığını anlamaya yönelik KADAS 1 de yapılan çalışmalar neticesinde MÖ.5. yüzyıl yerleşiminin, en azından çalışılan alanda, ana

8 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 8 kayanın üzerinde kurulmuş olduğu tespit edilmiştir. KADAS 1 de erken MÖ.5. yüzyıl ve geç.5. yüzyıl duvarları anakaya üzerinde yer alırlar. Bu bilgiye dayanarak adanın başka bir alanında ana kayaya daha yakın olduğu düşünülen bir seviyede tekrar çalışılmaya karar verilmiştir. Bu çalışmanın amacı MÖ.5. yüzyıl yerleşimlerinin anakaya üzerindeki varlığını net olarak bir kez daha tescil etmektir. Bu doğrultuda KADAS 1 in 30,0m kadar güneydoğusunda KADAS 2 adının verildiği sondajda çalışmalara başlanmıştır. 2.0 x 7.0m boyutlarındaki sondaj kuzeydoğu güneybatı doğrultuludur. KADAS 2 de yapılan çalışmalar sırasında elde edilen sonuçlar aşağıda sıralanmıştır: Roma Dönemine ait, 3 mekan ve 1 giriş zemininden oluşan bir mimari yapıyla karşılaşılmıştır. Çalışmaların başlangıcında asıl amaç MÖ. 5. yüzyıl mimarisini anlamaya dönük olduğundan bu sondajda çalışmalar sonlandırılmıştır. Çünkü sondajın genelinde derinleşecek uygun bir alan olmadığından çalışmanın devamı mümkün olmamıştır. Sondajda yapılan çalışmalar esnasında MÖ. 4. yüzyıla tarihlenen seramik parçaları ele geçmiş olsa da alanda derinleşecek bir yer olmadığından çalışma bu noktada sonlandırılmıştır. Hamdi Balaban Tarlası Sektörü Çalışmaları (bkz. Topografik Plan, E) Klazomenai kazılarında 2011 yılında ikinci çalışma alanı anakaradaki Hamdi Balaban Tarlası olmuştur. Önceki yıllardaki kazı çalışmalarından ve bunları bağlayan raporlarımızdan da iyi hatırlanacağı üzere sözü edilen taşınmaz, Geometrik ve Arkaik dönem yerleşmesinin batı sınırında yer alır ve bu alanda 2007 yılındaki kazılarda ilk kez açığa çıkartılan ve Klazomenai kentini batı yönden kuşatan kent duvarı ve bu kente girişi sağlayan bir kapı da mevcuttur. Bu savunma duvarının dışında, batı yönde, yine Arkaik dönemde kullanılan zeytinyağı işliği ve demirci işliği gibi bir dizi endüstriyel amaçlı tesis de mevcuttur yılındaki çalışmalarda ilk olarak Geç Arkaik 1 Bu konuda bakınız, E. Koparal, A.E. İplikçi, Archaic Olive Oil Extraction Plant in Klazomenai, in A. Moustaka, E. Skarlatidou, M.C. Tzannes, Y. Ersoy (eds.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony, Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera (Oct. 2001) (Thessaloniki 2004), ; E. Koparal, E. İplikçi, A. Savaş Bakır, Klazomenai Olive Oil Plant: Dating, Reconstruction and Contemporary Use of It, in

9 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 9 dönemde açılan derin koridorlu girişin hemen kuzeyinde, aynı alanda mevcut bulunan ve çok daha erken bir tarihe, seramik buluntulardan hareket ile Erken Tunç II döneminin sonlarına tarihlendirilen savunma duvarı izleri araştırılmış, bunun yanısıra Arkaik dönem suru içinde kalan kısımda, surun kuzeydoğusunda ve doğusunda kalan alanlarda Arkaik ve Klasik dönem aktivitelerinin niteliğinin değerlendirilmesine çalışılmıştır. Anakaradaki Hamdi Balaban Tarlası olarak adlandırılan ve Arkaik dönem özelinde kentin savunma duvarının da konumlandığı bu alan yerleşimin batısında yer alır. Kentin bu bölümünde 2007 yılında ilk kez M.Ö. 7. yüzyılın ikinci çeyreği içlerinde inşa edildiği anlaşılan ve kuzey güney aksında uzanarak kenti batı yönden kuşatan savunma duvarının izleri tespit edilmiş, daha sonraki sezonlarda gerçekleştirilen kazılarla da aynı düzeneğe M.Ö. geç 6. yüzyılda açıldığı anlaşılan derin bir koridorlu kapı girişinin de kazısı gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla kentin bu kesiminde açığa çıkarılan bu savunma düzeneği net bir şekilde Arkaik dönem yerleşiminin sur içine ve sur dışında kalan bölümlerinin sınırını bizlere gösterir. Gerek bu tespit ve gerekse savunma duvarının batısında, yani dışında, varlığı kazılar sonucunda belirlenen demirci işlikleri, seramik fırınları ve son olarak da hemen kapı girişinin yakınlarında, güneyinde tespit edilen zeytinyağı işliği, Arkaik kentte, bu türde bir dizi endüstriyel faaliyetin sivil iskan alanlarından ayrı bir konumda ve açıkçası sur dışında yer aldıklarını da kanıtlamıştır. Bu alanda Klazomenai kentinin tarihsel anlamda topografik gelişimini bağlayan önemli başka veriler de söz konusudur. Geç Arkaik dönemde açılan derin koridorlu girişin bulunduğu kesimde, yani Arkaik dönem savunma duvarının uzandığı alanda, M.Ö. üçüncü binin ortalarında inşa edildiği anlaşılan bir başka sur tesisi daha mevcuttur. At nalı şeklindeki bir kuleye de sahip olan bu sistem, Erken Tunç II döneminin sonlarında inşa edilen ve muhtemelen aşağı şehri kuşatan bir düzeneğin parçasıdır ve öyle anlaşılıyor ki daha üçüncü bin içinde prehistorik dönemdeki ismini bilemesek de Klazomenai deki yerleşimin Limantepe mevkiinde konumlanan tahkimli bir yukarı şehir ile en güneybatı sınırı Arkaik dönem kent duvarının da geçtiği noktaya kadar gelen bir aşağı şehire de sahip olduğu ve yerleşim organizasyonu açısından çiftli bir yapı sergilediği de tespit edilmiştir. Bu alanda aynı zamanda M.Ö. 7. yüzyılın ilk yarısı içlerinde inşa edilen sur duvarının öncesinde de yoğun bir etkinlik söz konusudur. Demir Çağı nın başlarında inşa edilen ve kullanılan seramik fırını ile bu seramik fırını kullanımdan çıktıktan sonra alana yapılan çok sayıdaki gömü, kronolojik anlamda net bir şekilde Arkaik dönem sur duvarının inşasının öncesine aittirler ve büyük bir olasılıkla da elde edilen küçük buluntuların gösterdiğine göre de M.Ö. 10. yüzyılın başlarından M.Ö. 7. yüzyılın içlerine kadar uzanan bir kronolojik sürece işaret ederler yılından başlayarak bu alanda yürütülen kazıların esas amacı Arkaik döneme tarihlendirilen sur duvarının inşa evrelerini belirlemek, prehistorik dönem savunma sisteminin izlerini daha anlaşılır kılmak ve son olarak da M.Ö. birinci binin başlarında özellikle çocuk gömüleriyle karşımıza çıkan bu mezarlık alanının yayılım sınırlarını tespit etmek ve Arkaik dönem surunun doğusunda, yani kent içinde kalan noktalarda yapılaşmanın savunma duvarı ile olan ilişkisini tanımlamak olmuştur. Bu amaçlar doğrultusunda 2011 yılı kazılarında Hamdi Balaban Tarlası (HBT) sektöründe üç ayrı noktada kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Ü. Aydınoğlu-A.K. Şenol (eds), Olive Oil and Wine Production in Anatolia During the Antiquity, Proceeding of the International Symposium held in Mersin-Turkey, November 2008 (İstanbul 2009), ; Ü. Yalçın, H. Cevizoğlu, Eine archaische Schmiedewerkstat in Klazomenai, Anatolien Metall V (Bochum, 2011),

10 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 10 İlk çalışmalar, K 24 ve K 25 plankarelerinde kalan Açma 36 da yürütülmüştür. Sözü edilen bu açma, Arkaik döneme tarihlenen derin koridorlu giriş düzeneğinin hemen kuzeyinde kalır. Hamdi Balaban Tarlası ndaki ikinci çalışma alanı, savunma duvarının doğusunda, giriş düzeneğinin de yaklaşık olarak 100m kadar da kuzeyinde konumlanır. Söz konusu açma, M ve N plankarelerinde yer alır ve kazılar sırasında 23 no.lu açma olarak tanımlanmıştır. Arkaik Dönem Savunma Sektöründeki Kazılar (K plankareleri) HBT sektöründe Arkaik döneme ait savunma sistemi ile ilişkili kazı çalışmaları 2009 yılından beri esas anlamda bu düzenek ile ilintili olan girişin kuzeyinde yoğunlaşmaktadır. Geçen süre zarfında geniş bir alana yayılarak yürütülen kazılar sonucunda savunma sisteminin yapım evreleri ile sisteme ait farklı yapı birimleri (sur bedeni, kent kapısı, avlulu giriş) gün ışığına çıkarılmıştır yılı kazı çalışmaları için alanın doğusunda, kapı eşiğinin kuzeydoğusunda bir alan belirlenmiştir. Belirlenen bu alan Açma 36 olarak tanımlanmıştır. Bu açma, konum itibarıyla Açma 30 un doğusunda, Açma 5 in ise kuzey ve doğusunda yer alır yılı Açma 30 çalışmalarında at nalı biçimindeki Erken Tunç Çağı bastionunun kuzeyinden küçük bir bölümün temel düzlemi sayesinde korunduğu tespit edilmekle birlikte bastionun kuzeyde sur ile birleştiği kısım ne yazık ki belirlenememiştir. Zira bu alanda M.Ö. geç 6. yüzyılda yürütülen kent kapısına ait inşa faaliyetleri sırasında erken dönem tabakaları tahrip edilmiştir. Bastionun kuzeyinde gözlenen bu tahrip büyük olasılıkla kapının sövelerini taşıyan kaideler inşa edilirken gerçekleşmiş olmalıdır. HBT 2011 çalışmaları, Açma 36, kazı başlangıcındaki durum Tarım toprağı seviyesi olan 5.11m kodunda kazıya başlanmış ve açma içinde farklı yüksekliklerde takip edilen ve bazı noktalarda 3.62m koduna kadar inen anakaya düzleminde kazı sonlandırılmıştır.

11 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 11 Kazılan alanda yürütülen çalışmalarda tarım toprağı tabakası, Geç Roma Erken Bizans dönemi, Arkaik dönem ile Protogeometrik dönem tabakaları tespit edilmiştir. Açmanın tam ortasında daha iyi takip edilen kuzey-güney doğrultulu taşlı alan kuzey kesitin önünde nispeten daha iyi korunmuştur. Kuzey kesit önündeki bu taş yoğunluğu tarım toprağı seviyesinden itibaren başlar. Bu taş birikintiden hareket ile kazının ilerleyiş süreci içinde açma içinde farklı çalışma alanları belirlenmiştir. Taş yoğunluğuna göre açma içinde Güney Bölüm, Kuzey Bölüm, Batı Kesit/Batı Kesit Önü ile Doğu Bölüm şeklinde tanımladığımız alanlarda çalışmalar yürütülmüştür. Söz konusu bu çalışma alanlarında özellikle güney kısımda anakaya seviyesine kadar derinleşilmiştir. Burada yürütülen çalışmanın amacı Prehistorik döneme ait savunma sisteminin kuzeyde nasıl bir plan gösterdiğinin anlaşılmasıdır. Tabakaların değerlendirilmesi ile sisteme ait yeni sonuçlara ulaşılmıştır. Özellikle Güney Bölüm de sürdürülen kazı çalışmasında açığa çıkarılan Geç Roma dönemine tarihlendirilen taban, savunma sisteminin daha güneyde de yer yer bozulmasına sebep olan bu geç tarihli etkinliklerinin bir kez daha belirlenmesine yardımcı olmuştur. Krem renkli, Geç Roma dönemi (M.S yüzyıllar ile ilintili olan taban

12 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 12 Geç Roma dönemi (M.S yüzyıllar ile ilintili olan taban Güney Bölüm çalışmasında 4.82m kodunda gözlenen ve yaklaşık 4.90m seviyesinden itibaren belirginlik kazanan yongalı, taşçıklı, kireç taşı parçalı, marnlı, kumlu ve krem-beyaz renkli sert düzlemin güney kesit önünde (4.87m) ortaya çıkan çatı kiremitleri ile aynı seviyede olması burada Geç Roma dönemindeki bir kullanıma işaret eder. Özellikle 4.69m üst kodlarında yer alan kireç taşı büyük bloğun üzerine yayılan bu sıkıştırılmış marnlı taban yardımıyla söz konusu işlenmiş taş blok ve çevresindeki bir kaç taşın Roma evresi ile ilişkili olduğu anlaşılmıştır. Bunun yanı sıra güney kesitin önünde ve yer yer de kesitin içine devam eden Roma dönemine ait çatı kiremitleri, su künkü parçaları ve özellikle pişmiş toprak ampulla Açma 36 nın güneyinde yoğun bir Roma etkinliği ya da başka bir deyiş ile Roma tahribi olduğunu bizlere kanıtlar. Zira Roma dönemi tabakaları Geç Arkaik dönemde inşaa edilen kent girişinin üzerine yayılmakta dolayısıyla ilgili tabakaları da yer yer tahrip etmektedir. Söz konusu beyaz renkli, sıkıştırılmış marnlı taban, olasılıkla Roma dönemine ait bir çiftlik evinin taban altı dolgusuna işaret ediyor olmalıdır. Bununla birlikte Roma tahribi alanda daha alt kodlara, 4.36m seviyesine kadar devam eder.

13 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 13 Geç Roma dönemi (M.S yüzyıllar ile ilintili olan taban Geç Roma dönemi (M.S yüzyıllar ile ilintili olan taban Açma 36 nın özellikle kuzey bölümünde belirginleşen ve kuzey kesite giren taşların oluşturduğu yoğunluk bizlere Erken Tunç II dönemi sonlarına tarihlenen savunma duvarının burada kısmen korunduğunu, şekilsiz büyük taşların düzenli bir şekilde yan yana ve üst üste gelerek oluşturduğu bu sık dokunun insan elinden çıktığını gösterir. Erken Tunç Çağı surunun temeli ile ilişkili şekilsiz büyük boyutlu taşlar tarım toprağı seviyesinde, yaklaşık olarak 4.87m kodlarında gün ışığına çıkmıştır. Bu taşların yoğunluğundan hareketle Kuzey Bölüm de derinleşilmeye karar verilmiş ve yaklaşık 3.72m seviyesine kadar, yani anakaya zemine değin kazı çalışmaları devam etmiştir.

14 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 14 Yürütülen çalışma sonucunda alanda batıdan doğuya doğru yükselen taş yoğunluğu dikkat çeker. Bu taş yoğunluğunun doğuya doğru eğim yaparak yükselmesi akla prehistorik dönem sur duvarı önünde bir rampa ya da eğik duvarın varlığını getirir. Kuzey bölümdeki çalışmalar neticesinde Erken Tunç Çağı savunma sisteminin burada nispeten iyi korunmuş bir bölümü tespit edilmiş ve savunma sisteminin temeline ait taşların marnlı, yongalı, kireç taşı parçalı, beyaz renkli sıkıştırılmış taban üzerine oturduğu da gözlenmiştir. Bu marnlı, yongalı beyaz renkli tabakanın Erken Tunç Çağı suru yapılmadan önce hazırlanmış bir tesviye olduğu anlaşılmıştır. Zira çukur ve derin yarıklardan oluşan engelebeli bir yapıya sahip anakaya için böyle bir tesviye düzlemine ihtiyaç duyulması normaldir. Kuzey bölüm çalışmalarında elde edilen önemli verilerden bir diğeri yoğun bir doku oluşturan şekilsiz taş yığınının Erken Tunç Çağı surunun temeli ile ilişkili olduğunun anlaşılmasıdır. Yoğun taş örgünün batı yüzde anakaya düzlemine değin devam ettiği de gözlenmiştir. Bu durumda Erken Tunç Çağı sur bedeninin temelleri, güneyde açığa çıkarılan kısımlardan da bilindiği üzere anakayaya oturur. Bununla birlikte, Açma 36 ve 30 çalışmalarında tespit edildiği üzere, Erken Tunç Çağı savunma sistemi anakaya üzerine inşa edilmeden önce anakayanın engebeli yüzeyinin tesviye edildiği ve bunun üzerine marn ve yongalı krem renkli bir tabakanın serildiği anlaşılmaktadır. Erken Tunç Çağı savunma sistemi söz konusu bu marnlı taban üzerine oturur. Batı Kesit Önü çalışmalarında dikkat çeken husus, yaklaşık 4.23m koduna kadar devam eden geç dönem tahripleridir. Roma döneminde güney kesitte çok iyi takip edilen tahrip alanı batı kesit önüne kadar yayılır. Bu nedenle Erken Tunç Çağı suruna ait mimariye Batı Kesit Önü ile Güney Bölüm de rastlanılmamasının sebebi söz konusu tahriplerle açıklanabilir. Bu alandaki Arkaik dönem tahribi 4.13m kodlarına kadar devam eder. Batı bölümde yumruk büyüklüğündeki taşlar ile oluşturulan dolgunun geniş bir alana yayılması Arkaik dönemde yapılmış bir tesviye ile açıklanabilir. Yaklaşık m seviyesinden itibaren ele geçen seramik parçalarından hareketle bu alanda Protogeometrik dönem ve Erken Tunç Çağı seviyelerinin başladığını söylenebilir. Demir Çağı ile bağlantılı olan ancak tahrip olan muhtemel pithos mezar

15 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 15 Erken Tunç Çağı savunma duvarı önündeki muhtemel eğik duvar Açmanın Doğu Bölüm çalışmalarında elde edilen en önemli verilerden biri muhtemel bir pithos mezardır. Dağılmış durumdaki mezara 48 gömü numarası verilmiştir. Mezarın bütününü görebilmek amacıyla doğu kesit içinde Kuzeydoğu Köşe olarak adlandırılan doğuya doğru giden bir genişletme çalışması yapılmıştır. Genişletme alanı 2,30 x 1,40m ölçülerindedir. Bu kazı sonucunda söz konusu mezara ait olan sadece basit örgü tekniği ile yapılmış bir çevre duvarı ile mezarı yatırdıkları ve ona dıştan destek sağladıkları yatağa ait taşlar ele geçmiştir. Söz konusu çevre duvarının içinde kazılan tabakalarda toplanan dağılmış durumdaki pithos parçaları muhtemelen mezarın kendisine aittir. Ortada pithosu çevreleyen taş yatak oval, kabaca armudi bir forma sahiptir. Uzunlamasına iki ucu arası 1.90m, eni ise iki dış noktada 1.33m.dir. İçte yer alan mezara ait yatak taşlarının en alt kodu 3.99m, en yüksek kodu ise 4.23m.dir. Mezarın güneydoğu dış kenarında anakaya 3.89m.de açığa çıkar. Mezarın doğu ucunda ise anakaya 3.79m de belirlenir. Mezarı sınırlandıran taş örgü çevre duvarının güneyinde yatık durumda ele geçen ve 0.60m uzunluğa, 0.36m genişliğe ve 0.21m kalınlığa sahip olan kalker taş büyük bir olasılıkla söz konusu mezarın ağzını kapatmak için kullanılmıştı. Kapak taşı olarak adlandırabileceğimiz bu işlenmiş taşın en yüksek noktası 4.29 m.dir. Mezarın üzerini örten toprağı tutması için yapıldığını düşündüğümüz dış çevre duvarı da yaklaşık olarak 0.45m genişliğe sahiptir. Mezarı dıştan çevreleyen basit örgü tekniğinde yapılmış taş çember özellikle batı ve güney batıda daha iyi korunmuştur. Dış çevre duvarının en yüksek noktası 4.42m, korunmuş en alçak noktası 4.26m.dir. Bu durumda çevre duvarına ait ortalama 0.50m.lik bir kısım mevcuttur. Çevre duvarının çapı da yaklaşık olarak m.dir. 48 numaralı mezar M.Ö. 6. yüzyıl içlerinde tahrip edilmiş olmalıdır. Özellikle mezara ait olan yatar durumdaki yatak taşlarının seviyesinden ve daha da derinden gelen seramikler söz konusu tahribe işaret eder. Bu gömüye ait olan herhangi bir hediye ele geçmemiştir. Taş çemberin içinde yürütülen kazıda taş yatak seviyesinin üzerinde, yanık tabakalardan gelen dağılmış kemik parçaları ile özellikle bir çene kemiği parçası büyük olasılıkla mezarın sahibine aittir. Doğu Bölüm çalışmalarında ortaya çıkan 48 numaralı mezar, gömü özellikleri bakımından ve ele geçen seramik parçalarından hareketle Demir Çağı na ait olmalıdır. Erken Tunç Çağı suru kullanımdan çıktıktan sonra surun iç dolguları içine Protogeometrik dönemde söz konusu mezar yapılmış ve Arkaik dönem içlerinde de esaslı bir tahribe uğramıştır.

16 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 16 Erken Tunç Çağı savunma duvarı önündeki muhtemel eğik duvarı ve Demir Çağı pithos gömüsünü bir arada gösterir açı Kuzeydoğu Kesim Kazıları (M 18/19 N 18/19 plankareleri, Açma 23) Hamdi Balaban Tarlası sektörünün kuzeyinde M 18/19 N 18/19 plankareleri içinde 23 no.lu açma olarak adlandırılan alanda yılı kazı sezonlarında duvarları yüzeye çok yakın olan ve olasılıkla işliklere ait mekanların genel planını belirlemek amacı ile çalışılmış ve yapılara ait temel duvarlarının ve tabanların üst kodlarına dek kazılar gerçekleştirilmiştir. Buna göre yerleşmenin bu kesiminde temelde üç yapıkatı olduğu, bunlardan ilk ikisinin Erken ve Geç Arkaik dönemlere, en üsttekinin ise MÖ 4. yüzyıla ait olduğu belgelenmiştir yılı çalışmalarının temel amacı belli noktalarda sondaj çalışmaları ile alandaki yapıkatlarının tanımlanması, mekanlar arasındaki ilişkinin belirlenmesi, mekanları bağlayan tabanların özelliklerinin saptanması, peristasislerde yapılacak küçük sondajlar ile duvarların oturma düzlemlerinin ve inşa özelliklerinin belgelenmesi ve tahrip alanlarının belirlenerek tanımlanmasıdır yılı çalışmaları ilk aşamada HBT sektörünün kuzeyinde yer alan ve olasılıkla işliklere ait mekanların yılı çalışmalarında ortaya çıkarıldığı 23 no.lu açmanın 3. güney genişleme olarak tanımlanan kısmında yürütülmüştür. Çalışmaların ikinci aşamasında güney yönünde 5,0 metre daha genişletilerek 4. güney genişleme olarak tanımlanan alanda da çalışılmıştır. Çalışmaların başlıca odaklandığı alanlar, güneyde konumlanan yuvarlak planlı silo olarak adlandırılan düzenek, A Yapısı, ve D Yapısı dır (Fig.1).

17 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 17 Fig. 1, M 18 19, N plankareleri çalışmaları, genel görünüm Silo Yapısı İlk olarak alanın güneydoğu köşesinde bulunan ve 2010 yılı çalışmalarında daire planlı duvarının üst seviyeleri ortaya çıkarılan ve buna dayanılarak silo yapısı olarak tanımlanan yapının bulunduğu alanda çalışılmıştır. Silo yapısının kuzeyinde 124 ve 131 no.lu duvarların kavisli bir şekilde birleşerek mekanı oluşturduğu alan bulunmaktadır. Bu alanın içindeki doğu yönde bulunan ve diagonal olarak kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan 149 no.lu duvarın, söz konusu mekan ile ilişkisi yoktur ve farklı bir yapıkatına aittir. 124 ve 131 no.lu duvarlar, 2.75m kodunda sonlanırlarken 149 no.lu duvarın en alt sıra taşları 2.32m kodunda toprağa oturur. Ancak 149 no.lu duvarı bağlayan mimari, daha geç tarihten olmalıdır ve 124 ve 131 no.lu duvarların ait olduğu yapıkatını tahrip edip daha derine inerekinşa edilmiştir. 124 ve 131 no.lu duvarların kavisli bir şekilde tek parçada birleşerek oluşturduğu kısmen korunmuş mekanın içinde 2.81m odundan 2.51m koduna dek derinleşilmiştir. Mekanın içinde 132 no.lu silo duvarına kuzeyde dayanan tahrip döküntüsü ayrı olarak kazılmıştır. Mekan içindeki bu dolgudan gelen seramik buluntular yoğunluklu olarak Protogeometrik dönem, Geç Geometrik dönem ve Erken Arkaik döneme aittirler. Ancak korunmuş bir taban düzlemi olmayışı ve kazılan alanın çok küçük olması 124 ve 131 no.lu duvarların oluşturduğu mekanın buluntularla tarihlenmesini tartışmalı kılmaktadır. Büyük taşlardan oluşan tahrip dolgusu içinden gelen

18 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 18 buluntular arasında en geç tarihli buluntular, Geç Arkaik döneme aittirler ve bu tahrip dolgusu silo yapısını da kısmen bozmuştur. Silo yapısı, 124 ve 131 no.lu duvarların oluşturduğu mekanın içine yerleştirilmiştir. 124 ve 131 no.lu duvarların oluşturduğu mekanın doğusunda, 149 no.lu duvar ile sınırlanan N18 ve N19 plankarelerinin kesiştiği noktada kalan alanda, m kodları arasında gerçekleştirilen kazı çalışması, yukarıda sözü edilen tahribin 2.06m koduna dek devam ettiğini ortaya koymuştur. 149 no.lu duvarın hemen önünde 2.23m koduna oturan döşeme ve onu çevreleyen 0.80m.lik bir çapa sahip daire biçiminde dikey yerleştirilmiş taşlar tahrip dolgusu ile karışık olmasına karşın buluntuları ve mimari yapılanması ile tam bu noktada Demir Çağı na ait olan bir mezarın varlığına işaret ederlerr (Fig.2). Dikey yerleştirilmiş taşlar ile sınırlı alanda döşeme üzerinde ele geçen ve sadece boyun kısmı korunan M.Ö. 9. yüzyıla tarihlenen ve omuzunda iki dizi halinde pergel ile çizili tam konsantrik daireler taşıyan boyundan kulplu amphora ile bu amphoranın içinden ele geçen düz boyalı fincanlar mezarın kullanım dönemini belirlemektedir (Fig.3). Mezarın bulunduğu alanda yoğun yanık toprak ve karbon parçacıklarına da rastlanmıştır. Mezarın varlığı ayrıca HBT sektörünün diğer kısımlarında da saptandığı gibi alanın Protogeometrik dönemden Geç Geometrik döneme dek yoğun bir şekilde özellikle erişkin olmayan bireyler için mezarlık alanı olarak kullanıldığını bir kez daha kanıtlar. Fig.2. M.Ö. 9. yüzyıl içlerine tarihlenen taş sanduka mezar Fig.3. Taş sanduka mezar ile bağlantılı seramikler 23 no.lu açma, 3. Güney genişlemenin en güneyinde yer alan silo yapısı, daire biçiminde bir plana sahip olup iç çapı 2.18m, dış çapı 2.88m.dir yılı çalışmalarında 2.77m seviyesinde silo yapısının kuzey ve batı yönündeki duvarı kısmen ortaya çıkarılmıştır (Fig.4). Silonun 10 cm kalınlığındaki kerpiç tabanının üst düzlemi 2.19m kodunda belirlenmiştir. Silo yapısının içinde 2.19 seviyesindeki taban üstüne kadar izlenen dolgu, doğusundaki alanı 2.06m seviyesine dek doldurmuş olan Geç Arkaik dönem dolgusu ile aynı karakterdedir, ancak silo yapısının içi nispeten büyük taşlar ve çok sayıda iri pithos ve benzeri seramik parçaları ile doldurulmuştur. Bu doldurma işlemi sırasında kullanılan vazolar arasında Geç Arkaik döneme tarihlenen boyalı ve kabartmalı perirrhanterion ile yine kabartmalı bir banyo küvetine ait olan çok sayıda parça dikkat çeker (Fig. 5).

19 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 19 Fig.4. M.Ö. geç 6. yüzyıla ait olan daire planlı silo yapısı Fig.5. Kabartmalı banyo teknesi parçası Tüm alanın silo yapısı dahil olmak üzere geç Arkaik dönem içinde tek seferde doldurulduğu açıktır. Silonun duvarı yer yer tahrip olmuştur, duvarın oturduğu düzlemden itibaren korunan duvar yüksekliği 1.20m.dir. Silonun duvarlarında 2.19m seviyesinde korunan tabandan 0.40m yükseklikte olasılıkla kandil yerleştirmek için kullanılmış 4 adet niş korunmuş halde ortaya çıkarılmıştır. Silonun inşa tarihini ve taban altı blokajının yapısını belirlemek amacı ile silonun içinde tabanın doğu yarısında 2.09m koduna dek inilmiştir. 10 cm kalınlığındaki tabanın kullanım süreci içinde bir kaç defa yenilendiği anlaşılmıştır. Tabanın hemen altında ele geçen az sayıdaki buluntu yine Geç Arkaik döneme aittir, buluntular arasındaki kırmızı figür tekniğinde bezenmiş, üzerinde bir Gorgon başı bulunan skyphos tondosu silonun inşa sürecine dair daha kesin bir tarih, MÖ u önerir. Silo tabanının altında 2.09m kodundan itibaren doğu yarının güney kısmında küçük bir alanda derinleşilerek taban altı blokajının yapısı ve silo duvarının oturduğu düzlem belirlenmiştir. Silo duvarı 1.56m kodunda koyu renkli kumlu bir toprak üzerine oturmakta bunun üzerinde 1.74m koduna dek süren yoğun kerpiçli, koyu renkli az taşlı ve seramikli yaklaşık 20 cm.lik bir dolgu, m arasında olasılıkla silonun inşa aşamasındaki ilk tabanını temsil eden kerpiç taban ve m arasında orijinal tabanın yükseltilip 2.19m seviyesindeki sert kerpiç düzlemin oluşturulduğu yoğun taşlı, sert taban altı blokaj izlenmiştir (Fig.6).

20 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 20 Fig.6 M.Ö. geç 6. yüzyıla ait olan daire planlı silo yapısındaki zemin yükseltme dolguları Tabanın sık sık yenilenmesi ve taban altı blokajının bu denli kalın tutulması silonun kullanım amacına yönelik olarak muhtemelen taban suyuna bağlı olarak rutubetten korumak olmalıdır. Sonuç olarak bu alanı dolduran Geç Arkaik dolgu tabakası ile silonun kullanım süreci arasında çok kısa zaman aralıkları olduğu ve buna rağmen alanın doldurulması eylemi esnasında silonun ve Geç Geometrik mezarın da tahrip edildiği anlaşılmaktadır. 23 no.lu açma silonun güneyinde tüm açma kesiti boyunca 5,0m güneye genişletilmiş ve bu alanda m kodları arasında sadece tarım toprağı kazılarak bırakılmıştır seviyesinde silo duvarına dayanır durumda 124 no.lu duvarın devamı kısmen ortaya çıkarılmıştır. A Yapısı 23 no.lu açma, 3. Güney genişleme alanının kuzeyinde bulunan A yapısı 2009 yılında açığa çıkarılmıştır. 2.61m kodundaki taban düzlemi seviyesinde kazısı bırakılmıştır yılı çalışmalarında mekanın doğu yarısında taban düzleminden itibaren derinleşilmiş, batı yarısı ise gelecekteki çalışmalarda test amacıyla rezerve bırakılmıştır (Fig.7). 2.44m kodunda mekanın içinde 119, 120 ve 129 no.lu duvarların toikhobat seviyeleri belirlenmiştir. Tabanın korunan üst düzlemi olan 2.61m kodundan toikhobat düzlemine dek yer yer yoğun saf kerpiç ve kısmen de kerpiçle karışık küçük taşlı bir topraktan oluşan yaklaşık 20 cm.lik bir taban düzlemi belirlenmiştir. Taban düzlemi içinden gelen orta yoğunluktaki buluntular ağırlıklı olarak Geç Geometrik ve Erken Arkaik döneme aittir. Bu da A yapısının inşa sürecini belirlemekte ve mekanın büyük bir olasılıkla Erken Arkaik dönemde inşa edilip kullanıldığını bizlere göstermektedir. 2.41m kodundaki toikhobat

21 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 21 düzlemi altında, 2.19m koduna dek yaklaşık 25 cm kalınlığında az taşlı, killi, açık renkli bir taban altı dolgusu mevcuttur. Söz konusu tabaka içinden elegeçen buluntular Geç Geometrik ve Erken Arkaik döneme aittir. 2.19m seviyesinin altında artık A yapısı ile ilişkili olmayan Geç Geometrik tabaka mevcuttur. A yapısının kuzey kısmına denk gelen alanda orta boy taşlardan yoğun ve sıkı bir dolgu, alanın geri kalan kısmında ise yoğun biçimde yanmış kerpiç parçalarının ve bir adet tüme yakın yanmış kerpiç bloğun bulunduğu izlenmiştir. Ele geçen buluntular arasında Geç Geometrik dönem seramiklerinin yanısıra az sayıda Erken Tunç dönemi malzemesi de mevcuttur. Fig.7 M.Ö. 7. yüzyıla tarihlenen A yapısının genel görünümü ve güneyindeki daha geç tarihli D yapısı D Yapısı D yapısı olarak adlandırılan mekan yine 2010 yılında açığa çıkarılmıştır, 2011 yılı çalışmaları kapsamında mekan içinde dar bir alanda sondaj kazısı gerçekleştirilmiştir (Fig.7). Yapının doğu yarısı rezerve bırakılarak batı yarıda korunan taban düzlemi olan 2.80m kodundan itibaren derinleşilmiştir. 2.53m seviyesine kadar üstte yoğun çakıl taşlı sert taban düzleminin altında açık renkli, az taşlı, kumlu bir taban dolgusu kazılmıştır. Söz konusu tabaka içinden ele geçen buluntular Geç Arkaik döneme aittir ki bu da tabanın ve yapının inşa ve kullanım sürecini belirler. 2.53m.den 2.37m koduna dek yapının sadece güneybatı kısmında kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir, bu seviyelerde ele geçen en geç tarihli buluntu M.Ö. 7. yüzyılın ortalarına işaret eder. D Yapısının güneybatı köşesinde, 127 no.lu duvarın batısında MÖ 4.yüzyıla ait olan bir su kuyusu tespit edilmiştir. Bu kuyunun A yapısına ait olan 127 no.lu duvarı kısmen tahrip ettiği anlaşılmaktadır. Kuyunun iç çapı 70 cm. dış çapı 100 cm.dir. 3.06m kodunda kuyunun ait olduğu

22 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 22 MÖ 4. yüzyıl düzlemi ile ilişkili olan ve açık alana işaret eden döşeme taşları, güneye doğru tarım toprağının kaldırılması amacı ile açılan 4. Güney genişlemede yer yer izlenebilmektedir (Fig.8). Fig.7 Geç 6. yüzyıla tarihlenen D yapısının güneybatı köşesini bozan 4. yüzyıl kuyusunun üstten görünümü D yapısına ait 127 no.lu duvarın batısında, önceki yıl kısmen ortaya çıkarılan ve batı kesitte kalan büyük taşlardan oluşan yapılanma (128 no.lu duvar) ile 127 no.lu duvar arasında 0.45m eninde orthostat şeklinde yerleştirilmiş taşlardan oluşan kuzey güney doğrultulu 2.0m uzunluğunda kavisli bir duvar açığa çıkartılmıştır (Fig.9) (Duvar no: 150). Sonuç olarak kazılan alanın genelinde Geometrik, Erken Arkaik, Geç Arkaik ve Klasik dönem (MÖ 4. Yüzyıl) olmak üzere temelde dört farklı yapıkatından söz etmek mümkündür. Tahrip olmuş halde ortaya çıkarılan ancak gerek mimari yapısı gerekse küçük buluntuları ile net bir biçimde

23 PROF.DR. YAŞAR ERKAN ERSOY Urla Klazomenai Kazısı, 2011 Yılı Çalışmaları, Sonuç Raporu 23 tanımlanabilen ve M.Ö. 9. yüzyıla tarihlenebilen taş sanduka mezar içindeki amphora, kentin batısındaki bu kesimin M.Ö. 11. yüzyıldan M.Ö. 7. yüzyıl başlarına kadar mezarlık alanı olarak kullanıldığını bizlere bir kez daha teyit etmektedir. D yapısına ait 127 no.lu duvarın batısında yer alan ve orthostat şeklinde dikine yerleştirilen taşlardan inşa edilen kavisli duvar, olasılıkla yine Geç Geometrik dönem yapıkatı ile ilintili olmalıdır. Erken Arkaik dönem, alanın işlikler için düzenlenmeye başladığı süreci işaret etmelidir. A yapısı bu anlamda erken yapıkatı evresine ait olup düzgün bir temel ve düzgün duvar örgüsü ile Geç Geometrik düzlemin üzerine oturur. A yapısının hemen güneyinde yer alan ve temeli doğrudan toprak üzerine oturtulan basit bir sıra duvar taşından oluşan ve yuvarlak köşe yapan D yapısı ise Geç Arkaik dönem yapıkatına aittir. D yapısının doğusunda bulunan ve 124 ve 131 no.lu duvarlardan oluşan mekan yine Geç Arkaik dönem yapıkatına ait olup duvar yapısı ve inşa tekniği bakımından D yapısı ile benzerdir. Keza D yapısının hemen doğusunda bulunan ve 124 ve 131 no.lu duvarların oluşturduğu mekanın içine yerleştirilen yuvarlak planlı silonun inşası da taban altından gelen malzemenin gösterdiğine göre kesin olarak MÖ 6. yüzyılın son çeyreğine tarihlenmelidir. Dolayısı ile Geç Arkaik dönem yapıkatında çok kısa aralıklarla yeni düzenlemelere gidildiği anlaşılmış ancak bunun gerekçesi şimdilik net olarak ortaya konulamamıştır. En son yapıkatı MÖ 4. Yüzyıla ait olup yer yer yüzeye yakın seviyede izlenen döşemeler ve D yapısının güneybatı köşesindeki kuyu ile temsil edilmektedir. Doğu Kesim Kazıları (T 26/27 plankareleri) HBT Sektörü T 28 plankaresinde 2009 ve 2010 yıllarında yürütülen çalışmaların ana hedefi Klazomenai Khyton yerleşmesindeki grid düzenlemenin HBT Sektörü nün bu kısmına uzanıp uzanmadığının anlaşılmak istenmesiydi ve 2010 yıllarında gerçekleştirilen kazılar, M.Ö. 4. yüzyıla tarihlenen bir konut yapısına ait duvarlar ile bu yapıya ait avlu döşemesi tarafından kapatılan daha erken (M.Ö. 6. yüzyıl?) bazı mimari kalıntıların ortaya çıkmasını sağlamıştı. 102, 104, 105 ve 106 no.lu duvarlar ve bir taş döşeme ile temsil edilen M.Ö. 4. yüzyıl mimarisinin korunan kalıntıları oryantasyon ve düzenleme kriterleri yönünden Khyton insulalarının prensiplerini tekrarlıyor gibi görünmekteydi (Resim 1) yılı çalışmalarının temel hedefi bu gözlemin doğru olup olmadığının daha geniş bir alanda sınanmak istenmesi olarak belirlenmiştir. Ayrıca, 2009 ve 2010 yılları çalışmaları ile sadece avlusu ve güney mekanlarına ait mimari izleri tespit edilen konut yapısının kuzey yaşam mekanlarının da açığa çıkartılması ve T 27 ve T 26 plankarelerindeki tabakalaşmanın anlaşılması ikincil hedefler olarak belirlenmiştir. Yukarıda sayılan hedeflere yönelik olarak ilk önce T 27 plankaresinin güneydoğusunu kaplayacak biçimde 6.0 x 6.0m boyutlarında bir açma (T 27 / Kod), ikinci olarak ise aynı plankarenin kuzeybatı köşesini kaplayan 3.0 x 6.0m boyutlarında bir diğer açmada (T 27 / Kod) kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir (Resim 1). Daha sonra bu iki açma arasındaki kesitin de kaldırılmasıyla plankarenin bütün bir batı yarısının kazılması sağlanmıştır (Resim 2). T 26 plankaresinde ise öncelikle plankarenin güneybatısında 3.0 x 4.0m boyutlarında bir açma (T 26 / Kod) ve bunun doğusunda aynı boyutlarda ikinci bir açmada (T 26 / Kod) çalışılmış ve daha sonra her iki açma da birleştirilmiştir (Resim 2).