Hakkari İl Merkezi Kamu Çalışanları Arasında Obstrüktif Uyku Apne Sendromu Semptom Prevalansı

Transkript

1 T A D Hakkari İl Merkezi Kamu Çalışanları Arasında Obstrüktif Uyku Apne Sendromu Semptom Prevalansı Symptom Prevalence of Obstructive Sleep Apnea Syndrome in State Employees in Hakkari Hüseyin Günizi Hakkari Devlet Hastanesi KBB Kliniği, Hakkari, Türkiye Özet Amaç: Obstrüktif uyku apne sendromu (OUAS); horlama, apne ve gün içerisinde aşırı uyku hali gibi semptomlarla seyreden bir uyku bozukluğudur. Amacımız Hakkari il merkezinde kamu çalışanları arasında OUAS semptom prevalansını saptamaktır. Gereç ve Yöntem: OUAS semptomlarını tespit için bir anket çalışması yapıldı. Anket sonuçları SPSS 16 programı ile analiz edildi. Bulgular: Çalışmamızda horlama, tanıklı apne ve gündüz aşırı uyku hali prevalansı %23.2, %6.6 ve %38.3 idi. Her üç semptomun bir arada bulunma yüzdesi %2.4 olarak saptandı. Semptomlar ile yaş, cinsiyet ve obezite arasında anlamlı bir bağlantı saptandı. Sonuç: Bölgemizde OUAS semptom prevalansını oldukça yüksek saptadık Bölgemizde bu konuda daha geniş çalışmalar yapılması gerekliliği inancındayız. Anahtar Kelimeler: OUAS, semptom, prevalans, Hakkari Abstract Objectives: Obstructive sleep apnea syndrome (OSAS), is a respiratory sleep disorder characterised by snoring, apnea and day time sleepiness. The aim of this study was to estimate the prevalence of symptom of OSAS in state employees in central Hakkari. Methods: A questionnaire was utilized to determine the prevalence of symptom of OSAS. And the data was analyzed by SPSS 16 program. Results: We found the prevalence of snoring, apne and day time sleepiness; %23.2, %6.6 and %38.3. Frequency of existing three symptoms together was detected in %2.4 of the population. We found a significant relationship between symptoms and age, gender, obesity. Conclusion: This study suggested that OSAS symptom prevalence is quite high in our region. And we believe that more work about OSAS must be performed in our region wide. Key Words: OSAS, symptom, prevalence, Hakkari O bstrüktif uyku apne sendromu(ouas), horlama ve tekrarlayan apne ile karakterize bir uyku hastalığıdır. OUAS giderek önem kazanan bir halk sağlığı sorunu olmakla birlikte toplum içerisinde değişik prevalanslara sahiptir. Yazışma Adresi: Dr. Hüseyin Günizi Hakkari Devlet Hastanesi KBB Kliniği, Hakkari Telefon: E-posta: drgunizi@gmail.com OUAS ın inme, anjina ve miyokard enfarktüsü riskine katkıda bulunduğu, sol kalp yetmezliğini ağırlaştırdığı bilinmektedir. Bunun yanı sıra araç kullanırken uykuya dalma nedeniyle trafik kazalarına neden olmakta ve gün içerisinde iş performans kaybı oluşturarak büyük ekonomik kayba neden olmaktadır. OUAS etiyolojisinde çevresel ve yapısal birçok faktör rol almaktadır. Daha önce yapılmış birçok çalışmada OUAS prevalansı %1 ile %10 arasında bulunmuştur (1,2). Ülkemizde yapılan çalışmalarda OUAS prevalansı Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(1):

2 Hüseyin Günizi ise % arasında bildirilmiştir (3). Hastalığın üç majör belirtisi; horlama, tanıklı apne ve gündüz aşırı uyku halidir (GAUH). OUAS tanısı koymada altın standart polisomnografi (PSG) testidir. Ancak PSG oldukça hassas, spesifik ve ulaşılması zor bir test olduğu için fizik muayene, klinik bulgulara dayanarak hastaları sınıflandıran bir tarama testi gereklidir. Bu şekilde yüksek risk altında olup PSG ye ihtiyaç duyan hastalar tespit edilebilir ve uygun kliniklere yönlendirilebilir. Biz de çalışmamızda referans kitaplara girmiş ve dünyada büyük uyku kliniklerince uygulanan OUAS semptomlarını içeren anketlerden modifiye ederek hazırladığımız anketi kullandık (4-5). Çalışmamızın amacı Hakkari İl merkezindeki kamu çalışanları arasındaki OUAS semptom prevalansını saptamaktır ve bu hastalığın önemini vurgulamaktır. Gereç ve Yöntem Çalışmamız Hakkari il merkezindeki kamu kuruluşları çalışanlarında Eylül Aralık 2012 tarihleri arasında yapıldı. Çalıştıkları kurumlarda mesai saatlerinde ziyaret edilen kişiler ile yüz yüze görüşülerek anket sorularını cevaplamayı kabul eden 501 kişi çalışmaya dahil edildi. Çalışanların demografik bilgileri yanı sıra, ek hastalıkları, alışkanlıkları ve OUAS ile ilişkili semptomları içeren 23 sorudan oluşan bir anket uygulandı. Ankette yaş, cinsiyet, boy, kilo, sigara ve alkol alışkanlığı, nokturnal semptomlar (horlama, tanıklı apne, uykuda sık sık bölünme), gündüz semptomları ( sabah baş ağrısı, ağız solunumu, gündüz aşırı uyku hali) sistemik hastalıklar, kullandığı ilaçlar sorgulandı. Elde ettiğimiz veriler rakamsal değerlere dönüştürülerek SPSS 16 programına aktarıldı. Verilerin değerlendirilmesinde istatistiksel anlamlılık için p<0.05 olarak kabul edildi. Bulgular Çalışmaya katılan 501 kişinin 348 (%69.5) i erkek, 153 (%30.5) ü kadındı. Çalışmaya alınanların yaşları 20 ve 68 arasında değişmekteydi (Tablo 1). Mesleki dağılımı; %44.7 si polis, %14.4 ü öğretmen, %11.6 ü sağlık personeli dışı hastane çalışanı, %8.8 i üniversite çalışanı, %8 i hemşire, %5.6 sı valilik, %3.8 i doktor ve %3.2 si askeri personel idi (Tablo 2). Sigara ve alkol kullanma sıklığı %31.5 ve %6 olarak saptandı. Çalışmaya katılanların % 96.5 nin vücut kitle indeksleri (VKİ) <30, %3.5 u 30 olarak saptandı. Ek hastalığı olan 61 bireyin 19 (%31.1) unda guatr, 18 (%29.5) inde nazal obstrüksiyon, 11 (%18) inde diabetus mellitus, 9 (%14.7) unda psikiyatrik hastalık, 3 (%4.9) ünde koroner arter hastalığı, 1 (%1.6) ünde skolyoz, 1 (%1.6) inde akciğer hastalığı vardı. Olgular yaş, VKİ, meslek, sigara ve alkol kullanma durumları, ek hastalıklarına göre gruplanarak, OUAS ın semptomları ile ilişkisi incelendi. OUAS major semptomları olarak kabul edilen horlama, tanıklı apne, gündüz aşırı uyku hali ve her üçüne evet diyenlerin prevalansı %23.2, %6.6, %38.3 ve %2.4 olarak saptandı. Tablo 1. Çalışmaya Katılanların Yaş Dağılımı % % % %2.8 Tablo 2. Çalışmaya Katılanların Meslek Dağılımı Polis 224 % 44.7 Öğretmen 72 % 14.4 Sağlık Personeli Dışı Hastane Çalışanı 58 % 11.6 Üniversite Çalışanı 44 % 8.8 Hemşire 40 % 8 Valilik Çalışanı 28 % 5.6 Doktor 19 % 3.8 Asker 16 % 3.2 Olguların 116 (%23.2) sinde horlama yakınması vardı. Horlama oranı erkeklerde %29, kadınlarda %9.8 bulundu ve erkeklerde kadınlara göre horlama oranı istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek saptandı (p<0.05). VKİ arttıkça horlama sıklığında artış gözlemlendi ve istatistiksel olarak anlamlı saptandı (p=0.002). Meslek gruplarına göre horlama oranlarına bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptandı (p=0.018). Mesleklere göre horlama durumu incelendiğinde doktorlarda horlama oranı daha fazlaydı (%52.6). Sigara kullananlarda horlama prevalansı anlamlı derecede yüksek bulundu (p=0.009). Ayrıca, 40 yaş üzeri ve koroner arter hastalığı olanlarda horlama prevalansı artmakta olup istatistiksel bir bağlantı saptanamadı (Tablo 3). Tanıklı apnesi olduğunu bildirenlerin sayısı 33 (%6.6) idi. Erkeklerin 26 (%7.5) sınde, kadınların 7 (%4.5) inde tanıklı apne mevcuttu. Çalışmamızda erkek cinsiyette bu semptomu daha yüksek saptadık. Kırk yaş üzerinde ve VKİ 30 olanlarda tanıklı apne prevalansı istatistiksel olarak anlamlı derece fazlaydı (p=0.036, p=0.025). Sigara ve alkol kullanımı ile apne sıklığında artış saptadık. Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(1):

3 Ek hastalık olanlarda apne sıklığı istatistiksel olarak anlamlı derecede fazla idi (p=0.004) ve guatr hastalığı olanlarda tanıklı apne sıklığı daha fazla (%26.6) saptadık. Mesleklere göre incelendiğinde en sık valilik çalışanlarında tespit ettik (%21.7). Ancak istatistiksel olarak bir bağlantı kuramadık (Tablo 4). Bireylerin 192 (%38.3) sinde GAUH tespit edildi. Kadınlarda GAUH istatistiksel olarak anlamlı derecede daha sık olarak saptandı (p= 0.002). Kırk yaş altı grupta, sağlık personeli dışındaki hastane çalışanları ve hemşirelerde, VKİ 30 olanlar, sigara ve alkol kullananlarda GAUH sıklığında artış gözlemledik. Ek hastalığı olanlarda GAUH prevalansı anlamlı olarak yüksekti (p=0.001) ve psikiyatrik hastalığı olanlarda bu semptomu daha fazla saptadık (Tablo 5). Her üç semptom birlikte 12(%2.4) kişide tespit edildi, bunların 11 i erkek sadece biri kadındı. Tablo 3. Horlama Prevalansı Erkek 101 %87.1 Kadın 15 %12.9 Yaş < %86.3 Yaş %13.7 VKİ<30 62 %53.5 VKİ %46.5 Tablo 4. Apne Prevalansı Erkek 26 %78.8 Kadın 7 %21.2 Yaş <40 26 %78.8 Yaş 40 7 %21.2 VKİ<30 16 %48.5 VKİ %51.5 Tablo 5. GAUH Prevalansı Erkek 118 %61.5 Kadın 74 %38.5 Yaş < %92.2 Yaş %7.8 VKİ< %67.7 VKİ %32.3 OUAS ın kardiyopulmoner semptomlarından olan uykuda boğulma hissi ile uyanma ve kalp atışlarında düzensizlik hissetme şikayetlerinin prevalansı %9.6 ve %10.8 olarak saptadık. Nöropsikiyatrik semptomlarından en sık %32.9 oranında uyku sırasında sık sık bölünme şikayetine rastladık. Sabah baş ağrısı, karar verme yeteneğinde azalma, karakter ve davranışlarda değişiklik, çevreye uyum çekmekte sıkıntı, depresif davranışların prevalansı, %14, %16.4, %10.8, %12 ve %7.2 olarak saptadık. Tartışma OSAS prevalansı ile ilgili epidemiyolojik çalışmalar 3 gruba ayrılabilir (6-7). Bunlar; habitüel horlama ve tanıklı apnenin araştırıldığı ankete dayalı çalışmalar, anket sonucuna gore PSG uygulanan çalışmalar, tüm hastalara PSG uygulanan çalışmalardır. OUAS tanısında altın standart PSG yöntemidir. PSG, özel labaratuvarlarda deneyimli kişilerce yapılabilen, oldukça zor ve pahalı bir test olması nedeniyle epidemiyolojik çalışmalarda kullanımı sınırlıdır. Hakkari ve ulaşılabilir çevre illerde uyku laboratuvarı bulunmaması ve büyük merkezlere uzaklık nedeniyle biz de OUAS semptom prevalansını belirlemek için ankete dayalı çalışma şeklini kullandık. OUAS ın 3 major semptomundan biri olan horlama prevalansıyla ilgili yapılan çalışmalarında horlama oranlarını Liu S. ve ark. %46.8, Bahammam A. ve ark. % 52.3, Nita O. ve ark. %44.1 olarak bulmuşlardır (8,9,10). Ülkemizde yapılan çalışmalarda ise % 22.7-%25.3 olarak saptanmıştır (11,12). Çalışmamızda literatürle uyumlu olarak %23.2 oranında horlama semptomu saptadık. Çelik ve ark. çalışmalarında horlama oranını erkeklerde %33.4, kadınlarda %17.5 olarak tespit etmişlerdir (12). Biz de horlama oranını erkeklerde %29, kadınlarda %9.8 olarak bulduk ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı idi (p<0.05). Davies R ve ark. yaptıkları çalışmada obesite ile horlama arasında anlamlı bir bağlantı saptamışlardır (13). Bizim çalışmamızda da VKİ arttıkça horlama sıklığında artış izleyerek istatistiksel olarak anlamlı saptadık (p=0.002). Yine çalışmamızda meslek gruplarına göre horlama oranlarına bakıldığında anlamlı istatistiksel farklılık saptadık (p=0.018). Doğan ve ark. sağlık çalışanlarında yaptığı çalışmada doktorlar aranında horlama sıklığını anlamlı derecede fazla bildirmişlerdir. Bizim çalışmamızda da mesleklere göre horlama durumu incelendiğinde doktorlarda horlama oranı daha fazlaydı (%52.6) (11). Stradling ve Crosby çalışmasında alkol ve sigara tüketimi ve ileri yaşın horlama ile korele olduğunu belirtmişlerdir (14). Biz de sigara kullananlarda horlama prevalansını anlamlı derecede arttığını tespit ettik (p=0.009). Aynı zamanda, 40 yaş üzeri Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(1):

4 Hüseyin Günizi ve koroner arter hastalığı olanlarda horlama prevalansı artmakta olup istatistiksel olarak anlamlı bir bağlantı saptamadık. Tanıklı apnesi olduğunu bildirenlerin sayısı 33 (%6.6) idi. Erkeklerin 26 (%7.5) sında, kadınların 7 (%4.5) inde tanıklı apne mevcuttu. Literatüre baktığımızda tanıklı apne prevalansı % olarak belirtilmektedir (9,10). Ülkemizde yapılan çalışmalarda ise % olarak bildirmişlerdir (11-15). Çalışmamızda erkek cinsiyette bu semptomu daha yüksek saptadık. Kırk yaş üzerinde ve VKİ 30 olanlarda tanıklı apne prevalansı anlamlı derece fazlaydı (p=0.036, p=0.025). Sigara ve alkol tüketiminin üst solunum yolunda ödem yaparak ve farenksteki dilatör kasların tonusunu azaltarak OUAS gelişimini arttırdığı bilinmektedir (16). Bizim çalışmamızda da sigara ve alkol kullanımı ile apne sıklığında artış saptadık. Ek hastalığı olanlarda tanıklı apne sıklığını anlamlı olarak daha fazla saptadık (p=0.004). Tanıklı apne semptomunu en sık guatr hastalığı olanlarda (%26.6) tespit ettik. Yapılan çalışmalarda hipotiroidizimde üst solunum yolu kas yapılarında mukoprotein depolanmasını arttırdığı ve nöral çıkışı azalttığı için uyku ile ilgili hastalıkların oluşumunu kolaylaştırdığı bilinmektedir. Mesleklere göre incelendiğimizde ise farklılık saptadık ve en sık valilik çalışanlarında tespit ettik (%21.7). Ancak istatistiksel olarak anlamlı bir bağlantı bulmadık. Nita ve ark. %36.6, Gislason ve ark. %29.6, Mirici ve ark. %36 hastada GAUH bildirmişlerdir (10,15,17). Bizim çalışmamızda 192 (%38.3) inde GAUH tespit edildi. Nita ve ark. ve Doğan ve ark. da GAUH semptomunu kadınlarda daha sık saptandığını bildirmişlerdir (10,11). Biz de benzer şekilde GAUH semptomunu kadınlarda istatistiksel olarak anlamlı derecede daha sık rastladık (p= 0.002). GAUH semptomunu kırk yaş altı grupta, sağlık personeli dışı hastane çalışanları ve hemşirelerde daha sık saptadık. Çalışma şartlarının zor olması ve genellikle vardiya usulü çalışmalarından dolayı olabileceğini düşündük. Doğan ve ark. da çalışmamıza benzer şekilde genç yaş grubunda GAUH semptomuna daha fazla rastlamışlardır ve sebep olarak vardiya ve ağır çalışma şartlarını göstermişlerdir (11). VKİ 30 olanlar, sigara ve alkol kullananlarda GAUH sıklığında artış gözledik, ancak istatistiksel olarak anlamlı fark saptamadık. Ek hastalığı olanlarda GAUH prevalansı anlamlı olarak yüksekti (p=0.001) ve psikiyatrik hastalığı olanlarda bu semptomu daha fazla saptadık. Major semptomlar olan horlama, apne ve GAUH ın üçünün birlikte bulunma oranlarına baktığımızda literatüre % arasında değerler bildirilmiştir (11,15). Biz çalışmamızda literatüre uygun olarak 12 (%2.4) kişide her üç semptomu tespit ettik, bunların 11 i erkek sadece biri kadındı. Doğan ve ark. yaptıkları çalışmada horlama ve tanıklı apnesi olanlarda OUAS ın kardiyopulmoner semptomları olan uykudan hava açlığı veya boğulma hissi ile uyanma, GAUH semptomu olanlarda ise nöropsikiyatrik semptomları anlamlı olarak daha fazla bildirmişlerdir (11). Uykuda boğulma hissi ile uyanma ve kalp atışlarında düzensizlik hissetme şikayetlerinin prevalansını %9.6 ve %10.8 olarak saptadık. Nöropsikiyatrik semptomlarından en sık %32.9 oranında uyku sırasında sık sık bölünme şikayetine rastladık. Sabah başağrısı, karar verme yeteneğinde azalma, karakter ve davranışlarda değişiklik, çevreye uyum sağlamakta sıkıntı, depresif davranışların prevalansı, %14, %16.4, %10.8, %12 ve %7.2 olarak bulduk ancak herhangi bir majör semptom ile arasında anlamlı bir bağlantı tespit edemedik. OUAS, önem kazanan bir halk sağlığı sorunudur ve toplum içerisinde değişik prevalanslara sahiptir. İnme, anjina ve miyokard enfarktüsü riskine katkıda bulunan, sol kalp yetmezliğini ağırlaştırdığı bilinen, gün içerisinde iş performans kaybı oluşturarak büyük ekonomik kayba neden olan bir hastalıktır (1,2). Çalışmamızın sonucunda literatürle uygun veriler elde ettik. OUAS semptom prevalansını daha önce yapılmış benzer çalışmalardaki gibi Hakkari il merkezi kamu çalışanları arasında da yüksek oranda saptadık. Bölgemizde bu konuda daha geniş çalışmalar ve uyku laboratuvarı için gerekli yatırımların yapılması gerekliliği inancındayız. Kaynaklar 1. Young T, Palta M, Dempsey J, Skatrud J, Weber S, Badr S. The Occurrence of Sleep-Disordered Breathing among Middle-Age Adults. NEJM 1993; 328: Netzer NC, Hoegel JJ, Loube D et al. Prevalence of Symptoms and risk of sleep Apnea in Primary Care. Chest 2003; 124: Köktürk O, Tatlıcıoğlu T, Kemaloğlu Y, Fırat H, Çetin N. Habitüel horlaması olan olgularda obstrüktif sleep apne sendromu prevalansı. Tüberküloz ve Toraks 1997; 45: Abrishami A, Khajehdehi A, Chung F. Systematic review of screening questionnaires for obstructive sleep apnea. J Can Anesth 2010; 57: Kump K, Whalen C, Tishler PV et al. Assessment of the validity and utility of sleep-symtom questionnaire. Am J Respir Crit Care Med 1994 ; 150 : Stradling JR. Obstructive sleep apnea: Definitions, epidemiology and natural history. Thorax 1995; 50: Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(1):

5 7. Köktürk O. Obstrüktif uyku apne sendromu epidemiyolojisi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1998; 46: Liu SA, Liu CY. Prevalence of snoring in Taichung area: an epidemiological study. J Chin Med Assoc 2004; 67: Bahamman A, Alrajeh M, Al-Jahdali H, BinSaeed A. Prevalence of symptoms and risk of sleep apnea in middle-aged Saudi males in primary care. Saudi Med J 2008; 29: Nita O, Graur L, Popescu D, Popa A, Boisteanu D, Graur M. Prevalence of obstructive sleep apnea symptoms in a rural population Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi 2012 ; 116: Doğan OT, Berk S, Özşahin SL, Arslan S, Düzenli H, Akkurt I. Symptom prevalence of obstructive sleep apnea-hypopnea syndrome in health-care providers in central Sivas. Tuberk Toraks 2008; 56: Çelik A, Işık A, Ural A, Arslan S,Bahadır O, İmamoğlu M. Prevelance and risk factors of snoring,obstructive sleep apnea symptoms, and excessive daytimie somnolence in Trabzon. KBB-Forum 2010; 9: Davies R, Ali.N, Stradling J. Neck Circunference and other clinical features in the diagnosis of the obstructive sleep apnoea syndrome. Thorax 1992; 47: Stradling JR, Crosby JH. Predictors and prevalence of obstructive sleep apnoea and snoring in 1001 middle aged men. Thorax 1991; 46: Mirici A, Bingöl K, Kaynar H,Akgün M, Tutar Ü. Obstrüktif sleep-apne sendromu semptom prevalansını araştıran bir anket çalışması. Solunum 2002; 4: Douglas N, Polo O. Pathogenesis of obstructive sleep apnoea/hypopnoea syndrome. Lancet 1994; 344: Gislason T, Aberg H, Taube A. Snoring and systemichypertension an epidemiological study. Acta Med Scand 1987; 222: Tıp Araştırmaları Dergisi; 2013: 11(1):