Obstrüktif Uyku Apne Sendromunda Polisomnografi Değişkenleriyle Beden Kitle İndeksi İlişkisinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 ORİJİNAL ARAŞTIRMA Türk Rinoloji Dergisi 2015 Obstrüktif Uyku Apne Sendromunda Polisomnografi Değişkenleriyle Beden Kitle İndeksi İlişkisinin Değerlendirilmesi Doğan ATAN, a Aykut İKİNCİOĞULLARI, a Kürşat Murat ÖZCAN, a Hüseyin DERE a a Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Kliniği, Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ankara Ge liş Ta ri hi/re ce i ved: Ka bul Ta ri hi/ac cep ted: Ya zış ma Ad re si/cor res pon den ce: Doğan ATAN Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Kliniği, Ankara, TÜRKİYE/TURKEY doganatan@gmail.com ÖZET Amaç: Obstrüktif uyku apne sendromu (OUAS) olan hastalarda polisomnografi (PSG) değişkenleri ile beden kitle indeksinin ilişkisinin değerlendirilmesi. Gereç ve Yöntemler: Çalışmaya OUAS tanısı olan 416 hasta dahil edilmiştir. Hastalar apne-hipone indeksine (AHİ) göre dört gruba ayrılmıştır. Polisomnografi değişkenlerinden AHİ, Rem-AHİ, Non-Rem AHİ, uyku etkinliği, rem uyku süresi, minumum oksijen satürasyonu ve oksijen satürasyonunun %90 nın altında geçen süre değerlerinin gruplar arasındaki dağılımı ve istatistiksel incelemesi yapılmıştır. Ayrıca beden kitle indeksi değerinin PSG değişkenleriyle istatistiksel korelasyonu incelenmiştir. Bulgular: Beden kitle indeksi arttıkça AHİ, Rem-AHİ, Non-Rem AHİ, rem uyku süresi ve oksijen satürasyonunun %90 nın altında geçen süre artarken, minumum oksijen satürasyonu azalmaktadır ve değişimler istatistiksel olarak anlamlıdır (p< 0.001). Sonuç: Beden kitle indeksi arttıkça AHİ, Rem-AHİ, Non- Rem AHİ, uyku etkinliği, rem uyku süresi, minumum oksijen satürasyonu ve oksijen satürasyonunun %90 nın altında geçen süre değerleri kötüleşmektedir. Anah tar Ke li me ler: Beden kitle indeksi; uyku apnesi; polisomnografi ABS TRACT Objective: The aim of the study is that investigated to relatonship with between body mass index and polysomnography (PSG) parameters in the obstructive sleep apne syndrome (OSAS) patients. Material and Methods: This study was done with 416 patients who were diagnosed OSAS. Polysomnography parameters which included apnea hypopnea index (AHİ), Rem-AHI, non-rem AHI, sleep efficiency, rem sleep time, minimum oxygen saturation and the total time with oxygen saturation level lower than 90% distribution of between the groups and statistical analysis was performed. Besides the statistical correlation with between body mass index and PSG parameters were investigated. Results: Increasing body mass index value associated with increasing AHİ, Rem-AHI, non-rem AHI, rem sleep time and the total time with oxygen saturation level lower than 90% values whereas increasing body mass index value associated with decreasing minimum oxygen saturation and sleep efficiency values and changes are statistically significant (p<0.001). Conclusion: İncreasing body mass index value associated with worse AHİ, Rem-AHI, non-rem AHI, sleep efficiency, rem sleep time, minimum oxygen saturation and the total time with oxygen saturation level lower than 90% values. Key Words: Body mass index; sleep apnea; polysomnography Turkish J Rhinology 2015;4(1):1-5 Cop yright 2015 by Türk Rinoloji Derneği bstrüktif uyku apne sendromu uyku süresince üst solunum yolunda tekrarlayan tam ya da tama yakın obstrüksiyon gelişmesine bağlı olarak meydana gelmektedir. Obstrüktif uyku apne sendromu tanısında hastanın horlama, gün içinde uykululuk hali ve tanıklı apne şikayetlerinin olması oldukça önemlidir. Tüm gece uyku PSG incelemesinde Turkish J Rhinology 2015;4(1) 1

2 Doğan ATAN ve ark. OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMUNDA POLİSOMNOGRAFİ DEĞİŞKENLERİYLE BEDEN KİTLE İNDEKSİ... semptomlar ile beraber AHİ >5 olması veya asemptomatik olan hastalarda AHI>15 olması tanı koydurucudur. 1 Obstrüktif uyku apne sendromu erişkinlerde yaklaşık olarak %1 ile %5 arasında görülmektedir. 2 Obstrüktif uyku apne sendromu özellikle kardiyovasküler ve serebrovasküler sistem olmak üzere birçok sistem üzerine etkilidir. Obstrüktif uyku apne sendromu hipertansiyon, inme ve kalp hastalıkları başta olmak üzere birçok hastalık ile ilişkili bulunmuştur. 3,4 Beden kitle indeksi (BKİ) vücut ağırlığının (kg) boy uzunluğunun (metre) karesine bölünmesiyle hesaplanmaktadır. Beden kitle indeksi 30 kg/m 2 nin üzerinde olması obezite olarak kabul edilmektedir. 5 Beden kitle indeksi OUAS hastalarında OUAS olmayan hastalara göre daha yüksek olarak bulunmuştur. 6 Obstrüktif uyku apne sendromu olan hastalarda VKİ ndeki azalmayla birlikte AHİ nde belirgin azalmalar görülmüştür. 7 Apne hipone indeksi dışındaki oksijen desatürasyonu, pozisyonel ve uyku evresi ile ilgili ilişkiler ile BKİ nin karşılaştırıldığı çalışmaya İngilizce literatürde rastlanılmamıştır. Vucut kitle indeksinin tüm gece PSG testi sonucu sonunda elde edilen birçok veri ile korele olabileceği öngörülmüştür. Çalışmamızda OUAS ta hastalık derecesi ile PSG parametrelerinin ilişkisi ve BKİ değerinin PSG parametreleriyle ilişkisi araştırılmıştır. Vucut kitle indeksi ile AHİ nin karşılaştırıldığı birçok çalışma vardır ancak çalışmamızın farkı toplam PSG verilerinden elde edilen 7 farklı parametre ile BKİ karşılaştırılmış olmasıdır. GEREÇ VE YÖNTEMLER Çalışma Haziran Ocak 2015 tarihleri arasında Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi KBB Kliniğinde yapılmıştır. Tanıklı apne, gündüz aşırı uykululuk hali ve horlama şikayetleri olan hastalara tüm gece boyunca PSG yapılmıştır. Çalışmaya PSG testi yapılan 416 hasta dahil edilmiştir. Nazal septum deviasyonu, konka hipertrofisi gibi nazal pasajda ciddi obstrüksiyon yapan patolojisi olmayan, orofarenks muayenesinde tonsilleri grade 0 veya 1 olan, ciddi maksillomandibular deformitesi ve retrognatisi olmayan hastalar çalışmaya dahil edilmiştir. Hasta grubu AHİ skoruna göre dört gruba ayrılmıştır. Apne hipopne indeksi< 5 olanlar normal, AHİ: 5-15 olanlar hafif OUAS, AHİ: olanlar orta OUAS ve AHİ: >30 olanlar ağır OUAS olarak gruplandırılmıştır. Apne hipopne indeksi skoruna göre normal, hafif OUAS, orta OUAS ve ağır OUAS gruplarının cinsiyet, yaş ve BKİ dağılımı ve gruplar arasındaki değişimi istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Apne hipopne indeksi skoruna göre normal, hafif OUAS, orta OUAS ve ağır OUAS gruplarında AHİ, Rem-AHİ, Non-Rem AHİ, uyku etkinliği, rem uyku süresi, minumum oksijen satürasyonu ve oksijen satürasyonunun %90 nın altında geçen süre parametrelerinin dağılımı ve gruplar arasındaki değişimi istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Vucüt kitle indeksi ile PSG parametrelerinden AHİ, Rem-AHİ, Non-Rem AHİ, uyku etkinliği, rem uyku süresi, minumum oksijen satürasyonu ve oksijen satürasyonunun %90 ının altında geçen süre istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. POLİSOMNOGRAFİ Hastalara Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Uyku Merkezinde, tek kişilik odada teknisyen gözetiminde ve hastaların spontan uykusunda PSG yapıldı. Tüm gece boyunca ses ve görüntü kaydı alındı. Çalışmada Alice 5 Model PSG cihazı kullanıldı. PSG de dört kanallı Elektroensefalogram (EEG), Elektromyogram (EMG-submental), Elektromyogram (EMG-sağ-sol tibialis), iki kanallı Elektrookülogram (sağ-sol EOG), Elektrokardiyografi (EKG), nazal hava akımı, toraks ve abdominal solunum hareketleri, pulse oksimetri ile kan oksijen saturasyonu ve vücut pozisyonu verileri tüm gece boyunca kaydedildi. Veriler manuel olarak skorlandı AHI, REM-AHI, NonREM-AHI, minumum oksijen satürasyonu ve <%90 geçen süre değerleri kaydedildi. İSTATİSTİKSEL ANALİZ Sürekli değişkenler ortalama ± SD olarak ifade edilmiştir. Kategorik değişkenler yüzde ile ifade edilmiştir. Sürekli değişkenlerin normal dağılımları 2 Turkish J Rhinology 2015;4(1)

3 OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMUNDA POLİSOMNOGRAFİ DEĞİŞKENLERİYLE BEDEN KİTLE İNDEKSİ... Doğan ATAN ve ark. için Student s t test, normal olmayan dağılımları için Mann-Whitney U test kullanılmıştır. Pearson korelasyonu istatistiksel analiz ilişkilerini değerlendirmek için kullanılmıştır. Gruplar arasındaki istatistiksel değişimleri değerlendirmek için Kruskal-Wallis test kullanılmıştır. p<0,05 değeri anlamlı olarak kabul edilmiştir. İstatistiksel değerlendirme için SPSS statistical software (SPSS forwindows, version 21.0; SPSS Inc., Chicago, IL, USA) kullanılmıştır. BULGULAR Çalışmaya dahil edilen 416 hastadan PSG ye göre 70 hasta normal (AHİ <5), 97 hasta hafif OUAS, 97 hasta orta OUAS ve 152 hasta ağır OUAS olarak bulunmuştur. Apne hipopne indeksine göre normal olan grupta 40 erkek (%57), 30 kadın (%43) bulunmaktaydı. Hafif OUAS olan grupta 55 erkek (%56), 42 kadın (%44) bulunmaktaydı. Orta OUAS olan grupta 72 erkek (%74), 25 kadın (%26) bulunurken, ağır OUAS olan grupta 118 erkek (%77), 34 kadın (%22) bulunmaktaydı. Gruplar arasındaki hasta sayısı dağılımı istatistiksel olarak farklıdır (p= 0,001). Ayrıca orta ve ağır OUAS grubunda erkek hastaların sayıca fazla olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 1). Normal olan grubun yaş ortalaması 43,66±9,32, hafif OUAS hastalığı olan grubun yaş ortalaması 47,96±9,19, orta OUAS hastalığı olan grubun yaş ortalaması 46,97±11,30 ve ağır OUAS olan hasta grubunun yaş ortalaması 50,16±9,23 olarak hesaplanmıştır ve gruplar arasındaki yaş ortalaması farkı istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,001) (Tablo 1). Obstrüktif uyku apne sendromu olmayan kontrol grubunda BKİ ortalaması 27,58±4,09, hafif OUAS olan hasta grubunda BKİ ortalaması 29,70±4,65, orta OUAS olan hasta grubunda BKİ ortalaması 29,45±5,15 ve ağır OUAS olan hasta grubunda BKİ ortalaması 32,15±4,81 olarak hesaplanmıştır. Gruplar arasındaki BKİ ortalama değeri farkı istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,001) (Tablo 1). Normal, hafif OUAS, orta OUAS ve ağır OUAS hasta gruplarında PSG parametrelerinden AHİ, Rem-AHİ, Non-rem AHİ, uyku etkinliği, rem süresi, minumum oksijen satürasyonu ve oksijen satürasyonunun <%90 ının altında geçen süre karşılaştırıldığında bütün değişkenlerin gruplar arasındaki değişimi istatistiksel olarak anlamlıdır (Tablo 2). Apne hipopne indeksi, Rem-AHİ, Non-rem AHİ, uyku etkinliği, rem süresi, minumum oksijen TABLO 1: Hasta grubunda cinsiyet, yaş ve BKİ değerlerinin dağılımı. Normal Hafif TUAS Orta TUAS Ağır TUAS Cinsiyet Erkek 40 (%57) 55 (%56) 72 (%74) 118 (%77) Kadın 30 (%43) 42 (%44) 25 (%26) 34 (%22) Yaş 43,66±9,32 47,96±9,19 46,97±11,30 50,16±9,23 BKİ 27,58±4,09 29,70±4,65 29,45±5,15 32,15±4,81 BKİ: Beden kitle indeksi. TABLO 2: Normal ve OUAS gruplarında polisomnografi parametrelerinin sayısal dağılımı. Normal Hafif TUAS Orta TUAS Ağır TUAS AHİ 2,84±1,90 10,10±2,88 21,26±4,26 58,92±21,16 Rem AHİ 7,08±9,38 21,77±14,18 30,49±19,49 55,94±24,22 Non-rem AHİ 2,27±1,72 7,90±3,46 19,43±6,22 58,95±22,91 Uyku etkinliği 77,54±16,01 82,51±10,12 84,95±10,08 81,50±12,32 Rem süresi (%) 14,45±6,46 16,59±5,21 17,56±6,98 13,31±5,90 Minumum oksijen satürasyonu 89,25±3,38 83,79±6,98 81,19±6,79 68,23±15,90 <%90 geçen süre (dk) 4,29±24,52 11,22±31,92 12,03±21,98 90,20±97,17 Turkish J Rhinology 2015;4(1) 3

4 Doğan ATAN ve ark. OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMUNDA POLİSOMNOGRAFİ DEĞİŞKENLERİYLE BEDEN KİTLE İNDEKSİ... satürasyonu ve oksijen satürasyonunun <%90 ının altında geçen süre ile BKİ değerinin istatistiksel incelemesinde, BKİ arttıkça AHİ, Rem-AHİ, Nonrem AHİ, rem süresi ve oksijen satürasyonunun <%90 ının altında geçen süre artarken, minumum oksijen satürasyonu ve uyku etkinliği azalmaktadır ve değişimler istatistiksel olarak anlamlıdır (Tablo 3). TARTIŞMA Çalışmamızda PSG de elde edilen en önemli 7 parametreden 6 sında BKİ ile istatistiksel olarak ciddi derecede anlamlı ilişki saptanmıştır. Vucut kitle indeksi arttıkça PSG parametrelerinin hemen tamamının bozulduğu tespit edilmiştir. Obstrüktif uyku apne sendromunda erkek kadın oranı 2/1 olarak bildirilmiştir. 8 Çalışmamızda hafif, orta ve ağır OUAS hasta grubu için erkek kadın oranı yaklaşık olarak 3/1 olarak hesaplanmıştır ve literatür ile uyumlu olarak erkek hastalarda daha fazla OUAS a rastlanılmıştır. Huang ve ark. yaptıkları çalışmada erkek hastalarda OUAS hastalığının daha şiddetli olduğunu belirtmişlerdir. 9 Çalışmamızda da benzer şekilde orta ve ağır OUAS hasta grubunda erkek hastaların sayısal yüzdesinin daha fazla olduğu görülmektedir. Fernandez-Mendoza ve ark. yaptıkları çalışmada OUAS da gündüz uzamış uykululuk halini obezite ile ilişkili olarak bulmuşlardır. Kilo kaybı ile gündüz uzamış uykululuk hali durumunun düzeldiğini belirtmişlerdir. 10 Çalışmamıza dahil edilen hafif, orta ve ağır OUAS hasta grubunun hepsinde gündüz uzamış uykululuk hali mevcuttu. Ancak hastalık şiddetiyle semptom şiddeti arasında bir değerlendirme yapılmamıştır. Çalışmamızda ağır OUAS hasta grubunun ortalama BKİ değeri 32,15±4,81 kg/m 2 olarak bulunmuştur. Normal, hafif OUAS ve orta OUAS hasta grubunda ise BKİ ortalama değerleri <30 kg/m 2 olarak hesaplanmıştır. Vucüt kitle indeksi ve PSG TABLO 3: BKİ ile polisomnografi parametrelerinin istatistiksel değerlendirmesi. BKİ p değeri AHİ <0,001 Rem AHİ <0,001 Non-rem AHİ <0,001 Uyku etkinliği 0,033 Rem süresi (%) <0,001 Minumum oksijen satürasyonu <0,001 <%90 geçen süre (dk) <0,001 BKİ: Beden kitle indeksi. parametrelerinin ilişkisinin değerlendirildiği çalışmada BKİ arttıkça, AHİ ve desatürasyon sayısının arttığı belirtilmiştir. 11 Mathew ve ark. yaptıkları çalışmada 90 bireyden oluşan hasta grubunu BKİ <35 ve BKİ >45 olarak iki gruba ayırmışlardır. BKİ >45 olan hasta grubunda AHİ ve hipopne apne oranını BKİ <35 olan hasta grubuna göre anlamlı derecede yüksek olarak bulmuşlardır. 12 Çalışmamızda da benzer şekilde BKİ arttıkça AHİ değerinin de arttığı görülmektedir. Ayrıca çalışmamızda BKİ arttıkça Rem-AHİ, Non-rem AHİ, rem süresi ve oksijen satürasyonunun <%90 ının altında geçen süre artarken, minumum oksijen satürasyonu ve uyku etkinliği azalmaktadır. Daha güvenilir sonuçlar için daha geniş serili çalışmalara ihtiyaç vardır. Ayrıca geniş serili çalışmalar ile kilo kaybının (BKİ azalmasının) PSG parametreleri üzerine etkisi araştırmalıdır. SONUÇ Çalışmamızda ağır OUAS grubundaki hastalarda BKİ değeri obezite sınırlarında bulunmuştur. Polisomnografi parametrelerinden AHİ, Rem-AHİ, Non-rem AHİ, uyku etkinliği, rem süresi, minumum oksijen satürasyonu ve oksijen satürasyonunun <%90 ının altında geçen süre BKİ ile ilişkili olarak bulunmuştur. 4 Turkish J Rhinology 2015;4(1)

5 OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMUNDA POLİSOMNOGRAFİ DEĞİŞKENLERİYLE BEDEN KİTLE İNDEKSİ... Doğan ATAN ve ark. 1. Berry RB, Budhiraja R, Gottlieb DJ, Gozal D, Iber C, Kapur VK, et al. Rules for scoring respiratory events in sleep: update of the 2007 AASM Manual for the Scoring of Sleep and Associated Events. Deliberations of the Sleep Apnea Definitions Task Force of the American Academy of Sleep Medicine. J Clin Sleep Med. 2012; 15: Köktürk O, Tatlicioglu T, Kemaloğlu Y, Fırat H, Çetin N. Habituel horlaması olan olgularda obstrüktif sleep apne sendromu prevelansı. Tüberkülöz ve Toraks Dergisi. 1997; 45: Shahar E, Whitney CW, Redline S, Lee ET, Newman AB, Nieto FJ, et al. Sleep-disordered breathing and cardiovascular disease: crosssectional results of the Sleep Heart Health Study. Am J Respir Crit Care Med. 2001;163: Atan D, Ozcan KM, Ikincioğulları A, Köseoğlu S, Cetin MA, Ensari S, et al. The effect of obstructive sleep apnea syndrome and continuous positive airway pressure treatment on voice performance. Sleep Breath Dec 9. [Epub ahead of print] KAYNAKLAR 5. Sarno G, Räber L, Onuma Y, Garg S, Brugaletta S, van Domburg RT, et al. Impact of body mass index on the five-year outcome of patients having percutaneous coronary interventions with drug-eluting stents. Am J Cardiol. 2011; 108: Coughlin SR, Mawdsley L, Mugarza JA, Calverley PM, Wilding JP. Obstructive sleep apnoea is independently associated with an increased prevalence of metabolic syndrome. Eur Heart J. 2004; 25: Foster GD, Borradaile KE, Sanders MH, Millman R, Zammit G, Newman AB, et al; Sleep AHEAD Research Group of Look AHEAD Research Group. A randomized study on the effect of weight loss on obstructive sleep apnea among obese patients with type 2 diabetes: the Sleep AHEAD study. Arch Intern Med ;169: Young T, Palta M, Dempsey J, Peppard PE, Nieto FJ, Hla KM. Burden of sleep apnea: rationale, design, and major findings of the Wisconsin Sleep Cohort study. WMJ. 2009; 108: Huang KT, Chin CH, Tseng CC, Chang HC, Chen YC, Wang CC, et al. The influence of obesity on different genders in patients with obstructive sleep apnea. ScientificWorldJournal. 2014;2014: Epub 2014 Jul Fernandez-Mendoza J, N A, Kritikou I, L S, Liao D, Bixler EO. Natural History of Excessive Daytime Sleepiness: Role of Obesity, Weight Loss, Depression, and Sleep Propensity. Sleep Jan 12 [Epub ahead of print]. 11. JalilMirmohammadi S, Mehrparvar AH, Safaei S, Samimi E, Torab Jahromi M. The association between exhaled nitric oxide and sleep apnea: the role of BMI. Respir Med ;108: Mathew R, Castriotta RJ. High hypopnea/ apnea ratio (HAR) in extreme obesity. J Clin Sleep Med 2014;10: Turkish J Rhinology 2015;4(1) 5