Okul Müdürlerinin Sahip Olması Gereken Değerler *

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice 12 (2) [Ek Özel Sayı/Supplementary Special Issue] Bahar/Spring Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Okul Müdürlerinin Sahip Olması Gereken Değerler * Engin ASLANARGUN a Düzce Üniversitesi Öz Bu çalışmada, okul müdürlerin sahip olması gereken değerler ile müdür seçiminde ön plana çıkması gereken değerlerin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim deseni ile yürütülen araştırmada Düzce ili Akçakoca ilçesinde 19 okul müdürü çalışma grubu olarak belirlenmiş, veriler odak grup görüşmesi tekniği ile toplanmıştır. Elde edilen veriler tümevarımcı içerik analizi ile çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda, okul müdürlerinin görüşlerini genel olarak bakanlığın atama yönetmelikleri çerçevesinde sınava endeksli olarak şekillendirdiği, adalet, güven, çalışkanlık, kariyer, liyakat gibi sürekli tartışılan fakat içeriği net olarak doldurulamayan kavramlara atıfta bulunulduğu görülmektedir. Bununla birlikte performans, deneyim, insan ilişkileri, yetiştirme eğitimi, kişisel özellikler ve lisansüstü eğitim gibi ek nitelikler müdürlerce vurgulanmaktadır. Sadece sınava dayalı müdür atamasının sakıncaları bütün müdürlerce altı çizilen olumsuzluk olarak ön plana çıkmaktadır. Sınavla birlikte insan ilişkileri, eğitim ve kişisel yeterlikler gibi hususların vurgulanması liderlik kavramının müdürlerce önemsendiğini göstermektedir. Bazı okul müdürleri ise kendileri sınavla atanmadığı ve müdür yardımcılığından geçmediği halde bu ölçütlerin olması gerektiğini ısrarla savunmaktadırlar. Anahtar Kelimeler Okul Müdürü, Değerler, Pozitivizm, Liderlik, Sınav, Kariyer, Liyakat. Okul yönetiminde sergilenmesi gereken değerler konusu son yıllarda daha sık tartışılmaktadır (Beaty, 2004; Benninga, Sparks ve Tracz, 2011; Berkowitz, 2011; Fullan, 2004; Starratt, 2004a). Okul müdürlerinin görev tanımlarında yer alan teknik yeterlikler ile sergilemeleri gereken davranışların yanında sahip olmaları gereken bazı değerlerin altı çizilmektedir. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gündeme gelen pozitivizm sonrası yaklaşımlar, eğitim kurumlarının sadece teknik ve kurumsal etkililiğe dayalı yönetilmesinin insan kaynağının ikinci plana itilmesiyle sonuçlandığını * Bu çalışma Ekim 2011 tarihleri arasında Eskişehir Osmangazi Üniversitesinde düzenlenen Değerler Eğitimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. a Dr. Engin ASLANARGUN eğitim yönetimi ve denetimi alanında yardımcı doçent olarak çalışmaktadır. Okul yönetimi, liderlik, okul aile işbirliği, örgütlerde güç ve politika alanlarında çalışmalarını sürdürmektedir. İletişim: Düzce Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Konuralp Yerleşkesi, 81620, Düzce. Elektonik posta: enginaslanargun@gmail.com Tel: ifade etmekte, bunun sonucunda insanların örgüt yaşamında tek düze bir anlayışla değerlendirildiğini vurgulamaktadır. Okulların yönetilmesinde teknik ve yapısal yeterlikler kadar değere dayalı davranışların ve özelliklerin de önemsenmesi gerektiği ön plana çıkmaktadır. Eğitim kurumlarında okul müdürlerinin üstlendikleri birçok görev vardır. Yönetim için geliştirilen madde ve insan kaynaklarının örgütün amaçları doğrultusunda yönetilmesi tanımı okul yönetimi söz konusu olduğunda yetersiz kalmaktadır. Her şeyden önce madde kaynakları ile denk bir düzeye indirgenen insan unsurunun amaçlar doğrultusunda mekanik bir amaçlar sisteminin unsuru olarak değerlendirilmesi günümüz okulları için yeterli değildir. Okul toplumunun amacı müdür, öğretmen, öğrenci ve aileler gibi bütün üyeler tarafından benimsemediği sürece anlamlı değildir. Etik liderlik kapsamında da değerlendirilen değer sistemi (Starratt, 2004b) yöneticilerin kurumlarını iyi ve doğru kabul edilen ilkeler doğrultusunda yönetmesi anlamına gelmektedir. Burada iyi ve doğru

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ kabul edilen ifadesi ile toplumca genel olarak kabul edilen ve yöneticinin de değer sisteminde yer alan ilkeler, inançlar ve kurallar kastedilmektedir. Sosyo-psikolojik açıdan okul müdürü her şeyden önce bir insan olarak, lider olarak ve vatandaş olarak sorumluluk bilinciyle yönetim görevini yerine getirmelidir. İnsan olarak sorumlu davranmak, okuldaki diğer bireylerle empati kurmak, kişiler ve olaylar hakkında kendisini onların yerine koyarak değerlendirmek ve onların ailevi ve kültürel yapılarını gözeterek iletişimi sağlamak şeklinde özetlenmektedir. Okul müdürü, bir eğitim yöneticisi olarak toplumsal taleplere cevap verebilmek için kültürel değerleri, siyasal gelişmeleri ve insan doğası ile ilgili sürekli bir öğrenme çabası içerisinde olmalıdır. Toplumun bir üyesi olarak toplumsal entegrasyona katkı sağlayacak, alt grupların veya azınlıkların çoğulcu toplumla uyum sürecinde ortak iyinin ve sağduyunun temsilcisi olarak hareket etmek durumundadır. Öğretim liderliği kapsamında okul müdürünün öğretim süreci ve program boyutundaki liderliği başta olmak üzere öğretmen, öğrenci, program, öğretim süreci, çevre gibi okul içi ve okul dışı etkenler üzerinde etkili ve sorumlu olduğunun altı çizilmektedir (Gümüşeli, 2001; Hallinger, 2003; Şişman, 2010). Okul müdürlerinin öğretimsel liderlik boyutundaki davranışlarını belirlemeye çalışan akademik çalışmalar ülkemizde de yoğun olarak yapılmakta ve mevcut durum belirli davranışlar bağlamında sorgulanmaktadır (Akgün, 2001; Arslan, 2007, 2009; Çakıcı, 2010; Çelebi, 2009; Demiral, 2007; Gökyer, 2010; Işık ve Aksoy, 2008; Kaşkaya, 2007; Kaya, 2008; Tıkır, 2005; Yörük ve Akdağ, 2010). Aydınlanma, sanayileşme, bireyselleşme doğrultusunda geleneğin modern toplumlar için bir sorun çözme yolu olmaktan çıkması (Hesapçıoğlu, 2009), örgütlerin etkililik ve verimlilik temelinde etkinlik göstermesi sonucunda öğretmenlik, kültürümüzdeki entelektüel ve moral yönü gelişmiş öğretmen imajından uzaklaşarak, sıradan bir mesleğe dönüşmüş; öğretmenin rolleri, sınıf içine hapsedilmiş; meslek, adeta teknisyenliğe indirgenmiştir (Şişman, 2010). Bu çalışmalarda müdürlerin okuldaki öğretim sürecine etki eden bütün unsurlara ilişkin yeterlikleri ve sergilemeleri gereken davranışlar irdelenmekte, okuldaki bütün süreçlerden sorumlu olduğu kabul edilen müdürlerin liderlik rolleri araştırma konusu yapılmaktadır. Okul müdürünü güç, otorite ve uzmanlık noktalarında merkeze yerleştiren öğretimsel liderlik yaklaşımı bu özelliği ile eleştirilmekte; öğretmen liderliği, paylaşımcı liderlik, dağıtımcı liderlik ve dönüşümcü liderlik gibi güç ve uzmanlığın yatay olarak paylaşıldığı yaklaşımlar gündeme gelmektedir. Pozitivizm sonrası geliştirilen liderlik yaklaşımlarına göre oldukça ileri bir adım olmasına karşın öğretimsel liderlik, değerlerin önemsenmesi ve eğitim yöneticilerinin öncelikli niteliklerinden biri olarak sunulmasına yeterince önem vermemektedir. Finlandiya gibi birçok Avrupa ülkesinde eğitimin amacı, kişilerin sadece bilişsel gelişimlerini önemsemek yerine bütün boyutlarıyla gelişimlerini desteklemektir. Bu içerikte düzenlenmiş bir program, duygusal ve ahlaki gelişimi de kapsayacak şekilde sosyal ve duyuşsal konular üzerine yoğunlaşmalıdır. Bütün dünyada okullar, öğrencilerin hem okulda hem de sosyal hayatta başarılı olabilecekleri akademik ve sosyal bilgileri sunan güvenli, düzenli ve etkili bir öğrenme beklentisi ile kamuoyu baskısını hissetmektedir (Benninga ve ark., 2011; Tirri, 2011). Okul Yönetiminde Değerlerin Önemi Yönetimle ilgili geliştirilen kuramların tarihi seyri incelendiğinde 20. yüzyılın başlarından itibaren sanayi sektörünün ihtiyaç duyduğu verimi arttırmaya yönelik teknik yaklaşımlardan yüzyılın sonlarına doğru insanı ön plana çıkaran bakış açılarına doğru bir eğilimin olduğu görülmektedir. Sahip olduğu kültür, düşünce, inanç, gelenek ve duygularla örgüt içerisinde eylemde bulunan yöneticilerin değerden bağımsız olarak etkinliklerde bulunabileceğine yönelik pozitivist düşünce önemini yitirmekte, bunun yerine değerlerin belirleyiciliğine vurgu yapan yaklaşımlar son yıllarda daha fazla ön plana çıkmaktadır. Eğitim yönetiminin sosyal bilimlerin bir alanı olarak kabul görmesi 1940 lı yılların sonlarına rastlamaktadır. Birleşik Devletleri sonraki yıllarda sırasıyla Kanada, Avustralya ve İngiltere izlemiş, bir meslek olarak eğitim yönetimi daha fazla kabul görmüş ve dikkatleri çekmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Teori Hareketi ile birlikte eğitim yönetimi alanında etkili olan mantıksal pozitivizm eğitim konularını felsefi olmaktan çok teknik bakış açısıyla değerlendirmiştir. Eğitim programlarında ön plana çıkan iki temel yaklaşım nicel yöntemler ve sosyal bilimleri anlamaya yönelik yaklaşımlardır. Mantıksal pozitivizmin metodu olan deneysel gerçeklik ile sosyal bilimlere ilişkin bilgiler edinilmekte ve nicel analiz teknikleri kullanılmaktadır. Mantıksal pozitivizme göre var olan her şey nicelikseldir, dolayısıyla ölçülebilir. Bu anlamda geleneksel eğitim yönetimi araştırmaları oldukça rasyonel bir bakış açısıyla problem çözme, stratejik planlama ve uygulama basamaklarında 1328

3 ASLANARGUN / Okul Müdürlerinin Sahip Olması Gereken Değerler duyguları dışarıda bırakarak insan deneyimlerine ilişkin teorik anlayışları sınırlandırmakta ve tahrip etmektedir. Güzellik, adalet ve gerçeklik gibi ölçülemeyen şeyler aslında yoktur. Sosyal hayata ilişkin unsurlar kişilerin istekleri, niyetleri ve eylemlerinin bir sonucu olarak şekillenirken fiziki dünyaya ilişkin gerçeklikler bunlardan bağımsız olarak var olmayı sürdürmektedir (Beaty, 2004; Greenfield, 2004; Greenfield ve Ribbins, 2004). Pozitivist paradigmadan uzaklaşmanın okullar açısından taşıdığı anlam daha net olarak şöyle özetlenmektedir (Starratt, 2004b, s. 138): Sosyal bilimler alanında etik ve ahlak konularını bireysel tercihlere ve ön yargılara indirgeyen dogmatik pozitivizmden, örgüt ve kamu yaşamını ahlaki bir mücadelenin ve insani eylemlerin meşru bir alanı olarak kabul eden anlayışlara doğru bir dönüşümden bahsedilmektedir. Post pozitivizm, post yapısalcılık, post liberalizm veya geleneksel erdemlilik, karakter ve adaletin yeniden kavramsallaştırılması olarak adlandırılan bu dönüşüm, aşırı rasyonaliteye dayanan pozitivizmden açık bir uzaklaşmayı ifade etmektedir. Eğitim alanında bu dönüşümün anlamı eğitim politikalarının belirlenmesinde ve uygulanmasında, örgütsel çalışmalarda, program değerlendirmelerinde ve müfredat teorilerinde daha önceden ihmal edilmiş insan faktörüne ve insan doğasındaki ahlaki niteliklere doğru bir eğilimi kapsamaktadır. Fakat kuramsal olarak dile getirilen bu dönüşümün, uygulayıcılar için anlaşılır hale getirildiğini söylemek zordur. Eğitim yöneticileri bireyin ve okulun amaçlarını dikkate aldıkları kadar sosyal sorumluluklarını da gözetmek durumdadırlar. Bu anlamda okullar ahlaki amaçları gerçekleştirmek için kurulmuş örgütlerdir; gençleri toplumsal sorumluklarını yerine getirecek şekilde hayata hazırlamalıdır. Eğitim yöneticisinin yasal ve mesleki sorumluluğunun yanında toplumun beklentilerine karşılık verecek ahlaki sorumluluğu da bulunmaktadır. Okulu yeniden kurgulamak, teknik ve mesleki olduğu kadar ahlaki bir sorumluluktur. Günümüzde liderlik çok katmanlı ve bütüncül olarak nitelenmekte ve buna uygun kapsayıcı tanımlar geliştirilmektedir. Örgüt ortamında insani değerleri yok sayan mekanik bakış açılı pozitivist paradigmalara tepki olarak değerler ve kültürel unsurlar daha fazla önemsenmektedir. Gerçek liderlik (authentic) arayışlarının bireyde başladığı, genişleyen katmanlar halinde manevi havanın hissedildiği aşkınlık boyutuna ulaşmaktadır. Bu şekilde çok katmanlı liderlik tanımları, değerlerin oluşumuna ilişkin çok kaynaklı bir perspektif sunmakta; aile, arkadaş, akran, tanıdık, meslek, örgüt, toplum ve kültür gibi çevresel etmenlerin değer oluşundaki baskın rolü vurgulanmaktadır (Begley, 2004). Sekülerleşmenin geçen yirmi yıla göre arttığı İngiliz toplumunda insanlar okuldan akademik başarı bekledikleri gibi sosyal değerler konusunda da beklenti içerisindedir. Uyuşturucu, alkol, genç yaşta hamilelikler ve boşanma oranlarındaki artışlar ailelerin okul tercihini etkilemekte, iyi ve kötü konusunda çocuklarının eğitilmesini istemektedirler. Fakat iyi ve kötü nedir, kime göredir? Çok sayıda seçeneğe kucak açan, üstün bir otoritenin varlığını ve önceliğini kabul etmeyen gelenek ötesi post modern toplumlarda hangi ahlaki değerler çocuklara öğretilecektir? (Johnson, 2004). Batı da artan oranlardaki kilise ve inanç okulları (church/faith schools) hükümetlerin desteği ile artan başarıları, ülkedeki sosyal bütünlüğe sağladıkları katkıları ve kendilerine özgü eğitim felsefeleri ile her geçen gün daha fazla ilgi çekmektedir. Bu anlamda hizmet sunan Müslüman okulları diyaloğa ve kültüre yaptıkları katkılar ile ön plana çıkmaktadır (Johnson ve Castelli, 2004). Değişimin sürekliliğine vurgu yapılan post modern bir dünyada öğretmenlerin ahlaki amaçlarla donanması ve değişimi sağlamaya yönelik adımlar atması önerilmektedir. Teknik yönü ön plana çıkan mekanik bir eğitimden, kişi merkezli, insan duyarlığına ve niteliğine hitap eden bir eğitim anlayışında hem bireysel hem de çevresel şartları kuşatacak derinlikte başarı arayışına sahip olma ile toplumsal değişimin farkında olarak işbirliği seçeneklerini sürekli değerlendirmek unsurları yer almaktadır (Fullan, 2004). Bu anlamda okulun amaçları, toplumsal beklentiye cevap verebildiği, toplumun değer yargıları ve kültürel birikimi ile anlamlı bir etkileşime girebildiği ölçüde meşru kabul edilmekte (Katılmış, Ekşi ve Öztürk, 2010); öğretmenlerden ise yol gösterici olmaları, sınıfta ahlaki bir topluluk bilinci oluşturmaları, ahlak temelli disiplin yöntemleri kullanmaları, demokratik sınıf atmosferi sağlamaları, işbirlikli öğrenme yöntemleri kullanmaları ve şiddet içermeyen sorun çözme becerilerini kullanmaları beklenmektedir (Ekşi, 2009). Yönetime oldukça fazla güç atfeden geleneksel yaklaşımlar bazı büyük varsayımlarda bulunmuşlardır. Kökleri oldukça derinlere uzanan bu büyük varsayımlara göre yönetici pozisyonunda olanlar hata yapmazlar ve sahip oldukları yönetim yetkisi kullandıkları her türlü gücü meşrulaştırmaktadır. Bu varsayımlar, yöneticileri etik, ahlak, değer, felsefe gibi alanlardan alıkoyarak sadece teknik problemler, yönetimsel etkililik, verimlilik, karar verme süreci gibi teknik ve rasyonel süreçler üze- 1329

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ rine yoğunlaşmaya sevk etmiştir. Sistem teorisi, nicel araştırma yöntemleri, rasyonel araştırma ve problem çözme süreci gibi yönetimin teknik boyutu (managerial science), okullardaki eğitim ve yönetim süreçlerinden daha fazla önemsenmiştir. İnsani boyut olarak (administrative side) nitelenen politika geliştirme, örgütleme, değer çatışmalarını çözümleme, hedeflere ulaşma, amaçları gerçekleştirme gibi boyutlar pek gündeme gelmemiştir. Sonuç olarak mevcut yönetim anlayışlarında teknik yeterlikler istenen düzeyde iken, insani niteliklere gereken önem verilmemektedir. Başka bir ifade ile bilgi (epistemoloji) sorunundan öte, değer (axiology) sorunu eğitim örgütlerinde ön plana çıkmaktadır (Hodgkinson, 2004a). Okul etkililiği ve gelişimi üzerine yapılan tartışmalarda okul yöneticisinin üstlendiği rolün önemi üzerinde durulmaktadır. Okul etkiliği ifadesi ile daha çok başarı kavramının altı çizilmekte iken okul gelişimi söz konusu olduğunda örgütü oluşturan insanların liderlik kavramı çerçevesinde okul başarısına doğru yönlendirilmesine vurgu yapılmaktadır (Tomlinson, 2004). İnsan niteliklerinin rasyonel ve teknik süreçler karşısında yeterince önemsenmemesi veya ikinci planda değerlendirilmesi, okullarda uzmanlığa dayalı güç mücadelesi ile sonuçlanmakta ve ahlaki problemlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Yasal güce ve otoriteye dayanan yöneticilerin tek amacı etkiliği ve verimliliği sağlamaktır; bu süreçte diğer unsurlar ihmal edilebilecek niteliktedir (Aslanargun, 2009). Okul müdürlerinin seçilmesi, atanması, nitelikleri, görev tanımları, sorumlulukları, yeni rolleri, liderlik davranışları, çevre ile iletişimleri gibi konularda oldukça fazla şey söylenmesine karşın öğretmenlere yönelik kötü niyetlerin ve davranışların ihmal edildiği ileri sürülmektedir. Eğitim reformları ve hesap verebilirlik süreçlerinde karmaşıklaşan, politikleşen, çeşitlenen ve zorlaşan müdürlük pozisyonunun öğretmenlerin istismar edilmesine zemin hazırladığı ifade edilmektedir. Okul müdürleri tarafından öğretmenlere yönelik, görüşlerini dikkate almama, ihmal etme, yalnızlaştırma, kaynaklardan ve destekten yoksun bırakma, bazılarını kayırma, diğerlerinin ve toplumun önünde eleştirme, uygun olmayan isteklerde bulunma, tehdit etme, görevden ayrılmaya zorlama gibi kötü davranışların mevcut olduğu, bazı kötü davranışlara öğretmenlerin yarıya yakınının maruz kaldığı araştırma sonuçlarından anlaşılmaktadır (Blase ve Blase, 2004). Bu sonuçlar eğitim yöneticilerinin etkililik ve verimlilik temelli yeterliklerinin sorgulanmasını ve güvene dayalı bir iletişim ortamının oluşturulmasını gerektirmektedir. Çünkü okullar öğretmen ve yöneticilerin mesleki dayanışma ve güven içerisinde görevlerini yerine getirebilecekleri bir alan (Barnett ve Fallon, 2007) olarak tanımlanmaktadır. Yönetim bilgi ve becerisi, meslek onuru, adalet, doğruluk, dürüstlük, katılımla belirlenecek objektif ölçütler, ön yargılardan sıyrılabilme ve gündelik kaygıların baskısında kurtulabilme (Torlak, 2007) gibi hususlar okul yöneticilerin sahip olması gereken değerler arasında sayılmaktadır. Bilgiye odaklı mesleki ve yönetsel bir vizyon da aynı zamanda değerler kapsamında değerlendirilmektedir (Celep, 2007). Yönetici bu tür değerleri sadece bir takım yönetim davranışları olarak sergilemekle kalmamalı, kendisi de benimseyerek evrensel etik ilkeleri ve değerleriyle bağdaştırabilmeli ve kendi kültürel ortamında dengeleyebilmelidir (Çelik, 2007). Özellikle 1980 lerden sonra başlayan yeni kamu yönetimi anlayışı hesap verme, öğrenici merkezli liderlik, standart ölçütler, bilgi toplumu, küreselleşme, çok kültürlülük gibi temel eğilim ve yaklaşımlar eğitim yönetimi bağlamını da değiştirmiştir. Bu bağlam eğitim ve okul liderlerinden bilgi, beceri ve anlayış olarak yeni beklentiler yaratmıştır (Balcı, 2011). Bu doğrultuda toplumsal ve kültürel değerlerin yaşatılması ve geliştirilmesi doğrultusunda etkinlikte bulunmak üzere kurgulan okulların, içinden çıktığı toplumun kültürel değerleri doğrultusunda etkinlikte bulunması gerekmektedir. Yöneticilerin de, bu anlamda, ait olunan toplumsal ve kültürel değerlerini benimseyen, bu doğrultuda etkinlikte bulunarak mevcut değerleri yeniden üreten bir rolü benimsemesi önemlidir. Bu kapsamda okul yöneticilerinin sahip olması gereken değerlere ilişkin son yıllarda literatürde moral liderlik, değerlere dayalı liderlik, etik liderlik, dönüşümcü liderlik gibi tanımlamalara sıkça rastlanmaktadır. Değerlerin oluşumu konusunda bireyin kişisel psikolojisi ve çevresi ile kurduğu iletişim önemlidir. Yönetim ve liderlik üzerine 2000 li yıllara kadar süregelen literatürün bu konuda önemli bir eksiklik taşıdığı, kişisel ve mesleki değerleri ya hiç görmediği veya örgütsel değerlerin altında bir yerlerde ihmal edildiği ifade edilmektedir. Günümüzde popüler olan örgütsel öğrenme ifadelerinin de mevcut patalojiye örnek olarak gösterilmektedir. Buna karşın kişisel, mesleki, örgütsel ve sosyal değerlerin kendi sınırları içerisinde değerlendirilmesi önemli kabul edilmektedir (Begley, 2004). Toplumun değer sistemi söz konusu olduğunda eğitimin içeriğine vurgu yapılmaktadır. Okuldaki eğitim etkinliklerine katkıda bulunan bütün paydaşların ortak değer sistemleri, 1330

5 ASLANARGUN / Okul Müdürlerinin Sahip Olması Gereken Değerler okulun değer sistemini oluşturmaktadır. Okuldaki değer sistemini kapsayan eğitim içeriği öğretmenler, yöneticiler, aileler, öğrenciler ve diğer paydaşların katılımı ile belirlenmektedir. Bu doğrultuda en bilinen örnekleriyle Dürüstlük, Saygı, Sorumluluk, Açıklık, Doğruluk, Merhametlilik ve Vatandaşlık gibi değerler benimsenebileceği gibi İngiltere deki gibi toplum, iletişim, saygı ve çevre gibi konular üzerinden eğitim programları belirlenebilmektedir. Evrensel olarak kabul edilen etik ilkeler ile okul birlikleri tarafından belirlenen değerler bu kapsamda öğrencilere kazandırılmaya çalışılmaktadır. Bununla birlikte araştırma sonuçları karakter eğitimi ile ilgili olarak akranlar arası etkileşim, birlikte öğrenme, ahlaki zıtlıkları tartışma, toplum hizmetinde bulunma, disiplini geliştirme, rol modeli olma, duygusal doyum, inanma ve güvenme, yüksek beklenti sahibi olma, aile ve toplum katılımı, sosyal ve duygusal beceriler eğitimi ile profesyonel gelişim gibi uygulama basamaklarının yürütüldüğü ifade edilmektedir (Berkowitz, 2011). Özellikle ilköğretim okulu öğretmenleri, öğrenci değer sistemlerinin gelişiminde kendilerini sorumlu hissettikleri için ahlaki konular üzerine daha fazla yoğunlaşma eğilimindedirler. Birçok ilköğretim öğretmeni için söz konusu olan bu özellikteki bir karakter eğitiminde öğrenciler arasında iyi ilişkiler geliştirme, açık ve dürüst olma, nezaket örneği sergileme gibi basamaklara vurgu yapılırken daha büyük yaş gruplarında kendine güven, kişisel sorumluluk ve olumlu öğrenme öğretme ortamı oluşturma gibi bireysel özellikler ile akademik başarıya dikkat çekilmektedir (Arthur, 2011). Yirmibirinci yüzyılda okullar, meydan okurcasına öğrencilerin ahlaki özellikleri ve karakterleri üzerine yoğunlaşmalıdır. Bu durum akademik başarıyı destekleme, okuldan ayrılmaları azaltma ve güvenli bir okul ortamı oluşturma, etik, mükemmeliyetçi bir kültür ve karakter gelişimi sürecinde önemli kabul edilmektedir (Davidson, Khmelkov, Baker ve Lickona, 2011; Kılıç, 2011). Araştırmanın Modeli Yöntem Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim deseni kullanılmıştır. Olgubilim deseni, farkında olunan fakat derinlemesine ve ayrıntılı araştırılmasına ihtiyaç duyulan konulara odaklanılmasıdır. İnsanların sosyal dünyalarını anlayabilmek için günlük yaşamda kullandıkları yapıların ve ilişkilerin çözümlenmesi, sözel ve yazılı metinlerde saklı olan anlamların ortaya çıkarılmasıdır. Olgubilim araştırmalarında verilerin analizi, yaşantıları ve anlamları ortaya çıkarır. İçerik analizinde bu amaçla veriler kavramsallaştırılır ve temalar oluşturulur. Oluşturulan temalar yorumlanır, alıntılara yer verilir ve sonuca gidilir. Çalışma Grubu Araştırmada Eğitim Öğretim yılı yaz döneminde Düzce ili Akçakoca ilçesinde görev yapan okul müdürlerinin görüşlerinden yararlanılmıştır. İlçedeki ilk ve orta dereceli okullarda görev yapan toplam 19 okul müdürü çalışma grubu olarak belirlenmiştir. Katılımcılar ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır. 12 ilköğretim ve 7 lise müdürü, görev yaptıkları eğitim kademelerine göre oluşturulan gruplar halinde görüşmeye davet edilmiş ve yaklaşık 3 saat süren toplam 3 oturumda görüşmeler katılımcılardan izin alınarak kaydedilmiştir. Katılımcılara ilişkin bilgiler Tablo 1 de sunulmaktadır. Tablo 1. Okul Müdürlerine Ait Kişisel Bilgiler Katılımcı Bilgileri Değişkenler n Okul Kademesi Lise 7 İlköğretim 12 Yöneticilik Deneyimi 1-8 yıl yıl yıl 5 24 ve üzeri 3 Amaç Okul yönetiminde değerler söz konusu olduğunda yöneticinin teknik ve yapısal yeterlikleri yanında duygusal, kültürel ve insani nitelikleri de önemlidir. Eğitim yöneticisinin yasal ve mesleki sorumluluğunun yanında toplumun beklentilerine karşılık verecek ahlaki sorumluluğu da bulunmaktadır. Bu çalışmada, okul müdürlerin sahip olması gereken değerler ile müdür seçiminde ön plana çıkması gereken değerlerin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Veri Toplama Aracı Çalışma konusu hakkında derinlemesine bilgi edinmek için iki araştırmacı tarafından yarı yapılandırılmış açık uçlu görüşme formu hazırlanmıştır. Görüşme formu hazırlama sürecinde ayrıntılı literatür taraması yapılmış ve okul yönetiminde değerlere ilişkin önemli kavramlar tespit edilmiştir. Türkiye de okul yönetimine atanma sürecinde ön plana çıkan ölçütler ile diğer ülkelerde belirlenen nitelikler, değerler açısından yorumlana- 1331

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ rak soru formuna dönüştürülmüştür. Bu işlemler sonucunda toplam 6 sorudan oluşan açık uçlu yarı yapılandırılmış soru formu elde edilmiştir. Bu sorular, katılımcılarla birlikte belirlenen bir usul olarak sırasıyla ve yönlendirmeden uzak bir tarzda uygulanmıştır. İki araştırmacının birlikte yürüttüğü görüşme esnasında söz hakkı verilen bütün katılımcıların sözü kesilmeden ayrıca notlar alınmış, her soru sonunda ekleyecek sözü olanlara yeniden söz hakkı verilmiştir. Kuramsal örnekleme yöntemine uygun olarak (Corbin ve Strauss, 2008) veri toplama süreci ile verilerin analizi eş zamanlı yürütülmüştür. Bir başka ifade ile birinci gün verilerin toplanması ile analiz süreci de başlamıştır. İlk analizlerden kavramlara, ortaya çıkan kavramlardan ise mevcut soruların gözden geçirilmesi ve yeni sorular üretilmesi aşamasına geçilmiştir. Yeni sorularla daha fazla veri toplamak ve ortaya çıkan kavramlar ışığında araştırma konusuna ilişkin yeni boyutların keşfedilmesi amaçlanmaktadır. Bu döngüsel süreç, araştırmacıların veri toplama sürecinde doyuma ulaşması ve ortaya çıkan kavramların yeterince açıklanmasıyla sonlanmaktadır. Araştırmada veriler odak grup görüşmesi yöntemi ile toplanmıştır. Odak grup görüşmesi, ılımlı ve tehditkâr olmayan bir ortamda önceden belirlenmiş bir konu hakkındaki algıları elde etmek amacıyla dikkatle planlanmış tartışmalar serisi olarak ifade edilebilir. Sohbet havası içerisinde, üzerinde yoğunlaşılmış bir konuda, katılımcıların da birbirlerine ve araştırmacıya soru yönelterek araştırmanın yürütülmesidir. Katılımcıların birbirlerinden duydukları üzerine kendi düşüncelerini yeniden düzenledikleri, netleştirdikleri, derinleştirdikleri ve diğerlerini de bu doğrultuda yorumlamaya yönlendirdikleri bir süreçtir. Bu süreç, amacın belirlenmesi, araştırma ve odak görüşme sorularının hazırlanması, yer ve teknolojinin planlanması, pilot denemenin yapılması, katılımcıların davet edilmesi, çalışmanın yapılması, verilerin düzenlenmesi ve analizi şeklinde yedi aşamada gerçekleştirilir (Ekiz, 2009; Finch ve Lewis, 2003). Araştırmada bu süreç doğrultusunda çalışmanın amacı belirlenmiş, literatür taraması ve ön görüşmeler sonucunda odak görüşme soruları hazırlanmış, görüşme yapılacak yer daha önceden görülerek teknoloji planlanmış, pilot deneme kapsamında katılımcılarla görüşme öncesi bilgi paylaşımında bulunulmuş, katılımcılar uygun sayılarda gruplandırılarak iki gün önceden davet edilmiş, odak görüşmesi sonucunda veriler yazıya aktarılarak düzenlenmiş, kodlanmış ve içerik analizine tabi tutulmuştur. Verilerin Analizi Verilerin analizinde betimsel ve içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Buna göre yazıya aktarılan veriler düzenlenerek kodlanmış, kodlanan verilerden temalar oluşturulması yoluna gidilmiş ve bu doğrultuda bulgular tanımlanmış ve yorumlanmıştır. Katılımcıların isimleri gizlenerek çalışmada kod isimler kullanılmıştır. Kamera ile kaydedilen veriler görüşmeler sonunda doküman haline getirilerek betimsel bir analiz için çerçeve oluşturulmuştur. Kavramsal çerçeve ile uyumlu veriler bulgular halinde tanımlanmıştır. İki araştırmacı tarafından bağımsız olarak yürütülen analizler sonunda ulaşılan ortak kavramlar ve temalar araştırma bulguları olarak sunulmuştur. Geçerlik ve Güvenirlik Nitel araştırma geleneği içerisinde geçerlik ve güvenirlik gibi kavramlar, pozitivist paradigmanın hipotez test etmeye dayalı tümdengelimci anlayışının ürünü olarak dogmatik bulunmakta ve eleştirilmektedir. Bunun yerine inandırıcılık ve aktarılabilirlik gibi kavramların daha fazla tercih edildiği görülmektedir (Corbin ve Strauss, 2008). Bu doğrultuda araştırmanın inandırıcılığını arttırabilmek ve benzer ortamlar için aktarılabilir özelliklerini ortaya koyabilmek için görüşmeler kaydedilmiş, sonuçlara nasıl ulaşıldığı ayrıntılı olarak açıklanmış ve doğrudan alıntılara yer verilmiştir. Ayrıca araştırma soruları literatür taraması sonucu oluşturulmuş, yarı yapılandırılmış açık uçlu sorular katılımcılara yansız olarak yöneltilmiş, elde edilen veriler katılımcıların teyidine sunulmuş, veriler yorumlanırken eleştirel ve karşılaştırmalı analizlere yer verilmiştir. Bulgular Bu bölümde belirlenen temalar ve ortaya çıkan kavramlar çerçevesinde okul müdürlerinin görüşlerine yer verilmiştir. Okul yönetiminde sergilenmesi gerektiğine inandıkları değerlere ilişkin müdür görüşleri, iki ana tema ve bunlara ait alt temalar şeklinde sunulmaktadır. Ortaya çıkan temalar başlıklar halinde ve doğrudan alıntılar eşliğinde araştırma soruları çerçevesinde yorumlanmaktadır. Okul Yönetiminde Sergilenmesi Gereken Değerler Okul yöneticilerinin değer sistemi ve bu değerler doğrultusunda sergilenmesi gereken davranışlar ortaya çıkan kavramlar ışığında yorumlanmıştır. 1332

7 ASLANARGUN / Okul Müdürlerinin Sahip Olması Gereken Değerler Bu doğrultuda ortaya çıkan alt temalar adalet, güven, mevzuata bağlılık ve çalışkanlık kavramları ile ifade edilmektedir. Okul yönetiminde sergilenmesi gereken değerlerle ilgili olarak müdür görüşleri Tablo 2 de sunulmaktadır. Tablo 2. Okul Müdürlerinin Yönetimde Sergilenmesi Gereken Değerler Ana Tema Alt Temalar n Yönetimde Sergilenmesi Gereken Değerler Adalet 13 Güven 13 Mevzuata Bağlılık 4 Çalışkanlık 4 Alt temalarda ortaya çıkan değerler incelendiğinde neredeyse her iki müdürden birinin adalet (13) ve güven (13) kavramlarına vurgu yaptığı görülmektedir. Bunları sırasıyla mevzuata bağlılık (4) ve çalışkanlık (4) alt temaları izlemektedir. Adalet: Bu alt tema konusunda müdürlerin oldukça hassas oldukları anlaşılmaktadır. Okul müdürlerinin sahip olduğu yetkileri kullanma aşamasında tarafsız ve bütün öğretmenlere eşit davranmaları özellikle vurgulanmaktadır. Öncelikle yönetimde adil olmalıdır. Öğretmen önce mutlu olmalı, okula sevinçle gelmeli. Ayağı geri gitmemeli, okulları yaşanabilir alan olarak görmeli, hem öğretmen hem öğrenci için, zamanımızın büyük bir çoğunluğu okulda geçiyor. Bu ortamı en rahat ve adil hale nasıl getirebiliriz, bunu düşünürüm (Müdür 1). Bence adalet ve öğretmenin idarecisine güveni önemlidir. Bununla birlikte tarafsızlık, biz küçük bir bölgede çalıştığımızdan dolayı bazı noktaları kırılmadan alınmadan söylersek küçük yerlerde eğitimin kalitesi daha da artar. Ben iki yıldır idareciyim, sınava eşime yapılan bir haksızlıktan dolayı girdim ve idareci olmaya karar verdim. Adalet ve eşitlik açısından karar verdim (Müdür 2). Tutarlı olmalıdır. Resmi ilişkiler içerisinde herkese eşit davranmalıdır. Aksi takdirde problem yaşanır. İnsanla uğraşıldığı için sıkıntı mutlaka olacaktır. Okul müdürü dışarıda öğretmenle konuşmayabilir, ama okulda resmi ilişkilerde konuşmak zorundadır (Müdür 8) Adaletli olmalıdır, düşünce, inanç ve görüşlere karşı eşit davranmalıdır, kurumun hedeflerini gerçekleştirecek şekilde hareket ederse güven kazanır. Kişisel olarak örnek olmalıdır, çalışmalarıyla, mesaiye devamla, kendisi geç geliyorsa personelin erken gelmesini bekleyemez. (Müdür 14). Adalet kavramı konusunda müdür algılamaları bazı farklılıklar göstermesine karşın genel anlamda tarafsızlık ve eşitlik kavramları çerçevesinde yorumlanmaktadır. Adalet, bazen okul içerisindeki motivasyon ile bazen daha önceden karşılaşılan bir haksızlığın telafisi bağlamında, bazen de her türlü inanç ve düşünceye eşit davranma ile açıklanmaktadır. Güven: Öğretmenlere karşı sergilenmesi gereken tutarlılık ve kişisel iletişimde ön plana çıkan güven duygusu, müdürlerin en fazla önemsedikleri değerler arasında gösterilmektedir. Saygı, sevgi, paylaşım gibi kişiler arası en temel duygu ve davranışların bu bağlamda ifade edildiği görülmektedir. Güven, insan ilişkileri, sevgi ve saygı kavramlarının yönetimde olması gerektiğini düşünüyorum. Kendine saygı duyduğu gibi öğretmenlere de saygı duymalı, kararları birlikte almalıdır. Başarı kadar başarısızlıkların da paylaşılması, konuşulması gerekir. Okul liderinin sahip olması gereken özelliklerden birisi de paylaşımcılıktır. Programların nasıl uygulandığı velilere zaman zaman anlatılmalıdır. Bilgiye ulaşmayı ve teknolojiyi kullanmayı bir okul müdürü ön plana almalı, teknoloji konusunda ben geriyim, bu eksikliktir. Aynı durumda olan öğretmenlerin bu eksikliği hissetmemeli için çaba gösteririm (Müdür 4). Personelin güvenini kazanmalı, diğer bütün özelliklerini gerçekleştirmede kolaylık sağlar, ekip çalışması halinde geleceğe yönelik daha güzel çalışmalar yapılabilir. Adaletli olmalıdır, düşünce inanç ve görüşlere karşı eşit davranmalıdır, kurumun hedeflerini gerçekleştirecek şekilde hareket ederse güven kazanır. Kişisel olarak örnek olmalıdır, çalışmalarıyla, mesaiye devamla, kendisi geç geliyorsa personelin erken gelmesini bekleyemez (Müdür 14). Mevzuata Bağlılık: Okulların yasa, yönetmelik ve yönerge gibi mevzuatlar doğrultusunda yönetilmesi konusunda okul müdürlerinin oldukça duyarlı oldukları anlaşılmaktadır. Güncel mevzuatın takip edilmesi ve yönetici atamalarında yasal metinlerin dikkate alınması önemsenmektedir. Yöneticinin en önemli özelliği mevzuata bağlı olmasıdır. Güvenilir olmalı, söylediklerinden çok yaptıklarıyla örnek olmalıdır. Tutarlı ve paylaşımcı olduğumu düşünüyorum, önceki gün söylediğimin arkasında dururum. Çıkan her genelgeden yarım saat içerisinde haberim olduğunu söyleyebilirim. İşimle, yönetimle ilgili olan kanunları bilirim (Müdür 3). Mevzuata bağlı kalarak okulda personelle birlikte hareket etmelidir. Onların görüşleri dikkate alınmalı, olumlu ve olumsuz sonuçlar biz duygusuyla paylaşılmalıdır. Çevre ile ilişkiler önemlidir, özellikle benim 1333

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ gibi ekonomisi kötü çevrede bu daha da önemlidir. Yasa gereği, sit alanında eğitim verdiğimiz için, onarım şansımız yok, anasınıfı, yemekhane konteynırda, bu sıkıntılıdır. Sınıflarımız tek şube olduğu için rekabet ortamı da azalıyor (Müdür 5). Milli eğitimin hedeflerinin yanında kendisinin de bir gelecek hedefi olmalı. Kendisi ve kurumu nerede ve nerede olmak istiyor, bir plan dahilinde olmalı. Mezun ettiği öğrencilere dönüp baktığında ben doğru yapmışım diyebilmeli. Yoksa sadece mevzuat hazretlerine bağlı kaldığında oldukça sınırlı olur. Bağımsız değilsiniz, her şeyi kafanızda planladığınız şekilde yapamıyorsunuz. Kurallara uymak zorundasınız, olmak zorunda ama farklı açılım yapamıyorsunuz, kurallar veya maddi imkânsızlıklar engelliyor (Müdür 13). Yöneticinin mevzuata bağlı olmasını bir değer olarak vurgulayan okul müdürleri olduğu gibi bunu sıkıntı olarak gören ve değişimin önündeki en önemli engel olarak niteleyen müdürler de bulunmaktadır. Çalışkanlık: Müdürlerin okul içi ve dışı bütün katılımcılara karşı duyarlı olması ve konularda kendini geliştirmesi önemsenmektedir. Okulların açık sistem yaklaşımı doğrultusunda çevre ile iletişimine vurgu yapan okul müdürleri, başarı ile çalışkanlığı genellikle aynı bağlam içerisinde kullanmaktadır. Okul kültürü oluşturma, sosyal etkinliklere önem verme, ekonomik sorunların üstesinden gelme, öğretim sürecini yönetme ve öğretmenler arası etkileşimi sağlama gibi birçok noktada okul müdürlerinin bilgili ve becerikli olmasının altı çizilmektedir. Çalışkanlık, öğrenci, öğretmen ve velilerle okul kültürünün oluşturulması sürecinde gerekmektedir. Bununla ilgili geziler, eğlenceler yapılmaktadır. Sportif etkinlikler ve benzer faaliyetler öğrencilerin okulu sahiplenmesi açısından önemlidir. Bizi en çok yoran kısım ekonomik sıkıntılardır. Okulun ekonomik problemi her şeydir. Öğretmeni okul içinde ve dışında her yönüyle desteklemeye çalışırım. Değerlendirme aşamasında iş verimine bakarım. İşimi doğru yapmaya çalışıyorum ve böyle çalışanların değer gördüğüne de inanıyorum (Müdür 6). Müdür herkesten daha fazla çalışmalıdır, eskiden güç kaba kuvvette idi, şimdi bilgili olmak önemli, eğitimde, denetimde sınıfta, yönetimde olması gerekir. Yeniliklere açık olmalı ve kendisini geliştirmelidir. İnsanları anlama noktasında deneyimli olması gerekir. Öğretmenle, veliyle, her çeşit insanla diyalog kurabilmelidir (Müdür 9). Okulların içerisinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar ve veli katılımının istenen düzeyde olmaması müdürlerin çok yönlü iletişim becerilerine sahip olmasını gerektirmektedir. Bu noktada merkeziyetçilikten kaynaklanan sıkıntıların giderilmesi ve okul kültürünün oluşturulması sürecinde okul müdürlerinin çalışkan olmasının altı çizilmektedir. Ortaya çıkan alt temalara ilaveten eğitim yönetimi konusunda doktora eğitimine devam eden bir müdür, yönetimde sergilenmesi gereken değerlere ilişkin daha teknik açıklamalar yapmakta ve konuya daha bütüncül yaklaşmaktadır. Teknik, İnsancıl ve genel kültür yeterliklere sahip olmalıdır. Teknik yeterlikler yapıyı kurma, öğretmenler arası etkileşimi ve işbirliğini sağlama anlamına gelir. İletişim becerisi, yetkiden çok etkiyi kullanma, informal iletişim formal iletişime göre daha fazla tercih edilmeli, adalet duygusu zedelendiğinde işlerin yürümesi zorlaşır. Sadece okul içerisinde değil, okul dışından ve üst makamlardan da sizin adalet duygunuzu sarsacak davranışlarla karşılaşabiliyorsunuz. Okulu sizi yönetmenize ve öğretmenleri en iyi tanımanıza rağmen üst makamlardan size sormadan bir öğretmene ödül gelebiliyor. Eşgüdüm, koordinasyon, güven, adalet algısı, personelin hakkını koruma ve güçlü bir okul kültürü oluşturmada müdürün liderliği önemlidir (Müdür 15) Okul Müdürlerinin Atanması Sürecinde Ön Plana Çıkması Gereken Değerler Türkiye de okul müdürlerinin atanması sürecinde hangi değerlerin öncelikli olarak gözetilmesi ile ilgili müdür görüşlerinin belirlenmesi, yönetimde değerler konusunun incelenmesinde önemli kabul edildiğinden bu tema altında müdür görüşleri analiz edilmektedir. Ana tema kapsamında ortaya çıkan alt temalar incelendiğinde sınav ölçütünün müdürlerin yarısı tarafından önemsendiği ve buna artı olarak kişisel ve mesleki yeterliklere de bakılması gerektiğinin altı çizilmektedir. Diğer alt temalar olarak liderlik, kariyer ve liyakat kavramlarına atıfta bulunulmaktadır. Okul müdürlerinin atanması sürecinde ön plana çıkması gereken değerlere ilişkin alt temalar Tablo 3 te sunulmaktadır. Tablo 3. Atanma Sürecinde Ön Plana Çıkması Gereken Değerler Ana Tema Alt Temalar n Atanma Sürecinde Gereken Değerler Sınav 10 Kariyer 5 Liyakat 5 Liderlik

9 ASLANARGUN / Okul Müdürlerinin Sahip Olması Gereken Değerler Okul müdürlerinin seçilmesi ve atanması, ülkemizde 2000 yılından sonra oldukça sıkıntılı bir süreç izlemiştir. Bu konuda hazırlanan çok sayıda yönetmeliğin yürütmesi tamamen veya kısmen idare mahkemelerince durdurulmuş uzun süre asaleten okul müdürü ataması yapılamamıştır (Aslanargun, 2011). Bu konuda en son yapılan yasal düzenlemeler, mahkemelerin iptal gerekçeleri doğrultusunda tamamen sınava dayalı hale getirilmiştir (MEB, 2011; Resmi Gazete, 2011). Bakanlığın yaptığı düzenlemeye paralel olarak en fazla sınav önemsenmekte, diğer alt temalar olarak kariyer, liyakat ve liderliğe vurgu yapılmaktadır. Sınav: Bu konuda uygulamanın içerisinde olan okul müdürlerince en son yapılan sınava dayalı düzenlemeler genelde kabul görmekle birlikte yeterli bulunmamaktadır. Sınav ölçütü objektiflik açısından önemsenmekle birlikte performans, deneyim, insan ilişkileri, yetiştirme eğitimi, kişisel özellikler, lisansüstü eğitim gibi ek yeterliklerle donatılmadığında oldukça mekanik bir sürece doğru sürüklenebileceği ifade edilmektedir. Yönetici atama, bakanlığın en önemli problemlerinden birisidir. Yıllardır okullar vekil müdürlerle yönetildi. Sadece sınav yetmiyor, doğru kullanıldığı takdirde liyakat önemlidir. Muhasebe, iletişim, para sağlamayı iyi bilmelidir. Çevresi geniş olmalıdır. Yenilikçilik, teknoloji ve örneklik önemlidir. Yönetici atama noktasında bakanlığın ne yapmak istediği net olarak ortaya çıkmadı, mahkemeler sürekli iptal etti. Sınav ve belgelere dayalı atama en iyi çözüm gibi görünüyor. Bence kriz yönetimini iyi bilmelidir. Fakat bu yönetmeliğe göre sınavı yapan, ezberi güçlü olanlar müdür oluyor. Sadece sınav yeterli olmuyor. Daha önce takdir hakkı vardı o da yok, yıllar önce hiçbir kıstas yoktu (Müdür 1) Bakanlığa göre yönetmelikleri ve mevzuatı bilenler bir adım önde demektir. Teknoloji ve ileri görüşlülük de önemlidir. Sınav sorularında değişiklik gerekiyor. Sınavlarda sadece mevzuat değil, sorun çözme becerisine sahip kişileri seçebilmesi lazım. Sınavla kayırmacılığın önüne geçildiği söyleniyor, fakat sınavda alınan yüksek not sizi idareci yapmaz. Diğer özelliklerinizin de olması lazım, en önemlisi sorun çözme becerisidir. Sınavdan vazgeçilmemeli, fakat objektif olabilirse öğretmenlerde idarecileri değerlendirmeli. Öğretmen idareciyi nasıl görüyor? Gerçekten adaletli mi? Acaba çözüm üretebiliyor muyum? Onlar ne düşünüyor? Yöneticinin öğretmenlerden yüksek onay alması önemli bir belgedir. Müfettişlerin değerlendirmesi önemli değil, herkes yüksek not alıyor zaten, önemli olan yakın çalışma arkadaşlarının değerlendirmesidir (Müdür 2) Sınav tek başına yeterli değildir, hangi özelliğimize bakılacaktır? Maalesef okula hiç katkıda bulunmadan sadece ek ders alabilmek için müdürlük yapanlar var. İyi niyetli olmak yetmiyor, kuralları ve işleyişi bilmek gerekir. Vatan ve millet sevgisinin olması, manevi değerlerin önemsenmesi gerekir. Bunlar olmadığında bilgili ve donanımlı olmak yetmeyebiliyor. Anne baba ve çevre tarafından onay verilmesi gerekir. Örneklik ve ahlaki değerleri kendisinin benimsemesi gerekir (Müdür 9). Sınavla birlikte performans değerlendirmesi de olursa daha güzel olur. Bakanlık sınavı ve ek 2 formunu önemsiyor. Hem sınav, hem de belirli faaliyetlerde bulunmuş olanları seçmeye çalışıyor (Müdür 10). Sınav şart, beceri de önemlidir. Okulun problemini nasıl çözdüğü önemlidir. Yöneticilik veya liderlik vasfı olmadığı zaman sınav işe yaramaz. Ben sınavsız atandım ama olmalıdır. Kendimi yetersiz gördüğümden değil, daha önce 8 yıl müdür yetkililik yaptım (Müdür 12). Müdür görüşleri, sınava ilaveten problem çözme becerisine ve önceki performansına bakılarak müdür atanmasının daha isabetli olacağı konusunda birleşmektedir. Kariyer: Okul müdürü olmadan önceki yönetim deneyimi müdürlerce önemsenmektedir. Kariyer, bir meslekte zaman ve çalışmayla elde edilen aşama, başarı ve uzmanlık şeklinde tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu [TDK], 2011). Bu kapsamda müdür yardımcılığı, müdür yetkili öğretmenlik ve vekâleten yapılan yöneticiliklere atıfta bulunulmaktadır. Sınav olmalı ama md yardımcılığından mutlaka geçmeli, mevzuatı bilmeli, kendi çalıştığı ortamdaki personelin değerlendirmesi olmalı, öğrenci velilerinden örneklem alınarak onların bakış açısı katılmalı, ayrıca müfettişlerin değerlendirmeleri de dikkate alınmalı, bunlardan çıkacak ortalamaya bakılmalıdır. Bu durumdakiler için üst makamların da tercihleri dikkate alınacaktır. Şuan sınavla objektiflik var, fakat daha fazla şeyler gerekiyor (Müdür 5) Bakanlığın iyi niyetli adım attığını düşünüyorum, gelinen noktada sınav önemlidir, ama ek kriterler konulmalıdır. Ben de sınavla geldim ve müdür yardımcılığı yapmadım, ama yapılmalıdır. Müdürler derse girmemelidir. Sınava ilaveten performansa da bakılmalı, bence okul müdürü seçimle göreve gelmeli ve ekibini oluşturmalıdır, gidince ekibi de gitmelidir. Bu bir ekip işiyse yardımcısını seçebilmelidir (Müdür 6) Eskiden müdür veya yardımcılığı söz konusu olduğunda herkes kaçardı, şimdi revaçta, insanlar 1335

10 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ rahat olduğunu mu zannediyor veya koltuk peşinde mi anlayamadım. Ben 14 sene önce müdür ve yardımcıları gidince 50 kişilik okulda zoraki müdür oldum. Sınav olmalı, müdür yardımcılığından geçmeli, 4-5 yıllık öğretmenlere bu hak verilmemelidir. En az 10 yıl öğretmenli şartı olmalı, 2 yılını bitiren müdür olmaya kalkıyor (Müdür 7). Merkeziyetçiliğin mevcut atamada önemli payı var. İlk basamak müdür yardımcılığı olmalı, sınav tek başına olumsuz etkisi vardır, belli oranları olmalı, kıdem ve liyakate de bakılmalıdır. Lisansüstü eğitime de bakılmalıdır (Müdür 15). Okul müdürü atamalarında birçok ölçütten bahsedilmesine karşın en temelde bir önceki yönetim kademesi olan müdür yardımcılığının basamak olarak kabul edilmesinin altı çizilmektedir. Liyakat: Kariyerle birlikte bakanlığın hazırladığı atama yönetmeliklerinde sürekli vurgulanan kavramlardan olan liyakat, okul müdürlerince de önemsenmektedir. Liyakat, bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, yaraşırlık durumu şeklinde tanımlanmaktadır (TDK, 2011). Tam olarak neyi içermesi gerektiği konusunda müdür görüşleri farklılaşmakla birlikte önemli bir alt tema olarak ön plana çıkmaktadır. Bakanlığın atama sistemini tasvip etmiyorum, her ne kadar adaleti sağlamaya çalışsa bile birçok kuruma liyakati olmayan, o işte tecrübesi olmayan insanların ataması yapılıyor. Okul müdürlüğü basit bir görev değildir. Öğrenci ve öğretmenlerin hayatlarını etkileyen kararlar alıyorsunuz, anne babaların rehberliğini yapıyorsunuz. Okul müdürünü seçerken liyakatten, tecrübeden geçmiş olması gerekir. Bunların ışığında insan sevgisi, duyguların olması lazım, sınavla buraya müdür oldun deniyor, bu saçmalıktır. Sınavda başarılı olunca müdür olmuyor, ölçülüp değerlendirilmesi, bazı özelliklerinin değerlendirilmesi lazımdır (Müdür 4). Müdür seçmek yerine müdür yetiştirmeye çalışmak gerekir. Sınavdan en iyi notu alabilirsiniz fakat kişisel hırslara kapılarak karar verdiğinizde önemi kalmaz. Sınavdan sonra belirli bir süre eğitim vermesi gerekir. Bakanlık bilgiye önem veriyor fakat diğer özellikleri dikkate almıyor. Mesleki yeterlik aranması lazımdır (Müdür 11). Herhangi bir standart ölçütü olmadığı için kime ve neye göre liyakatli olma durumu tartışılmakla birlikte okul müdürlüğünde liyakat kavramı atanma ölçütleri arasında saymaktadır. Liderlik: Yönetim teorileri söz konusu olduğunda en temel ve vazgeçilmez kavram olarak ön plana çıkan liderlik, okul müdürlerince öncelikli olmamakla birlikte gerekli değerlerden biri olarak ifade edilmektedir. Genellikle okul müdürünün çok yönlü becerilere ve iletişim tekniklerine sahip olması bağlamında dile getirilmektedir. Sorunlara bakış açısı, çevre ile ilgili yaklaşımı, tecrübeleri, performansı, insan ilişkileri, liderlik özelliklerinin birinci sırada yer alması gerekmektedir. Sınavdan sonra belirli özelliklerine dikkat edilmesi gerekir. Yüzlerce öğrenciyle birlikte ailelerinin yöneticiliğini yapacak kişiyi atıyorsunuz. Yeni öğretmenler müdür yapılmamalıdır (Müdür 4). Sınavdan sonra insan ilişkileriyle ilgili eğitim verilmelidir. İkili ilişkiler, empati, insan yönetimi gibi konularda liderlik eğitimi aldıktan sonra göreve başlamalıdır. Sistemin özelleşmesi lazım, müdür ve öğretmen sözleşmeli olmalı. 2-3 yıl gösterdiği performansa göre devam etmelidir. İnsanın olduğu yerde eleştiri olacaktır. Avrupa ülkelerinde mütevelli heyetleri müdürle sözleşme yaparlar, 3 yıl içerisinde okulu nereden nereye götürdün. Böyle olduğunda daha sağlıklı olacağını düşünüyorum. Acaba çalıştığımız okul özel bir okul olsa bizi orada hala çalıştırırlar mı? (Müdür 9). Müdür sadece sınava bağlı olmamalıdır, ben işletme mezunuyum, müdür yetkililikten sonra müdürlük sınavına geldim. Branş öğretmeninden müdür yapmaya çalışıyoruz. Binlerce işletme mezunu var, değerlendirilebilir. Müdür yardımcılığı sınavla olabilir, ondan sonra kademe kademe yükselme olmalı. Sadece ezber yaparak müdürü olmamalı, insan ilişkilerine de bakılmalı (Müdür 19). Diğer ölçütlere bağlı olarak yönetim ve liderlik konularında bilgili olan kişilerin okul müdürü olarak atanması gerektiği vurgulanmaktadır. Özellikle müdür yetiştirme ve işletme mezunlarının bu alanda görevlendirilmesi farklı bir bakış açısı olarak ortaya çıkmaktadır. Tartışma Her şeyin göreceli olarak değerlendirildiği ve gerçek konusunda belirsizliğin savunulduğu post modern dünyada diyalektik yaklaşımların etkisi daha fazla hissedilmektedir. Biryandan aşırı bürokratikleşen okullar, çok uluslu yapılar ve hükümetler gibi yasal ve karmaşık örgütler, diğer yandan bireysellik ve küçük gruplar ön plana çıkmaktadır. Haz almaya odaklanmış materyalist bir tüketim çılgınlığından, derin ve gerçek bir manevi çabaya kadar değerlere ve anlamlara yönelik sayısız ulaşım yolu ortaya çıkmaktadır (Hodgkinson, 2004b). 1336

11 ASLANARGUN / Okul Müdürlerinin Sahip Olması Gereken Değerler Okul yönetimi söz konusu olduğunda tamamıyla insan çabasının yön verdiği değer yüklü bir ortam söz konusudur. Okul çevre ilişkilerine vurgu yapan açık sistem yaklaşımıyla birlikte hem okul içi hem de okul dışı süreçleri yönetmeye aday yöneticilerini sadece teknik yeterliklere dayalı olarak eylemde bulunması anlamlı değildir. Toplumca önem verilen değerlerin yaşatılması, güncelliğini yitiren unsurların yeniden yorumlanması ve toplumla karşılıklı etkileşim içerisinde etkinlik göstermesi gereken okulların bu niteliğe sahip kişilerce yönetilmesi önem taşımaktadır. Liderlik bireysel bir etkinlik olmaktan çok kültürel bir olgudur, yaşamın bütününe ilişkindir, yaşam ise kültür içerisinde şekillenir. Günümüz liderleri eğitime ilişkin problemleri sadece teknik boyutlardan ibaret değerlendirmektedir. Pozitivist bir bakış açısıyla liderlerin özellikleri üzerine yoğunlaşılmaktadır, burada önemli olan liderin özellikleridir. Makyavel in prensine bakıldığında sahip olduğu özellikler açısından acı duymamak mümkün değildir. Asıl verilmesi gereken cevap iyi karakterli insanların örgütlerde yönetim pozisyonuna nasıl getirileceğidir. Liderleri veya güç sahibi insanların değerler konusundaki farkındalıklarını arttırmak ve karakter gelişimi konusundaki eğitimlerini önemsemek gerekmektedir. Etkili liderler için çaba harcamaktan önce iyi insanlar yetiştirmek için çaba gösterilmelidir (Greenfield ve Ribbins, 2004). Ülkemizde yürürlükte olan okul müdürü atama sisteminin iyi yöneticileri iş başına getirme konusunda bir hedefinin olduğunu söylemek mümkün değildir. Sınava dayalı teknik yeterlikleri okul yöneticiliğinde en önemli ölçüt olarak benimseyen bir eğitim sisteminin değerlere dayalı bir yönetim anlayışına gereken önemi vermesi beklenemez. Bu durum araştırmaya katılan okul müdürlerince yeterince vurgulu olmasa da dile getirilmektedir. Sorumlu duygusuyla okuldaki diğer bireylerle empati kurmak, kişiler ve olaylar hakkında kendisini onların yerine koyarak değerlendirme yapmak ve onların ailevi ve kültürel yapılarını gözeterek iletişimi sağlamak şeklinde özetlenen (Starratt, 2004b) bir yönetici profiline sınavla ulaşılabileceğini ileri sürmek tartışılmaya muhtaç bir durumdur. Eğitim ve okul sisteminin geliştirilmesi yönetici ve öğretmenlerin birlikte uyum içerisinde çalışmaları ve karşılıklı güveni tesis etmeleri ile mümkündür. Okul müdürünün samimi, dürüst, diyaloga açık, problem çözücü yaklaşımı, girişkenliği ve çevre ile iletişimi, işbirliği ve güven aşamasında oldukça önemlidir. Bu aynı zamanda öğretmenlere yönelik kötü yaklaşıma karşı üst yönetimlerin duyarlı olmasıyla da mümkündür. Okul müdürleri adalet, eşitlik, tarafsızlık gibi değerlerle birlikte yasal mevzuata bağlılığın da altını çizmektedir. Özellikle adalet ve güven kavramlarının sıkça altının çizilmesinde son yıllarda bakanlık uygulamalarının yarattığı tartışmalar (76 madde atamaları, rotasyon vb.) ve mahkeme kararlarıyla oluşan iptal kararları etkilidir. Güzellik, adalet ve gerçeklik gibi ölçülemeyen şeyleri yok kabul eden, sosyal hayata ilişkin kişilerin istekleri, niyetleri ve eylemlerini fiziki dünyaya ilişkin gerçeklikler bağlamında (Beaty, 2004; Greenfield, 2004; Greenfield ve Ribbins, 2004) değerlendiren, değerden bağımsız pozitivist yönetim yaklaşımlar okul müdürlerinde adalet ve güven duygusu ile ilgili endişelere neden olmakta, bunun sonucunda bu kavramları sağlamanın en kestirme yolu olarak mevzuata bağlılığın ve sınava dayalı atama ölçütlerinin bir çeşit sığınma görevi gördüğü anlaşılmaktadır. Diğer çalışmalarda da belirtilen etkililik ve verimlilik merkezli, entelektüel ve moral yönü zayıf bir çeşit teknisyenlik algısının hakim olduğu öğretmenlik mesleğine ilişkin algıların (Hesapçıoğlu, 2009; Şişman, 2010) okul yöneticiliğini de etkilediği görülmektedir Kurum kültürünün oluşmasında anahtar kavramların vurgulanması önemli kabul edilebilir. Son atama yönetmeliğinin müdür ve müdür yardımcılığı seçiminde sınavı ön şart olarak kural haline getirmesi objektiflik açısından müdürlerce oldukça önemsenmekte fakat yeterli görülmemektedir. Hatta sınavın gerekliliğini vurgulamak için bir müdür yaşındaki çocukları bile sınavla seçiyorsak öncelikle sınav olmalıdır gibi oldukça mekanik bir yönetim anlayışını diğer bir yanlış uygulama ile meşrulaştırma yoluna gitmektedir. Performans, deneyim, insan ilişkileri, yetiştirme eğitimi, kişisel özellikler ve lisansüstü eğitim gibi ek nitelikler müdürlerce vurgulanmaktadır. Sadece sınava dayalı müdür atamasının sakıncaları bütün müdürlerce altı çizilen olumsuzluk olarak ön plana çıkmaktadır. Sınavla birlikte insan ilişkileri, eğitim ve kişisel yeterlikler gibi hususların vurgulanması liderlik kavramının müdürlerce önemsendiğini göstermektedir. Bazı okul müdürleri kendileri sınavla atanmadığı ve müdür yardımcılığından geçmediği halde bu ölçütlerin olması gerektiğini ısrarla savunmaktadırlar. Böyle düşünmeleri, müdürlük deneyiminden sonra bu ölçütlerin önemini daha iyi anlamış olabileceklerinden kaynaklanabileceği gibi bulundukları makamı diğer öğretmenler için ulaşılmaz kılma güdüsünden kaynaklanıyor olabilir. Nitekim bir okul müdürü 4-5 yıllık öğretmenlere bu 1337

12 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ hak verilmemeli, en az 10 yıl öğretmenlik şartı olmalı, 2 yılını dolduran müdür olmaya kalkıyor gibi bir tepkide bulunmaktadır. Buna cevap niteliğinde müdür sadece sınava bağlı olmamalıdır, branş öğretmeninden müdür yapmaya çalışıyoruz. Binlerce işletme mezunu var, değerlendirilebilir. Sadece ezber yaparak müdür olmamalı, insan ilişkilerine de bakılmalı gibi konuya farklı açılımlar getirebilmektedir. Bu anlamda okul müdürlüğünün tanımının yapılması, adaylarda bulunması gereken niteliklere ilişkin özelliklerin belirlenmesi ve liderlik bağlamında ölçütlerin oluşturulması önemli kabul edilmektedir. Müdürlerin sahip olması gereken ve atama sürecinde ön plana çıkması önerilen değerlere ilişkin okul müdürlerinin bakış açıları, genel olarak bakanlığın atama yönetmelikleri çerçevesinde şekillenmekte ve bu çerçevenin dışında özgün bakış açılarına rastlanmamaktadır. Adalet, güven, çalışkanlık, kariyer, liyakat gibi sürekli tartışılan fakat içeriği net olarak doldurulamayan kavramlara atıfta bulunulması anlamlı olmakla birlikte yeterli değildir. Bu gibi değer yüklü kavramların zenginliğini ortaya çıkaracak öğretmen, öğrenci ve ailelerin de katıldığı etkinlik örneklerine ihtiyaç duyulmaktadır. En fazla vurgulanan adalet ve güven alt temaları, öğretmenlerin kurum kültürünü benimsemesi ve ailelerin okula katkıda bulunması sürecinde hayati önem taşımaktadır. Benzer konularda yurt dışında yapılan çalışmalarda akademik başarıyla birlikte sosyalleşmenin de gerekli şekilde önemsenmesi altı çizilmesi gereken hususlar arasındadır (Benninga ve ark., 2011; Tirri, 2011). Bununla birlikte ayrıntılara inildiğinde müdür seçmek yerine müdür yetiştirmek gerekir, ekip işiyse yardımcısını seçebilmelidir,.acaba özel bir okulda çalışmış olsak bizi görevde tutarlar mı, gibi geliştirilebilecek nitelikte ve özeleştiri kapsamında anlamlı ifadelere de atıfta bulunulmaktadır. Eğitimin, liderliğin ve özeleştirinin altını çizen bu ifadelere bakılırsa okul müdürleri bazı konularda bakanlıktan ileridedir. 1338

13 Educational Sciences: Theory & Practice - 12 (2) [Supplementary Special Issue] Spring Educational Consultancy and Research Center Principals Values in School Administration * Engin ASLANARGUN a Düzce University Abstract School administration is value driven area depending on the emotions, cultures, and human values as well as technique and structure. Over the long years, educational administration throughout the world have experienced the influence of logical positivism that is based on rational techniques more than philosophical consideration, ignored values and emotions in organisations for the sake of rational problem solving, effectiveness, and strategic planning. However schools are value driven organisations that aim to train the young so as to perform social responsibility in society. Principals are not only charged with legal and professional duties but they also respond to social expectations in a manner of morality. The purpose of this study was to investigate the values that principals should have in administration. The data were obtained via focus group interviews of 19 principals under three sub-groups with qualitative research design in the town of Akçakoca, Düzce and analyzed with the inductive content analysis. The views of principals were generally shaped by Ministry of Education s exam based legislation; furthermore, the concepts of justice, confidence, diligence, career, merit were also voiced despite lack of full and common description. Key Words Principal, Values, Positivism, Leadership, Exam, Career, Merit. Values in school administration have been frequently debated among the scholars (Beaty, 2004; Benninga, Sparks, &Tracz, 2011; Berkowitz, 2011; Fullan, 2004; Starratt, 2004a). It was mostly emphasized that educational organisations had long been under the influence of positivism that prioritised the technical core of organisations and their functional effectiveness instead of cultural, emotional and value based characteristics; thus rules, procedures and outcomes had been dominated the humanistic side of organisations. * This study was presented at the Values Education Symposium, October 26 28, 2011, Eskisehir Osmangazi University, Eskişehir, Turkey. a Engin ASLANARGUN, Ph.D., is an asisstant professor in Educational Administration and Supervision. His research interests continue to be in school improvement leadership, school administration, power and politics, school community partnership. Correspondence: Düzce Üniversitesi, EğitimF akültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Konuralp Yerleşkesi, 81620, Düzce / Turkey. enginaslanargun@gmail.com Phone: Administrators could lead organisations through the principles of what is known as good and right; and it is included in ethic leadership (Starratt, 2004b). Society also should accept what is good and right together with the administrators in order to reach consensus. School administrators, then should act to appeal societal and cultural expectations and consider the rights of the subordinate within the community they live in. School principal as an instructional leader is responsible for both in and out of the school activities that are related with teacher, student, curriculum, teaching- learning process, environment and parents. The studies in Turkey and abroad have underlined the critical issues of instructional leadership that empower principal always almost everything about school (Akgün, 2001; Arslan, 2007, 2009; Çakıcı, 2010; Çelebi, 2009; Demiral, 2007; Gökyer, 2010; Gümüşeli, 2001; Hallinger, 2003; Işık&Aksoy, 2008; Kaşkaya, 2007; Kaya, 2008; Şişman, 2010; Tıkır, 2005; Yörük&Akdağ, 2010). Together with dissemination of enlightenment, industrialisation, and individualisation over tradi-

14 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE tional problem solving, teaching have been turned to technical process and reduced within the border of class ignoring the moral and intellectual side of teaching-learning process (Hesapçıoğlu, 2009; Şişman, 2010). It was criticised that principal is the centre of the whole power and authority in schools instead of sharing authority with subordinates in the concept of leadership theories such as transformational and distributive. Although instructional leadership is much more acceptable in terms of values and cultures in school than positivistic traditions; it has also ignored the importance and characteristics of values in administration. Schools in this respect have been under the influence of societal pressure both responsible for academic and social success of students (Benninga et al., 2011; Tirri, 2011). Importance of Values in School Administration Theory Movement in educational administration handle technical issues more and ignored the philosophical backgrounds of it in the midst of last century particularly in USA, Canada, Australia and England. Methods of logical positivism are not only prevalent in experimental and quantitative researches that reality is objectively measured but it was also common in social studies that are value driven and meaning based. Traditional approaches to educational administration tried to solve problems in organizations and human relation depending on rationality. Values and culture are considered important nowadays more than former positivist approaches that ignored the humanistic values in organisations in favour of techniques and rules (Beaty, 2004; Begley, 2004; Greenfield, 2004; Greenfield &Ribbins, 2004; Starratt, 2004b). Although secularization have risen in British society together with increasing expectation of families both academic success and social values, it was debated which values prioritised for schools, how the families can make choice, and among this turmoil church/faith schools have begun to be more popular both for Christian and Muslim community. It was suggested for teachers to be equipped with moral values in order to initiate change in and out of schools that are legitimized together with the degree of how they meet social expectations and cultural heritage, and teachers are expected to act as a leader, constructer of moral society and problem solving techniques instead of violence in class. Leadership with school improvement is more acceptable than success with school effectiveness, and power challenge based on authority and expertise caused moral dilemma as a result of focusing on solely to effectiveness and efficiency (Arthur, 2011; Aslanargun, 2009; Barnett & Fallon, 2007; Davidson, Khmelkov, Baker,&Lickona, 2011; Ekşi, 2009; Fullan, 2004; Hodgkinson, 2004a; Johnson, 2004; Johnson &Castelli, 2004; Katılmış, Ekşi,&Öztürk, 2010; Tomlinson, 2004). It was alleged that the changing process of accountability and educational reforms had transformed educational and school leadership towards more knowledgeable and competent that caused administration more complex, politic and diversified, and exploit the teachers in schools by ignoring, not listening, isolating, favouring some of them, threatening and forcing to quit. Principals should adopt values in administration such as professional honour and administrative vision based on knowledge, honesty, courtesy, objective participation, and reconcile these values together with own culture harmoniously as a universal ethic standards. Society, in this respect, is the basic factor that shapes the values and culture in school in a participative community. The values that parents have common in society are tried to be transmitted best to younger generation in schools towards to expectations of families (Balcı, 2011; Berkowitz, 2011; Blase&Blase, 2004; Celep, 2007; Çelik, 2007; Kılıç, 2011; Torlak, 2007). The purpose of this study was to investigate the values that principals should have in school administration and the basic criteria of principal selection process. Research Model Method In this research, phenomenological research design, which is a one of the qualitative research methods, was employed to collect and analyse the interpretations and meanings of principals due to the interpretive, meaning-making nature of this study based on the philosophical assumption that research is socially constructed activity and the goal of research is an understanding of a particular situation or context, highlighting the concern about the situatedness of knowledge. Research Group The participants of the study varied according to school types in the district of Akçakoca, Düzce one of the provinces of Turkey. The principals who are in charged at different types of schools in the district were included without any limitation. The data 1340

15 ASLANARGUN / Principals Values in School Administration were obtained via focus group method including 19 schools under the sub-groups of principals interviewed in three different sessions that each lasted nearly 3 hours. Data Collection Instrument Focus group interviews were conducted with the principals during the academic year of The related literature was reviewed and preliminary interviews were made with 3 principals prior the actual application of the form. Consequently, 5 open ended, semi structured questions and 6 sub categories were constructed for focus group interview. An interview conversation in which the principals were free to express their subjective interpretations and meanings provided an opportunity to gain an understanding of values in administration. Depending on theoretical sampling, analysis of the data were performed hand in hand concurrently as the first data were gathered, afterwards, the form was reconstructed in the light of former analysis (Corbin & Strauss, 2008). In the process of focus group interview, interviewers took the role of listener and promised the principal full anonymity and confidentiality in not sharing her account with anyone else. Participants could have chance to reorganize their ideas while sharing with others, clarify and deepen their thoughts asking and answering the questions (Ekiz, 2009; Finch & Lewis, 2003). Data Analysis Inductive content analysis was used to analyze the data obtained from this study. The data recorded via camera was transcribed into written form in order to analyse the data contextually. Written documents were coded and themes were appeared in the final stage of coding. Subsequently, final themes were interpreted by comparing and contrasting with de facto findings of similar studies. Validity and Reliability The concepts of validity and reliability in qualitative research design has been criticised and found dogmatic as a result of positivist hypothetical deductive reasoning, thus credibility and transferability are more common concepts preferred by qualitative researchers (Corbin & Strauss, 2008). Moreover, the related literature was examined to create a contextual frame, the procedures were explained clearly in detailed, all of the data were written without any interpretation, raw data and coded data were preserved by the researcher and other researchers were welcomed to examine. Results Values That Principals Should Have In Administration According to the principals included in study, principals should have some common values that are justice, confidence, school rules and sedulity. When talking about justice, some statements of principals mostly underline the necessity of it in administration. Principals should be impartial and equal to everybody while using power and authority in schools. Although it has differed in some respects, it appeared that they were rather sensitive of being equal to all teachers. Justice was appeared sometimes together with motivation of teachers, sometimes compensation of former injustice and particularly respect for beliefs and ideas within the school. Consistent behaviour to teachers and confidentiality in communication were underlined predominantly by principals. It was clear that respect, love, and sharing were uttered under the context of values and confidentiality. Being loyal to school rules, laws and regulations of superiors was prioritised by most of the principals and they are also sensitive to rule the school in the line of the legal documents without hesitations. Following the new regulations were stressed more than other. There were some principals who underlined the importance of values in administration, but others considered it as hindering factor of change. The sensitivity of principals towards to all participants were related with sedulity, self confidentiality and self improvement. Schools as an open system have potential to communicate with environment and families. It was advised for principals to construct school culture, give extra importance for social activity, overcome economic problems, to rule teaching-learning process. Financial problems and unsatisfying family involvement have forced principals to have multifarious ability in schools. The principals could only overcome the problems by producing unique school culture in such a highly centralised bureaucracy. Values That Should Be Cared In the Process of Appointment Superiors have executed appointment process depending on some regulations or their extensive authority in educational administration. Principals mostly value the criteria of exam in the process of 1341

16 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE selection and appointment of principals that is the current appointment system has been performed since In addition, professional and personal characteristics also underlined as a complimentary competence. Moreover leadership, career and merit were the other subcategories emerged in the study. For years, various instructions arranging the administrative positions in schools repeatedly reformed, but there is still ongoing debate of how to appoint administrator in schools. In spite of the fact that many instructions have been set since 2000, all of them have been invalidated, except one in force now, by administrative court because of ignoring the merit and career. The debates among MoNE, teacher unions and courts are generally focused on more the points of who has the authority to appoint rather than what standards should be set to select principals. The last regulations have been reformed to exam based towards the warning of administrative court (Aslanargun, 2011; MilliEğitimBakanlığı [MEB], 2011; ResmiGazete, 2011). The principals were generally in favour of exam for the sake of objectivity, but think that there should be extra abilities also. Furthermore, performance appraisal, experience, human relations, training course, personal competencies, and post graduate degree are the additional qualifications that should be considered in the process of appointment. The principals stressed that individuals should be capable enough to solve problems in administration and be promoted according to previous performance. Previous experiences in administration are other factors that could be considered for principal s appointment. Career is defined as process, success and expertise that are acquired with extra effort in a profession (TürkDilKurumu [TDK], 2011). In this respect, principals referred previous administrative experience for a person who wishes to become a principal such as deputy principal, assistant principal and teacher authorized as a principal in villages or suburbs. They underlined deputy principal ship more than the other criteria they mentioned. Merit is also prioritised by principals as the ministry concurrently emphasized in all regulations as well as career. Merit is condition of individual to be suitable for certain task (TDK, 2011). Although it is vague in content, it is a critical subtitle of principals preference. It is also ambiguous in terms of criteria and could be altered person to person. Leadership as a basic and indispensable concept of administrative theories have not been ranked by principals in priority. It means that principals should have multifarious abilities and communicative techniques in administration. Depending on the previous criteria, principals have thought that person who is knowledgeable about leadership and management could do principal ship better. They underlined that principals should be trained in universities, and person who are graduate of business management could also do principal ship at schools. Discussion Leadership is a phenomenon produced by culture more than individual activity since it is shaped in life, it is part of life. Leaders unfortunately could only think of the educational issues based on technical aspects of life and characteristics of leaders in a positivist manner. But the key is how to train favourable and well-mannered principals. Great effort should be spent to train gracious principals more than effective ones (Greenfield &Ribbins, 2004). It is impossible to welcome principals that appreciate humanistic values in a system that is solely based on technical competencies and exam. This is one of the critical results of the study although not stressed potently. It is problematic to train a principal who cares subordinates and their culture with emphatic behaviour via the criteria of exam (Hodgkinson, 2004b; Starratt, 2004b). Positivist paradigm ignores immeasurable facts such as aesthetic, justice and beauty, and considers the facts of social life in the perspective of physical realities, and this could possibly manipulate principals to standard criteria as a shelter for ambiguity or for the sake of objectivity (Beaty, 2004; Greenfield, 2004; Greenfield &Ribbins, 2004). It is important that principals value performance appraisal, experience, human relations, training course, personal competencies and post graduate degree as extra qualifications in addition to exam for being a principal. The principals perspectives have been particularly affected by the regulations of ministry, and neither unique nor universal ideas emerged as an outcome of the study. It is meaningful that some critical values such as justice, sedulity, career, merit have been uttered but they are far from concrete definition in the study. The principals need to perform such an enriched activity with parents, teachers and students that could unveil these kinds of value driven concepts. It is also critical that they have emphasized justice and confidentiality most in the process of adopting school culture by teachers. Similar researches underlined the significance of social res- 1342

17 ASLANARGUN / Principals Values in School Administration ponsibility of schools as well as academic success (Benninga et al. 2011; Tirri, 2011). However, some eloquent utterances of principals deserved attention that it important to train principal more than select, principals should have right to select their assistants, if we work in a private school with this performance, will they still charge us as principal. It is A fact that principals in some respects are one step ahead of ministry that prioritise standard criteria for appointment process of principal. References/Kaynakça Akgün, N. (2001). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretimsel liderliği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Arslan, G. (2007). Okul müdürlerinin öğretimsel liderlik anlayışları ile öğretmenlerin mesleki tükenmişliğinin karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Soysal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak. Arslan, M. (2009). Yeni ilköğretim programlarının uygulanmasında ilköğretim okulu yöneticilerinin öğretimsel liderlik rollerine ilişkin öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimler Enstitüsü, Ankara. Arthur, J. (2011). Personal character and tomorrow s citizens: Student expectations of their teachers. International Journal of Educational Research, 50, doi: /j. ijer Aslanargun, E. (2009). Okul müdürlerinin yönetimde başvurdukları güç türleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Aslanargun, E. (2011). Türkiye de okul yönetimi ve atama yönetmelikleri. e-journal of New World Sciences Academy (NWSA), Education Sciences, 1C0466, 6 (4), Balcı, A. (2011). Eğitim yönetiminin değişen bağlamı ve eğitim yönetimi programlarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 36 (162), Barnett, J., & Fallon, G. (2007). Conflicting views of school community: The dichotomy between administrators and teachers. International Journal of Education Policy and Leadership, 2(1), Beaty, B. R. (2004). Feeling like a leader, the emotions of leadership. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes in education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Begley, P. T. (2004). In pursuit of authentic school leadership practice. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes ın education 1 (pp ). London: Routledge Falmer. Benninga J. S., Sparks, R. K., & Tracz, S. M. (2011). Enhancing teacher moral judgment in difficult political times: Swimming upstream. International Journal of Educational Research, 50, doi: /j.ijer Berkowitz, M. W. (2011). What works in values education. International Journal of Educational Research, 50, doi: /j.ijer Blase, J., & Blase, J. (2004). The dark side of leadership, teacher perspectives of principal mistreatment. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes ın education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Celep, C. (2007). Okullarda bilgi yönetim kültürü geliştirmede okul yöneticilerinin rolü. Eğitime Bakış, 3 (8), Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research, techniques and procedures for developing grounded theory (3rd ed.). Los Angeles: Sage. Çakıcı, E. (2010). İlköğretim okulu yöneticilerinin öğretim liderliği davranışlarını gerçekleştirme düzeyi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Çelebi, S. (2009). Özel ve kamu ilköğretim okullarında görev yapan müdürlerin göstermiş oldukları öğretimsel liderlik davranışlarına ilişkin öğretmenlerin ve müdür yardımcılarının algıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Çelik, V. (2007). Karakterin ölümü ve moral liderlik. Eğitime Bakış, 3 (8), Davidson, M., Khmelkov, V., Baker, K., & Lickona, T. (2011). Values education: The power achieve approach for building sustainability and enduring impact. International Journal of Educational Research, 50, doi: /j.ijer Demiral, E. (2007). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretimsel liderlik davranışları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale. Ekiz, D. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık. Ekşi, H. (2009). İnsanın gelişim çağları ve eğitim. ebsad.org/ makaleler adresinden tarihinde edinilmiştir. Ertürk, S. (1984). Eğitimde program geliştirme (5. bs.). Ankara: Meteksan. Finch, H., & Lewis, J. (2003). Focus group. In J. Ritche and J. Lewis (Eds.), Qualitative research practice (pp ). London, UK: Sage. Fullan, M. (2004). Moral purpose and change agentry. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes ın education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Gökyer, N. (2010). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretim liderliği rollerini gerçekleştirme düzeyleri ve bu rolleri sınırlayan etkenler. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, Greenfield, T. B. (2004). Theory about organisation: A new perspective and its implication for schools. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes in education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Greenfield, T. B., & Ribbins, P. (2004). Educational administration as a human science, conversation between Thomas Greenfield and Peter Ribbins. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes in education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Gümüşeli, A. İ. (2001). Çağdaş okul müdürünün liderlik alanları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 28, Hallinger, P. (2003). Leading educational change: Reflections on the practice of instructional and transformational leadership. Cambridge Journal of Education, 33 (3), Hesapçıoğlu, M. (2009). Okullarda bilgi yönetim kültürü geliştirmede okul yöneticilerinin rolü. Eğitime Bakış, 3 (8),

18 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Hodgkinson, C. (2004a). The triumph of the will: An exploration of certain fundamental problematics in administrative philisophy. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes in education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Hodgkinson, C. (2004b). Conclusion: Tomorrow, and tomorrow, and tomorrow. a post modern purview. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes in education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Işık, H. ve Aksoy, E. (2008). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretimsel liderlik rolleri. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, Johnson, H. (2004). Surviving and thriving in a secularized culture, The phenomenon of religious (church/faith) schools in England. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes ın education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Johnson, H., & Castelli, M. (2004). Beyond orientalism-how to understand the culture of muslims schools ın england, Some methodological reflections. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes in education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Kaşkaya, A. (2007). Örgütsel değişim sürecinde öğretim liderliği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. Katımış, A., Ekşi, H. ve Öztürk, C. (2010). Sosyal bilgiler dersi kazanımlarıyla bütünleştirilmiş bilimsellik odaklı karakter eğitimi programının etkililiği. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1 (1), Kaya, G. (2008). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlere göre okul müdürlerinin öğretimsel liderlik davranışları ile karar verme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Kılıç, A. (2011, Ekim). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders programındaki değerlerin kazanımla ilişkisi ve öğrenci çalışma kitaplarında yer alma düzeyleri. Değerler Eğitimi Kongresinde Sunulan Bildiri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2011). Milli eğitim bakanlığı eğitim kurumları yöneticilerinin atama ve yer değiştirmelerine ilişkin yönetmeliğinde değişiklik yapılmasına dair yönetmelik, Resmi Gazete, 9 Ağustos Resmi Gazete. (2011). Milli eğitim bakanlığının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname. Resmî Gazete, 14 Eylül 2011 Tarihli ve Sayılı. Starratt, R. J. (2004a). Building an ethical school: A theory for practice in educational leadership. In H. Tomlinson (Ed.), Educational management, Major themes ın education 1 (pp ). London, UK: Routledge. Starratt, R. J. (2004b). Ethical leadership. San Francisco: Jossey- Bass. Şişman, M. (2010). Öğretmen yeterlilikleri: Modern bir söylem ve retorik. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi [Özel Sayı], 10 (3), Tıkır, N. (2005). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretimsel liderlik davranışlarıyla duygusal zekâları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep. Tirri, K. (2011). Holistic school pedagogy and values: Finnish teachers and students perspectives. International Journal of Educational Research, 50, doi: /j. ijer Tomlinson, H. (2004). Educational management, general introduction 1. London: Routledge Falmer. Torlak, Ö. (2007). Yönetimde ahlak ve sorumluluklar. Eğitime Bakış, 3 (8), Turan, S. (2011). Plato s concept of education in republic and aristotle s concept of education in politics. Eğitim ve Bilim, 36 (162), Türk Dil Kurumu (TDK). (2011). Büyük türkçe sözlük. tdkterim.gov.tr/bts/ adresinden 08 Aralık 2011 tarihinde edinilmiştir. Yörük, S. ve Akdağ, G. A. (2010). İlköğretim okul müdürlerinin öğretimsel liderlik davranışlarının etkililiği ölçeğinin geliştirilmesi. Kuramsal Eğitimbilim, 3 (1),