Obsesif Kompulsif Bozuklu ğu Olan Çocuklar ın Ailelerinde Obsesif Kompulsif Belirti Puanlar ı : Karşılaştırmal ı bir klinik çal ışma* ÖZET.

Transkript

1 Obsesif Kompulsif Bozuklu ğu Olan Çocuklar ın Ailelerinde Obsesif : Karşılaştırmal ı bir klinik çal ışma* Ayşe AVCI**, Halime ASLAN*** ÖZET Çalışmada Temmuz 1994-Aral ık 1994 tarihleri arasında Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi polikliniğine başvuran ve DSM-III-R'ye göre Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) tan ıs ı alan 7-15 yaş arası çoçuklarla (n=17), bunların birinci derece yak ınların ın (n=43) Maudsley Obsesif-Kompulsif Soru Listesi (MOKSL) puanlar ı kontrol grubu çocuklarla (n=13), bunların birinci derece yakınların ın (n=41) MOKSL, puanları ile karşılaştırılm ıştır. Her iki gruptaki çocukların ve birinci derece yak ınlarının MOKSL puanlar ı aras ında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmam ıştır. Bu çalışmadaki olgu say ısı az olmakla birlikte, sonuçlar OKB'un toplumda san ılandan daha yaygın olduğunu desteklemekte, alan çal ışmalarının önemini ortaya koymaktad ır. Anahtar kelimeler: Obsesif kompulsif bozukluk, çocuk psikiyatrisi, aile çal ışmaları Düşünen Adam; 1995, 8 (2); SUMMARY The sample consists of 17 children aged 7-15 with OCD according to DSM-HI-R, who sought treatment at Child Psychiatry Department of Çukurova University Hospital, from July 1994 to December 1994 and their first degree relatives. They all completed the Maudsley Obsessive Compulsive Symptom Checklist (MOKSL). The MOKSL scores of the children with OCD and their first degree relatives are compared to the MOKSL scores of the children without any psychiatric disorder (n=13 ) and their first degree relatives. The difference between the MOKSL scores of the OCD group and psychiatrically normal controls is not statistically significant. Although the sample in this study is very small the results indicated that OCD is more prevaknt i ıi the general population than has previously been believed. To clarify these results epidemiyolojik catchment area studies are needed. Key words: Child psychiatry, obsessive compulsive disorder, family studies GİRİŞ Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) olu ş nedenleri henüz tam ayd ınlatılamam ış bir hastal ıkt ır. Çalışmalar hastal ığın ailesel özelliği olduğunu des- teklemelctedir. Bu konuya ilk kez 1936'da Lewis dikkati çekmi ş, 50 obsesif hastan ın ana-babalar ının % 37'sinde, karde şlerinin % 20.9'unda obsesif kompulsif belirtiler oldu ğunu bildirmiştir (13). Brown, OKB tan ısı konmuş 20 hastan ın birinci derece ya- * 5. Ulusal Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Kongresi'nde sunulmu ştur. ** Çukurova Üniv. T ıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal ı *** Çukurova Oniv. T ıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal ı

2 Obsesif Kon ıpulsif Bozuklu ğu Olan Çocukların Ailelerinde Obsesif Komp ıdsif Belirti Puanları Avc ı, Aslan kınlannda OKB görülme oranlar ın ı % 7 olarak belirlerken, 31 ki şilik karşılaştırma grubunun birinci derece yak ınlarından yalnızca birinde OKB belirlemi ştir (5). Benzer olarak, Kringlen, Lo, Rasmussen ve Tsuang da OKB tan ısı alan hastalar ın birinci derece yak ınlarında obsesif kompulsif belirtiler ve bozukluğun yayg ın olduğunu ortaya koymu şlard ır (11,14,17). Buna karşın, McKeCn ve Murray çal ışmalarında ayn ı sonuca ula şmad ıklarını bildirmişlerdir (15) yılları aras ında, ABD'deld Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü Çocuk Ruh Sa ğlığı bölümünce yürütülen çal ışmaya DSM-III'e göre a ğır OKB tan ıs ı alan, 80 çocuk ve ergen kat ılm ışt ır. Bu çocuklar ın ana-babalannda OKB s ıkl ığı, ABD'deki ulusal alan tarama çal ışmalarında % 2-3 olarak belirlenen OKB'un ya şam boyu yaygınlığından daha yüksek bulunmu ştur ( I ). Lenane, OKB tan ıs ı alan 46 çocuk ve ergenin anababalarının % 17'sinde, karde şlerinin ise % 5'inde OKB görüldüğünü, bu oranlar ında genel toplamdakinden yüksek oldu ğunu bildirmiştir (12). Yap ılan çal ışmaların çoğunda, çocuktaki obsesif kompulsif belirtilerle ailedeki di ğer bireylerin belirtileri benzer bulunmam ış, bu davran ışç ı görü şe karşı bir bulgu olarak değerlendirilmi ştir (12,20). MATERYEL ve METOD Bu çal ışmaya Temmuz 1994-Aral ık 1994 tarihleri aras ında, 6 ay içinde ÇÜTF Çocuk Psikiyatrisi polikliniğine ilk kez başvuran ve DSM-III-R'ye göre OKB tan ıs ı konan 8-15 yaş aras ındaki 17 çocuk ve birinci derece yak ınları al ınd ı. Karşılaştırma grubu ise hiç psikiyatri kliniğine başvurmam ış, önceden herhangi bir psikiyatrik tan ı almamış 13 çocuk ve birinci derece yak ınlarını kaps ıyordu. OKB tan ısı konan çocuklar ın birinci derece yak ınları 34 anababa ve 8 karde ş olmak üzere 42 ki şi, karşılaştırma grubunun ise 24 ana-baba ve 15 karde ş olmak üzere 41 kişi idi. Kar şılaştırma grubuyla, OKB tan ıs ı konan grubun ve birinci derece yak ınlarının yaş ve eğitim düzeyleri benzerdi. Çal ışmaya al ınan hem hasta, hem kar şılaştırma grubundaki her çocu ğa ve çocu ğun ana-baba, karde şle- rine Maudsley Obsesif Kompulsif Soru Listesi (MOKSL) uyguland ı. MOKSL obsesif kompulsif yakınmalann normal ve klinik örneklemde görülme s ıklığın ı ve türünü ara ştırmada kullan ılan geçerlik ve güvenirlik çal ışmas ı yapılmış, 37 maddeden olu şan bir kendini değerlendirme arac ıdır. MOKSL'nin toplam obsesyon puan ı, kontrol etme, temizlik, yava şlık ve karars ızl ıktan olu şan 5 alt ölçe ği ve puan ı vardır (6). BULGULAR 1. OKB tan ısı konan kız çocuklar ın (n=9) ya ş ortalamas ı 10.1, karşılaştırma grubu kızların (n=7) idi. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmad ı (t=0.045, p=0.966). 2. OKB tan ısı konan erkek çocuklar ın (n=8) yaş ortalamas ı 11.62, karşılaştırma grubu erkeklerin idi. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmad ı (t=0.299, p=0.77). 3. OKB tan ıs ı konan k ız çocukların MOKSL toplam puanlar ı ortalamas ı 15.1, karşılaştırma grubu k ızların ise idi. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmad ı (t=0.45, p=0.966). 4. OKB tan ısı konan erkek çocuklar ın MOKSL toplam puanları ortalamas ı 18.5, karşılaştırma grubu erkeklerin ise idi. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmad ı (t=1.104, p=0.320). 5. OKB tan ıs ı konan kız çocukların annelerinin ortalama e ğitimi y ıl, karşılaştırma grubu kızların annelerininki y ıld ı. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmadı (t=1.109, p=0.310). 6. OKB tan ıs ı konan erkek çocuklar ın annelerinin ortalama e ğitimi y ıl, karşılaştırma grubu erkeklerin annelerininki 10.1 y ıldı. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı' bulunmad ı (t=0.63, p=0.953). 7. OKB tan ıs ı konan kız çocukların babalar ının ortalama eğitimi y ıl, karşılaştırma grubu kızlannki y ıldı. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmadı (t=0.389, p=0.711). 8. OKB tan ısı konan erkek çocuklar ın babalarının 12

3 Obsesff Kompulsil Bozuklu ğu Olan Çocukların Ailelerinde Obsesif Avc ı, Aslan ortalama eğitimi y ıl, kar şılaştırma grubu erkeklerin babalar ınınki ise y ıldı. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmadı (t=0.537, p=0.614). 9. OKB tan ıs ı konan k ız ve erkek çocuklar ın MOKSL toplam puan ı ortalamalan 16.8, kar şılaştırma grubununki idi. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmadı (t=1.264, p=0.230). 10. OKB tan ıs ı konan çocukların birinci derece yak ınların ın MOKSL toplam puan ı ortalamalar ı 13.28, karşılaştırma grubunun birinci derece yak ınlarınınki ise idi. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmad ı (t=0.378, p=0.707). 11. OKB tan ısı konan çocuklar ın MOKSL kontrol etme, temizlik, yava şlık ve karars ızl ık alt test puanları ile karşılaştırma grubununkiler aras ında istatistiksel aç ıdan anlaml ı bir farkl ılık saptanmad ı (t=1.84 p=0.09, t=1.46 p=0.17, t=1.55 p=0.15, t=1.17 p=0.26). TARTIŞMA OKB ABD'deki ulusal alan tarama çal ışmalar ında toplumda san ılandan daha yayg ın bulunmu ş, yaşam boyu yayg ınlığı % 2-3, 6 ayl ık yayg ınlığı ise % 1-2 olarak bildirilmiştir (10). Toplumda 810 eri şkinle yap ılan bir ba şka çal ışmada da OKB'un bir ayl ık yayg ınlığı % 1.5 bulunmu ştur (15). Bu, OKB'un madde kullan ım ı, fobiler ve duygulan ım bozukluklarından sonra toplumdaki en s ık görülen dördüncü ruhsal hastal ık olduğunu göstermektedir (22). Ancak olguların çoğu utanma, belirtilerini gizleme ve psikiyatriye ba şvurman ın bir "damgalanma" oldu ğu düşünceleri nedeniyle sa ğaltım için yard ım istememekte, belki de zamanla belirtileriyle birlikte yaşamay ı ve onlarla ba şetmeyi öğrenmektedirler (21,22). OKB'un çocuklukta da görülebilece ği ilk kez 1903' de Janet taraf ından bir olgu sunumuyla ortaya konmuş, OKB tan ıs ı alan çocuklarla ilk geni ş çapl ı araştırma ise 1973'de Adams taraf ından gerçekle ştirilmiştir (1 '9). Bu araştırmaya al ınan 49 çocu ğun % 71'inin aile öyküsünde obsesyon ya da kompulsiyonlara, % 55'inin anne ya da babas ında OKB dışında bir ruhsal bozuklu ğa rastlanmam ıştır ('). Hollingsworth (1980) OKB tan ıs ı alan çocuklar ın % 82'sinin anne ya da babas ında ruhsal ya da fiziksel bir hastal ık olduğunu belirlemiştir (7). Swedo SE ise OKB tan ıs ı alan çocuklar ın % 25'inin birinci derece yakınlarında da OKB oldu ğunu bildirmi ştir (20). Black, McKeon ve Murray OKB tan ısı konanlann yakınlarında hem depresyon, hem de nörotik bozukluklara, özellikle de anksiyete bozukluklar ına, karşılaştırma grubundan daha s ık rastlandığını, bu ailelerde nörotik bozukluk geli şmesine kal ıtsal bir yatk ınl ık olduğunu, ancak özgül hastal ığın yaşam zorlama, erken ya şam olaylarına ve ki şilik özelliklerine göre ortaya ç ıktığın ı bildirmi şlerdir (4' 15). Black OKB tan ıs ı alanlar ın birinci derece yakınlarından % 20'sinde OKB ve subklinik OKB belirlemiş, bu oran ın karşılaştırma grubunda % 14.7 olduğunu ve aradaki fark ın istatistiksel olarak anlaml ı olmadığın ı bildirmiştir. Bu çal ışmada toplumda obsesif kompulsif belirtilerin yayg ınlığı oldukça yüksek bulunmu ştur (% 14) (4). Riddle 21 OKB tan ısı alan çocu ğun ana-babalar ıyla yaptığı bir çal ışmada bu çocukların % 71'inin anne ya da babas ında OKB, ya da obsesif kompulsif belirtiler oldu ğunu, bunun da en s ık anne-oğul, daha sonra baba-o ğul ve anne-k ız ikilisinde olduğunu bildirmiştir. Bu çal ışmada çocuktaki belirtilerle anababadaki belirtiler farkl ı bulunmu ştur ( 18). Lenane (1990) 46 çocuk ve birinci derece yakınlarıyla yaptığı çal ışmada bu çocuklar ın anababalar ın ın % 17'sinin DSM-III-R'ye göre OKB tanısı aldığın ı ve OKB'a babalarla annelerin yakla şık 3 kat ı daha fazla s ıklıkta rastland ığını bildirmiştir (% 25-% 9). Bu çal ışmada karde şlerden ancak % 5'i OKB tan ısı alm ıştır. Lenane'nin ortaya att ığı "subklinik OKB" kavram ı, OKB belirtileri olmas ına karşın DSM-III- R'ye göre OKB tan ısı konmas ı için yeterli ölçütleri karşılaşmayan bireyler için kullan ılmaktad ır. Subklinik OKB, OKB tan ıs ı alan çocuklar ın anne ve babalar ında e şit s ıkl ıkta (% % 6.13), kardeşlerinde ise % 3 olarak bulunmu ştur. Babalar ın % 45'inde, annelerin % 65'inde OKB d ışında duygulan ım bozukluğu, kronik alkolizm, herhangi bir anksiyete bozuklu ğu gibi başka bir eksen I tan ısı belirlenmi ş, kardeşlerin ise % 36's ında OKB dışında 13

4 Obsesif Kompulsif Bozuklu ğu Olan Çocukların Ailelerinde Obsesif Avc ı, Aslan başka bir eksen I tan ıs ına rastlanm ıştır. Bu 18 ya ş üzerindeki karde şlerde s ıkl ıkla (% 45) "duygular= bozukluğu", 18 yaş altındakilerde "davran ım bozukluğu" ya da "ADHD" olarak belirlenmi ştir. OKB tanıs ı alan çocuklarda ailesel özellik, en s ık babaoğul ikilisi biçimindedir. Hastadaki belirti genellikle ailedeki diğer hasta bireylerden farkl ıdır ki bu da davranışçı görü şü desteklememektedir (12). 1993'de Meksika'da OKB tan ıs ı alan hastalarla yapılan bir çal ışmada 27 OKB hastas ının 1/3'ünde aile öyküsü bulunmuştur. Bir başka çalışmada ise OKB tanısı alan hastalar ın ailelerinde OKB oran ı % 3.4 olarak belirlenmi ş, birinci derece yak ınlarında bu oranın % 8.8'e ç ıktığı bildirilmiştir (16). Honjo, Japonya'daki çalışmas ında OKB tanısı alan çocukların babalarının % 53'ünde, annelerinin % 42'sinde obsesif kompulsif belirtiler oldu ğunu, bu belirtilerin obsesif kompulsif ki şilik özellikleriyle OKB aras ında değişen ağırl ıkla olduğunu belirlemiştir (8). Danimarka'da Leyton Obsesyon Ölçe ği (LOÖ) kullanılarak 1032 orta ö ğretim öğrencisiyle yap ılan tarama çal ışmas ında kız ve erkeklerin puanlar ı= eşit olduğu, tüm ömeklem grubunun % 10'unun 15 ve üzerinde, % 4.1'inin ise 25 ve üzerinde puan ald ığı görülmü ştür (21). Çalışmam ızda hasta ve kar şılaştırma grubuyla, birinci derece yak ınları aras ında MOKSL puanlar ı aç ı- s ından istatistiksel olarak anlaml ı bir farkl ılık bulunmamıştır. Bu çalışma OKB'un toplumda yaygmlığı hakkında fikir vermekten uzakt ır. Yaln ızca kişinin kendisinin bildirdi ği obsesif dü şünce ya da kompulsif davran ışları göstermektedir. Her iki grup aras ında MOKSL puanlar ı arasında farkl ılık olmayışı kendini değerlendirme ölçeklerindeki sorunlarla ilgili olabilir. Baz ı sorular, yan ıtlayan tarafından yanl ış anlaşılmış ya da belirtiler oldu ğundan abart ılı bildirilmiş olabilir. Bu sorunlar, taramalarda kullan ışlı olmas ına karşın, tüm kendini değerlendirme ölçekleri için geçerlidir. Berg ABD'de LOÖ kullanarak 5000 lise ö ğ- rencisindeki obsesyon ve kompulsiyonlar ı taram ış, sonuçta bu ölçe ğin çok az yanl ış negatif, ancak çok s ık yanlış pozitif olguyu yakalad ığını bildirmiştir (3). Ya da olgular subklinik OKB olgular ı olup toplumsal ve işlevsel bozulma olmaks ızın yaşamlarını sürdürmektedirler. Bu çal ışmadaki olgu say ısı genel bir değerlendirme yapmak için çok azd ır. Ancak, OKB'la ilgili çoğu çalışma hastanede yatm ış ya da polikliniğine başvuran hastalarla s ınırlıdır. Bunlar da toplumdaki OKB'u olanların çok az bir bölümü olup, belirtilerin ağırl ıkları farklıdır. Bu nedenle toplumdaki obsesif kompulsif belirti yayg ınlığını örnekleyemeyeceği gözönüne al ındığında OKB'un olu ş nedenleri ve sağaltımında gelişmeler sağlanmas ı için epidemiyolojik alan çal ışmalarına gereksinim oldu ğu ortaya çıkmaktad ır. KAYNAKLAR 1.Adams PL: Obsessive children: Riddle MA, Scahill L, King R (eds). Obsessive compulsive disorder in children and adolescents: phenomelogy and family history. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 29: , Belloni L, Sciuto G, Diaferia G, et al: Psychiatric disorders in the families of patients with obsessive compulsive disorder. Psychiatr Res 42: , Berg CJ, Rapoport JL, Flament MF: The Leyton Obsessional Inventory-child version. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 25:84-91, Black DW, Noyes R, Goldstein RB, et al: A family study of obsessive compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry 49: , Brown FW: Heredity in psychoneuroses. Black DW, Noyes R, Goldstein RB (eds). A family study of obsessive compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry 49: , Erol N, Sava şır I: Maudsley Obsesif Kompulsif Soru Listesi. XXIV. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. GATA, Ankara, Hollingsworth CE, Tanguay PE, Grossman L, et al: Long-term ocutcome of obsessive compulsive disorder in children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 19: , Honjo S, Sirano C, Murase S, et al: Obsessive compulsive symptoms in childhood and adolescence. Acta Psychiatr Scand 80:83-91, Janet P: Les obsessions et la psychiatrie. Riddle MA, Scahill L, King R (eds). Obsessive compulsive disorder in children and adolescents: phenomenology and family history. J Am Acad Child Adolesc Psycihatry 29: , Kamo M, Golding JM, Sorenson SB, et al: The epidemiology of obsessive compulsive disorder in fıve U.S. communities. Arch Gen Psychiatry 45: , Kringlen E: Obsessional neurotics: a long term follow-up. Br J Psychiatry 111: , Lenane MC, Swedo SE, Leonard H, et al: Psychiatric disorders in first degree relatives of children and adolescents with obsessive compulsive disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 29: , Lewis A: Problems of obsessive illness. Lenane MC, Swedo SE, Leonard H (eds). Psychiatric disorders in first degree relatives of children and adolescents with obsessive compulsive disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 29: , Lo WH: A follow-up study of obsessional neurotics in Hong- Kong Chinese. Br J Psychiatry 113: , McKeon P, Murray R: Familial aspects of obsessive com- 14

5 Obsesif Kompulsif Bozuklu ğu Olan Çocukların Ailelerinde Obsesif Avc ı, Aslan pulsive neurosis. Br J Psychiatry 151: , Nicolini H, Weissbecker K, Mejia JM, et al: Fan ıily study of obsessive compulsive disorder in a Mexcan population. Arch Med Res 24: , Rasmussen SA, Tsuang MT: Clinical characteristics in family history in DSM-III obsessive compulsive disorder. Am J Psychiatry 143: , Riddle MA, Scahill L, King R, et al: Obsessive compulsive disorder in children and adolescents: phenomenology and family history. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 29: , Nestadt G, Samuels JF, Romaneski AJ, et al: Obsessons and cornpulsions in the community. Acta Psychiatr Scand 89: , Swedo SE, Rapoport JL, Leonard H, et al: Obsessive compulsive disorder in children and adolescents. Arch Gen Psychiatry 46: , Thomsen PH: Obsessive compulsive disorder in children and adolescents. Acta Psychiatr Scand 88: , Warneke L: Anxiety disorders: focus on obsessive compulsive disorder. Can Fam Physician 39: ,