pecya Alopesi Areatal ı Çocuklarda Psikiyatrik Eş Tan ılar Kağan GÜRKAN , Ümran TÜZÜN , Osman ABALI ÖZET

Transkript

1 Kağan GÜRKAN *, Ümran TÜZÜN **, Osman ABALI *** ÖZET Amaç: Alopesi Areata (AA) etyolojisinde psikososyal etmenler ve psikiyatrik bozukluklar ın da etkili olduğu düşünülen, dermatoloji pratiğinde yayg ın olarak karşılaşılan bir hastalıkt ır. Bu çalışmada AA' l ı çocuk ve ergenlerde e şlik eden psikiyatrik bozukluklar, stresli ya şam olayları, olumsuz aile tutumlar ı ve çocuklar ın ki şilik özeliklerinin belirlenmesi amaçlanm ışt ır. Yöntem: Bir üniversite hastanesi çocuk psikiyatrisi konsultasyon liyezon poliklini ğine başvuran 16 çocuk ve ergenin kay ıtları geriye dönük olarak incelenmi ştir. Olguların psikiyatrik tan ıtan, kişilik özellikleri ve aile tutumlanna ili şkin oranlar değerlendirilmiştir. Psikiyatrik tanilar DSM-IV ölçütlerine göre konmu ştur. Bulgular: En s ık konulan psikiyatrik tanilar kayg ı bozukluklar ı (% 43,8, n=7) ve major depresyon (% 37,5, n=6) olarak saptanm ıştır. Olguların önemli bir k ısm ında (% 68,8, n=11) içe dönük ki şilik özellikleri bulunmaktad ır. Çocukların ailelerinin % 37,5'inde (n=6) psikososyal stres etkenleri saptanmıştır. Olguların yaln ızca ikisinde saç kayb ı öncesi stresli bir yaşam olay ı bulunduğu görülmüştür. Sonuç: Sonuçlar AA' l ı çocuklarda psikiyatrik bozukluklar ın yayg ın olduğunu ve aile içi olumsuz tutumlar, psikososyal etmenler ve çocuklar ın kişilik özellikleriyle ili şkili olduğunu düşündürmektedir. Bu tür olgular ın çocuk psikiyatrisi konsultasyon liyezon polikliniklerinde rutin olarak de ğerlendirilmesi, psikiyatrik tedavinin sağlanması ve sonrasında hastalığın gidişini olumlu yönde de ğiştirmesi aç ıs ından önemlidir. Anahtar kelimeler: Alopesi areata, psikiyatrik tan ılar, aile tutumları, kişilik özellikleri Düşünen Adam; 2006, 19(2):72-76 ABSTRACT Psychiatric Comorbidity in Children with Alopecia Areata Objective: Alopecia Areata (AA) is a common disease in dermatological practice It's etiology is considered to be connected with psychosocial f'actors and psychiatr-ic disorders. In this study it is aimed to determine comorbid psychiatric disorders, and personality characteristics of children with AA. stressful life events Method: A retrospective study was conducted with 16 children and adolescents who were referred to a consultation liaison unit of a child and adolescent psychiatry department of a university hospital. Psychiatric diagnoses, personality traits and family attitudes of children were evaluated. Psychiatrie diagnoses were made according to DSM-1V. Results: The most frequent psychiatric diagnoses were anxiety disorders (43.8 %, n=7) and major depression (37.5 %, n=6). Most of the cases (68.8 %, n=11) had introvert personality traits. Psychosocial stress factors were detected in 37.5 % of the families. Stressful life events were present only in two cases. Conclusion: Results of the study suggest that psychiatric disorders may be common and related to negative family attitudes toward children, psychosocial factors and personality traits of children with AA. It is important to assess such children in consultation liaison units of child psychiatry clinics in order to provide psychiatric treatment, so it may improve the prognosis of disease. Key words: Alopecia Areata, psychiatric diagnoses, family attitudes, personality traits * Ankara Üniversitesi T ıp Fakültesi, Çocuk Ruh Sa ğ l ığı ve Hastal ıklar ı Anabilim Dal ı, Uzm. Dr. ** I. U. Istanbul T ıp Fakültesi, Çocuk Ruh Sa ğl ığı ve Hastal ıklan Anabilim Dal ı, Prof. Dr. *** İ. Ü. İstanbul T ıp Fakültesi, Çocuk Ruh Sa ğ lığı ve Hastal ıktan Anabilim Dal ı, Uzm. Dr. 72

2 Alopesi Areatal ı Çocuklarda Psikiyatrik Es Tantlar GİRİŞ Alopesi Areata (AA) etyolojisinde otoimmun değişiklikler, endokrin etmenler ve stresli yaşam olaylar ın ın etkili olduğu dü şünülen, dermatoloji prati ğinde yayg ın olarak rastlanan bir hastalıktır (1-3,13). Aniden geli şir ve halka şeklinde saç dökülmeleriyle ortaya ç ıkar. Çocuklarda ortaya ç ıktığında bir y ıl içinde tam düzelme oran ı % 95 olarak bildirilmektedir (4). Ya şam boyu yayg ınlığının % 1 civar ında olduğu ve hastalar ın % 60' ın ın 20 yaşın alt ında olduğu saptanmıştır (5). Hastalar ın çoğunluğunu çocuk ve ergenler olu şturmakta ve AA's ı çocuklar s ıkl ıkla psikiyatrik değerlendirme yap ılmak üzere çocuk psikiyatrisi polikliniklerine gönderilmektedir. AA'l ı eri şkin hastalarda yap ılan çal ışmalarda e şlik eden psikiyatrik bozukluklar ın oran ının yüksek olduğu bildirilmi ştir. Depresyon, kayg ı bozukluklar ı ve uyum bozukluklar ın ın en s ık karşılaşılan psikiyatrik tan ılard ır (2,3,6)_ E şlik eden psikiyatrik bozuklu ğun farmakoterapisinin alopesi ve di ğer dermatolojik hastal ıkların tedavisinde yararl ı olacağı bildirilmi ştir (7,8 ). Baz ı çal ışmalarda AA'l ı hastalarda psikiyatrik bozukluklar nedeniyle uygulanan ilaç tedavisinin alopesiyi düzeltti ği ortaya konmu ştur (9,10). Bunun tersine psikotrop ilaçlar ın saç kayb ına yol açabilece ğini gösteren bildiriler de bulunmaktad ır (11,12) Bazı çal ışmalarda AA hastalar ında saç kayb ı öncesi stresli ya şam olaylar ının kontrol grubuna göre oldukça yüksek oldu ğu bildirilirken ( 13), baz ılar ında stresli ya şam olay ın ın varlığı ile AA'n ın doğrudan ili şkisi olmadığı, stresin alg ılanma şeklinin daha önemli oldu ğu bildirilmi ştir (14) Çocuk ve ergen ya ş grubundaki yüksek AA oranına kar şın e şlik eden psikiyatrik bozukluklar aç ısından çok az ara ştırılmış bir alan olduğu görülmektedir. Okul ça ğı çocuklar ından olu şan 33 ki şilik ve okul öncesi ya ş grubu çocuklardan olu şan 16 ki şilik iki AA'l ı hasta grubunda yap ı- lan kontrollü çalışmada, genel psikiyatrik belirtiler ile depresyon ve kayg ı belirtilerinin AA'l ı çocuklarda belirgin olarak yüksek oldu ğu görülmü ştür. Ayr ıca, saç kayb ından önce olumsuz yaşam olaylar ın ın varlığı ya da olumlu ya şam olaylar ın ın yokluğunun AA olu şmas ında etkili olabileceğini belirtmi şlerdir ( 15). AA'lı çocuklardan olu şan 12 ki şilik bir grup üzerinde yap ı- lan çal ışmada, yap ıland ır ılm ış görü şmelerle beklenenden yüksek düzeyde kayg ı bozuklukları ve depresif bozukluklar saptanm ış, ancak olgular ın kendi bildirimleri ve anne baba raporlar ına göre önemli derecede bir psikopatolojinin saptanmadığı bildirilmi ştir (16) Bu noktadan hareketle dermatoloji kliniklerinden çocuk psikiyatrisi konsultasyon liyezon polikliniğimize gönderilen total alopesi ve AA's ı olan olgularda, e şlik eden psikiyatrik bozukluk tan ılarının incelenerek, çocuklar ın kişilik özellikleri ve ailelerinin tutumlar ının belirlenmesi amaçlanm ıştır. YÖNTEM Çalışmaya dermatoloji kliniklerinden İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Konsultasyon Liyezon Polikliniği'ne AA tan ıs ı ile gönderilmi ş olan 16 çocuk ve ergen al ınm ıştır. Olgulara ait bilgiler dosya kay ıtları geriye dönük olarak incelenerek elde edilmi ştir. Olgular ın başvuru şikayetleri, belirtiler, psikiyatrik tan ılar, sosyodemografik veriler, aile içi tutumlar, stresli ya şam olayları ve çocuklar ın kişilik özelliklerine ili ş- kin bilgiler dosya kay ıtlarında yer almaktayd ı. Çocukların ki şilik özellikleri ile ilgili s ın ıflandırma anne baba ve bak ımverenlerden al ınan bilgilere ek olarak, görü şmecilerin klinik değerlendirmesine dayal ı yap ılmışt ır. Aile içi tutumlar ve stresli ya şam olaylar ı ile ilgili bilgiler tüm 73

3 Alopesi Areatal ı Çocuklarda Psikiyatrik Eş Tatl ılar Gürkan, Tüzün, Altal ı olguların bak ımverenlerine sorularak elde edilmiştir. Aşırı koruyucu kollay ıc ı tutum, a şırı müdahaleci/bask ılay ıc ı tutum, yüksek beklenti düzeyi, şiddet uygulama gibi tutumlar olumsuz aile içi tutumlar olarak ay ırt edilmi ştir. Olguların psikiyatrik tan ılar ı DSM-IV ölçütlerine göre konulmu ştur ( 17). Zekâ bölümü (ZB) değerlendirmeleri var olan hastalar için de ğerlendirmeye al ınm ıştır. Olguların psikiyatrik tan ılan, ki şilik özellikleri ve aile tutumlar ına ili şkin oranlar değerlendirilmi ştir. Aile içi tutumlar, stresli ya şam olay ı, ki şilik özellikleri aç ısından cinsiyetler aras ı farkl ılıklar değerlendirilmi ştir. Oransal farkl ıl ıkların saptanmas ı için Fisher Kesin Ki Kare testi, devaml ı verilerin kar şılaştınlmas ı için Mann-Whitney U (MWU) testi kullan ılm ış - t ır. Anlaml ıl ık düzeyi p<0.05 olarak kabul edilmi ştir. BULGULAR Olgular 6-14 ya ş aral ığında yer almaktayd ılar ve yaş ortalamas ı 8,5 (±2.0) y ıldı. Kız erkek olgu say ılan birbirine e şitti (n=8). K ız ve erkek olguların yaş ortalamalar ı aras ında anlaml ı fark yoktu (MWU, p=0.9). Çocuklar ın ailelerinin % 37,5 'inde (n=6) ekonomik sorunlar, aile içi geçimsizlik ve gergin ev ortam ı, parçalanm ış aile, aşırı kalabal ık aile gibi psikososyal stres etkenleri bulunmaktayd ı. Ailelerin % 50'sinde (n=8) ise a şırı koruyucu kollay ıc ı tutum, a şırı müdahaleci/bask ılayıc ı tutum, yüksek beklenti düzeyi, şiddet uygulama/dövme gibi anne babaya ait yanl ış tutumlar bulunmaktayd ı. Olgular ın % 12,5'inde (n=2) saç kayb ı öncesi stresli bir ya şam olay ı bulunmaktayd ı. K ız ve erkek olgular ı aile içi olumsuz tutumlar, ailede psikososyal stres varl ığı ve saç kayb ı öncesi stresli ya şam olay ı aç ıs ından kar şılaştırdığım ızda istatistiksel anlaml ı fark olmad ığı görüldü (Tablo 1). Tablo 1. Erkek ve k ız AA olgular ın ın aile içi sorunlar, aile içi olumsuz tutumlar, stresli ya şam olaylar ı ve kişilik özellikleri oranlar ı aç ısından kar şılaşt ırmalar ı. Cinsiyet, n (%) Erkek K ız Fisher Kesin Ki Kare Testi Ailede sorun 3 (37,5) 3 (37,5) 1.0 Olumsuz tutum 6 (75,0) 2 (25,0) 0.5 Stresli ya şam olay ı 2 (25,0) 0 (0) 0.1 Kişilik özellikleri 0.3 İçe dönük 4 (50,0) 7 (87,5) 0.2 D ışa dönük 3 (37,5) 0 (0) 1.0 Titiz kayg ı l ı 1 (12,5) 1 (12,5) Çocuklar ın bir kısm ında mükemmeliyetçi, titiz, ayrıntılara önem veren, ba şarıya odakl ı kişilik özellikleri ve yüksek bir kayg ı düzeyi bulunurken (% 12,5, n=2), bir k ısm ında içe dönük ki şilik özellikleri, çekingenlik, kendini ifade güçlüğü ve özgüven eksikli ği dikkat çekiyordu (% 68,8, n=11). Di ğer olgularda ise, d ışa dönük kişilik özellikleri ve/veya y ıkıc ı davran ışlar, sinirlilik gibi bulgular vardı (% 18,8, n=3). K ız ve erkek olgular ı kişilik özellikleri yönünden kar şılaşt ırdığım ızda arada anlaml ı fark saptanmad ı (Tablo 1). En s ık konulan psikiyatrik tan ı kayg ı bozukluğuydu. Bunu major depresyon takip etmekteydi. Çocuklar ın tamam ında kayg ı belirtileri bulunmaktayd ı, % 43,8'i (n=7) ise, bir kayg ı bozukluğu tan ıs ını kar şılamaktayd ı. Olguların % 37,5'inde (n=6) major depresyon tan ıs ı konulmu ştu. Bu tan ılan s ıklık s ıras ıyla enürezis (n=2, % 12,5), dikkat eksikli ği hiperaktivite bozukluğu (n=1, % 6,3), parasomni (n=1, % 6,3) ve tik bozukluğu (n=1, % 6,3) izlemekteydi. Olgular ın tamam ın ın psikiyatrik tan ıları Tablo 2'de verilmiştir. Zekâ testi uygulanan yedi olguda ZB ortalamas ı (±17.1), en dü şük ZB puan ı 81 en yüksek 127 olarak bulundu. 74

4 Tablo 2. AA'1 ı tüm olgularda psikiyatrik tan ılar ın dağıl ım ı. Olgu No Yaş Cins Psikiyatrik Tan ı (DSM-IV) 1 7 E DEHB 2 9 E Kayg ı bozukluğu (Sosyal fobi) 3 9 E Kayg ı bozukluğu (BTA) 4 10 K Kayg ı bozukluğu (sosyal fobi/ + Parasomni (uyurgezerlik) 5 6 K Majör depresyon 6 7 E Primer enürezis 7 14 K Majör depresyon 8 6 K Majör depresyon 9 7 E Primer enürezis 10 8 E Majör depresyon 11 7 K Majör depresyon 12 8 K Kayg ı bozukluğu (BTA) E Kayg ı bozukluğu (ayrılık kayg ısı) 14 9 K Majör depresyon + tik bozuklu ğu 15 6 E Kayg ı bozukluğu (özgül fobi) 16 9 K Kayg ı bozukluğu (BTA) DEHB: Dikkat eksikli ği hiperaktivite bozuklu ğu, BTA: Ba şka türlü adlandırılamayan TARTIŞMA Çal ışmada s ın ırl ı say ıdaki AA'l ı çocuklar ın tamam ında psikiyatrik bir bozuklu ğun bulundu ğu görülmü ştür. Olgular ın çoğunlunda içe dönük, çekingen ki şilik özellikleri saptanm ış, yarısında ise aile içi olumsuz tutumlar ın varl ığı ortaya konmu ştur. Stresli ya şam olaylar ının varlığı ise sadece iki olguda belirlenmi ştir. Çocuk ve ergenlerde AA'ya e şlik eden psikopatoloji konusunda az say ıda çal ışma yap ılm ıştır. Bu çal ışmalardan birinde 12 hastadan yedisinde (% 58.33) kayg ı bozuklukları saptanm ıştı r (16) Ayrıca bir hastada distimi, bir hastada ise daha önce geçirilmi ş depresyon saptam ışlard ır. Liakopoulou ve ark.'n ın yapt ığı çal ışmada ise, AA'l ı çocuklar kontrol grubuna göre daha fazla genel psikiyatrik belirti göstermi ştir. Psikiyatrik görü şmelerde orta dereceli kayg ı ve depresyon belirtileri saptanm ıştır. Çocuk depresyon ölçe ği ile saptanan depresyon belirtileri aç ıs ından karşıla şt ırmada kontrol grubu ile anlaml ı fark bulunmam ıştır ( 15 ). Çal ışmam ızda en s ık saptanan bozukluklar kayg ı bozukluklar ı ve major dep- resyondur. Ula ştığım ız bu bulgu çocuk ve eri ş- kinlerle yap ılan diğer çal ışmalardaki bulgular ı desteklemektedir (6,15,16) Liakopoulou ve ark. yapt ıklar ı kontrollü çal ışmada saç kayb ı öncesinde olumsuz ya şam olaylarının kontrol grubuna göre anlaml ı olarak yüksek oranda olmad ığın ı saptam ışlard ır. Ancak, olumsuz yaşam olaylar ı varlığı ve özellikle olumlu yaşam olayları yokluğunun etkili olabilece ğini belirtmi şlerdir. Perini ve ark.'n ın eri ş- kinlerde yaptığı çal ışmada ise, olumsuz ya şam olaylarının AA'n ın ortaya ç ıkışında etkili olduğu belirtilmi ştir ( 13). Bu çal ışmada stresli ya şam olayları ile akut saç kayb ı aras ındaki ili şkinin zay ıf olduğu; ki şilik özelliklerinin, aile tutumlar ın ın, stresli ya şam olaylarinin birlikte olu şturduğu bir zeminin saç kayb ında etkili olabilece ği dü şünülmü ştür. Çal ışmaya al ınan tüm olgularda psikiyatrik bir tan ı bulunmas ı dikkat çekmi ştir. Bunun nedeninin olguların çocuk psikiyatrisi polikliniğinden seçilmesi oldu ğu dü şünülmüştür. Genel toplumda ya da dermatoloji kliniklerinde yap ıland ırılmış görü şmeler yap ılarak çal ışmalar yap ıldığında, psikiyatrik bozukluklar ın oran ı konusunda daha net bir bulgu ortaya ç ıkacakt ır. Ancak, çalışma AA'h çocuklarda psikopatolojinin yaygınlığın ı göstermesi aç ıs ında uyar ıc ıdır. Psikiyatrik tedavi ile saç kayb ında düzelmenin olacağını bildiren raporlar (9,10) göz önüne al ındığında bu olgular ın psikiyatrik tedavi almas ın ın önemi ortaya ç ıkmaktadır. Psikiyatrik tan ıların standardize yap ılandırılmış görü şme formlar ı ile konmam ış olmas ı çal ışmanın k ıs ıtl ıl ıkları aras ında say ılabilir. Çal ışman ın geriye dönük deseninden dolay ı saptanan major depresyon ve kayg ı bozuklukların ın saç kayb ına ikincil olarak m ı geli ştiği, yoksa var olan psikopatolojinin mi alopesiye yol açtığı belirleneme- 75

5 mektedir. Psikiyatrik belirtilerin ba şlang ıcı ile saç kayb ının e ş zamanl ı olup olmadığı da ortaya konamamaktad ır. Aile içi tutumlar ın ve çocukların ki şilik özelliklerinin net etkisi belirlenememektedir, ancak ön bulgular bu etmenlerin etkili olabileceğini düşündürmektedir. Bu nedenle daha fazla olgu say ıs ı ile kontrollü çal ışmalar yap ılmas ı uygun olacakt ır. SONUÇ Çal ışman ın sonuçlar ı AA'l ı çocuklarda psikiyatrik bozukluklar ın yayg ın olabilece ğini düşündürmektedir. Aile içi olumsuz tutumlar, ailedeki psikososyal etmenler ve çocuklar ın ki şilik özellikleri de psikopatolojinin ortaya ç ıkışında rol oynuyor olabilir. AA'l ı çocuklar ın hastal ıkla ili şkili sorunlu yönelim ve davran ış özelliklerinin ele al ınmas ı için psikiyatrik destek önemli görülmektedir. Bu nedenle AA'l ı çocuk ve ergenlerin çocuk psikiyatrisi konsultasyon liyezon polikliniklerinde rutin olarak de ğerlendirilmesinin uygun olduğu dü şünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Stroud JD: Hair loss in children. Pediatr Clin North Am 30: , Colon EA, Popkin MK, Calliers AL, et al: Lifetime prevalence of psychiatric disorders in patients with alopecia areata. Compr Psychiatry 32: , Koo JY, Shellow WV, Hallman CP, et al: Alopecia areata and increased prevalence of psychiatric disorders. Int J Dermatol 33: , Fenske NA, Johnson SA: Major causes of alopecia with suggestions for history taking, workup, and therapy. Postgrad Med 60:79-85, Darmstad GL, Sidbury R: The skin; disorders of hair, In: Nelson Textbook of Pediatrics, 17th ed., p , Eds: Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB. 2006, Philadelphia. 6. Ruiz-Doblado S, Carrizosa A, Garcia-Hernândez MJ: Alopecia areata: psychiatric comorbidity and adjustment to illness. Int J Dermatol 42: , Garcia-Hernandez MJ, Ruiz-Diablo S, Rodriguez-Pichardo A, et al: Alopecia Areata, Stress And Psychiatric Disorders: A Review, J Dermatol 26: , Haustein UF, Seikowski K. Psychosomatic dermatology. Dermatol Monatsschr 176: , Perini G, Zara M, Cipriani R, et al: Imipramine in alopecia areata. A double-blind, placebo-controlled study. Psychother Psychosom 61: , Cipriani R, Perini GI, Rampinelli S: Paroxetine in alopecia areata. Int J Dermatol 40: , Gautam M: Alopecia due to psychotropic medications. Ann Pharmacother 33: , Kubota T, Ishikura T, Jibiki I: Alopecia areata associated with haloperidol. Jpn J Psychiatry Neurol 48: , Perini GI, Veller Fornasa C, Cipriani R, et al: Life events and alopecia areata. Psychother Psychosom. 41:48-52, Brajac I, Tkalcic M, Dragojevic DM, et al: Roles of stress, stress perception and trait-anxiety in the onset and course of alopecia areata. J Dermatol 30: , Liakopoulou M, Alifıeraki T, Katideniou A, et al: Children with alopecia areata: Psychiatric symptomatology and life events.j Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1997; 36: Reeve EA, Savage TA, Bernstein GA: Psychiatric diagnoses in children with alopecia areata. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 35: , American Psychiatric Association (APA). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM -IV). Washington DC, American Psychiatric Association,