TESLİME BAĞLI TAŞINIR REHNİ. Hazırlayan: Av. Sinan Demircioğlu. İstanbul, 2018 İÇİNDEKİLER

Transkript

1 TESLİME BAĞLI TAŞINIR REHNİ Hazırlayan: Av. Sinan Demircioğlu İstanbul, 2018 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR... 2 GİRİŞ... 3 I- TAŞINIR REHİNİ:... 4 A. TAŞINIR MÜLKİYETİNİN KONUSU:... 4 II- TESLİME BAĞLI TAŞINIR REHİNİ:... 5 A- GENEL OLARAK TAŞINIR REHNİ KAPSAM VE ÖZELLİKLERİ (TMK ):... 5 B- KURULMASI VE AYRIK DURUMLAR (TMK ): Art Rehin (TMK 941): Alt Rehin (TMK 942):... 9 C- SONA ERMESİ (TMK 943)... 9 D- REHİNLİ MALIN GERİ VERİLMESİ (TMK 944) E- REHİNLİ ALACAKLININ SORUMLULUĞU (TMK 945) F- REHİNLİ ALACAKLININ HAKKI: (TMK 946) Tahsil Hakkı: Fer i Haklar: G- REHİN KAPSAMI (TMK 947) H- REHİN HAKLARININ SIRASI (TMK 948) KAYNAKÇA... HATA! YER İŞARETİ TANIMLI DEĞİL. 1

2 KISALTMALAR a.g.e : Adı geçen eser a.g.y. : Adı geçen yazı B. : Basım b. : Bent bkz. : bakınız C : Cilt c. : cümle dn. : dip not E. : Esas Numarası E.T. : Erişim tarihi f. : Fıkra İİK : İcra ve İflas Kanunu K. : Karar Numarası md. : madde No. : Numara p. : paragraf S. : Sayı s. : sayfa T. : Tarih T.C. : Türkiye Cumhuriyeti TBK : Türk Borçlar Kanunu TMK : Türk Medeni Kanunu TTK : Türk Ticaret Kanunu vb. : ve bunun gibi vd. : ve devamı y. : yıl 2

3 GİRİŞ Türk Medeni Kanunu nun 939 ile 949. Maddeleri ile Üçüncü Bölümü, birinci ayrım altında düzenlenen Teslime Bağlı Taşınır Rehni bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Kural olarak taşınır rehni teslime bağlı olarak kurulabilmektedir. Teslime bağlı olmaksızın kurulan tüm taşınır rehin türleri istisnai olarak kanunla düzenlenmiştir. Taşınmaz rehninde sicil ile sağlanan kamuya açıklık prensibi böylelikle taşınır rehninde zilyetliğin devri ile sağlanmıştır. Teslime bağlı olmaksızın taşınırların rehninde ise kanuni düzenleme ile bir sicil şartı mutlaka getirilmiş olduğu görülmekte ve böylece taşınır rehninin en önemli prensibi olan kamuya açıklık prensibi gerçekleştirilmiş olmaktadır. Gerek teslim gerekse bir sicil şartı ile rehnin alenileştirilmesinin sağlanmış olmasının amacı alacaklıyı ve borçlunun diğer alacaklılarını korumaktır. Böylelikle borçlunun mali durumu hakkında üçüncü kişilerin yanılmasının önüne geçilmiş hem de alacaklının rehin konusu malı koruyabilmesi sağlanmıştır. Temel olarak taşınır rehninin borçlandırıcı işlemi alacağını teminat altına almak isteyen alacaklı ile borçlu veya üçüncü bir kişinin anlaşmasıdır. Kanun bu anlaşmayı bir şekle tabi tutmamıştır. Tasarruf işlemi ise zilyetliğin bu sözleşmeye göre alacaklıya devridir. Bu devir yani zilyetliğin alacaklıya geçirilmesi ile birlikte rehin hakkı kurulmuş olur. Rehin hakkı alacağa bağlı feri bir haktır ve taşınırın mülkiyeti halen maliktedir. Bu sebeple malik rehin hakkından sonra da art rehin tesis edebileceği gibi taşınırını bir başka kişiye de devredebilir. Zilyetlik alacaklı da olduğundan alacaklı ise zilyetliği devam ettiği müddetçe taşınırı korumak ve bakımlarını yapmakla ve borç ödendiğinde de taşınırı hak sahibine iade etmekle yükümlüdür. Zilyetliği devam ettiği müddetçe zilyetlikten doğan haklarını da kullanabilir. Eğer borcu ödenmez ise rehin hakkı çerçevesinde taşınırın satılarak paraya çevrilmesi yolu ile alacağının tahsilini isteyebilir. Bu çalışma Türk Medeni Kanunu nun düzenleme sıralaması takip edilerek hazırlanmıştır. Bu sıralama çerçevesinde genel olarak taşınır rehninden kısaca bahsedilmiş, teslime bağlı taşınır rehninin kurulması, art ve alt rehin kurulması ve sona ermesi anlatıldıktan sonra sona ermenin sonucu olarak rehinli malın geri verilmesi, alacaklının sorumlulukları, hakları anlatılmış ve son olarak rehin hakkının kapsamı ve rehinlerin sırası açıklanarak sonuçlandırılmıştır. Lex Commisoria yasağı başka bir çalışma konusu olduğundan çalışmaya dahil edilmemiştir. 3

4 I- Taşınır Rehini: A. Taşınır Mülkiyetinin Konusu: Türk Medeni Kanun u Md. 762 de Taşınır mülkiyetinin konusu, nitelikleri itibarıyla taşınabilen maddi şeyler ile edinmeye elverişli olan ve taşınmaz mülkiyetinin kapsamına girmeyen doğal güçlerdir. Şeklinde tanımlamaktadır. Taşınır eşya toprağa devamlı surette bağlanmış olmayan ve cevherine (özüne) zarar verilmeden nitelikleri itibari ile kendi gücüyle veya başka bir güçle bir yerden başka bir yere taşınması mümkün olan eşyadır. 1 Kanun hukuki hakimiyet altına alınabilen (edinmeye elverişli olan) doğal güçleri de taşınır eşya olarak tanımlamıştır. Ancak bu doğal güçlerin gayrimenkul kapsamına girmeyen türde olması gerekmektedir. Doğal güçlerin gayrimenkul mülkiyetine dahil olacağı yönünde görüşler de mevcuttur. Mesela su gücü gibi gayrimenkulden doğan enerjinin gayrimenkul mülkiyeti kapsamında olması gibi. 2 Ancak daha yaygın kabul gören görüşe göre; doğal güçlerin gayrimenkul mülkiyetine dahil olması ancak gayrimenkulde enerji üretimine elverişli şeylerin sağlayacağı güçten faydalanma hakkının, bağımsız ve devamlı bir hak olarak tapu sicilinin bağımsız bir sayfasına tescil edilmiş olmasına bağlıdır. Kısacası doğal güçlerin menkul sayılabilmesi Türk Medeni Kanunu nun Taşınmaza ilişkin maddelerine göre tapuda bağımsız bir ayni hakka konu teşkil etmemiş bulunmasına bağlıdır. Elektrik enerjisi, nükleer ve hidrojen enerjileri hakimiyet altına alındıkları ölçüde menkul olarak kabul edilecektir. Hakimiyet altına alınamayan doğal güçler rüzgarlar, şimşekler, kasırgalar, fırtınalar menkul olarak kabul edilemez. 3 Ayrıca tapusuz taşınmazlar, satış ve devir bakımından taşınır mal hükmündedir. 4 Her ne kadar kanuni düzenleme olmasa da Yargıtay ın yerleşik uygulaması tapusuz taşınmazların devri ve 1 SEROZAN, Rona; Taşınır Eşya Hukuku, İstanbul, 2002 shf OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY- ÖZDEMİR, EŞYA HUKUKU, Filiz Kitabevi, İstanbul 2006, s. 568, 6 nolu dipnota atfen; WIELAND, art 713. N. 4. HAAB, Einletung. N. 44, HONSEL/VOGT/GEISER, art. 713 N. 8 SAYMEN/ELBİR, a.g.e. shf 427; TEKİNAY, a.g.e. shf 461. Bu sonuca yazarlar tabii kuvvetlerden faydalanma hakkı, müstakil ve daimi bir hak olarak tapu sicilinin bağımsız bir sayfasına tescil edilmişse taşınmaz mülkiyetine dahil olacağını kabul etmektedirler. 3 TEKİNAY, Selahattin Sulhi; Menkul Mülkiyeti ve Sınırlı Ayni Haklar, Filiz Kitabevi, İstanbul, T.C.YARGITAY 8. HUKUK DAİRESİ E. 2006/7967 K. 2007/692 T , ( E.T: ) Tapusuz taşınmazlar, satış ve devir bakımından taşınır mal hükmündedir. Taşınır mallar, ancak zilyetliğin alacaklıya devri suretiyle rehnedilir. Borcun ödenmemesi halinde, taşınırın mülkiyetinin alacaklıya 4

5 üzerinde rehin kurulması hususunda menkul olarak değerlendirilmesi gerektiği yönündedir. Bu sebeple tapusuz taşınmazlar da taşınır mülkiyetinin konusu içerisinde değerlendirilmelidir. II- Teslime Bağlı Taşınır Rehini: A- Genel Olarak Taşınır Rehni Kapsam ve Özellikleri (TMK ): Taşınır Rehni, bir alacağın teminatı olması için bir taşınırın alacaklıya teminat olarak verilmesi ve alacaklının da alacağını alamadığında bu menkulü satıp paraya çevirerek alacağına kavuşma imkanını sağlama hakkıdır. Rehin hakkı sahibinin menkul mal üzerinde başkaca bir tasarrufta bulunma yetkisi yoktur. Aksine bir anlaşma yapılmamış ise kullanma ve yararlanma hakkı da yoktur. 5 Rehnedilebilecek taşınırın paraya çevrilebilir olması yani mali bir değerinin olması gerekmektedir. Manevi değeri olan eşya üzerinden rehin kurulamaz. Kural olarak taşınırlar teslim ile rehin edilebilir. Teslim, rehinin kurulması için kurucu unsurdur. Bu hususta TMK 939. Madde Kanunda öngörülen ayrık durumlar dışında taşınırlar, ancak zilyetliğin alacaklıya devri suretiyle rehnedilebilir. Hükmü çerçevesinde kanunda açıkça istisnası düzenlenmedikçe menkullerin rehni teslim ile gerçekleştirilebilecektir. Taşınmaz rehininden farklı olarak rehnedende tasarruf etme yetkisi olmasa bile, rehin konusu taşınıra iyiniyetle zilyet olan kimse, zilyetlik hükümlerine göre edinimi korunduğu ölçüde rehin hakkı kazanır. Yani rehin veren gerçek malik olmasa veya tasarrufta bulunma yetkisi olmasa dahi iyi niyetle bir taşınıra zilyet olan kimsenin rehin hakkı korunmaktadır. 6 Rehin hakkının bir alacağın teminatı olması sebebi ile borcun ödenmesi durumunda rehin alan rehin aldığı menkulü iade etmekle yükümlüdür. Şayet alacağını tahsil edememiş ise rehnin geçmesini öngören sözleşme hükümleri geçersizdir. Alacaklı, borçluya ait olup onun rızasıyla zilyedi bulunduğu taşınırı, borç ödeninceye kadar hapsedebilir, borçluya onları vermekten kaçınabilir. Olayda, davacı dava dilekçesi ile mülkiyet iddiasında da bulunmuş ise de taşınır mallarda rehin zilyetliğin teslimi ile kurulur. Borcun ödenmemesi durumunda, alacaklının hapis hakkı olmakla birlikte mülkiyetin geçişine ilişkin anlaşma hükümsüzdür. 5 TEKİNAY, s Türk Medeni Kanunu, Md. 939/II 5

6 paraya çevrilmesi yolu ile icra takibine girişerek rehnedilen menkulün satılarak paraya çevrilmesi hakkını kullanabilir. 7 B- Kurulması ve Ayrık Durumlar (TMK ): Taşınır rehni temel kural ve kanuni zorunluluk olarak ancak teslim ile kurulur. İstisnaları ancak kanunla düzenlenmiştir. TMK 940. Madde ise bu husustaki ayrık durumları açıklamıştır. Yetkili makamlar tarafından izin verilen kuruluşlar ile kooperatiflerin alacaklarının güvence altına alınması için, zilyetlik devredilmeden de, icra dairesinde tutulacak özel sicile yazılmak suretiyle hayvanlar üzerinde rehin kurulabilir. Bu amaçla tutulacak sicil tüzükle belirlenir. Gerçek veya tüzel kişilerin alacaklarının güvence altına alınması için, kanun gereğince bir sicile tescili zorunlu olan taşınır mallar üzerinde, zilyetlik devredilmeden de, taşınır malın kayıtlı bulunduğu sicile yazılmak suretiyle rehin kurulabilir. Rehnin kurulmasına ilişkin diğer hususlar tüzükle belirlenir. Buna göre kanuni düzenlemesi bulunan hayvanlar 8, karayolu nakil araçları, deniz araçları, uçaklar gibi menkuller teslime bağlı olmaksızın rehin hakkına konu olabilirler. Bunların dışında tarihinde yürürlüğe giren 6750 sayılı Ticari İşlemlerde Rehin Kanunu kapsamında sicile 9 tescil şartı ile teslim şartı olmadan taşınır rehni kurulması da mümkündür TMK, Md. 946/I 8 TMK 940 maddesinin 1. Fıkrasına göre kurulacak hayvan rehni dört ayaklı, ehil veya çiftlik hayvanı üzerinde kurulabilir. Örnek olarak öküz, keçi, eşek, koyun, inek gibi. İsviçre Medeni Kanunu 885. Maddesi bizim kanunumuzdan farklı olarak çiftlik ve sürü hayvanları ifadesine yer vermektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY- ÖZDEMİR, EŞYA HUKUKU, Filiz Kitabevi, İstanbul 2006, s TARES (Taşınır Rehin Sicili) uzantılı internet adresi üzerinden elektronik imzalı sözleşme ile veya noterde düzenlenecek ıslak imzalı sözleşme ile sisteme yükleme şeklinde sicil kaydı oluşturulmaktadır. 10 Ticari İşlemlerde Rehin Kanunu nun 5. Maddesine göre Üzerinde rehin hakkı kurulabilecek taşınır varlıklar; Alacaklar, yıllık ürün veren ağaçlar, Fikri ve sınai mülkiyete konu haklar, Hammadde, Hayvan, Her türlü kazanç ve iratlar, Başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar, Kira gelirleri, Kiracılık hakkı, Makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş makinalar, elektronik haberleşme cihazları dâhil her türlü elektronik cihaz gibi menkul işletme tesisatı, Sarf malzemesi, Stoklar, Tarımsal ürün, Ticaret unvanı ve/veya işletme adı, Ticari işletme veya esnaf işletmesi, Ticari plaka ve ticari hat, Ticari proje, Vagon, Bu fıkrada sayılanlardan üçüncü kişiler zilyetliğindeki taşınır varlık, hak ve paylı mülkiyet haklarıdır. 6

7 Teslime bağlı taşınır rehninde zilyetliğin devri; TMK 977 kapsamında mal üzerinde hakimiyeti sağlayan araçların teslimi suretiyle de olabilir. 11 TMK madde eşya üzerindeki egemenliği sağlayan araçların teslimini, eşyanın teslimine eş değerde tutmuştur. Teslime bağlı taşınır rehninin kurulması için zilyetliğin mutlaka doğrudan rehinli alacaklıya devri gerekli değildir. Tarafların anlaşması ile zilyetliğin güvenilir bir üçüncü kişiye devri şeklinde de teslime bağlı taşınır rehni kurulabilir. Burada önemli olan borçlunun zilyetlikten uzak durmasıdır Maddenin son fıkrası da bunu; Taşınır, fiilen yalnız rehnedenin hakimiyetinde kaldığı sürece rehin hakkı doğmaz. şeklinde açıklamaktadır. Bu taşınır rehininin en önemli prensibi olan aleniyet yani kamuya açıklık prensibinin bir gereğidir. 12 Zilyetliğin devri öncesinde alacaklı ile borçlu arasında bir rehin anlaşması yapılmış olduğu varsayılır. Buna doktrinde ayni sözleşme denmektedir. 13 Bu sözleşme için kanununun belirlediği herhangi bir şekil şartı mevcut değildir. Ancak bunun en azından yazılı olarak yapılması gerekeceği ispat açısından önemlidir. Taraflar sözleşme ile bir alacağı teminat altına almak maksadı ile taşınır bir eşya üzerinde rehin hakkı tesis edilmesini kararlaştırabilirler. Bu sözleşme yapılmak ile borçlandırıcı işlem gerçekleşmiştir. Sözleşmeye rağmen menkulün zilyetliği alacaklıya teslim edilmemiş ise alacaklı mahkemeye müracaat ve buradan alacağı karar ile İİK 24. Madde kapsamında rehin edilen menkulün zilyetliğinin kendisine verilmesini isteyebilir. 14 Bu halde İcra yolu ile menkulün zilyetliği kendisine geçtiği anda ancak rehin hakkı doğmuş olacaktır OĞUZMAN,/SELİÇİ/OKTAY- ÖZDEMİR, s Yargıtay 19. HD. 1996/ E., 1996/764 K., ( E.T.: ) Az önce açıklandığı gibi, teslim şartlı rehnin doğması için kaide olarak merhunun ( rehnedilenin ) bir tasarruf muamelesi ile rehin alana teslimi gerekmektedir. Fakat, teslim olayı maddi manada eşyanın tesliminden başka şekillerde de geçirilebilmekte ve bu hallerde rehin alan rehni fiilen teslim almadığı halde yine rehin zilyedi olabilmektedir. Önemli olan rehin verenin rehinden uzak bulundurulmasıdır. O halde, merhun ( rehin ), mürtehinde ( rehin alanda ) veya onun adına rehin zilyetliğini kullanan üçüncü bir şahısta bulunabilir. Işte rehin hakkının, rehin teslim edilmeden doğması bir istisna oluşturmakta ve hukuken rehin hakkının tesisi için yeterli bulunmaktadır. Aynı görüşte ( Bakınız, Dr. E.C. Türk Menkul Rehni, 1967 sh. 90 ve devamı - Dr. - B.D. Rehin Hukuku Dersleri sh. 78 ve devam ). 13 OĞUZMAN, SELİÇİ, OKTAY- ÖZDEMİR, s İİK 24. Madde: (Değişik: / m.14) Bir taşınırın teslimine dair olan ilâm icra dairesine verilince icra müdürü bir icra emri tebliği suretiyle borçluya yedi gün içinde o şeyin teslimini emreder. 15 ESKİOCAK, Ali Teslime Bağlı Taşınır Rehninde Alacaklının Hukuki Durumu Vedat Kitapçılık İstanbul,

8 Menkul rehninin sıkı teslim koşuluna bağlanmış olması kamuya açıklık prensibinin bir gereğidir. Bu hem alacaklıyı hem de borçlunun diğer alacaklılarının korunmasına hizmet etmektedir maddenin ikinci cümlesi ise bir taşınırın üzerinde tasarrufta bulunma yetkisi olmasa bile o taşınıra iyi niyetle zilyet olan kimse zilyetlik hükümlerine göre edinimi korunduğu ölçüde rehin hakkını kazanacağı belirtmektedir. Üçüncü kişilerin ise önceki zilyetlikten doğan hakları saklıdır. Bu hüküm TMK 988. Maddede düzenlenen Emin sıfatıyla zilyetten edimin korunmasına ilişkin düzenlemesini teyit etmektedir Art Rehin (TMK 941): Rehnedilen taşınırın maliki, onun üzerinde bir art rehin kurabilir. Bunun için, alacağı ödenince rehnedilen taşınırın sonraki alacaklıya teslim edilmesinin rehinli alacaklıya yazılı olarak bildirilmesi gerekir. Rehin konusu taşınır üzerinde kurulacak bu art rehin yine ayni sözleşme ile yapılabilecektir. TMK 941 e göre zilyetliğin havalesi için rehin veren tarafından rehinli alacaklıya yapılacak bildirim ihbarname yazılı şekle tabidir. Bu ihbarnamenin rehinli alacaklıya ulaşması ile art rehin kurulmuş olur. Rehin sırası bu tarihe göre belirlenir. Rehnedilecek taşınırın rehin alanda değil de kiracıda veya intifa hakkı sahibinde bulunması halinde de bu ihbarın kiracıya veya intifa hakkı sahibine gönderilmesi gerekmektedir. 18 Dolaylı zilyet durumuna gelen art rehin sahibi alacaklı ilk rehin hakkı sahibinin rehin hakkı sona erdiğinde malın kendisine teslimini isteyebilir. Mal ilk rehinli alacaklı tarafından paraya çevrilmiş ise paraya çevrildikten sonra kalan bakiye art rehinli alacaklıya tahsis edilir HATEMİ/SEROZAN/ARPACI, Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul TMK madde 988; Bir Taşınırın emin sıfatı ile zilyedinden o şey üzerinde iyiniyetle mülkiyet veya sınırlı ayni hak edinen kimsenin edinimi, zilyedin bu tür tasarruflarda bulunma yetkisi olmasa bile korunur. TEKİNAY, Selahattin Sulhi; Menkul Mülkiyeti ve Sınırlı Ayni Haklar Filiz Kitabevi, İstanbul 1994; shf 136; Eski Medeni Kanunun 901. Maddesini teyit ettiğini belirtmektedir. 18 HATEMİ/SEROZAN/ARPACI, Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul İİK m. 146 : (Değişik: ) Takip talebi üzerine, icra dairesi keyfiyeti merhun üzerinde sonra gelen rehin hakkı sahibine bir ihbarname ile bildirir ve borçlu ile rehin maliki üçüncü şahsa aşağıdaki kayıtlara uygun olmak üzere birer ödeme emri gönderir. 8

9 2- Alt Rehin (TMK 942): Alacaklı, rehinli taşınırı ancak rehnedenin rızasıyla bir başkasına rehnedebilir. Rehin hakkı sahibi olan alacaklı, mal üzerinden kural olarak tasarruf edemeyeceğinden malı başkasına rehnedemez. Fakat rehin verenin rızası varsa bu yasak kalkar. 20 TMK 942/II de belirtildiği şekilde borçlunun rızası ile üçüncü kişiye rehin verdiği durumda üçüncü kişinin rehin hakkı öncelik kazanır. Üçüncü kişi bu rehni paraya çevirerek alacağını aldığı ölçüde rehinli alacaklının borçludan olan alacağı da sona erer. 21 Rehinli alacaklının tasarruf yetkisizliği sadece rehin hakkı ile de sınırlı değildir. Rehinli alacaklı rehnedilen taşınmazı devredemez, üzerinde intifa hakkı kuramaz. Bu yasağa aykırı davranarak rehin verenin zarara uğramasına sebebiyet verir ise tazminatla yükümlü olur. (TMK 945/II) Doktrinde burada kusursuz sorumluluğun olduğu kabul edilmektedir. 22 C- Sona Ermesi (TMK 943) Taşınır rehni, alacaklının zilyet olmaktan çıkması ve onu zilyet olan üçüncü kişiden geri alamaz hale gelmesiyle son bulur. Taşınır alacaklının rızasıyla fiilen yalnız rehnedenin hakimiyeti altında bulunduğu sürece rehin hükümleri askıda kalır. Dikkat edilir ise rehnin sona ermesi için alacaklının zilyetliği kaybetmesi yetmemekte ayrıca kaybettiği ve üçüncü bir kişiye geçen zilyetliği geri alamaz hale gelmesi ile rehin hakkı son bulmaktadır. Örneğin alacaklı rehinli taşınırı bir üçüncü kişiye kiralar ve kiracı da bu taşınırı bir başka üçüncü kişiye satarak zilyetliği ona devrederse artık rehin hakkı sona ermiş olur. 23 Rehinli alacaklının rehin hakkından tek taraflı beyanla vazgeçmesi de mümkündür. Vazgeçme ile de rehin hakkı sona erecektir. Rehinli malın yok olması halinde rehin hakkı da sona ermiş 20 TEKİNAY, Selahattin Sulhi; Menkul Mülkiyeti ve Sınırlı Ayni Haklar Filiz Kitabevi, İstanbul OĞUZMAN, SELİÇİ, OKTAY- ÖZDEMİR, s OĞUZMAN, SELİÇİ, OKTAY- ÖZDEMİR, shf nolu dipnota atfen; HONSELL/VOGT/GEISER, art. 891, N. 13; LEEMANN, art, 890 N; CANSEL, Menkul Rehni; GÜRSOY/EREN/CANSEL a.g.e. s.1108; AYAN, a.g.e c. III s TEKİNAY, s

10 olacaktır. Bozucu şarta bağlı veya süreye bağlı rehin hakkı 24 da bozucu şartın gerçekleşmesi veya sürenin dolması ile rehin hakkını sona erdirecektir. 25 Alacağın sona ermesi ile de rehin hakkı doğal olarak alacağa bağlı feri bir hak olması dolayısı ile sona erer. Alacağın sona erme halleri Türk Borçlar Kanunu 131. ve devamı maddeler ile düzenlenmiştir. Buna göre göre asıl borç ifa ya da diğer sebeple sona erdiği takdirde rehin hakkı da sona ermiş olacağını hüküm altına almıştır. İfa dışındaki sona erme sebepleri ise; ibra (TBK md. 132), tarafların açık iradesi ile yeni borçla borcun yenilenmesi (TBK md. 133), alacaklı ile borçlu sıfatlarının birleşmesi (TBK md. 135) ve ifa imkansızlığı (TBK md. 140) dır. D- Rehinli Malın Geri verilmesi (TMK 944) Alacağın ödenmesi suretiyle veya başka bir sebeple rehin hakkı sona erince alacaklı, rehinli taşınırı hak sahibine geri vermekle yükümlüdür. Alacaklı alacağının tamamını almadıkça rehinli taşınırı veya onun bir kısmını geri vermek zorunda değildir. (TMK 944) Rehin hakkı sona erdikten sonra kanunun lafzı gereği rehinli alacaklı hak sahibine taşınırı iade etmekle yükümlüdür. Hak sahibi kural olarak rehinli malın malikidir. Fakat malikten başkası da hak sahibi olabilir. Özellikle malik 941. Madde kapsamında bir başkası lehine art rehin kurmuş ise rehnin iadesini istemek hakkı malike değil artık art rehin sahibine ait olur. 26 Rehin hakkı sona ermesine rağmen rehinli alacaklı taşınırı hak sahibine iade etmez ise malın iadesi konusunda malik veya art rehin sahibi, hakkı sona eren alacaklıya karşı TMK 683/II 27 hükmüne göre ayni hakka dayalı bir dava olan istihkak davası açabilirler OĞUZMAN, SELİÇİ, OKTAY- ÖZDEMİR, s nolu dipnota atfen LEEMANN, art, 884, N OĞUZMAN, SELİÇİ, OKTAY- ÖZDEMİR, s TEKİNAY, s TMK 683/II: Malik malını haksız olarak elinde bulunduran kimseye karşı istihkak davası açabileceği gibi her türlü haksız el atmanın önlenmesini de dava edebilir. 28 ESKİOCAK, Ali, s. 16 dipnota atfen, WIELAND, s 722 Ayni Haklar (Çeviren: İ.H. KARAFAKIH) İstanbul

11 Alacaklının malik dışında bir kişiye rehinli malı iade etme borcu ancak bu hak sahibinin kendisine bildirilmiş olması halinde doğar. Kendisine bildirilmedi ise kural olarak taşınırı malike iade etmekle iade borcundan kurtulur. Ancak gerçek hak sahibini bildiği halde taşınırı yine de malike iade etmesi halinde zarar gören hak sahiplerine karşı haksız fiil hükümlerine göre sorumlu olacaktır. 29 Alacaklı malı iade etmesi gerekirken iade etmeyip taşınır üzerinde rehin hakkı dışında tasarrufta bulunması halinde ise bu tasarrufu geçersizdir. Zira iade etmesi gerektiği zilyet olduğu taşınırda artık haksız zilyet durumundadır. Buna göre, mal üzerinde tasarrufta bulunan alacaklının tasarrufu, karşı taraf iyi niyetli olsa dahi geçersizdir. Malik haksız zilyedin bu tip tasarruflarına karşı MK m 683/II hükmü uyarınca istihkak davası ile MK vd. hükümlerine göre taşınır davası (TMK 991) açabilir. 31 Eğer rehin hakkı sona ermeden alacaklı rehnedilen taşınırı satmış ise bu durumda haksız zilyet olmadığı için bu iyi niyetle satın alan üçüncü kişinin tasarrufu korunacaktır. (TMK 988) Ancak bu durumda da açıklandığı üzere borçlunun zararını tazminle sorumlu olacaktır. E- Rehinli Alacaklının Sorumluluğu (TMK 945) Alacaklı, rehinli taşınırın kaybolması, yok olması veya değerinin azalması yüzünden meydana gelen zararlardan, bunların kendi kusuru olmaksızın doğduğunu ispat etmedikçe sorumludur. Rehinli taşınırı kendiliğinden başkasına devir veya rehneden alacaklı, bundan doğan bütün zararlardan sorunludur. Alacaklı rehinli taşınırı iyi bir şekilde ve TMK 2. Maddesi kapsamında dürüstlükle muhafaza etmekle yükümlüdür. Taşınırın türü itibari ile gerektiği şekilde muhafaza etmeli, bozulmasına, değerinin düşmesine veya azalmasına engel olmalıdır. Gerekli güvenlik önlemlerini alarak çalınmamasını sağlamalıdır. Rehinli alacaklının saklama ve koruma borcunun kapsamı belirlenirken; TMK 812. maddesindeki intifa konusu taşınırı saklama ve koruması ile ilgili hükümler ile TBK 465. maddesindeki vedia alanın saklama ve koruma borcu hükümleri kıyasen uygulanır. Ayrıca rehinli taşınıra yaptığı koruma masraflarını vedia (saklama) sözleşmesi 29 EKİOCAK, Ali; s TMK md. 989; Taşınırı çalınan, kaybolan yada iradesi dışında başka herhangi bir şekilde elinden çıkan zilyet, o şeyi elinde bulunduran herkese karşı beş yıl içinde taşınır davası açabilir. 31 ESKİOCAK, Ali; s

12 hükümlerine, ( TBK 562 ) rehinli taşınırın bakımı için yaptığı masrafları da vekaletsiz işgörme (TBK 529) hükümlerine dayanarak talep edebilir. 32 F- Rehinli Alacaklının Hakkı: (TMK 946) 1- Tahsil Hakkı: Alacaklı, ödenmeyen alacağının rehnin paraya çevrilmesi yoluyla ödenmesini isteyebilir. Rehin hakkı, alacaklıya asıl alacak ile birlikte sözleşme faizlerinin, takip giderlerinin ve gecikme faizinin güvencesini sağlar. 33 Alacaklı icra dairesine sunacağı İİK 145. Maddeye göre hazırladığı takip talebine İİK 58. Maddede yazılı bilgiler dışında ayrıca rehinli malın ne olduğunu, rehinli mal üçüncü bir şahıs tarafından verilmiş ise onun ve kendisinden sonra gelen rehin hakkı sahiplerinin ismini de bildirir. Bu talep üzerine icra dairesi art rehin hakkı sahibine durumu bir ihbarname ile bildirecektir. Borçlu ile varsa rehin maliki üçüncü şahsa ise ödeme emri gönderir. Ödeme emrinde borcun 15 gün içerisinde ödenmesi aksi takdirde rehinli malın satılacağı bildirilir. Rehin hakkına itiraz edilmemiş ise takip sırasında daha sonra artık tartışma konusu olmaz. Sırf rehin hakkına itiraz olunduğu takdirde, alacaklı, rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takipten vazgeçerek, takibin haciz yolu ile devamını isteyebilir. Borca itiraz edilmesi durumunda takip durur. Alacaklı takibin devamı için altı ay içerisinde itirazın kaldırılması veya bir yıl içerisinde itirazın iptali davası açarak takibin devamını sağlayabilir. İtiraz olmayıp takip kesinleşmiş ise alacaklı ödeme emrinin tebliğinden itibaren altı ay içerisinde taşınırın satışını talep etmek zorundadır. Aksi takdirde takip düşer. 34 Satış açık arttırma usulü ile yapılır. İİK maddelerinde satışın şartları düzenlenmiştir. Alacaklı borçlu ile anlaşarak da icra dairesine başvurmadan rehinli taşınırı satarak alacağını tahsil edebilir. Ancak üçüncü kişilerin taşınır üzerinde hacizleri mevcut ise bu durumda anlaşmış olsalar dahi satışın icra dairesi tarafından yapılması gerekir. Taşınmazlarda olduğu 32 OĞUZMAN, SELİÇİ, OKTAY- ÖZDEMİR, s. 797, 99 nolu dipnota atfen; HOMBERGER/MARTI, fjs, No. 672 s. 7, CANSEL, a.g.e. s YARGITAY; 19. HD. E. 2005/4900, K. 2005/6735, Kaynak E.T: ; Rehin hakkı alacaklıya asıl alacak ile birlikte sözleşme faizi takip gideri ve temerrüt faizini de güvence altına alır. ( EMK m. 860,YMK m.946 ). Rehin veren borçlu iflas ettiğinden rehinli malın muhafazası ve paraya çevrilmesi için gerekli giderler ayrıldıktan sonra ( İİK m.248 ) kalan bedel rehinli alacaklıya ödenmelidir. 34 İİK

13 gibi taşınırlarda da rehinle temin edilmiş bir alacağın borçlusu iflasa tabi şahıslardan olsa dahi alacaklı yalnız rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takip yapabilir. Ancak rehnin tutarı borcu ödemeye yetmez ise o zamana alacaklı iflas veya haciz yolu ile alacağını takip edebilir. Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça cezai şarttan ve munzam zararlardan doğan alacaklar rehinle temin edilmiş sayılmaz (bkz: TBK 122- Aşkın zarar). Taşınmaz rehninde olduğu gibi faiz alacaklarının sadece üç senelik bölümünün teminatlı olduğu hakkındaki hüküm taşınır rehinlerinde uygulanmaz Fer i Haklar: Rehinli alacaklı rehin hakkının devamı müddetince taşınırı zilyetliğinde bulunduracağından rehin konusu şeyin muhafazası ve değerinin korunması amacı ile yaptığı masrafları talep etme hakkına sahiptir. Aksi borçlu ile birlikte kararlaştırmadıkça alacaklı, bu masrafları ödenmedikçe rehinli taşınırı iade etmek zorunda değildir. Ayrıca bu masraflarından dolayı rehinli mal üzerinde hapis hakkı da mevcuttur. 36 Rehinli alacaklının teslime bağlı taşınır rehin hakkı, sınırlı bir ayni hak olmasından dolayı rehin konusu mala karşı olacak saldırılara karşı ayni haktan kaynaklanan tüm hak ve yetkileri aynı malik gibi kullanabilir ve bazı durumlarda kullanması zorunluluktur. Rehinli alacaklı bu ayni hakkına dayanarak malı gasp edenlere karşı malik de dahil olmak üzere istihkak davası açabilir. Malın kendi elinde iken haczedilmesi, gerek kendi borcundan dolayı veya malikin borcundan dolayı haczedilmesi hallerinde İİK 96. Madde hükmüne göre istihkak iddiasında bulunabilir ve malın kendisinin malik olmadığını ileri sürerek malı hacizden kurtarabilir. 37 Rehinli alacaklı zilyetlik hakkından kaynaklı olarak mala karşı gelecek her türlü gasp ve saldırıya karşı TMK 981 e göre kuvvet kullanmak suretiyle defetmek, malın gasp edilmesi halinde TMK 982 ye göre geri alma ve tazminat davaları açmak, mala yapılan saldırılara karşı 35 TEKİNAY; s CANSEL, Erol; Türk Menkul Rehni Hukuku, C. 1 Teslim Şartlı Menkul Rehni, Ankara 1967, s ESKİOCAKİ, Ali; s.160, 386 nolu dipnota atfen; WIELAND, s ; KÖPRÜLÜ/KANETİ, s. 493; SAYMEN/ELBİR, s. 653; CANSEL, Menkul Rehni, s. 151; GÜRSOY/EREN/CANSEL, s ; AYAN, s

14 TMK 983 e göre önlenmesine, sona erdirilmesine ve bunlardan doğan zararın giderilmesine yönelik davalar açmak ve MK m. 989 e göre taşınır davasını açmak hakkına sahiptir. 38 G- Rehin Kapsamı (TMK 947) Rehin, taşınırı eklentileri ile birlikte kapsar. Aksi kararlaştırılmadıkça alacaklı, rehinli taşınırın ürünlerini, bütünleyici parçası olmaktan çıkınca malike vermekle yükümlüdür. Rehin paraya çevirme sırasında bütünleyici parça niteliğindeki doğal ürünleri de kapsar. Eklentilerin rehine dahil edilmemesini taraflar anlaşmak yolu ile sağlayabilirler. TMK 947 bütünleyici parçadan bahsetmemiş olsa da TMK 684. Madde hükmü gereğince rehne dahil edileceğine kuşku yoktur. 39 Bütünleyici parça, yerel adetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan ayrılmasına olanak bulunmayan parçadır. (TMK 684) Ürünler ise, dönemsel olarak elde edilen doğal veya hukuki ürünler ile bir şeyin özgülendiği amaca göre adetler gereği ondan elde edilmesi uygun görülen diğer verimlerdir. Doğal ürünler asıl şeyden ayrılana kadar onun bütünleyici parçasıdır. (TMK 685) Bu hükümler çerçevesinde taşınır rehni, taşınırın kendisini, eklentilerini, bütünleyici parçalarını, paraya çevrilmesi anında henüz aslından ayrılmamış olan doğal ürünlerini kapsamaktadır. Paraya çevirme tarihinden önce aslından ayrılan doğal ürünlerin ise malike iadesi gereklidir. Taraflar taşınırın doğal ürünlerinin rehnin kapsamına gireceğini veya faiz yerine asıldan ayrılan doğal ürünlerin alacaklıya geçeceğini de kararlaştırabilirler buna yararlanmalı rehin denmektedir ESKİOCAK, Ali; s EKİSOCAK, Ali; s OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY- ÖZDEMİR, a.g.e., s

15 H- Rehin Haklarının Sırası (TMK 948) Yukarıda art rehin (TMK 941) bölümünde anlatıldığı üzere bir malik rehnedilen taşınır üzerinde sonradan başkaca rehin hakları kurabilir. Aynı taşınır üzerinde birden çok rehin hakkı bulunduğu takdirde, alacaklılara rehin haklarının sırasına göre ödeme yapılır. Bu sıra kuruluş tarihine göre belirlenir. Rehin paraya çevrilince rehinlerin kuruluş tarihine göre önce birinci rehin alacaklısı hakkını alır, geriye kalan bedel ikinci, üçüncü ve varsa diğer alacaklılara sırası ile ödenir. 41 Rehin hakkının sırası özellikle rehnin paraya çevrilmesi safhasında önem taşır. İleride doğacak bir alacak için rehin hakkı kurulmuş ise doğduğu tarihte değil zilyetliğin alacaklıya geçirildiği yani tasarruf işleminin yapıldığı tarihte rehin hakkı kurulmuş sayılır ve bu tarihe göre sıraya alınır. Taşınır eşya üzerinde herhangi bir rehin hakkı kurulduğundan habersiz olarak emin sıfatı ile zilyetten iyi niyetle rehin hakkı iktisap eden kişinin bu hakkı tarih bakımında sonra kurulmuş olsa da en önce kurulmuş sayılır. 42 Rehin hakkı dışında eşya üzerinde intifa hakkı da kurulmuş ise rehin hakkı sahibinin rehin kurduğu tarih intifa hakkı tarihinden önce ise rehin hakkı önce gelir ve rehin hakkı sahibi eşyanın intifadan ari bir şekilde satılmasını isteyebilir. Aksi durumda yani intifa hakkının kuruluş tarihi rehin hakkından önce ise satış intifa hakkı yüküyle birlikte yapılacaktır. 43 Satıştan elde edilen bedel sıraya göre rehinli alacaklılara ödenir, ancak aynı tarihli birden çok rehinli alacaklı varsa ve satış bedeli hepsinin alacağını karşılamıyor ise satış bedeli alacaklılara garame usulüne göre paylaştırılır. (İİK md. 150/g İİK md. 13) 41 TEKİNAY; a.g.e., s OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY- ÖZDEMİR, a.g.e., s EKİSOCAK, Ali; s 79, 192 nolu dipnota atfen; KÖPRÜLÜ/KANETİ, a.g.e. s