AKTĐF YEŞĐL ALANLARIN COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMĐ PLATFORMUNDA ĐRDELENMESĐ: KONYA SELÇUKLU ÖRNEĞĐ

Transkript

1 Konya İl Koordinasyon Kurulu Kasım 2011 AKTĐF YEŞĐL ALANLARIN COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMĐ PLATFORMUNDA ĐRDELENMESĐ: KONYA SELÇUKLU ÖRNEĞĐ Nurullah OSMANLI 1, Gülşah AKDEMĐR 2 1 Konya Büyükşehir Belediyesi Kent Bilgi Sistemi Merkezi, Selçuklu, Konya, osmanlinurullah@konya.bel.tr 2 Konya Büyükşehir Belediyesi Kent Bilgi Sistemi Merkezi, Selçuklu, Konya, akdemirglsh@konya.bel.tr ÖZET Bu çalışmada standartlar uyarınca kişi başına düşmesi gerekli olan aktif yeşil alan miktarının yerleşim yerinin bütününde değerlendirilmesinin yanlış olduğu ortaya konulmuş, bu konudaki yaklaşımın daha insani olan yürüme mesafesi içinde gerekli olan alan standartlarının sağlaması, mekânsal planlamanın da bu yaklaşıma uygun olarak yapılması gerektiğine değinilmiştir. Bu doğrultuda Coğrafi Bilgi Sisteminin sağladığı kolaylıklar kullanılarak mekânsal analizler ile nüfus ve yeşil alanlar arasında olması gereken ilişki ortaya konulmuş, yeşil alanlarla ilgili literatürde uygulanmış bir modelle mekânsal analiz sonuçları desteklenmiştir. Bu iki yöntemin ortaya çıkardığı sonuçlar ile Selçuklu ilçesi yeşil alan yeterliliğinin durumu çıkarılmış kısa vadede mahalle/komşuluk parkı yapılması gerekli bölgeler haritalandırılmıştır. Anahtar Sözcükler: Yerel Yönetimler, Mekânsal Analiz, Nüfus Ve Demografi, Aktif Yeşil Alanların Yeterliliği, Erişebilirlik. ABSTRACT EVALUATION OF ACTIVE GREEN SPACES WITH GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM PLATFORM: EXAMPLE OF THE KONYA SELÇUKLU DISTRICT In accordance with the standards, the illusive evaluation of the amount of active green spaces per person has been put forth and it has been touched upon that the approach of this false, in regards to the necessary standards for a humane distance to walk, ought to be provided and that spatial planning ought to also be in accordance with this approach. Based on this, along with the easiness the Geographical Information Systems has provided, the required relationship between spatial analysis, population and green areas have been illustrated and the spatial analysis results have supported with a model which has been used earlier in research on green areas. Along with the results produced by both of these methods, the state of sufficiency of the green areas of the Selcuklu region has been produced and the necessary areas in which neigborhood parks need to be erected in a short period of time have been noted

2 18 Keywords: Local Government,Spatial Analyst,Population and Demography, Adequacy of Active Green Spaces,Accessibility 1. GĐRĐŞ VE KAYNAK ARAŞTIRMASI Rant gelişimine bağlı olarak betonlaşan kentlerimizde, yeşil alanların insan yaşamındaki önemi her geçen gün daha fazla artmaktadır. Kent sakinleri, haftanın belirli günlerinde, imkânları ölçüsünde bireysel veya toplu ulaşım araçları ile kent parklarına gidebilmektedir. Genel ihtiyaç ise günlük yaşam karmaşası içinde ikamet ettikleri evlerden çok uzaklaşmadan, yürüme mesafesi içinde günün yorgunluğunu ve stresini atabilecek mekânların var olmasıdır. Kent içinde bu işlevi yerine getiren en önemli plan donatısı mahalle/komşuluk parklarıdır. Literatür Parklar, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, çocuk bahçeleri, piknik, eğlence ve dinlenme alanları, oyun alanları, yaya yollarının bulunduğu kamuya açık içinde yaşanılan kamusal alanları aktif yeşil alan olarak nitelerken, (Ashfield Greenspace Strategy,2009 ve Greenspace Master Plan,2006) tarihinde çıkarılan plan yapımına ait esaslara dair yönetmelik ise aktif yeşil alanı, park, çocuk bahçesi ve oyun alanları olarak tanımlamış, kentsel yeşil alanların miktarını ise kişi başı 10 m 2 "aktif yeşil alan" olarak belirlemiştir. Ülkemizdeki pek çok kentin yasa ile belirtilen yeşil alan miktarını sağlamadığı görülmüştür. Yeşil alan miktarının yasal değerlerin üzerinde olduğu kentlerimizde ise yeşil alanlar dengeli bir dağılım göstermemekte, kent insanın rekreasyon el ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle yeşil alanların kentlerde ulaşılabilirlik mesafesi içerisinde dengeli bir dağılım göstermesi gerekmektedir. Farklı büyüklükteki kamusal yeşil alanların kent insanına sağladığı rekreasyon el aktiviteler ile bu alanların ulaşılabilirliği, yeşil alan gereksinimini karşılamadaki önemli etkenlerdir. Yeşil alanların ulaşılabilir mesafeler içerisinde dengeli dağılımı hem rekreasyon el ihtiyaçları karşılayacak hem de kent ekosistemine önemli katkılar da sağlayacaktır. (Bilgili ve Ark.,2011) Yeşil alan gereksinimini, yalnızca sayısal bir artış olarak değil, mekânsal kalite açısından ve eşitsizliklerin yok edilmesi anlamında da ele almak gerekmektedir. Bu nedenle, en küçük yerleşme biriminden kentsel ölçeğe değin yerleşme kademelenmesi dikkate alınarak yeşil alanlar için yeterli alan ayrılması kaçınılmazdır. (Aksoylu ve Ark,2005) Yeşil alanların nüfusa bağlı olarak kişi başına düşen miktar ile tanımlanması, yeşil faktörünün kent içinde yeterli seviyede yer alması anlamına gelmemektedir. (Emür ve Onsekiz,2007)Türkiye de yerel yönetimler, bir yerleşim bölgesinin bütününde kişi başına yeşil alan miktarı standartlarına göre yeterli miktarda yeşil alanı oluşturma hedefindedir. Plan yapım yönetmeliğine göre kişi başına 10 m2 aktif yeşil alan oluşumu istenmekte ancak aktif yeşil alan tanımı yurtdışı tanımların aksine, çok kısıtlı tutularak park, çocuk bahçesi ve oyun alanları şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım halkın günlük kullanımında olan yeşil alanı tarif etmektedir. Kentin saçaklarında ancak bir vasıta ile gidilebilen alanların yönetmelik tanımlamasının dışında olduğu düşünülmektedir. Bu bildiride halkın günlük erişimine uzak yeşil alanlar dâhil edilerek, kent bütününde kişi başına 10 m 2 standardının sağlandığı tarzında yaklaşımların gerçekleri yansıtmadığı ve ilgili yerleşim yerinde yeşil alanlardan yeterince istifade edildiği anlamına gelmediğini göstermek amaçlanmış, mekân ve insan arasındaki ilişkileri kolaylıkla göstermesi nedeni ile CBS araçları kullanılmıştır.

3 ESKİŞEHİR AFYON ISPARTA ANTALYA ANKARA KARAMAN AKSARAY NİĞDE Çalışma Sahası Konya Selçuklu Đlçesi içinde, 1/1000 ölçekte uygulama imar planı bulunan genel nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu alan çalışma sahası olarak seçilmiştir. Çalışma sahasının alanı hektar, nüfusu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre 470,742 dir. Bu nüfus Selçuklu merkez ilçe nüfusunun %95 ine tekabül etmektedir. Çalışma sahasının halihazır doluluk oranı %56.53 kişi başına düşen alan kişi/ha dır. Lejand ilce 1000plansınır ADI SELÇUKLU KARATAY MERAM KONYA SELÇUKLU KARATAY MERAM Lejand MAHALLESINIRI SELÇUKLU 1000PLANSINIR SELÇUKLU Çalışma Sahası Şekil 1.Konya ve Üç Merkez Đlçesi ile Selçuklu Đlçesi Đçinde Çalışma Sahası 2. METODOLOJĐ Veri Hazırlama Aktif Yeşil Alanların Sayısallaştırılması Bina Objelerine Nüfus Bilgilerinin Tanımlanması Yol Network Nesnesinin Oluşturulması M 2 /KĐŞĐ Analizler Đnterpolasyon Ve Yoğunluk Analizleri Grid Analizi Hizmet Alanı Analizi MODELĐN UYGULANMASI SONUÇLAR VE TARTIŞMA Modelin Uygulanması Đle Elde Edilen Sonuçlar Analizler ile Elde Edilen Sonuçlar MAHALLE PARKI YAPILMASI GEREKLĐ BÖLGELER Şekil 2.Çalışma Metodolojisi

4 20 3. VERĐ HAZIRLAMA Bildiride çalışma sahası içinde yapılan veri çalışmaları Mapinfo Professional 10.5 analiz ve haritalama çalışmaları ise ArcMap 10.0 yazılımları kullanılarak yapılmıştır Ortofoto Görüntüsü Üzerinden Aktif Yeşil Alanların Temini ve Sayısallaştırılması Çalışma sahası içinde öncelikle Konya Büyükşehir Belediyesince 2005 yılında başlatılan Konya Kent Bilgi Sistemi projesi kapsamında yapılan, CBS tabanlı park ve bahçeler modülü ile Selçuklu Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğünce girilen bilgiler KBS veri tabanından temin edilmiştir. Aktif yeşil alanların yönetmelikte belirlenen nitelikte olanları(park, çocuk bahçesi ve oyun alanları), Harita Genel Komutanlığından temin edilen 1/5000 uygulama ölçeğindeki ortofoto ile çakıştırılmıştır. Pasif yeşil alan niteliğinde olan (refuj vb.) alanlar silinmiş, güncel olmayan bazı bilgiler arazide de teyit edilerek ortofoto üzerinden alan kapatma yöntemi ile sayısallaştırılarak mevcut verilere eklenmiştir. Böylelikle çalışma sahası içinde plan yapım yönetmeliği ile tanımlanmış olan tüm alanlar CBS ortamında güncel olarak elde edilmiştir.(şekil 3) µ µ1:100,000 TOKI SĐLLE SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ (KAMPÜS) Afyon- Đstanbul Yolu Hava Alanı Ankara Yolu SELÇUKLU Otogar Beyşehir Yolu Şeker Fabrikası MERAM Kule KARATAY Sanayi Bölgesi Lejand Lejand Alaeddin Tepesi Aktif Yeşil Alanlar Çalışma Sahası Aktif Yeşil Alanlar Çalışma Sahası Şekil 3. Çalışma sahası içinde aktif yeşil alanların dağılımı Çalışma sahası içinde 481 adet aktif yeşil alan bulunmaktadır. Bu aktif yeşil alanlardan 294 üne çocuk bahçesi 183 üne mahalle parkı 4 üne kent parkı ismi verilmiştir.(literatürde tanımlanan yeşil alan kademelenmesi ile ilgisi olmaksızın) aktif yeşil alanların çalışma sahası içinde alanı 2,119,048 m 2 dir. Selçuklu ilçesi merkez nüfusunun %95 inin çalışma

5 21 sahası içinde yaşadığı göz önüne alındığında, çalışma sahası bütününde kişi başına düşen aktif yeşil alan (park, çocuk bahçesi ve oyun alanları) miktarı 4.50 m 2 /kişi dir. Bu miktar ile ilgili değerlendirmeler sonuç ve tartışma bölümünde yapılacaktır Bina Objelerine Nüfus Bilgilerinin Đlişkilendirilmesi Konya Kent Bilgi Sistemi mekânsal veri tabanında, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi veri tabanındaki adres bileşenlerinin kodlaması yer almakta ve CBS tarafında eşlenerek, mekânsal içerik kazandırılmaktadır. Böylelikle adres içinde yaşayan insan sayısını mekânsal veri tabanında karşılığı bulunan bina objelerine tanımlamak mümkün olmaktadır. Bu sayede her bir yeşil alanlardan faydalanan kişi sayısını bulmak mümkün olmakta, mekânda yürüme mesafesi olarak tanımlanmış sınırlar içinde yaşayan insan sayısını elde edilebilmektedir Yol Network Nesnesi Oluşturulması Yürüme mesafesini tanımlamak, bu konuda hizmet alanı analizi yapmak amacı ile Arc Editör yazılımı kullanılarak yol orta çizgileri üzerinde network topolojisi oluşturulmuştur. Şekil 4. Hizmet analizi öncesinde yol network topolojisinin oluşturulması 4. ANALĐZLER 4.1.Interpolosyon ve Yoğunluk Analizleri Sayısal hale getirilen park kapalı alanları Inverse Distance Weighting yöntemi ile analiz edilerek parkların çalışma sahası içindeki dağılımları haritalandırılmıştır. Çalışma sahası içinde her binada yaşayan insan sayısı bilindiğinden Kernel Yoğunluk Analizi ile nüfusun çalışma sahası içindeki yoğunluk dağılım haritası yapılmıştır.(şekil 5) Mekansal Yoğunluklar Arasındaki Farklılıkların Bulunması(Raster SQL) Inverse Distance Weighting ve Kernel Yoğunluk Analizi ile elde edilen raster lar incelenerek nüfusun daha yoğun ancak park dağılımın daha az olduğu bölgeler Raster SQL işlemine tabi tutularak, iki raster da sorgulama amacını sağlayan alanlar birleştirilerek yeni bir raster/harita elde edilmiştir.(şekil 5.) Bu harita ile yeşil alan ihtiyacı olan bölgeler, nüfus varlığına rağmen diğer bölgelere göre park olmayan alanları göstermektedir. Bu alanlar çalışma bölgesi içinde belirli standart değeri esas alarak bulunan alanlar olmayıp, çalışma sahası içindeki tüm parkların nüfusa göre dengesiz dağılımını göstermektedir.

6 22 Şekil 5.Nüfus yoğunluğuna rağmen diğer bölgelere oranla yeterli park bulunmayan bölgeler. 4.2.Grid Analizi Çalışmada 481 parça halinde olan aktif yeşil alanlardan çalışma alanında bulunduğu çevrede en büyük park alanına sahip 77 adeti seçilerek bu parklar komşuluk/mahalle parkı olarak kabul edilmiştir. Bu parkların mahalle parkı olduğu göz önüne alınarak 800 m lik bir etki alanı olacağı ve nüfusa hizmet vereceği (Ersoy,2011) kabul edilmiştir. Grid Analizi için öncelikle çalışma sahası 800 m yarıçapa/etki alanına sahip dairelerle kapatılması esas alınarak 1600 m X 1600 m boyutlarında grid lere bölünmüştür.(şekil 6.) Binalar(Kişiler) Aktif Yeşil Alanlar 1600 m 800 m 1600 m Şekil 6. Şekil 7.

7 23 Bu çalışma ile çalışma sahasını eşit alanlara ayırarak her alan içine isabet eden aktif yeşil alan miktarını ve insan sayısı bulunmuş, bu veriler sınıflanarak çalışma bölgesi içinde grid tabanlı kişi başına düşen yeşil alan miktarı haritasını oluşturulmuştur. (Şekil 7) 4.3.Network Analizi (Hizmet Alanı Analizi) Mahalle parklarını hizmet noktası kabul ederek, bu noktaların etrafında 800 m yol ağı yürüme mesafesi içinde etki alanına sahip şekillerin-poligonların oluşması sağlanmıştır.(şekil 8) Bu şekiller klasik olarak buffer la tarif edilen, parka ait hizmet etki alanını göstermektedir. Analizde oluşan şekillerin bir biri üstüne örtüşmesi engellenmiş, böylelikle her bir parka ait tek bir poligonun oluşması sağlanmıştır. Bu poligonlar içinde kalan irili ufaklı çocuk oyun alanları gibi erişebilirlik standartları açısından yürüme mesafeleri m arasında olan aktif yeşil alanlar ile her binada yaşayan insan sayısı, mekânsal birleştirme işlemi ile toplatılarak poligonlara ait mekânsal tabloya yazdırılmıştır. Böylelikle 800 m yürüme mesafesi içinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı bulunmuş, bölgeler arasındaki farklılıklar sınıflandırma haritaları ile gösterilebilir duruma gelmiştir.(şekil 9) Çalışma sahası içinde komşuluk/mahalle parklarından 800 m reel yürüme mesafesi içinde faydalanmayan binaların olduğu görülmüştür. Bu kapsamda öncelikle çalışma sahasında yürüme mesafesi içinde parklardan faydalanan ve faydalanmayan nüfus bulunmuştur.(şekil 10) Şekil 8. Yeşil alan etrafındaki mevcut yol ağı mesafesine bağlı olarak, parka ait 800 m içindeki hizmet alanı

8 24 SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ (KAMPÜS) µ1: TOKI Otogar Kule Şeker Fabrikası Alaeddin Tepesi Sanayi Bölgesi Lejand 800mİçinde Hizmet Alamayan Binalar Mahalle Parkı Mahalle Parkı 800 m Etki Alanı Çalışma Sahası Mahalle Parkı 800 m Etki Alanı m2/kişi Hava Alanı Kişi Başına Düşen Aktif Yeşil Alan Şekil 9. Mahalle parklarının 800 m etki alanı içinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı sınıflandırma haritası Yeşil Alan Miktarı m 2 Şekil 10. Mahalle Parklarından 800 m Yürüme Mesafesi Đçinde Hizmet Alan/Alamayan Nüfus ve Hizmet Alan Nüfusun Aktif Yeşil Alanlardan Yararlanma Miktarları Ardından yürüme mesafesi içinde yeşil alanlardan faydalanan nüfusun, yeşil alanlardan hangi miktarda faydalandığını bulmak amacı ile, hizmet alanı şekillerini esas alarak kişi başına düşen yeşil alan miktarı 8 guruba ayrılmıştır. Her gurubun ait olduğu hizmet alanları içinde kalan insan sayısı bulunarak, nüfus yoğunluğuna göre kişi başına düşen yeşil

9 25 alan miktarı standardı ile kıyaslanmıştır. Ancak daha çok insan yaşayan yerde daha fazla yeşil alan beklenirken, ters orantılı bir şekilde daha fazla insan olan yerde daha az yeşil alan olduğu tespit edilmiştir.(şekil 9 ve 10) 5. MODEL UYGULAMASI Omer,2003 Web-Based Planning Support System For Public Participation: An Indıvidual s Perspectıve isimli çalışmasında Telaviv deki yeşil alanların planlamasının, bireysel bakış açısı göz önüne alınarak geliştirilebilmesine yönelik bir model açıklamış ve bu modelin teknolojik araçlarla halkın kullanımına sunularak planlamaya halkın katılımının sağlanabileceğini konu etmiştir. Polat ve Lök,2006 Dr.Đtzhak Omer tarafından yeşil alanlar için geliştirilen bu sistemin erişebilirlik açısından değerlendirildiğinde teorik ve teknolojik olarak başarılı bir çalışma olduğu, modelin erişebilirlik temelinde diğer planlama donatıları içinde kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Dr.Đtzhak Omer tarafından geliştirilen modelde temel amaç, erişebilirlik kıstasları dâhilinde her konut için kişi başına düşen yeşil alan miktarını ortaya çıkarmak ve bu değerleri sınıflandırarak haritalanması, 3D Teknolojileri ile bu verilerin internet üzerinden sunulması üzerinedir. Çalışmamızda Dr.Đtzhak Omer tarafından geliştirilen modelin Selçuklu ilçesinde bulunan çalışma sahamız içinde bazı parametrelerinde değişiklik yaparak uygulanması amaçlanmıştır. Böylelikle kişi başına düşen yeşil alan standartlarının yerleşim yeri bütününde tanımlanmasının doğru olmadığı, bu esasların erişebilirlik kıstasları temelinde değerlendirilmesi gerektiği ortaya konulacaktır. (2) Ai/Q L (3) Dr.Đtzhak Omer erişebilirlik hesabına esas aldığı hizmet alanını, aktif yeşil alanları kendi içinde ayırmaksızın, 250 m yürüme mesafesi(k) etrafında klasik daire tanımlama(buffer) ile sağlamıştır. Çalışmamızda ise mahalle parkları esas alınarak bildirinin 4.3 bölümünde Network analizleri ile elde edilen mahalle parkı olarak değerlendirilen parkların (77 adet) etrafında 800 m etki alanını temsil eden amorf poligonlar(hizmet Alanı Şekli) esas alınmıştır. Böylelikle mahalle parkı etrafında kuş uçuşu mesafe yerine daha doğru bir yaklaşım olan reel yürüme mesafesi elde edilmiştir. Burdziej,2010 ve Oh ve Jeong,2007 nin çalışmalarında bu konuya ayrıca değinmişlerdir. Hizmet alanı şekilleri içinde kalan diğer yeşil alanların(çocuk bahçeleri, oyun alanları) alansal değerlerinin toplamı ile içerisindeki her binada yaşayan insan sayısı toplanarak S j ve Q k değerleri CBS platformundan elde edilmiş, buradan (1) formülü ile D j değeri bulunmuştur. Dj her mahalle parkı etrafında 800 m yürüme mesafesi içinde kişi başına düşen yeşil alan miktarını göstermektedir. Dj nin çalışma bölgesinde ortalama bir değer alması için toplanarak n park sayısına (77 olarak alınmıştır) bölündüğü (2) formülü ile Ai k değeri elde edilmiş, çalışma bölgesinin tamamı için k mesafesi (800m) içinde ortalama kişi başına düşen yeşil alan miktarı elde edilmiştir. Son aşamada (3) formülü ile Hizmet Alanı Şekli içinde kalan her binadaki nüfus değeri Q i toplanmış, çalışma sahası bütünündeki nüfusu temsil eden Q L ye bölünmüştür.(yürüme mesafesindeki nüfus toplam nüfusa orantılandı). Her bina için bulunan bu değer, erişebilirlik kıstasları esas olmak üzere ortalama kişi başına düşen (1)

10 26 yeşil alan miktarı Ai ile çarpılarak çalışma sahası içinde bulunan bina için kişi başına düşen aktif yeşil alan değerleri bulunmuştur. Qk hizmet alanı şekilleri içinde kalan mahalle parkına ilave olarak diğer yeşil alanların(çocuk bahçeleri, oyun alanları) alansal değerlerinin toplamının kullanılması modelden ayrı olarak değerlendirilmiş, mahalle parkı olarak nitelenen yeşil alan miktarına çocuk parkları oyun alanları gibi aktif yeşil alanlar ilave edilmiştir. Aksi durumda her bina için bulunan kişi başına düşen yeşil alan miktarı değeri oldukça küçük değerler almaktadır. Bunun nedeni ise Modelde belirlenen her park için 250 m yürüme mesafesi değeri, çalışma bölgesi planlama yaklaşımına uygun olmamasından veya planda bulunan yeşil alanların uygulanmamasından kaynaklanmaktadır. µ 1: Şekil 12. Nüfusun erişebilir sınırlar içinde aktif yeşil alanlardan faydalanma (m2/kişi) dağılımı Lejand Binalar Selçuklu Binalar Modele Göre Ortalama Kişi Başına Düşen Yeşil Alan m İçinde Yeşil Alan Hizmeti Alamayan Binalar Çalışma Sahası Şekil 11. Nüfusun erişebilir sınırlar içinde aktif yeşil alanlardan faydalanma haritası 6. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Çalışma sahası bütününde kişi başına düşen aktif yeşil alan 4.5 m2 dir.(çalışma sahası dışındaki yürüme mesafesi içinde olmayan yeşil alanlar dikkate alınmamıştır.) Mekânsal analizlerle herhangi bir alan standardı esas alınmadan nüfus yoğunluğunun fazla, aktif yeşil alan yoğunluğunun az olduğu bölgeler bulunmuştur. Bu durum çalışma bölgesindeki aktif yeşil alanların homojen bir dağılıma sahip olmadığı, bazı bölgelerde nüfus varlığına göre kişi başına düşen yeşil alan miktarı fazla iken bazı bölgelerde nüfusa oranlandığında diğer alanlara nispeten daha fazla yeşil alan bulunduğu tespit edilmiştir. Grid bazlı alanlar da dahi kişi başına düşen alan miktarının 0-2 m2/kişi a yakın bölgelerin çoğunlukta olduğu teyit edilmiş, grid analizi ile yeşil alan miktarı düşük olduğu tespit edilen

11 27 bölgeler ile yoğunluk analizlerinin Raster SQL işlemi ile elde edilen park yapılması gerekli olan bölgeler büyük bir oranda örtüşmüştür. Kişi başına 10 m 2 (yönetmelik değeri) fazla yeşil alan düşen bölgelerin daha çok şehir saçaklarında, nüfusun düşük yoğunlukta olduğu veya içerisinde kent parkı niteliğinde parklar olan bölgelerde toplandığı görülmüştür. Model çalışmasına da esas alınan hizmet alanı şekli ile elde edilen sınıflandırma haritası, nüfusun 1/9 u yürüme mesafesi içinde aktif yeşil alanlardan faydalanamadığına karşın yürüme mesafesi içinde aktif yeşil alanlardan faydalanan nüfusun ancak 1/6 sı kişi başına 10 m 2 değerinden fazla faydalanmadığı görülmüştür. Model uygulanmasında ise bu bildiri ile amaçlanan hedefe ulaşılmış, erişebilirlik bir şart olarak kullanıldığında kişi başına yeşil alan kullanım miktarının ne denli az olduğu görülmüştür. Çalışma sahası içinde bulunan kişinin ancak sının erişebilir sınırlar içinde 1-1,5 m 2 aktif yeşil alanı kullanabildiği, kişinin ise 1 m 2 den daha az bir yeşil alanı kullanabildiği tespit edilmiş olup, bu değerler mahalle parklarının, faydalanan nüfusa göre oldukça yetersiz miktarda olduğunu göstermiştir. Mekânsal analizler ile bölgesel olarak yetersizlik ortaya konarak sonuçlar çıkarıldığından bölgenin kendi içinde yeşil alanın yeterliliği veya yetersizliği tam tespit edilemezken, model ile çıkan sonuçlarda binaların yeşil alana olan uzaklığı ve bina içinde bulunan nüfusa göre yeşil alandan faydalanma miktarı bulunabilmektedir. Yeşil alanlardan faydalanma miktarı ve nüfusun ne kadarının ne oranda yeşil alanlardan faydalandığı Şekil 10 ve Şekil 12 grafiklerinde görülmektedir. Modelin bu konudaki üstünlüğü açık olmakla birlikte, mekânsal analizler bile bir yerleşim bölgesinin bütününde sadece kişi başına yeşil alan miktarı vermenin o yerleşim yerinde yeşil alanlardan yeterince istifade edildiği anlamına gelmediği anlaşılabilmektedir. Çalışma sahası içindeki yürüme mesafesi içindeki parkların yetersizliğinin üç nedeni olduğu tespit edilmiştir. Bunlardan ilki planlama yaklaşımında yeşil alanların plan bölgesi içinde parçalı yapılmış olması, bu parkların her birisinin işletme maliyeti vb. nedenlerle uygulanabilir olmadığından hayata geçmemesidir.(bin Konutlar bölgesi)uygulayıcıların mülkiyet sorunu dışında şikâyet ettikleri en önemli konu bu durumdur. Planlama çalışmalarında yeşil alanlar komşuluk üniteleri içinde mümkün mertebe bir bölge içinde toplanmalı ve yeterli miktarda alana sahip olmalıdır. Đkinci neden sosyal donatı alanları ile erişebilirlik mesafesi tanımının doğrudan plan yapım yönetmeliğinde olmaması nedeni ile planlama bölgesi içinde herhangi bir alana yeşil alanların toplanmasını sağlamaktadır. (hazine arazileri vb. ) Böylelikle bir bölgede yapı yoğunluğu aşırı değerlere ulaşırken tabiri caiz ise nefes alacak alanların kalmamasına, bu bölgenin erişebilir bir mesafede yakınlığında olmayan başka bir bölgede ise nüfus yoğunluğu oldukça düşük olmasına karşın hazine araziler vb. nedenlerle yeşil alanların toplanmasına neden olmaktadır. Bu durumun önlenmesi için öncelikle yönetmelikte sosyal donatı alanlarının büyüklük, yoğunluk değerleri yanına erişebilirlik sınırları da tanımlanmalıdır. Đmar planı yapılması ve değişiklik esaslarına dair yönetmelikte nüfus yoğunluğunun artırılmasına yönelik plan değişikliklerinde Đmar planındaki bir sosyal ve teknik alt yapı alanının kaldırılabilmesi, ancak bu tesisin hizmet götürdüğü bölge içinde eşdeğer yeni bir alanın ayrılması suretiyle yapılabilir şeklindedir. Hizmet götürülen bölge tanımı mesafe olarak tanımlanarak, istismarlar bir nebze olsun engellenebilir. Üçüncü ve en önemli neden ise uygulamada plan ve uygulama süreçlerinin birbirinden ayrı yürütülmesine bağlı olarak planlamacı özellikle sosyal ve teknik donatı

12 28 alanlarının oluşumunda mülkiyet yapısından etkilenmekte, kimi zaman idareler uygulama yapmayı göz önüne alamadıklarından yeşil alanları hazine veya belediyeye ait alanlarda oluşturulmasını tercih etmektedir. Diğer bir durum ise imar uygulaması veya kamulaştırma yapılamaması nedeni ile yeşil alanların planda bulunmasına karşın uygulamada yıllarca hayata geçirilmemesidir. Bunun engellenmesi için imar plan yapımına esas askı süreci ile imar planı uygulama askı süreci(3194/18) birleştirilmelidir. Đmar planın uygulaması olmadan askıya çıkmamalı, uygulama tapuda tescil edilmeden plan yürürlüğe girmiş sayılmamalı, bu konuda imar kanununda temel değişiklikler yapılmalıdır. Çalışma sahası içinde en azından diğer bölgelerle aynı aktif yeşil alana sahip olması için mahalle alanı içinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 0-1 m 2 /kişi arasında olan Kılıçaslan, Bedir, Fatih, Hoca Cihan, Bin Konutlar, Özlem, Şeker Murat, Mimar Sinan ve civarında bulunan mahallelerde yeşil alan yapılmalıdır. Gerekli yerlerde imar uygulaması gerekli yerlerde plan tadilatları ile yeşil alan yapımına müsait alanlar oluşturulmalıdır. Mülkiyet açısından sorunu bulunmayan, kişi başına yeşil alan miktarının diğer bölgelere nispeten daha fazla olduğu bölgelere yeni yeşil alanlar yapılması yerine sorunlu bölgelerde, ancak plan tadilatı ve kamulaştırma çalışması ile elde edilebilecek bölgelerin yeşil alan yapımına esas hukuki ve mali altlığın oluşturulması stratejik hedef olmalıdır. KAYNAKLAR Aksoylu, S., Çabuk,A.,Uz.,Ö.,2005. Coğrafi Bilgi Sistemleri Ve Uzaktan Algılama Yardımıyla Yeşil Alanlarının Yeterliliğinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma: Eskişehir Örneği,10.Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara Bilgili,B.C.,Çıg.,A.,Şahin,K.,2011. Van Kenti Kamusal Yeşil Alanlarının Yeterliliğinin Ulaşılabilirlik Yönünden Değerlendirilmesi, YYÜ Tar Bil Dergisi, Burdziej J., 2010, The Concept Of Web-Based Spatial Decision Support System For Accessibility Analysis, FOSS4G for Open Source Geospatial Software Conference, Barcelona-Spain, Department of Planning and Growth Management,2009. Ashfield Greenspace Strategy, Ashfield, Australia Department of Planning and Growth Management,2006.Strategies for Ottawa's Urban Greenspaces, Ottawa,Canada Emür ve Onsekiz,2007.Kentsel Yaşam Kalitesi Bileşenleri Arasında Açık Ve Yeşil Alanların Önemi Kayseri/Kocasinan Đlçesi Park Alanları Analizi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 22, Ersoy,M.,2009, Kentsel Planlamada Arazi Kullanım Standartları, BRC Basım Matbaacılık, Ankara,118 Oh K.,Jeong S. Assessing The Spatial Distribution Of Urban Parks Using GIS, Science Direct Landscape and Urban Planing, Land 1444,8 Omer.I.,2003, Web Based Planning Support System For Public Participation: An Indıvıdual s Perspectıve, Proceedings of the 6th Agile, lyon-france, Polat, S., Lök S.,2006, Erişebilirlik Akıllı Uzaklık Görselleştirme ve Görünürlük, Planlama Dergisi, /1,102