SİNİR SİSTEMİ. iki iletim yolu vardır:

Transkript

1 Sinir sistemi, endokrin sistemle birlikte vücudun haberleşme ve düzenleme sistemi olarak çalışır. SİNİR SİSTEMİ Prof. Dr. Rıfat MUTUŞ Bu sistemin temel amacı, vücudun bir bütün olarak hareket etmesini sağlama yanında, bedenden veya dış ortamdan gelen uyarılara uygun yanıtları vermek ve vücut iç ortamının dengesini (homeostasis) korumaktır. iki iletim yolu vardır: Sinirlerin fonksiyonel kompenentleri Bir organ, kas veya oluşumu uyaran liflere motor (efferent, centrifugal) lif, bu oluşumlardan merkezi sinir sistemine duyu taşıyorsa buna duyu (afferent= sensitif, centripedal) lif denir. Sinir sisteminin periferik reseptörlerden aldığı impulsları merkezi sinir sistemine getiren afferent (centripedal) Merkezi sinir sisteminden aldığı impulsları periferik organlara götüren efferent (centrifugal) Stimulus Stimulus Sinir sistemine çevreden gelen uyarılara Stimulus denir MSS Stimulus Stimulus 1

2 Dokunma Koku MSS uyarılma sonucu ortaya çıkan yanıtlara impuls denir Tat Ses DUYULAR Organ ve oluşumların M.S.S ile olan bağlantısına innervasyon denir Genel duyular 1- Yüzeyel duyular 2- Derin duyular 3- Visseral duyular Özel duyular 1-Görme 2- İşitme 3- Tat 4- Denge 5- Koku Genel duyular 1- Yüzeyel duyular Basınç Temas Ağrı Isı İki nokta diskriminasyonu 2- Derin duyular Proprioseptif Vibrasyon Derin kas ağrısı 3- Visseral duyular Açlık Bulantı Tiksinme Visseral ağrı Gerilme RESEPTÖRLERİN SINIFLANDIRILMASI 1- Reseptörlerin bulundukları yere göre Genel duyu organlarından Eksteroseptörler Özel duyu organlarından İnteroseptörler Proprioseptörler Basınç Temas Ağrı Isı Görme İşitme Denge Tat Koku 2

3 RESEPTÖRLERİN SINIFLANDIRILMASI RESEPTÖRLERİN SINIFLANDIRILMASI 1- Reseptörlerin bulundukları yere göre 1- Reseptörlerin bulundukları yere göre Ağrı Eksteroseptörler İnteroseptörler Proprioseptörler Kan damarı Organ duvarı Bezler Basınç Açlık Susuzluk Bulantı Kanın kimyasal yapısı Eksteroseptörler İnteroseptörler Proprioseptörler Kas Kiriş Bağ Eklem kapsülü kasların gerginliği eklemlerin pozisyonu RESEPTÖRLERİN SINIFLANDIRILMASI RESEPTÖRLERİN SINIFLANDIRILMASI 2- Reseptörlerin yapılarına göre Genel duyular Basit reseptörler Kompleks reseptörler Özel duyular Basınç Temas Ağrı Isı Vibrasyon Görme İşitme Denge Tat Koku 3- Reseptörlerin fonksiyonlarına göre Mekanoreseptör Termoreseptör Nociseptör Elektromagnetic reseptör (Fotoreseptör) Kemoreseptör EKSTEROSEPTÖRLER Dış kaynaklı 1- Görme, işitme ve uzaklık tahmini 2- Koklama SİNİR SİSTEMİNİN BÖLÜMLERİ R E S E P T Ö R L E R uyarıları alır PROPRİOSEPTÖRLER Kas, kiriş ve eklem kapsülündeki gerilme duyusunu alır 3- temas, basınç 4- Sıcak, soğuk 5- Ağrı 6- tad 1- Kas iğciği 2- Golgi tendon organı 3- Eklem kapsülü 1- Sinus aorticus ve arcus aortae (Baroreseptör ve kemoreseptör) 2- Akciğerlerde(gerilme reseptörleri SOMATOSEPTÖRLER Organizmanın dış ortama uymasını sağlarlar Merkezi Sinir Sist. -beyin (encephlon) - omurilik (medulla spinalis) Periferik Sinir Sist. - sinirler, - pleksuslar, - ganglionlar Etkilediği organ gruplarına göre bölümlenme Somatik Sinir Sist. İstemli çalışan kaslarla ilgili Visseral(Otonom) Sinir Sist. - İstemsiz (düz kas, kalp, dış salgı bezler) INTEROSEPTÖRLER Vücüdun içinden kaynaklanan duyuları alır 3- Kalp ve kan damarlarında 4- Vesica urinariiada (gerilme reseptörleri) 5- Üreter ve sfinkterlerde 6- Hypothalamus da (termoreseptörler INTEROSEPTÖRLER Organizmanın iç ortamdaki değişiklikleri alan reseptörler ve ozmoreseptörler) 3

4 SİNİR SİSTEMİNİN YAPISI Sinir sistemi oluşumları (beyin,omurilik, ganglionlar) sinir dokusundan yapılıdır. Sinir dokusu sinir hücreleri (neuron lar) ile bunlara destek sağlayan neuroglia hücrelerinden oluşur. Sinir dokusunun fonksiyonel hücreleri olan neuron lar impuls alma,impuls iletme ve impuls üretme yeteneklerine sahiptir. Değişik şekil ve büyüklükteki nöronların hücre gövdesi (perikaryon) ile dendrit ve akson olarak adlandırılan iki grup çıkıntısı vardır. Nöronlar birden fazla dendrit içerebilir; fakat daima bir akson ludur. Dendrit ler, impulsları hücre gövdesine ilettikleri halde; akson,hücrenin gövdesinden aldığı impulsu periferdeki diğer hücrelere (sinir, kas, bez) iletir. Nöronlar uzantılarına göre, unipolar, bipolar, multipolar olurlar. (uzantı sayısı) Sinir dokusu kütlesinin % 10 u nöronlar tarafından oluşturulur. Uzantılarının sayılarına göre nöronlar: o Unipolar nöronlar; Otonom sinir sisteminin bazı ganglionlarında bulunur o Bipolar nöronlar; Çoğu duyu nöronlarıdır. Ör: Retina ve regio olfactoria daki duyu nöronları Pseudo-unipolar nöronlar, bipolar nöronların özel bir tipidir. Duyu ganglionlarında bulunur. Dokunma, ağrı ve ısı gibi duyuları hücre gövdesine taşır o Multipolar nöronlar; MSS nöronlarının büyük çoğunluğunu oluşturur. Ortalama on bin kadar nöronla sinaps yapar Sinir impulsunun bir nörondan diğer bir nörona geçişini sağlayan özelleşmiş bağlantı yerlerine sinaps (sinapsis) denir. Sinaptik geçişin sağlanması için akson ucundan salgılanan kimyasal maddeler (asetilkolin, noradrenalin) nörotransmitter olarak adlandırılır. Nöronlar fonksiyonel rollerine göre: - motor nöronlar (somatomotor, visseromotor, efferent) - duyu nöronları (sensoriyal, afferent) - İnternoronlar (ara nöronlar) (internunsial, assosiasyon, konnektör) 4

5 Sinir dokusundaki diğer hücre grubu, nöronlardan 10 kat fazla olan, sinir zamkı anlamına gelen neuroglia lardır. Glia Hücreleri: Mikroglia: Makrofajlardan gelişir. Hasar görmüş ve dejenere olmuş bölgelerdeki hücresel atıkları fagosite eder Makroglia: Astrosit, oligodendrosit, ependim hücreleri (MSS); Schwann hücreleri ve satellit hücreleri (PSS) Astrositler MSS de nöronları beslenmesi ve kan beyi bariyerinin oluşumunda görev alırlar Oligodendrositler merkezi sinir sistemindeki aksonların, Schwann hücreleri ise periferik sinir sistemindeki aksonların miyelinini oluşturur. Ependim hücreleri MSS de kavitelerin (ventriküller ve canalis centralis) duvarını döşer Satellit hücreleri PSS ganglionlarındaki nöronlar için yapısal destek sağlar MSS substantia grisea.. sinir hücresi gövdelerinden (perikaryon) substantia alba..miyelinli aksonlardan yapılıdır. Sustantia grisea da bulunan fonksiyonel sinir hücresi gövdelerinden oluşan kümelere nuclei (nucleus) denir. Periferik sinir sisteminin bazı yerlerinde bulunan perikaryon toplulukları ise ganglia (ganglion) olarak adlandırılır. Substantia alba içinde de fasciculus ve tractus olarak adlandırılan fonksiyonel akson demetleri (sinir lifi demetleri) bulunur. NÖRONLAR VE SİNİR LİFLERİNİN FONKSİYONEL TİPLERİ 1- Genel somatik afferent (GSA) Deri, iskelet kasları, eklemler ve bağ dokusundan genel duyu alırlar. 2- Genel visseral afferent (GVA) İç organlardan genel duyu alırlar. 3- Spesial (özel) somatik afferent (SSA).. Görme, işitme ve denge duyusunu 4- Spesial (özel) visseral afferent (SVA).. Koku ve tat duyusu 5- Genel somatik efferent (GSE).. MSS de yer alan GSE nöronların aksonları periferdeki miyotomlardan orijin almış iskelet kaslarını innerve 6- Genel visseral efferent (GVE).. MSS nin ilgili bölümlerindeki otonom nöronların (GVE) aksonları kalp kası, düz kaslar ve dış salgılı bezlerin innervasyonu ile ilgili olarak periferdeki otonom ganglionlara ulaşır. 7- Spesial (özel) visseral efferent (SVE).. Yutak arkuslarından orijin alan yutak ve gırtlak kasları ile mimik kasları innerve ederler. BEYİN ÖRTÜLERİ (MENİNGES) Beyin ve omurilik dıştan içe doğru dura mater, arachnoidea mater ve pia mater olmak üzere üç örtü ile sarılmıştır.. Dura mater: İki katmanlıdır. İç katman spinal dura mater, dış katman ise kafatası kemiklerinin endosteum tabakası ile uzanan fibröz bir yapıdır. Dura mater ile arachnoidea mater arasında potansiyel bir boşluk olan spatium subdurale (subdural aralık) yer alır. B.O.S yoktur.. Arachnoidea mater: İnce bağ dokusu olup, sulcuslara girmeden beyni sarar. Pia mater ile arasında subarachnoidal aralık yer alır. B.O.S bulunur.. Pia mater: Örtülerin en içte ve en ince olanıdır. Sulcusların içine girer. Pia mater, belli yerlerde beyin ventriküllerine de girerek plexus choroideus ları oluşturur. Plexus choroieus lar B.O.S nı salgılar. 5

6 INCİSURA TENTORİALİS VE ÖNEMİ BEYİN HERNİASYONLA RI BEYİN 0MURİLİK SIVISI (B.O.S) Beyin-omurilik sıvısı, ventriküler sistem ile subaraknoid aralıkta dolaşan, berrak, renksiz bir sıvı olup beynin korunması yanında, sinir doku için madde değişim ortamı olarak da işlev görür. 30 ml ventriküler sistemde, 100 ml subaraknoid aralıkta toplam 130 ml B.O.S un % 60 ı dört beyin ventrikülünde bulunan plex. choroideus larda üretilir. % 40 lık bölümü ise ventrikül ependimi, serebral pial yüzeyler ve subaraknoid aralıktan salınır. İnsanlarda günde ml civarında liquor cerebrospinalis üretilir B.O.S incelemeleri için sıklıkla lumbal 3-4 veya lumbal 4-5 omurlar arasından lumbal ponksiyon ile subaraknoid aralıktan sıvı alınır. BEYİN VENTRİKÜLLERİ ve BEYİN OMURİLİK SIVISI Embriyolojik olarak tubus neuralis in lümeninden orijin alan, içleri beyin omurilik sıvısı ile dolu olan dört boşluktur. İç yüzleri ependim hücreleri ile kaplıdır. Birbirleri ve subaraknoid aralıkla bağlantılıdırlar.. Ventrikülüs lateralisler: Her bir cerebral hemisfer içindedir.foramen interventrikülare (Monro deliğ) ile ventriculus tertius a bağlanır.. Ventriculus tertius (ventriculus III): Diencephalon da yer alır. Önde sağ, sol foramen interventriculare lerle ventriculus I ve II ye, arka ortada aqueductus cerebri (Sylvius kanalı) ile ventriculus quartus a bağlanır.. Ventriculus quartus (ventriculus IV): Rhombencephalon bölümüdür. Aşağıda omurilik içinde canalis centralis ile devam eder. Tavanın kaudal bölümündeki üç adet (apertura mediana-magendie deliği, 2 adet apertura laterales-luschka delikleri) aracılığı ile de subaraknoid aralığa bağlanır. LIQUOR CEREBROSPINALIS (BOS) İN İZLEDİĞİ YOLLAR Ventriculi laterales Foramen interventriculare Ventriculus tertius Aqueductus mesencephali Ventriculus quartus Canalis centralis Apertura mediana ve apertura laterales Subarachnoidal aralık Granulationes arachnoidea aracılığıyla sinus sagittalis suoerior a açılır BOS, aqueductus cochlea aracılığı ile iç kulağın perilympha sı ile de bağlantılıdır. 6

7 BOS DOLAŞIMI GRANULATİONES ARACHNOİDELES (PACCİONİ KORPUSKÜLLERİ) HİDROCEPHALU S 1. LUMBAR PONKSİYON BOS ALINMASI 7

8 KAN-BEYİN BARİYERİ BEYNİ ENDOJEN VE EKSOJEN TOKSİNLERDEN KORUR ENFEKSİYON AJANLARINDAN KORUR NÖRONLARI DA KANDA BULUNAN NÖROTRANSMİTTERLERDEN VE HUMORAL AJANLARDAN KORUR. Kan ile beyin ve kan ile liquor cerebrospinalis arasında bulunur. Liquor cerebrospinalis ile beyin arasında bariyer yoktur. Beyinde kan beyin bariyeri bulunmayan yapılar: Circumventricular organlar (gl. pinealis, organum subcommissurale,organum subfornicale, organum vasculosumlaminae terminalis, eminentia mediana, neurohypophysis) ve area postrema KAN-BEYİN BARİYERİNİ OLUŞTURAN YAPILAR Zonula occludens (tight junction) (Endotel hücreleri arasında) Kesintisiz bazal membran (Endotel hücrelerinin dış tarafında yer alır) Astrocyte uzantıları (Bazal membranın dışında yer alır) 8

9 CO 2 KAN BEYİN BARİYERİNİ GEÇEREK BOS UN PH SINI AZALTIR VE SANTRAL KEMORESEPTÖRLERİ UYARIR. BU DA SOLUNUMUN UYARILMASINI SAĞLAR MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ I- Encephalon (Beyin) II- Medulla spinalis (Omurilik) OMURİLİK (MEDULLA SPİNALİS) Omurilik, merkezi sinir sisteminin en alt bölümü olup, canalis vertebralis içinde yer alır. İntrauterin yaşamın 2-3. ayında vertebral kanalı tümüyle doldurmasına karşın yetişkinde alt ucu L1-2 arasındaki disk düzeyinde sonlanır cm uzunluğunda, 1-2 cm kalınlığında, önden arkaya hafif basık bir silindir görünümündedir. Boyun şişkinliği..intumescentia cervicalis üst ekstremitelerin Bel şişkinliği intumescentia lumbalis. alt ekstremitelerin innervasyonu ile ilgili sinirler orijin alır. INTUMESCENTİA CERVİCALİS VE İNTUMESCENTİA LUMBALİS Intumescentia cervicalis (C4 Th1 segmentlerini içerir) (C3-Th2. omurlar arası) Çap: 38 mm (6C segmentinde) Omuriliğin ön yüzünde fissura mediana anterior, arka yüzünde sulcus medianus posterior yer alır. Ön yandan motor (somatomotor visseromotor) radix anterior çıkar, arka yanda duysal radix posterior girer. Arka kök üzerinde ganglion spinale bulunur. intumescentia lumbalis (L1 S3 segmentlerini içerir) (Th9-Th12. omurlar arası) Çap: 35 mm (12 Th vertebra hizası) 9

10 D E R M A T O M L A R DERMATOM SAHALARI Spinal sinirlerin arka dallarının yüzeyde dağılmaları ile oluşan sahalardır. İlk dermatom sahası C2 ye aittir. Erkeklerde meme başından geçen saha T4 tür. Göbekten geçen saha T10 dur. Son dermatom sahası Cx1 dir. (zona anocutanea ya kadar olan saha) OMURİLİĞİN İÇ YAPISI Transversal olarak segmental bir yapıda olan omurilik 31 segmentlidir. Her segmentten bir çift sinir çıkar. Pars cervicales (boyun) 8 çift Pars thoracica (göğüs).12 çift Pars lumbalis (bel) 5 çift Pars sacralis (sakral) 5 çift Pars coccygea (koksigeal)...1çift Sinir dokusundan yapılıdır. Enine kesitte, iç bölümde H şeklinde gri cevher (substantia grisea), etrafında beyaz cevher (substantia alba) bulunur. Ortada canalis centralis yer alır. Substantia grisea: Tüm segmentlerde cornu anterius (ön boynuz), cornu posterius (arka boynuz), T1-L2 ve S2-4 segmentlerde cornu laterale (dışyan boynuz) bulunur. Ön çıkıntılar somatomotor nöronlardan (alt motor nöron), arka çıkıntılar duysal nöronlardan, dış yan çıkıntılar ise visseromotor (sempatik ve parasempatik - GVE) nöronlardan oluşur. REXED İN LAMİNAR SİSTEMİ Bu sisteme göre medulla spinalis in gri cevheri arkadan öne doğru 10 farklı laminaya ayrılmıştır. Lamina I-IV te, genel olarak deriden gelen afferent lifler sinaps yapar. Lamina V ve VI ya proprioseptif afferentler ile motor ve duyu cortex inden veya daha alt merkezlerden başlayan yollar gelir. Lamina VII nin mesencephalon ve cerebellum ile çok sayıda bağlantıları vardır. Lamina VIII de komşu laminalardan, kontralateral lamina VIII den ve bazı inen yolların aksonlarının sinaps yaptığı internöronlar bulunur. Lamina IX da iskelet kaslarını (extrafusal kas lifleri) innerve eden alpha motor nöronlar ile intrafusal kas liflerini innerve eden gamma motor nöronlar ile çok sayıda internöron vardır. Lamina X da, radix posterior lar ile gelen afferent liflerin bir bölümü sinaps yapar. 10

11 REXED İN LAMİNAR ORGANİZASYONU Duyuların taşındığı medulla spinalis funiculusları Substantia alba: Longitudinal şekilde konumlanmış miyelinli aksonlar (sinir lifleri) ve nöroglialardan yapılmıştır. Sinir lifleri (inen ve çıkan yollar) merkezi sinir sistemi ile periferik yapıları bütünleştirir. Funiculus posterior. Duysal. fasciculus gracilis, fasciculus cuneatus Funiculus lateralis. Duysal ve motor liflerden oluşan inen ve çıkan yollar: tr.spinocerebellaris anterior tr.spinocerebellaris posterior tr.spinothalamicus lateralis tr.corticospinalis lateralis tr.rubrospinalis Funiculus anterior Duysal ve motor liflerden tr.corticospinalis anterior tr.tectospinalis tr.vestibulospinalis tr.olivospinalis tr.spinothalamicus anterior. 11

12 OMURİLİĞİN TEMEL İŞLEVLERİ 1- Refleks aktiviteler(basit,hızlı, otomatik) 2- Motor impulsların iletilmesi 3- Duysal impulsların iletilmesi Patellar refleks. Refleks yayı: reseptör afferent nöron, ara nöron, motor nöron ve motor sinir lifi, kaslar OMURİLİKTEKİ TEMEL YOLLAR AFFERENT (ÇIKAN) YOLLAR Funiculus posterior Fasciculus gracilis (Goll demeti): T6 segmenti ve alt taraf ile ilgili alanlardan duyu alır Fasciculus cuneatus (Burdach demeti): T6 segmenti ve üst tarafında bulunur Aynı taraf gang. spinale lerdeki nöronların merkezi uzantılarından orijin alır. Fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus Taşıdığı duyular: Proprioception, ayırt edici dokunma-basınç duyusu I. Nöron: Ganglion spinale II. Nöron: Nucleus gracilis, nucleus cuneatus Çapraz: Decussatio lemnisci medialis (medulla oblongata da) III. Nöron: Ventral Posterolateral nucleus (VPL) (Thalamus) Cortex: Brodman 3, 1, 2 (gyrus postcentralis). Spinotalamik Yollar (tr.spinothalamicus lateralis ve anterior): Tr.spinothalamicus lateralis Taşıdığı duyular: Ağrı, ısı I. Nöron: Ganglion spinale II. Nöron: Laminae I, IV ve V Çapraz: Commisura alba anterior III. Nöron: Ventral Posterolateral nucleus (VPL) (Thalamus) Cortex: Brodman 3, 1, 2 (gyrus postcentralis) Tr.spinothalamicus anterior: Taşıdığı duyular: Hafif dokunma I. Nöron: Ganglion spinale II. Nöron: Laminae I, IV ve V Çapraz: Commisura alba anterior III. Nöron: Ventral Posterolateral nucleus (VPL) (Thalamus) Cortex: Brodman 3, 1, 2 (gyrus postcentralis) Spinotalamik yolların hasarları vücudun karşı tarafında ağrı, ısı, hafif dokunma duyusu kaybı yaratır. 12

13 .Spinoserebellar yollar (tr.spinocerebellaris anterior ve posterior): Derin,bilinçsiz kas-eklem duyusu ile ilgilidir, funiculus lateralis te yer alır. Tr. spinocerebellaris posterior Taşıdığı duyular: Şuuraltı proprioception I. Nöron: Ganglion spinale II. Nöron: Nucleus thoracicus posterior (Clarke s nucleus) Çapraz: Yok III. Nöron: Vermis cerebelli (lobuli I-IV), pyramis,lobulus paramedianus Tr. spinocerebellaris anterior Taşıdığı duyular: Şuuraltı proprioception I. Nöron: Ganglion spinale II. Nöron: Laminae V, VI ve VII Çapraz: Commisura alba anterior III. Nöron: Vermis cerebelli (lobuli I-IV) Cerebellum ile somatik muskuler aktivitenin koordinasyonu, muskuler tonus regülasyonu ve dengesinin sağlanmasında rol alır. Tractus cuneocerebellaris: Taşıdığı duyular: Şuuraltı proprioception I. Nöron: Ganglion spinale II. Nöron: Nucleus cuneatus accessorius Çapraz: Yok III. Nöron: Cerebellar cortex (lobulus V) Tractus spinocerebellaris rostralis Tractus spinotectalis Tractus spinoreticularis Tractus spinoolivaris anterior ve posterior EFFERENT (İNEN) YOLLAR Kortikospinal yollar - Piramidal yollar (tr.corticospinalis lateralis ve anterior) Piramidal yollar çoğunluğu primer motor alanda yer alan üst motor nöronlardan orijin alırlar. Her iki kortikospinal yol da vücudun karşı tarafındaki kasları kontrol eder. Capsula interna,pedunculus cerebri, pons, medulla oblangata, medulla spinalis e ulaşır. Med. oblongata da fiss. med. ant. iki yanında pyramis i oluştururlar. %90 ı çaprazlaşır. Kortikospinal yol lezyonları vücudun karşı tarafında spastik paralizi (felç, hemipleji) yapar. 13

14 Tractus Vestibulospinalis (Tractus vestibulospinalis lateralis ve medialis) Ventriculus quartus un tabanında bulunan nuclei vestibulares ten başlar Tractus vestibulospinalis lateralis ipsilateral iner. Boyun, gövde ve extremitelerdeki extensor kasları innerve eden motor nöronlarda aktivasyona, extremitelerdeki fleksor kasları innerve eden motor nöronlarda ise inhibisyona neden olur Tractus vestibulospinalis medialis medulla spinalisin sadece cervical ve üst thoracal segmentlerinde bulunur. İpsilateral boyun kaslarının motor nöronlarında aktivasyona, kontralaterallerde ise inhibisyona neden olur Tractus tectospinalis Baş ve boynun görme ve muhtemelen işitmeye bağlı refleks hareketleriyle ilgilidir. Colliculus superior dan başlar. Kontralateral boyun kaslarında aktivasyona, ipsilateral boyun kaslarında ise inhibisyona neden olur Fasciculus Longitudinalis Medialis (MLF) Beyin sakındaki çeşitli nucleuslardan başlar. İnen ve çıkan aksonların oluşturduğu bir fasciculustur. Tractus rubrospinalis Nucleus ruber den başlar. Çapraz yaptıktan sonra medulla spinalis in üst cervical segmentlerinde sonlanır. Kontralateral fleksor kaslarda aktivasyona, extensor kaslarda ise inhibisyona neden olur. Tractus reticulospinalis (medialis ve lateralis) Formatio reticularis e ait nucleuslardan medulla spianalis e iner. Boyun kaslarında aktivasyon veya inhibisyona, gövde kaslarında ise aktivasyona neden olur. Nuclei reticulares e üst seviyelerdeki otonomik merkezlerden afferent lifler gelir ve bu sayede solunum ve dolaşımın düzenlenmesinde rol oynar. İNEN OTONOMİK YOLLAR Hypothalamus un değişik nucleuslarından, n. oculomotorius un parasempatik nucleus undan (Edinger Westphal çekirdeği), locus caeruleus tan ve nucleus tractus solitarii den başlarlar. Fasciculus longitudinalis posterior Tractus hypothalamospinalis Tractus caeruleospinalis Tractus solitariospinalis EKSTRAPİRAMİDAL SİSTEM NEDİR? Ekstrapiramidal sistem beyni çekirdeklerinin ve bunlardan çıkan sinir yollarının tümünü kapsar. Bunlar otomatik hareketleri ya da istemli hareketlere eşlik eden yan istemli hareketleri yönetir. İstemli hareketler ise piramidal sistemi oluşturan istemli hareket yollarının yönetimindedir. 14

15 BAZAL GANGLİONLARIN MOTOR İŞLEVLERİ Hareketlerin başlatılması ve planlanması Hareket hız ve büyüklüğünün ayarlanması Öğrenilmiş motor programların (yürüme, bisiklete binme gibi) otomatik olarak uygulanması Ardısıra veya simultan hareketlerin uygulanması Kas tonusunun ayarlanması Trunkal stabilite Ekstrapiramidal yollar BEYİN Beyin (Encepalon) - Cerebrum (beyin yarımküreleri telencephalon) - Diencephalon (ara beyin) - Truncus cerebri (beyin sapı) - Cerebellum (beyincik) Kortikospinal yollar gibi medulla spinalis in cornu anterius ve pars intermedia nöronlarında sonlanan birçok yol (tr. rubrospinalis, tr. vestibulospinalis, tr. tectospinalis, tr.retikulospinalis) topluca bu adla anılır. Embriyolojik olarak: - prosencephalon (cerebrum ve diencephalon) - mesencephalon - rhombencephalon (pons, medulla oblangata, cerebellum) keseciklerinden oluşur. MEDULLLA OBLONGATA (BULBUS) Substantia grisea, cerebrum ve cerebellum un dış bölümünde cortex cerebri ve cortex cerebelli, iç bölümlerinde nuclei basales ve nuclei cerebelli, diencephalon ve truncus cerebri de değişik çekirdek oluşumları (thalamus, nuc. ruber vb.) olarak organize olmuştur. Substantia alba, miyelinli aksonlardan yapılıdır ve çoğunluğu duysalmotor-bağlayıcı yollar şeklinde (corona radiata, capsula interna, lemniscus medialis, corpus callosum, tr. corticospinalis vb.) organizedir gr, 100 milyar nöron. Vücut ağırlığının %2 si kadar kitlesi vardır, kalp atım hacminin % sini alır. 15

16 Medulla Oblongata Komşulukları: Üstte pons (sulcus bulbopontinus) Altta medulla spinalis ten 1.servikal spinal sinirin çıkış yeri (for. magnum seviyesi) Arkada ventriculus quartus (4.ventrikül) ve cerebellum Önde a. vertebralis Uzunluk: Vertikal 3 cm Ön yüz Fissura mediana anterior : Önde ve orta hatta Pyramis (Pyramis bulbi): Fissur un her iki yanında İçinde Tract.corticospinalis seyreder Decussatio pyramidum: Çapraz yeri Sulcus anterolateralis (Cr12 çıkar) Oliva İçinde Nuc. olivares inferiores var Sulcus retroolivaris (Cr9, Cr10, Cr11 çıkar) Oliva Pyramis Decussatio pyramidum Arka yüz Sulcus medianus posterior: orta hatta Tuberculum gracile İçinde Nuc.gracilis var Tuberculum cuneatum İçinde Nuc. cuneatus var Bu iki çekirdekte şuurlu propriyosepsiyon, vibrasyon ve iki nokta diskriminasyonu taşıyan yolların 2. nöronları var Arka yüz Sulcus intermedius posterior: Nuc. gracilis ile nuc. cuneatus arasındaki oluk Sulcus posterolateralis: Nucleus gracilis in dış tarafında bulunur Striae medullares ventriculi quarti: Bu lifler pons ile bulbus arasındaki sınırı yapar Tuberculum cuneatum Tuberculum gracile Tuberculum cuneatum Tuberculum gracile Beyin Sapı Arka Yüzü Dördüncü ventrikül Pons, bulbus ve cerebellum arasında yer alan çadır şeklindeki oluşumdur Çadırın tabanı pons ve bulbus'a, tepesi cerebellum'a bakar. 4. ventrikülün tabanını yapan oluşuma fossa rhomboidea denir Arka yüz Trigonum nervi hypoglossi: n. hypoglossus'a ait motor nucleus bulunur Trigonum nervi vagi: n. vagus'a ait parasempatik nucleus (nuc. dorsalis nervi vagi) yer alır Area vestibularis: Nuc. vestibularis medialis ve inferior denen denge duyusu ile ilgili çekirdekler bulunur Pedunculus cerebellaris inferior: Bulbus ile cerebellum arasında gidip-gelen yollar geçer Pedunculus cerebellaris inferior Trigonum nervi hypoglossi Trigonum nervi vagi Area vestibularis 16

17 17

18 18

19 19

20 Medulla oblangata harabiyetinde gözlenen sorunlar Lezyonlarında yaşam kolaylıkla durabilir. - Hareket: aynı tarafta paralizi -Pupilla: Çap; dilate- Reaktivite; fikse -Koma hali -Solunum: Anormal solunum paterni -Ataksi: Denge bozuklukları -Hareketlerin kontrolünde yetersizlik - İnatçı öksürük Pons un dış yapısı PONS Ortabeyin ve medulla oblongata arasında yerleşiktir. V, VI, VII veviii. kranial sinirlerin çekirdekleri burada bulunur İnen ve çıkan yollarla MSS nin değişik düzeyleriyle bağlantı kurar Ventral bölümü : Korteksten serebelluma giden hareket ve duyularla ilgili bilgileri iletir Dorsal bölümü ; -solunum, -tat alma -uyku ile ilgili bölümleri içerir Ön yüz Sulcus arteriae basilaris Pons un dış yapısı Ön yüz NUCLEİ PONTİS N. III N. IV N. VI N. V N. VII N. VIII Cortex in frontal, parietal, temporal ve occioital kısımlarından ipsilateral tarafta gelen fibrae corticopontinae nuclei pontis teki nöronlar ile sinaps yapar. Nuclei pontis teki nöronların aksonları fibrae pontis transversae olarak orta hattı çaprazlar ve pedunculus cerebellaris medius tan geçerek cerebellumun kontralateral cortex inde sonlanır. 20

21 Pons un dış yapısı Ön yüz Pons un dış yapısı arka yüz Pedinculus cerebellaris superior Pedinculus cerebellaris medius Pedinculus cerebellaris medius Pedinculus cerebellaris inferior Pons un dış yapısı arka yüz Locus coeroleus Locus coeroleus (Nucleus pigmentosus pontis) Locus ceuroleus: Dördüncü karıncığın tabanının üst parçasında periventricular gri maddenin yanında bulunur. Hücrelerinin hepsinin noradrenalin içerdiği ve duyu nöronlarının aktivasyonu veya inhibisyonunda, kortikal aktivitenin kontrolünde ve paradoks uykuda rol oynadığı düşünülmektedir. Pons taki nuclei reticulares Bu nucleuslar kan basıncı, kan ritmi ve solunum hacmini ayarlarlar ÇEKİRDEKLERİ PONS TA YERLEŞİK KAFA ÇİFTLERİ: V : N. trigeminus (Yüz, dil, diş, çiğneme kasları) (Motor ve duysal) VI : N. abducens (Gözün lateral rektus kasları-gözü dışa) ( Motor) VII: N. facialis ((Yüz kasları) (Motor ve duysal) VIII: N. vestibulocochlearis (İşitme ve denge) (Duysal) 21

22 N. TRİGEMİNUSUN DUYUSAL ÇEKİRDEKLERİ N. TRİGEMİNUSUN MOTOR ÇEKİRDEĞİ IV.ventrikülün dışyan bölümünün altında, pons dokusu içinde tegmentum pontis te yer alan nuc.motorius n.trigemini deki nöronlardır. Bu nöronların aksonları, ponsta öne doğru uzanır ve ponsun ön yüzünden dışarı çıkar. N.mandibularis adlı bu lifler, 1.faringeal arkus kaslarını (çiğneme kasları, m.mylohyoideus, m.digastricus venter ant.,m.tensor veli palatini, m.tensor tympani) innerve eder Nuc. mesencephalicus nervi trigemini Mesencephalon da Aqueductus mesencephali yi çevreleyen substantia grisea centralis in dış parçasında yer alır (Proprioception duyusu) Nuc. principalis nervi trigemini Ponsun arka kısmında ve nuc. motorius n. trigemini nin hemen dışyan tarafında yer alır. N. trigeminus un 3 duysal çekirdeğinden orta bölümde yer alanıdır. (Dokunma duyusu) Nuc. spinalis nervi trigemini Tüm medulla oblongata boyunca uzanarak, medulla spinalis in üst bölümünde 2. servikal segmente kadar ulaşır. (Ağrı-ısı duyusu) Ganglion trigeminale deki duysal nöronların ; merkezi uzantıları N. trigeminus un beyin sapındaki duysal çekirdeklerine ulaşır : Nuc.mesencephalici nervi trigemini Nuc.principalis nervi trigemini, Nuc.spinalis nervi trigemini Periferik uzantıları ön kenarından çıkan 3 temel periferik dal ile yüz derisi ve baş bölgesi mukozalarında dağılırlar 1- N.ophtalmicus, 2 - N.maxillaris ve 3 - N.mandibularis NUCLEİ VESTİBULARES İç kulaktaki denge ile ilgili reseptörlerden gelen duyular Ganglion vestibulare N. vestibubularis Nucleus vestibularis Pons ta nucleus vestibularis lateralis (postürün kontrolünde) ve nucleus vestibularis superior (vestibulo- oküler reflekslerin düzenlenmesinde) bulunur Nucleus vestibularis medialis (vestibulo- oküler reflekslerin düzenlenmesinde) ve nucleus vestibularis inferior (iç kulaktaki denge reseptörlerinden ve cerebellumden gelen impulsların integrasyonunda) medulla oblongatada bulunur Pons un dış yapısı arka yüz Area vestibularis (Vestibular komplex burada bulunur) -Nuc. vestibularis lateralis (Deiters), -Nuc. vestibularis medialis (Schwalbe) -Nuc. vestibularis superior (Bechterew) -Nuc. vestibularis inferior (Roller) 22

23 Nuclei vestibulares e gelen afferentler: İç kulaktaki denge reseptörlerinden Cortex cerebelli den Nucleus fastigii den Kontralateral nuclei vestibulares ten afferent impulslar gelir Nuclei vestibulares in efferentleri; Thalamus Cerebellum Bazı cranial sinirlerin motor nucleus ları ve Medulla spinalis e efferent impulslar gönderir NUCLEİ COCHLEARES İşitme ile ilgili reseptörlerden gelen duyular spiral ganglion dan n. cochlearis ile nuclei cochleares e gelir. Nucleus cochlearis anterior ve posterior dan oluşur Lemniscus lateralis içerisinde yükselen aksonlar, nuclei lemnisci lateralis ve/veya colliculus inferior da sinaps yapar; veya bu nucleuslarda sinaps yapmadan corpus geniculatum mediale ye kadar yükselir. Lemniscus lateralis içerisindeki liflerin bir kısmı nuclei lemnisci lateralis ve colliculus inferior seviyelerinde de çapraz yaparak karşı tarafa geçebilir. Nuclei vestibulares cerebellum ile birlikte denge ve kas tonusunun düzenlenmesinde rol oynar NUCLEUS NERVİ ABDUCENTİS M. rectus lateralis i innerve eder Bu çekirdekteki internuclear nöronlardan başlayan aksonlar, kontralateral MLF içerisinde nucleus nervi oculomotorii deki kontralateral m. rectus medialis i innerve eden nöronlar ile sinaps yapar. Bu bağlantı, ipsilateral m. rectus lateralis ile kontralateral m. rectus medialis in birlikte kontraksiyonunu sağlar. Böylece her iki göz aynı tarafa bakar Pons un dış yapısı NCLEUS NERVİ FACİALİS arka yüz N. facialis in motor çekirdeğidir. SVE lifleri mimik kasları, m. platysma, m. stylohyoideus, m. digastricus un venter posterior u, m. buccinator ve m. stapedius u innerve eder. Colliculus facialis (Bu kabartı N. facialis in lifleri N. abducens in çekirdeği etrafında dönmesi ile oluşur) 23

24 NUCLEUS SALİVATORİUS SUPERİOR N. facialis in preganglionik parasempatik nöronlarının bulunduğu nucleus tur. Buradan ayrılan GVE aksonların bir kısmı ganglion pterygopalatinum da, bir kısmı da ganglion submandibulare de synaps yapar. Ganglion pterygopalatinum dan başlayan postganglioner lifler gl. lacrimalis, gll. salivariae minores ve gl. nasales in Ganglion submandibulare den başlayanlar ise; gl. submandibularis ile gl. sublingualis in parasempatik innervasyonunu sağlar. PONS UN FONKSİYONLARI -Solunum Merkezi -Kardiovasküler merkez burada bulunur Gözlenen sorunlar (harabiyet) -Pupilla: Çap, iğne ucu gibi -Yarı koma hali -Anormal ekstansör hareketler -Apnöstik solunum ve hiperventilasyon MESENCEPHALON-ORTABEYİN MESENCEPHALON - ORTA BEYİN Mesencephalon, beyin sapının kısa/küçük bölümüdür ( 2 cm). Yukarıda diencephalon(1), aşağıda pons(2) ile devam eder. ÖN YÜZÜ: Yukarıya (diencephalona) doğru gittikçe birbirinden ayrılan, her iki cortex cerebri ile bağlantıyı sağlayan kortikospinal, kortikonüklear ve kortikopontin liflerin oluşturduğu sağ-sol 2 pedunculus cerebri (3) yer alır. Bu ayakçıklar arasındaki çukura fossa interpeduncularis(4) denir. Bu çukurluğun tabanı delikli olup (substantia perforata posterior) (5), içinden a.cerebri post. ve a.comm. post. dalları geçer. Ayrıca cerebel1lum ile bağlantıyı sağlayan pedunculus cerebellaris sup.(6) vardır. Mesencephalon CN- III Sulcus pontocruralis CN- IV 6 3 MESENCEPHALON - ORTA BEYİN ARKA YÜZÜ: Dikey ve enine oluklarla birbirinden ayrılmiş 4 adet yuvarlak şişkinlik (lamina tecti/corpora quadrigemina) görülür. Üstteki 2 şişkinliğe colliculus superior(1), alttaki 2 şişkinliğe colliculus inferior (2) adı verilir. Coll. sup.dan başlayıp, dışyana doğru ilerleyerek corpus geniculatum laterale ye ulaşan yapıya brachium colliculi superioris(3) (görme refleks yolu), aynı şekilde coll. inf.dan başlayıp corpus geniculatum mediale ye ulaşan yapıya brachium colliculi inferioris(4) (işitme refleks yolu) denir. Coll. inf.un altından orta hatta mesencephalonu arka yüzden terk eden tek kranial sinir olan CN-IV (5) görülür. 1 2 ARKA YÜZ Pulvinar CGL CGM CN-III PONS Epifiz 1 2 ARKA - LATERAL YÜZ 2 CN-IV MESENCEPHALON LONGİTUDİNAL KESİT Aquaeductus cerebri nin arkasında kalan mesencephalon bölümüne tectum mesencephali denir. Burada 4 şişkin yapı (corpora/lamina quadrigemina) ve biraz önünde area pretectalis bulunur. Aquaeductus cerebri nin ön tarafında kalan mesencephalon bölümü pedunculus cerebri (1) adını alır. Burası substantia nigra adlı pigmentöz bir lamina ile ikiye ayrılır: Dorsal bölümü tegmentum mesencephali, ventral bölümü crus cerebri/basis olarak adlandırılır. Aquaeductus cerebri Ventriculus cerebri Tectum Tegmentum 1 Basis Aquaeductus cerebri Tegmentum Tectum Substantia Tegmentum nigra Basis Nuc.ruber * CN-III ve CN-IV çekirdekleri, tegmentum da yer alır. Tectum 24

25 MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER 1- Nuc.nervi oculomotorii: CN-III un motor (GSE) karakterli çekirdeğidir. Colliculus sup. seviyesinde, aquaeductus cerebri nin ön tarafında ve orta hat yakınında yer alır. Bu çekirdekten çıkan lifler, extraokuler kasları (m.rectus sup.-inf.-med., m.obliquus inf. ve m.levator palpebrae superioris) innerve eder. 2- Nuc.accessorii nervi oculomotorii/edinger-westphal çekirdeği/ Nuc.autunomici / Nuc.viscerales: CN-III un parasempatik (GVE) çekirdekleridir. Nuc.nervi oculomotorii nin arka-içyan tarafındadır. Aksonları, n.oculomotorius içinde olarak gang.ciliare ye gelir. Buradan da m.sphincter pupillae ile m.ciliaris e gider. 3- Nuc.nervi trochlearis: CN-IV in motor (GSE) çekirdeğidir. Coll. inf. seviyesinde, aquaeductus cerebri nin ön tarafında ve orta hat yakınındadır. Aksonları substantia grisea centralisi dolanıp, arkaiçyana doğru ilerler ve mesencephalon içinde çapraz yaptıktan sonra arka yüzünden terk ederler. M.obliquus sup u innerve eder. MESENCEPHALON DAKİ KRANİAL SİNİR ÇEKİRDEKLERİ Nuc.n.oculomotorii Nuc.n.trochlearis Nuc.accessorius n.oculomotorii (Edinger-Westphal) Colliculus superior Colliculus inferior Nuc.mesencephalicus n.trigemini Nuc.n.oculomotorii Nuc.n.trochlearis N. OCULOMOTORIUS ÇEKİRDEKLERİ COLLICULUS SUPERIOR SEVİYESİNDE ENİNE KESİT N.TROCHLEARIS ÇEKİRDEKLERİ (COLLICULUS INFERIOR SEVİYESİNDE ENİNE KESİT) Colliculus superior Substantia nigra Aqueductus mesencephali Nuc.ruber N.oculomotorius Substantia grisea centralis Substantia grisea centralis Colliculus superior Aqueductus mesencephali N. trochlearis Colliculus inferior Intraserebral çapraz Substantia grisea centralis Aquaeductus mesencephali Nucleus nervi trochlearis Nucleus accessorius n.oculomotorii (Edinger-Westphal) GVE Nucleus nervi oculomotorius GSE N.oculomotorius MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER 4- Nuc.mesencephalicus nervi trigemini: Çiğneme kasları, diş ve dişetleri, sert damak ve çene ekleminin, basınç ve proprioseptif duyusunun I.nöronlarıdır (M.S.S. içinde I.nöronun olduğu tek çekirdek). Isırma kuvvetini kontrol eder. 5- Strata/Nuc. colliculi superioris: Coll.sup. içindeki 7 tabakalı çekirdek grubudur. Comm.post. ve diğer coll.sup. ile birbirine bağlıdır. Tr.opticus ve görme korteksinden, coll.inf.dan, medulla spinalisden gelen ani görsel, işitsel ve somatik uyarıları alır. Fasc. long. med., tr.tectospinalis, tr.tectobulbaris yollarıyla göz ve başboyun refleks hareketlerini kontrol eder (Görme refleks merkezi). 6- Nuc. colliculi inferioris: Coll.inf. içinde yer alan 3 çekirdektir. Diğer coll.inf. ile birbirine bağlıdır. Lemniscus lateralis, temel işitme korteksi, cerebellar korteks ve corpus geniculatum med. bağlantıları ile sese bağlı baş-boyun refleks hareketlerini kontrol eder (İşitme refleks merkezi). 25

26 MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER Nuc.mesencephalicus n.trigemini Nuc.mesencephalicus n.trigemini Nuc./Strata colliculi superioris Nuc.ruber Substantia nigra Colliculi superior seviyesinde kesit MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER 7- Nuc.ruber: Tegmentum da, aquaeductus cerebri ile substantia nigra arasında olarak yukarıda subthalamusa kadar uzanan yuvarlak kırmızı pigmentli bir çekirdektir. Ekstrapiramidal sistemin önemli bir yapısı olup, kas tonusunun düzenlenmesi ile ilgilidir (Fleksor motor nöronları uyarır, ekstensor motor nöronları inhibe eder). Afferentler> nuc.cerebellares, motor cortex, nuc.subthalamicus, nuc.hypothalamicus, medulla spinalis; Efferentler> Forel çaprazın dan (decussatio tegmentalis anterior) sonra medulla spinalis e (tr.rubrospinalis), formatio reticularis e (tr.rubroreticularis) nuc.olivaris e (tr.rubroolivaris), thalamus ve substantia nigraya gider. Tr.rubrospinalis bu çekirdekten başlar. 5- Substantia nigra: Tegmentum ile basisi birbirinden ayıran siyah pigmentli bir bazal çekirdektir. Motor kontrolde anahtar rolü oynar. Afferentler> cortex cerebri, nuc.basales, nuc.subthalamicus, nuc.raphae den gelir. Efferentler> cortex cerebri, nuc.basales, corpus amygdaloideum, thalamus, coll.sup. ve nuc.ruber e gider. MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER Nuc.ruber Substantia nigra Frontal cortex Nuc.caudatus Putamen Globus pallidus Substantia nigra Nuc.olivaris inf. Coll.sup. Nuc.ruber Nuc.dentatus Afferent lifler > Mavi renkli Efferent lifler > Kırmızı renkli MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER 8- Substantia grisea centralis: Aquaeductus cerebri nin etrafını kuşatan gri cevher kitlesi olup, ağrı duyusu supresyonunda etkili endorfin üreten çekirdeklerdir. İnen otonom lifler de buradan geçer. 9- Nuc.interstitialis (Cajal çekirdeği): Aquaeductus cerebri nin üst ucuna yakın yerde bulunur. Göz hareketleri ile ilgilidir. 10- Nuclei formatio reticulares: Otonomik fonksiyonların (solunum, dolaşım ) düzenlenmesini sağlayan ve tüm beyin sapı boyunca yer alan çekirdeklerdir. 11- Nuclei raphes: Orta hattın yanında yer alırlar. Serotonin salgılanmasında rol oynarlar. 12- Nuclei pretectales. Area pretectalis de (col.sup.ların hemen üst tarafı) yer alan pupilla ışık refleksi ile ilgili çekirdeklerdir. MESENCEPHALON DAKİ ÇEKİRDEKLER Substantia grisea centralis Nuc.formatio reticularis (Yeşil renkli) Nuc.raphes (Mor renkli) MESENCEPHALON DAKİ YOLLAR Mesencephalon un basisinden geçen yollar: Fibrae corticospinales (Bulbus da çaprazlaşanlar- tr.corticospinalis lateralis; çaprazlaşmayanlar-tr.corticospinalis ant.), fibrae corticonucleares (basal çekirdeklere giden lifler) ve tr.corticopontinus (nuc.pontis e gelen liflerdir, sonra karşı taraf cerebellum hemisferine gider). Kortikospinal+kortikonüklear yollar tr.pyramidalis adını alır. Mesencephalon un tegmentumundan geçen yollar: Lemniscus medialis- Substantia nigranın hemen arkasında seyreder. Vücudun karşı taraf gövde ve ekstremitelerinden alınan bilinçli derin duyu, vibrasyon ve diskriminitif dokunma duyusunu thalamusa iletir. Lemniscus spinalis- Lemniscus medialisin dışyan-arka tarafında seyreder. Vücudun karşı taraf gövde ve ekstremitelerinden alınan ağrı, ısı, basınç ve hafif dokunma duyusunu thalamusa iletir. Lemniscus trigeminalis- Lemniscus medialise bitişik seyreder. Yüzün karşı tarafındaki ağrı, ısı, basınç ve dokunma duyusunu thalamusa iletir. Lemniscus lateralis- Lemniscus spinalisin arka tarafındadır. İşitme ile ilgili, nuc.cochleares den coll.inf. a oradan da CGM ye ulaşan demettir. 26

27 MESENCEPHALON DAKİ YOLLAR MESENCEPHALON DAKİ YOLLAR Fibrae corticospinales Fibrae corticonucleares Lemniscus medialis Tr.corticopontinus Fibrae corticospinales + Fibrae corticonucleares = Tr.pyramidalis Tr.corticospinalis ant. Tr.corticospinalis lat. Colliculi superior seviyesinde kesit Colliculi inferior seviyesinde kesit Colliculi superior seviyesinde kesit MESENCEPHALON DAKİ YOLLAR Lemniscus medialis Lemniscus lat. Lemniscus medialis Lemniscus lateralis Nuc. gracilis + Nuc. cuneatus Tr.spinothalamicus lateralis Pedunculus cerebellaris superior MESENCEPHALON DAKİ YOLLAR Mesencephalon un tegmentumundan geçen yollar: Fasciculus longitudinalis medialis- Aquaeductus cerebri nin önünde paramedian ve bilateral olarak mesencephalondan servikal spinal segmentlere kadar uzanan demettir. Nuclei vestibulares ile göz ve başboyun hareketlerinin koordinasyonunda rol oynar (visual fiksasyon). Pedunculus cerebellaris superior- Nuclei cerebelli yi mesencephalon a bağlayan demettir. Tegmentum da çaprazlaşır, nuc.ruber ve thalamus da nuc.ventrolateralis de sonlanır. Tr.rubrospinalis ve Tr.rubroreticularis- Nuc.ruber den başlayan lifler tegmentum da çapraz yapar (decussatio tegmentalis anterior- Forel çaprazı), medulla spinalis ve nuc.formatio reticulares e gider. Tr.tectospinalis ve Tr.tectonucleares- Coll.sup. dan çıkan lifler, tegmentum da çapraz yapar (decussatio tegmentalis posterior- Meynert çaprazı), üst cervikal spinal segmentlerde sonlanır. Fasciculus longitudinalis posterior (Schültz demeti)- Substantia grisea centralis içinde uzanan otonom lif demetidir. Hypothalamus dan başlar, beyin sapındaki otonom çekirdeklere ulaşır. MESENCEPHALON DAKİ YOLLAR MESENCEPHALON - ARTERLERİ Nuc.coll.superioris Fasciculus long.med. Frontal cortex Tr.tectospinalis A.cerebri posterior A.superior cerebelli Colliculus sup. seviyesinde kesit Lemniscus medialis Fasciculus long.post. Lemniscus lat. Fasciculus Pedun. cerebellaris sup. long.med. Lemniscus trigeminalis Tr.spinothalamic lat. Tr.rubrospinalis Lemniscus medialis Pons seviyesinde kesit Tr.tectospinalis Formatio reticularis Tr.rubrospinalis Coll.sup. Nuc.ruber Tr.rubroreticularis A.basilaris A.cerebri posterior A.superior cerebelli Rr.interpedunculares A.communicans post. A.choroidea post. Mesencephalon kesiti 27

28 MESENCEPHALON SENDROMLARI En sık olarak a.basilaris in paramedian dallarının tıkanması sonucu CN-III veya bunun çekirdekleri ile ilgili belirtiler (asimetrik pupilla) görülür. Bazı sendromlar; 1- Weber sendromu: Lezyon ventral alandadır. CN-III ve crus cerebri harabiyetine bağlı (a.cerebri post. dallarının tıkanması) belirtiler görülür (Ipsilateral CN-III felci; oftalmopleji+midriyazis ve yüzün alt yarımında kontralateral hemipleji) 2- Tegmental/Benedict sendromu: Lezyon medial veya santral tegmental alandadır. Ipsilateral CN-III felci; Nuc.ruber hasarına bağlı tremor,kore gibi istem dışı hareketler; Lemniscus med. hasarına bağlı kontralateral hemiparezi ya da hemipleji belirtileri görülür. 3- Parinaud/Pineal/Kolliküler/Pretektal sendrom: Lezyon pretektal bölgededir (en çok pineal bez tm.). Pupiller anormallikler (anizokori, midriyazis ) ve gözün yukarı bakışında felç oluşur. 4- Koma ve Kilitlenme/Locked-In sendromu: Midriyazis ve ışığa reaksiyon vermiyorsa mesencephalon lezyonu düşünülmelidir. ORTA BEYİN HARABİYETİNDE: -Göz kapağı düşüklüğü - Pupilla; ortada ve dilate -Bilinç kaybı - Anormal ekstansör hareketler - Hiperventilasyon - III. ve IV. Kafa çiftlerine ait fonksiyon kaybı gözlenir RETİKÜLER FORMASYON Omurilikten, M.oblangata, pons, orta beyin ve talamusa uzanan sinir hücre ve liflerinden oluşur Bu sinir ağı, fonksiyonel olarak mediyal ve lateral bölgelere ayrılır. Ventrolateral meduller retiküler formasyon nöronları stereotipik motor paternlerin ve vagus sinirinin viseral fonksiyonları ile ilişkili olan davranışların koordinasyonunda önemlidir. Kural olarak bu nöronlar, lateral retiküler formasyonda yerleşik ve göreceli olarak küçüktür Mediyal retiküler formasyon nöronları orta büyüklüktedir, aşağı ve yukarı uzanan aksonları, hareket, postür, ağrı, uyanıklık seviyesini ve otonomik fonksiyonları belirler. GI cevaplar: yutma, kusma Solunum aktiviteleri: Solunumun başlaması, düzenlenmesi, öksürük, hıçkırık, hapşırma Kalp-damar sistemi ile ilgili; baroreseptör refleksler, beyin iskemisi ve hipoksiye yanıtları kapsar Retiküler Formasyon *Çizgili kas aktivitesini *Somatik ve visseral duyuları *Otonom ve endokrin sistemleri *Uyku-uyanıklık ritmi ve bilinç düzeyini etkiler Retiküler Aktive Edici Sistem (RAS) Sadece motor sistemleri değil, duyu sistemleri ve bilinçlilik durumunu, hatta tüm vücut aktivitesini etkiler BEYİN SAPI HARABİYETİNDE GÖZLENEN (GENEL) SORUNLAR *Vital kapasite azalması *Besin ve su yutma (disfaji) *Çevrenin algılanması ve organizasyonunda zorluk *Denge ve hareket sorunları *Baş dönmesi ve bulantı (Vertigo) *Uyku bozuklukları CEREBELLUM (BEYİNCİK) Cerebellum, beynin fossa cranii posterior da ve tentorium cerebelli nin altında yer alan bölümüdür. Musculer koordinasyonda (sinerji) rol oynar. Hasarlarında hareketler sarsıntılı, kordinasyonsuz gerçekleşir (ataksi), fakat paraliz oluşmaz. Cerebellum üç çift ayakçıkla beyin sapına bağlanır. 28

29 CEREBELLUM Cerebellum hareketlerin kontrolünü ve dengemizi; -İsteğimiz dışında iskelet kaslarının tonusunun kontrolü ile, - Sinerjik kasların koordinasyonunu ve eşzamanlı çalışmasını denetleyerek, -Antagonist kasların kontrollü gevşemesini denetleyerek, sağlar. Her bir cerebellum hemispheri kendi tarafındaki kasları denetler. CEREBELLUM Embriyolojik olarak duysal ünitelerden gelişmiştir. Cerebellum doğrudan hareketin başlatılmasını sağlamaz; muskuler koordinasyonda rol oynar. Lezyonlarında hareketler sarsıntılı ve koordinasyonsuz gerçekleşir (ataksi), paralizi oluşmaz. CEREBELLUM Hemisferium cerebelli (sağ ve sol olarak 2 adet) Vermis cerebelli Cerebellumun lobları ve fissurları Lobus cerebelli anterior Lobus cerebelli posterior Lobus flocculonodularis Fissura prima Fissura posterolateralis Fissura horizontalis Fissura secunda 29

30 1. Paleocerebellum (Anterior lob): Pyramis vermis, Uvula vermis Tr.spinocerebellaris anterior ve posterior un bağlandığı bu bölümün fonksiyonu, gövde ve ekstremite kaslarının motor kontrolü ile ilgilidir. Yapılmakta olan hareketin devamını sağlar ve kas tonusunu düzenler. 2. Neocerebellum (Posterior lob): (Pyramis ve uvula vermis hariç Hareketin planlanması, başlatılması ve zamanlaması ile ilgilidir. 3. Archicerebellum (Flocculonodular lob): Lobus flocculonodularis lingula Vestibular sistemle bağlantılı olan bu bölüm dengemiz ve uzaya oriente olmamız ile ilgilidir. Göz hareketlerinin kontrolü ile baş ve göz hareketlerinin koordinasyonunu sağlar CEREBELLUM UN İÇ YAPISİ Substantia alba -En fazla afferentler olmak üzere; Afferent, efferent ve ara nöronlara ait lifleri -Nuclei cerebelli yi de içerir. Substantia grisea (Cortex cerebelli) Stratum moleculare Stratum purkinjense Stratum granulosum içerir, CORTEX CEREBELLİ Yİ SARAN HÜCRE TABAKALARI (DIŞTAN İÇE DOĞRU SIRALANIŞI) 1. Stratum moleculare (Yıldız ve sepet hücreleri) 2. Stratum purkinjense (Purkinje hücreleri tabakası, büyük Golgi tip I nöronlar) 3. Stratum granulosum (Granüllü küçük ve büyük hücreler) Fissura cerebelli Folia cerebelli Nuc. dentatus Nuc. emboliformis Nuc. globosus Nuc. fastigii NUCLEİ CEREBELLİ 30

31 NUCLEİ CEREBELLİ Nuc. dentatus: En büyük ve lateralde olandır. Purkinje hücrelerinin aksonları burada sonlanır. Buradan çıkan lifler pedunculus cerebellaris superiordan geçerek beyinciği thalamus aracılığı ile cerebral kortexe bağlar. Nuc. emboliformis: Nuc. dentatustan daha medialde ve daha küçüktür. Burada sinaps yapan lifler cerebellumu pedunculus cerebellaris superiordan terkeder. NUCLEİ CEREBELLİ Nuc. globosus: Nuc. emboliformisten daha medialdedir. Burada sinaps yapan lifler cerebellumu pedunculus cerebellaris superiordan terkeder. Nuc. fastigii: Vermisin üst bölümünde orta hatta yakın olarak bulunurlar. Burada sinaps yapan lifler cerebellumu pedunculus cerebellaris inferiordan terkederler. CEREBELLUM UN BAĞLANTILARI Pedunculus cerebellaris inferior-medulla oblongata Pedunculus cerebellaris medius-pons Pedunculus cerebellaris superior-mesencephalon Beyinciği, beynin diğer bölümlerine bağlayan, çok sayıda afferent ve efferent liflerin oluşturduğu demetlerdir. I-PEDUNCULUS CEREBELLARİS İNFERİOR A) PCİ dan beyinciğe gelen lifler; Tr.spinocerebellaris posterior Bilinçsiz proprioseptif (kinestetik) duyu impulsu taşır Fibrae arcuatae externae anteriores (Bulbusta bulunan nuc. arcuatus ve nuc. reticularisten çıkar ve tractus reticulocerebellaris içinde çapraz yapmadan vermise ulaşır) Fibrae arcuate externae posteriores (Tr.cuneocerebellaris) (C1-C8) (Boyun ve üst ekstremitelerden gelen kinestetik duyuları alır.) Tr.olivocerebellaris (Nuc. olivaris inferiordan başlar. Dengenin devamı ve stereotip hareketlerle ilgilidir) Tr.vestibulocerebellaris (Bilinçsiz proprioseptif duyu impulsu taşır. Flocculus ve nodulusta sonlanırlar) I-PEDUNCULUS CEREBELLARİS İNFERİOR B) PCİ dan beyinciği terk eden lifler; Cerebellum dan vestibular çekirdeklere, bulbus ve pons taki formatio reticularis çekirdeklerine giden lifler bulunur. 31

32 II-PEDUNCULUS CEREBELLARİS MEDİUS III-PEDUNCULUS CEREBELLARİS SUPERİOR Afferent liflerden oluşur. Pons taki çekirdeklerde sinaps yaptıktan sonra, çapraz yaparak karşı tarafın beyincik korteksinde sonlanır. Özellikle kasların sinerjik hareketleri bakımından önemli olan tr.corticopontocerebellaris PCM tan geçerek beyincik korteksine gelir. Çoğunluğunu efferent lifler oluşturur. Bu lifler nuc.dentatus tan çıkarak beyinciği thalamus aracılığı ile beyin korteksine bağlar. Az bir kısmını oluşturan afferent lifleri ise, medulla spinalis ten (tr.spinocerebellaris anterior), nuc.ruber den ve lamina tecti den gelen lifler oluşturur. CEREBELLUM UN YOLLARI A) Cortex cerebri den cerebellum a gelen afferent yollar; 1. 1.Tr.corticopontocerebellaris (PCM)(Çapraz) 2. Tr.cortico-olivocerebellaris (PCİ)(Çapraz) 3. Tr.corticoreticulocerebellaris (PCM ve PCİ) Bu yollar istemli hareketlerin kontrolünde önemli rol oynar. CEREBELLUM UN YOLLARI B) Medulla spinalis ten cerebellum a gelen afferent yollar; 1.Tr.spinocerebellaris anterior (Gowers) (PCS) (T1-L2,3)(Nucleus thoracicus) Deri ve yüzeyel fascialardan kaynaklanan basınç-temas ve bilinçsiz proprioceptif duyuları bu yol ile taşınır. Özellikle alt ekstremitedeki kas ve eklemlerden alınan proprioceptif duyuyu beyinciğe taşır.(1. neuron ganglion spinalede). 2. Tr.spinocerebellaris posterior (Flechsig huzmesi) (PCİ) (T1-L2,3) Alt ekstremite ve gövdenin kas, kiriş ve eklemlerden aldığı kinestetik duyuyu beyinciğe taşır. Her bir kasın pozisyonu ve hareketinin ince koordinasyonu ile ilgili bir yoldur. 3. Tr.cuneocerebellaris (Fibria arcuatae externae posteriores) (PCİ) (C1- C8) Boyun ve üst ekstremitelerden gelen kinestetik duyuları alır. Bu yol tr.spinocerebellaris posterior ile aynı görevi yapar. (Nucleus cuneatus accessoriusta neuron değiştirirler). CEREBELLUM UN YOLLARI C) N.vestibularis aracılığı ile cerebellum a gelen afferent lifler;(pci) 1. İç kulaktaki denge organlarından çıkan bu liflerin bir kısmı kesilmeden, bir kısmı nuc. vestibularislerde sinaps yaptıktan sonra PCI ile beyinciğin aynı taraf yarısına girer. lobus flocculonodularis te sonlanır. 2. Görme ve işitme duyu refleksleri ile ilgili lamina tecti deki colliculus superior ve colliculus inferior dan, nuclei pontis aracılığı ile kortikal görme ve işitme merkezlerinden de afferentler gelir. Bu bağlantılar sayesinde dengemizin sağlanmasında görme ve işitme duyularının da katkısı olur. 3. Ayrıca nuc. ruber den cerebellum a motor aktivite ilgili duyular gelir. CEREBELLUM UN YOLLARI D) Cerebellum un efferent yolları; Bu efferent lifler kortexteki purkinje liflerinin aksonlarıdır. Beyincik çekirdeklerinde nöron değiştirdikten sonra efferent yollar oluşur. Sinaps yapan lifler ise nuc.ruber, thalamus ve formatio reticularis e bağlanır. Bir kısım lifler beyincik çekirdeklerinde kesilmeksizin geçer ve nuc.vestibularis lateralis te sonlanır. 32

33 CEREBELLUM UN YOLLARI D) Cerebellum un efferent yolları; 1. Tr. cerebellorubralis (PCS) (Forel çaprazı) (Nuc. globosus ve emboliformis) PCS ile cerebellumu terkettikten sonra karşı tarafın nuc. ruber ine geçip buradan çıkan lifler tractus rubrospinalis olarak tekrar orta hattı çaprazlar. Kendi tarafındaki fleksor kasların tonusunu ayarlar. 2. Tr. cerebellothalamicus (PCS)(Nuc. dentatus)(karşı taraf thalamusa geçer 2. çaprazı tractus corticospinaliste yaparak iskelet kaslarına ulaşır. Kendi tarafındaki iskelet kaslarının motor aktivitesini kontrol eder. 3. Tr. cerebellovestibularis (PCI)(Nuc. fastigii) Aynı tarafın ekstensor kaslarına kolaylaştırıcı bir etki gösterir. 4. Tr. cerebelloreticularis (PCI)(Nuc. fastigii) (Aynı taraf formatio reticularis i ile ön boynuz motor hücrelerine gider. Medulla spinalis in motor aktivitesini kontrol eden bir yoldur. Fonksiyonları: Denge ve görme ile ilgili bilgileri alır. Nuclei vestibulares (ponsta) ile bağlantılıdır. Denge sağlanması, göz ve baş hareketlerinin koordinasyonu VESTİBULOCEREBELLUM (ARCHİCEREBELLUM) Lezyonlarında: Yürüme sırasında denge ile ilgili bozukluklar Nystagmus (Reflex göz hareketlerinde bozukluk SPİNOCEREBELLUM (PALEOCEREBELLUM) CEREBROCEREBELLUM (NEOCEREBELLUM) Fonksiyonları: Lezyonunda: Medulla spinalis ve Hypotonia (Kas tonusunda azalma) truncus encephalideki Kas koordinasyonu bozuklukları bazı nucleuslar ile Konuşma bozuklukları (Dizartri) bağlantılıdır. Yavaş, monoton,patlayıcı tarzda. Kas tonusu ve gövde ile extremite kasları motor kontrolü ve hareketin devamıdır. Fonksiyonları: Kontralateral cerebral kortexten nuc.pontis ile afferentleri alır ve thalamus aracılığı ile tekrar cerebral kortexe efferentler gider. Hareketin planlanması, başlatılması, zamanlaması fonksiyonları vardır. Lezyonlarında: Agonist ve antagonist kasların kasılmasında zamanlama hataları Hypermetria (hedefin geçilmesi) Kinetik tremor (hedefe yaklaşan extremitenin titremesi) Cerebellar ataxia (Özellikle yürürken dengesizlik) Dysdiadochokinesis (Zıt hareketlerin hızlı şekilde yapılamaması). CEREBELLUM LEZYONLARI TONSİLLER HERNİASYON Cerebellum lezyonlarında bulgular lezyon ile aynı taraftadır (İpsilateral). Sebebi hem cerebellumdan cerebral kortexe giden liflerin(1), hem de cerebellumdan etkilenen ve cortexten inen tractus corticospinalis ve rubrospinalisin (2) çapraz yapmasıdır. (2 kez çapraz nedeniyle sonuçta lezyonla aynı yönde bulgular belirir). Tonsilla cerebelli nin foramen magnum dan canalis vertebralis içine herniasyonu(fıtıklaşması). KİBAS (Kafa içi basıncı artması) ve beyin sapına bası bulgularıyla seyreder. 33

34 BAZAL GANGLİONLAR VE BEYAZ CEVHER SULCUS LATERALİS CEREBRİ (SYLVİİ OLUĞU) DEN GİRİŞTE SIRA İLE GEÇİLEN YAPILAR ebru EKSTRAPİRAMİDAL SİSTEM NEDİR? Ekstrapiramidal motor sistem terimi, motor kontrole katkıda bulunan ve direkt olarak kortikospinal (piramidal) yolun bir elemanı olmayıp, decussatio pyramidium dan geçmeyen, beyin ve beyin sapının bütün bölümlerini belirtmek için kullanılan bir terimdir. Bu sistem tam ve bağımsız bir motor sistem değildir. Somatomotor aktivitenin, özellikle isteğe bağlı hareketlerin, başlaması ve devamında rol oynayan sistemdir. Aynı zamanda otomatik, posturel ve refleks motor aktivitede rol oynar. Örneğin; yürürken kolların yana sallanması veya esnerken kolların yanlara açılması gibi... 34

35 EKSTRAPİRAMİDAL SİSTEM YAPILARI BASAL GANGLIONLAR VE BİR HAREKETİN YAPILMASI Bazal ganglionlar (Nuclei basales) beyin hemisferlerinin derininde yer alan gri cevher nucleuslarından oluşmuştur Bu nucleus'lar aslında ganglion olmamakla birlikte, geleneksel olarak "bazal ganglionlar" adı ile anılmaktadır Cerebral cortex in motor aktivitesi üzerinde etkileri vardır. BAZAL GANGLİONLAR Bazal ganglionlar, cerebellum gibi inen motor sistemleri etkileyen kompleks bir şebeke olup, motor hareketlerin koordinasyonunda rolü olan nucleus'lardır. Ancak, bazal ganglionların koordine ettiği hareketler, cerebellum un koordine ettiği hareketlere göre çok daha komplekstir. Cerebellum ve bazal ganglionlardan çıkan yollar, direkt olarak perifere veya kortekse gitmezler. Kortekse giderken mutlaka thalamus üzerinden giderler. Cerebellum, cortex ten aldığı impulslar doğrultusunda medulla spinalis üzerinde etkili olur. Oysa bazal ganglionlardan medulla spinalis e giden bir yol bulunmaz. Bazal ganglionlar hareketlerin yapılmasını kolaylaştırırlar. Daha da önemlisi, bazal ganglionlar bir filtre görevi görerek uygun olmayan hareketlerin oluşmasını engellerler. Bazal ganglionların motivasyonda ve davranışlarımızda büyük rolü vardır. Bunun için en önemli nörotransmitter dopamindir. Bazal ganglion ve cerebellum un belirli kısımlarının, yönlendirilmiş dikkat mekanizmalarına katkıda bulunduğu da bilinmektedir. Bazal ganlionlar, orbito-frontal cortex ile olan bağlantıları sayesinde, kognitif (bilişsel), mood ve motor olmayan bazı davranış fonksiyonlarında da rolü vardır. Bu nedenle bazal ganglion lezyonlarında motor problemlerin yanısıra, bazı psikiyatrik problemler de görülebilir. Bazal ganglion lezyonları ile cerebellum lezyonları arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bazal ganglion lezyonlarında, hiperkinetik veya hipokinetik hareketler görülür. Hiperkinetik hastalıklara en tipik örnek Huntington koresi, hipokinetik hastalıklara ise Parkinson hastalığıdır. Huntington da kontrol edilemeyen istek dışı, ani ve dönme şeklinde hareketler oluşurken, Parkinson hastalığında rijidite, yavaş hareketler ve hareketin başlamasında güçlük görülür. 35

36 ANATOMİK AÇIDAN BASAL GANGLİONLAR NEDİR? Basal ganglionlar terimi serebral hemisferlerin derininde yer alan gri cevher yapıları için kullanılır. Yani bir MSS oluşumuna basal ganglion demek istiyorsanız, bu oluşumun 2 özelliğe sahip olması gerekmektedir. Bunlar; 1. Bu yapı mutlaka telencephalon da yerleşmiş olmalıdır 2. Bu yapı mutlaka gri cevher olmalıdır. BASAL GANGLİONLAR NASIL FONKSİYON YAPARLAR? Basal ganglionların ana görevi, çeşitli geriyansımalı devreler aracılığıyla, istemli hareketleri düzgün, kesintisiz ve amacına uygun olarak yapabilmek için, motor ve premotor kortikal alanların aktivitelerini kontrol etmek ve düzenlemektir. Bunu gerçekleştirmek için, istenmeyen, beklemediğimiz ve amacı aşmamıza neden olabilecek kas aktivitelerini inhibe ederler. İşte, basal ganglion hastalıklarında abartılı ve kontrol edilemeyen hareketlerin görülme nedeni, sözkonusu olan gerekli kas inhibisyonlarının yapılamamasıdır. BASAL GANGLİON FONKSİYONLARININ ÜÇ KELİME İLE ÖZETİ Otomatikleşmiş Önceden öğrenilmiş Alışılagelmiş hareketlerimizi direkt olarak basal ganglionlar ile yaparız. BASAL GANGLİONLAR ANATOMİK AÇIDAN BASAL GANGLIONLARIN SİSTEMATİĞİ neostriatum = striatum = putamen + nucleus caudatus corpus striatum = nucleus caudatus + putamen + globus pallidus paleostriatum = pallidum = globus pallidus nucleus lentiformis = globus pallidus + putamen FİZYOLOJİK AÇIDAN BAZAL GANGLİONLAR Esas bileşenleri, nuc. caudatus, putamen, globus pallidus, nuc. subthalamicus ve substantia nigra dır. Nuc. accumbens ve ventral pallidum gibi çekirdekler de limbik sistem ve bazal ganglion döngülerine katılırlar ve genellikle bazal ganglion yapılarına dahil edilirler. Bazı yazarlar corpus amygdaloideum u da bazal ganglionlara dahil ederler, ancak bu çekirdek primer olarak limbik sistemin bir kısmı olarak fonksiyon yapmaktadır. 36

37 Nucleus caudatus Thalamus un üst lateral inde yer alan VİRGÜL şeklinde bir nucleus tur. En önemli bazal ganglion yapısıdır. Ön kısmı lateral de capsula interna nın crus anterius u aracılığı ile nucleus lentiformis ten ayrılmıştır Üç kısmı vardır Caput Corpus Cauda Corpus ile thalamus arasındaki oluğa sulcus terminalis adı verilir Bu olukta stria terminalis yer alır. Corpus amygdaloideum ile hypothalamus arasında seyreden lifler buradan geçer. VENTRAL STRİATUM VE LİMBİK SİSTEM Putamen in ön-iç kısmı caput nuclei caudati ile birleşmiştir. Bu bölge ventral striatum olarak kabul edilir. Embriyolojik gelişimi ve gelen-çıkan bağlantılarındaki benzerlikler nedeniyle, striatum un bir bölümü olarak düşünülür. Ventral striatum un büyük kısmı nuc. accumbens tarafından oluşturulur. Ventral striatum limbik döngülerde çok önemli olup, limbik bilginin işlenmesinde görevlidir. Bazal ganglionlara gelen limbik impulslar, ventral striatum ve nuc. accumbens de sona ererler ve sonradan ventral pallidum ile thalamus un nuc. mediodorsalis ine giderler. Nuc. mediodorsalis den çıkan lifler ise, limbik korteksin gyrus orbitofrontalis ve gyrus cinguli sinde sona ererler. Globus pallidus un kelime anlamı solgun renkli küre demektir. Çünkü çok sayıda myelinli lifler bu bölgeyi çaprazlayarak geçmektedir. Eksternal ve internal segmentleri vardır. İnternal segment, bazal ganglionların tüm motor çıktılarının çıktığı yerdir. Claustrum un fonksiyonu tam olarak bilinmemekte, ancak görme dikkati ile ilgili olduğu sanılmaktadır. Striatum ve globus pallidus un kanlanması esas olarak a. cerebri media nın lenticulostriate dallarından olurken, medial globus pallidus sıklıkla a. choroidea anterior tarafından beslenir. Nuc. caudatus ve nuc. lentiformis in ön kısmı sıklıkla a. cerebri anterior un dalı olan Heubner in recurrent arteri tarafından beslenir. BASAL GANGLİONLAR BASAL GANGLİONLARIN VENTRİKÜLER İLE OLAN İLİŞKİLERİ CORPUS AMYGDALOİDEUM TEMPORAL LOBUN UCUNA YERLEŞMİŞTİR 37

38 Corpus amygdaloideum 3 tane esas çekirdekten oluşur: Bunlar; Nucleus corticomedialis, nuc. lateralis (basolateralis) ve nucleus centralis dir. Ayrıca, stria terminalis in C harfi şeklindeki bed (yatak) nukleus u corpus amygdaloideum un bir kısmı olarak düşünülür. Corpus amygdaloideum, limbik sistemin emosyonel, otonomik ve nöroendokrin döngülerinde önemli fonksiyonlara sahiptir. GRAY S ANATOMY, 39.ED., 2005, P.420 (37.ED. P.1073) CORPUS AMYGDALOİDEUM FONKSİYONU NUCLEİ BASALES (MEYNERT NUKLEUSU) VE NUCLEUS ACCUMBENS Major affektif:arkadaşlık, sevgi, çekicilik Mood: Korku, öfke ve saldırganlık gibi ifadelerin kontrolünü sağlamaktadır ( a/npb112/lec20.htm) Neokorteksin kolinerjik innervasyonunun büyük kısmını Meynert in bazal çekirdeği oluşturur. BASAL GANGLİONLAR, HANGİ YAPIYI KULLANARAK, ETKİLERİNİ KORTEKS ÜZERİNDEN ORTAYA ÇIKARTIRLAR? Bazal ganlionların cerebral cortex e etkisi thalamus üzerindendir; medulla spinalis ile direkt bağlantısı yoktur Basal ganglionlar Thalamus Korteks 38

39 BASAL GANGLİON BAĞLANTILARINA GENEL BAKIŞ BİR HAREKETİN MOTOR KONTROLÜNDE ROLÜ OLAN ÜÇ TEMEL YAPI 1. KORTEKS 2. BASAL GANGLIONLAR 3. CEREBELLUM Basal ganglionların afferent ve efferent bağlantılarına bakıldığında; striatum un major afferent, globus pallidus un internal segmenti ve substantia nigra nın pars reticularis inin ise major efferent çekirdekler olduğu görülecektir. HAREKETLERİN BEYİN TARAFINDAN KONTROL EDİLMESİ Beyin istekle yapılan hareketlerin yapılmasında medulla spinalis ve beyin sapının aktivitesini nasıl etkilemekte ve kontrol etmektedir? Kontrol işleminde hiyerarşik bir düzen vardır. Bu hiyerarşide en üstte beyin, en altta ise medulla spinalis vardır. Bu iki bölüm arasındaki motor hiyerarşi 3 seviyede düzenlenmektedir. En üst seviye "strateji" seviyesi olup, korteksin assosiasyon sahaları ve bazal ganglionlar tarafından sağlanmakta, orta seviye "taktik" olup, motor korteks ve cerebellum tarafından sağlanmakta ve alt seviye ise "hareketin yapılması" seviyesi olup beyin sapı ve medulla spinalis tarafından sağlanmaktadır. İSTEĞE BAĞLI BİR HAREKETİN PLANININ YAPILMASI VE HAREKETE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ STRATEJİ KORTEKS (ASSOSIASYON SAHALARI) + BASAL GGL HAREKETİN YAPILMASI BEYİN SAPI + MEDULLA SPINALIS TAKTİKLER MOTOR KORTEKS + CEREBELLUM PEKİ, BU STRATEJİ + TAKTİK, HİYERARŞİK OLARAK NASIL DÜZENLENİR? BAZI BAZAL GANGLİON HASTALIKLARI HAREKETİN TİPİ ve NASIL YAPILACAĞI HAREKETE KATILACAK KASLARIN SEÇİLMESİ BASAL GGL Huntington hastalığı Parkinson hastalığı Tardive diskinezi Hemiballismus EXTERNAL UYARTI veya INTERNAL DÜŞÜNME THALAMUS Tr. corticospinalis 39

40 KORE (chorea) Huntington s disease Huntington hastalığı Otozomal dominant geçiş gösteren kalıtsal bir hastalıktır. Hastalarda korea ve atetozun yanısıra, ilerleyen demans (hafıza ve entelektüel kapasite kaybı) ortaya çıkar Chore a CHOREA Kore striatum un dejeneratif hiperkinetik bir hastalığıdır. Huntington koresi gibi kalıtsal ve Sydenham koresi gibi sonradan kazanılan tipleri vardır. Huntington koresinde ilaç tedavisine genellikle cevap alınamaz, yaşında çoğunlukla mortaldir. Sydenham koresi ise genellikle çocuklarda görülür ve özellikle streptokok enfeksiyonları sonucunda oluştuğundan antibiyotiklere cevap verir. Genellikle mortal değildir. Her ikisinde de özellikle yüz ve dili tutan anormal, istek dışı, hızlı ve devamlılık gösteren diskinetik (istemli hareketlerde güçlük çekme, hareket güçlüğü) hareketler vardır. Ayrıca ekstremitelerin distal uçlarında dans benzeri (Saint Vitus dansı) hareketler görülür. ATETOZ Atetoz da striatum un dejeneratif hiperkinetik bir hastalığıdır. Bu hastalıktaki diskinetik (istemli hareletlerde güçlük çekme, hareket güçlüğü) hareketler baş kaslarında olur fakat koreye göre daha yavaştır. Özellikle parmaklarda ve ellerde birbirini takip eden, yavaş, kıvrılma tarzında istek dışı zarif dönme hareketleri hareketleri vardır. 40

41 Parkinson hastalığı En sık görülen bazal ganglion hastalığıdır Substantia nigra'nın pars compacta'sındaki dopaminerjik nöronlarda kayıp ve buna bağlı olarak bu nöronların aksonlarının sonlandığı striatum bölgelerinde dopamin eksikliği ortaya çıkar Bu durum cerebral cortex'in motor aktivitesinde azalmaya yol açar Tedavisinde eksik olan dopamin'i tamamlamak için, kan-beyin bariyerini geçebilme özelliği olan L-dopa verilir TARDİVE DİSKİNEZİ Patlayıcı tarzdaki kas ve ekstremite hareketleri ile karakterize olan bir hastalıktır. Dopaminerjik reseptörlerin dopamin veya agonistlerine olan duyarlılığının artması nedeniyle oluşur. Anormal istem dışı hareketler görülür. Ballismus GENELLİKLE HİPERTANSİF HASTALARDA HEMORAJİ YE BAĞLI OLARAK GELİŞİR. NUCLEUS SUBTHALAMİCUS UN (CORPUS LUYSİİ) DEJENERATİF HİPERKİNETİK BİR HASTALIĞIDIR. GENELLİKLE BU NUKLEUS TAKİ BİR KANAMA (STROKE) NEDENİYLE VE TEK TARAFLI OLUŞTUĞU İÇİN HEMİBALLİSMUS OLARAK ADLANDIRILIR. DİĞER HİPERKİNETİK HASTALIKLAR ARASINDA EN GÜÇLÜ ANORMAL HAREKETLERİN GÖRÜLDÜĞÜ BİR HASTALIKTIR. EKSTREMİTELERİN PROKSİMAL UÇLARINDA HARMAN DÖVENİNİN SALLANMASI ŞEKLİNDE VEYA KANAT ÇIRPMA ŞEKLİNDE YAPILAN ANİ İSTEM DIŞI HAREKETLERDİR. HEMİBALLİSMUS, TR. CORTİCOSPİNALİS İN DECUSSATİO PYRAMİDALİS DEKİ ÇAPRAZI NEDENİYLE DAİMA KONTRALATERAL TARAFTA GÖRÜLÜR. MEDULLA SPİNALİS DEKİ ALT MOTOR NÖRONLARA YANLIŞ BİLGİ GÖNDERİLİR. BEYNİN BEYAZ CEVHERİ 41

42 CENTRUM SEMİOVALE Corpus calloum dan geçen liflerin beyaz cevher içindeki şeklidir CAPSULA İNTERNA SARI : BAŞ, BOYUN, ÜST EKSTREMİTE-GÖVDE, ALT EKSTREMİTE MAVİ : ÇIKAN LİFLER KIRMIZI : İNEN LİFLER CAPSULA İNTERNA NIN BÖLÜMLERİ -CRUS ANTERİOR -GENU -CRUS POSTERİOR TR. CORTİCOSPİNALİS VE CAPSULA İNTERNA CAPSULA İNTERNA NIN FONKSİYONE L BÖLGELERİ 42

43 BASAL GANGLİONLAR VE CAPSULA İNTERNA BEYNİN YOLLARI 1. Assosiasyon yolları : sagittal eksen 2. Commissural yollar : transvers eksen 3. Projeksiyon yolları : vertikal eksen 1. BEYNİN ASSOSİASYON YOLLARI THALAMİK PEDUNKÜLLER CORONA RADİATA THALAMUS HÜCRELERININ NEOKORTEKSE UZANAN AKSONLARIDIR 2. COMMİSSURAL YOLLAR (CORPUS CALLOSUM) 43

44 CORPUS CALLOSUM 2. CORPUS CALLOSUM (YAKLAŞIK 200 MİLYON AKSON GEÇMEKTEDİR) 1. Rostrum Truncus 2. Genu 4. Splenium COMMİSSURA ANTERİOR VE POSTERİOR COMMİSSURA POSTERİOR İçinden geçen yolların başlangıçları Nuclei pretectales Nuclei commissurae posteriores Nucleus interstitialis (Cajal) Colliculus superior Nuclei dorsales thalami PUPILLA IŞIK REFLEKSİ!!! COMMİSSURA HİPPOCAMPİ (FORNİCİS) (PSALTERİUM) (LYRA DAWİDİS) COMMİSSURA HABENULARİS (EPİTHALAMİCUS) 44

45 ADHESİO İNTERTHALAMİCA (MASSA İNTERMEDİA) 3. PROJEKSİYON YOLLARINA BİR ÖRNEK ARA BEYİN (DİENCEPHALON) DIENCEPHALON (ARA BEYİN) Serebral hemisfer ile beyin sapı arasında yer alan önbeyin bölümü olup, sağ-sol yarımı arasında ventriculus tertius (III. ventrikül) bulunur.. Thalamus: Duysal impulsları aktarır.. Hypothalamus: Temel görevi vücut iç ortamının dengesinin sağlanması homeostasis dır.. Subthalamus: Aynı addaki çekirdeği bazal çekirdekler içinde sayılır.. Metathalamus: Thalamus un arka dış tarafındaki corpus geniculatum laterale (görme ile ilgili) ve corpus geniculatum mediale (işitme ile ilgili) ayrı bir bölüm olarak değerlendirilmektedir..epithalamus: İçerdiği önemli bir yapı olan gl. pinealis ortam ışığına yanıt olarak melatonin salgılar (karanlık uyarıcıdır). Glandula pinealis in kalsifikasyonu radyografilerde landmark görevi yapar. THALAMUS Diencephalon un en büyük parçasıdır. Cortex i daima uyanık tutar. Koku duyusu dışında tüm duyu impulslarının toplandığı ve düzenlenerek uygun bir şekilde korteksteki primer duyu merkezlerine iletildiği yerdir. Ayrıca cerebellum ve basal ganglionlardan gelen hareket ile ilgili impulsların cerebral cortex in motor bölgelerine iletilmesinde rolü vardır. Limbik sistemle olan bağlantıları sayesinde duyuların emosyonel ilişkilerinin değerlendirilmesinde de önemli rol oynar Adhesio interthalamica iki thalamus u birbirine bağlar. HYPOTHALAMUS Sıvı elektrolit dengesi, Gıda alımı ve enerji dengesi, Üreme, Vücut ısısının regülasyonu ve Birçok emosyonel cevapların otonom ve endokrin sistemler aracılığıyla düzenlenmesini sağlar. 45

46 Hypothalamus aşağıdaki oluşumları içerir a. Chiasma opticum: Görme ile ilgili liflerin çapraz yaptığı yerdir. b. Lamina terminalis c. Infundibulum: Hipofiz bezinin hypothalamus a tutunan sapıdır. d. Tuber cinereum: Infundibulum buraya tutunur. e. Corpus mamillare: Tuber cinereum un arka tarafında bulunur. Beslenme refleksi ile ilgilidir. f. Nucleus hypothalamicus Hypothalamus un bazı çekirdeklerinin fonksiyonu Nucleus preopticus; Uyku ile ilgilidir Nucleus supraopticus; ADH salgılar Nucleus paraventricularis; Oxytocin hormonu salgılar Nucleus mamillaris ler; Beslenme reflexi ile ilgilidir Nucleus ventromedialis; Tokluk merkezidir. (Harabiyetinde tokluk hissedilmez ve aşırı yeme yani obesite nedeniyle ölüm şekillenebilir) Nucleus hypothalamicus lateralis; Açlık merkezi (Harabiyetinde açlık hissedilmez ve kaşeksi nedeniyle ölüm şekillenebilir. Bazı hastalarda anorexia nervosa adı verilen tabloda yemek yedikten sonra kusma görülür ve kişi zayıflar). Nucleus arcuatus (infundibularis); Releasing hormon (RH) salgılar ve adenohipofizin çalışmasını düzenler Hypothalamus un afferentleri: 1. Tractus corticohypothalamicus: Frontal korteksten hypothalamus a gelir 2. Fasciculus medialis telencephali: Bulbus olfactorius tan koku ile ilgili bilgi taşır 3. Tractus retinohypothalamicus: Retina dan nuc. suprachiasmaticus a 4. Tractus hippocampo-hypothalamicus: Limbik sistem ile bağlantı sağlar 5. Tractus thalamo-hypothalamicus: Prefrontal bölgeyle bağlantılı thalamus çekirdeklerinden gelir 6. Tractus amygdalohypothalamicus: Koku ile ilgilidir. Corpus amygdaloideum dan gelir 7. Fasciculus longitudinalis dorsalis (DLF) ve pedunculus mamillaris: Beyin sapı ve medulla spinalis ten erotogenik duyuları (meme başı, genital organlardan alınan) taşır Hypothalamus un efferentleri: 1. Tractus mamillo-thalamicus: Limbik sistemle ilgilidir 2. Tractus mamillotegmentalis: Beyin sapında tegmentumdaki formatio reticularis e gider 3. Fasciculus longitudinalis dorsalis (DLF): Mamillar çekirdeklerden başlar ve beyin sapındaki bazı cranial sinirlerin parasempatik çekirdekleri ve bazı motor çekirdeklerde (V, IX, X, XII) sonlanır 4. Tractus hypothalamospinalis (descending otonomik lifler) ile medulla spinalis in T1 L2 ve S2 S4 segmentlerine otonomik lifler götürür 5. Stria terminalis: Hypothalamus ile amygdaloid complex arasında 6. Tractus tuberoinfundibularis: Hipofize gider (Releasing factor taşınır) 7. Tractus hypothalamo-hypophysialis: Nörohipofize ADH ve Oksitosin taşınır HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 1. Otonomik kontrol: Otonom sinir sistemi ile endokrin sistem entegrasyonunu sağlayarak organizmadaki olayların dengeli bir şekilde sürekliliğini sağlar Hypothalamus un ön ve medial kısımlarının uyarılması parasempatik; Hypothalamus un arka ve lateral kısımlarının uyarılması sempatik aktivitenin artmasını sağlar Ön ve medial kısımlar uyarılırsa; kan basıncı düşer, kalp atışları yavaşlar, mesane kasılarak miksiyon oluşur, peristaltizm artar, bezlerin salgısı artar, pupilla daralır. HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 2. Termoregulasyon (Isı regülasyonu): Parasempatik etkiye sahip ön kısmı, periferik damarları genişleterek ve terlemeyi sağlayarak vücut ısısını düşürür Arka bölümü ise vücut ısısı düştüğünde periferik damarları daraltarak terlemeyi önler. Kalp ritmi artar, çizgili kaslar kontraksiyon yapar, titreme artar ve sonuçta ısı yükselir Ön bölgenin lezyonlarında hipertermi oluşur Arka bölgenin lezyonlarında ise hipotermi oluşur Arka kısım uyarılırsa; kalp ritmi artar, vasokonstruksiyon, kan glukoz düzeyi artar, tüyler dikleşir. 46

47 HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 3. Endokrin kontrol: Hypothalamus un nucleus arcuatus u releasin hormon (RH) salgılar ve hipofizin ön lobu (adenohipofiz) üzerine kan yoluyla etki ederek belirli hormonların salgılanmasını sağlar. Ayrıca kendisi de ADH ve Oksitosin hormonlarını salgılar HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 4. Sıvı elektrolit dengesi: Vücuttaki plasma osmotik basıncının artması ve kan basıncının düşmesi ile nucleus supraopticus tan salgılanan vasopressin (ADH) böbreklerde su atılımını azaltır ve böylece kan basıncını yükseltir. Bu nöronların harabiyetinde vücut sıvılarında ozmotik basınç artar ve suyun geri emiliminde bozulma görülür. Buna diabetes insipidus (şekersiz diabet) denir. Ozmotik basınç yüksek olursa kişi devamlı su içer ve sık olarak idrar çıkarır HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 5. Beslenmenin düzenlenmesi: Hypothalamus un lateral çekirdeği açlık Ventromedial çekirdeği ise tokluk merkezidir (kan şekeri seviyesinin değişmesine hassas) HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 6. Biyolojik ritmin düzenlenmesi: İnsanlarda çalışma, beslenme, uyku ve dinlenme saatleri gibi birçok faktör biyolojik ritmi (circadian rhythm) etkiler Hypothalamus un nucleus suprachiasmaticus u biyoritmi düzenleyen merkezdir. Işığa karşı hassas bir çekirdektir. Güneş ışığı bu çekirdeğin aktivitesini arttırır. Epifizi inhibe eder. Bu çekirdek retina dahil birçok çekirdek ile karşılıklı ilişki içindedir. Hypothalamus bu etkisi ile, limbik sistem, retiküler sistem ve thalamus için bir kontrol merkezi konumundadır. HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 7. Seksüel davranışlar ve üremenin düzenlenmesi: Hypothalamus un preoptic bölgesi adenohipofizden gonadotropin salgılanmasını sağlar. Erkeklerde hep aynı seviyede salgılanır. Kadınlarda ritmik değişmeler gösterir. Ayrıca limbik sistem içinde eş bulma ve çoğalma gibi seksüel davranışları düzenler HYPOTHALAMUSUN FONKSİYONLARI 8. Emosyonel davranışların düzenlenmesi (His ve davranışların kontrolü): Birçok emosyonel durumda (üzüntü, neşe, sevgi, öfke korku vb) otonom sinir sistemi tarafından düzenlenen fizyolojik cevaplar gözlenir. Ör. Korku anında pupilla dilatasyonu, piloereksiyon, ağız kuruluğu, kalp atım ve solunum sayısının artması (sempatik aktivite) Emosyonel davranışların düzenlenmesinde hypothalamus, limbik sistem ve frontal neocortex in önemli fonksiyonları vardır. Çeşitli emosyonel durumlarda otonomik cevapların seviyesi kişiden kişiye farklılık gösterir. Bu durumun, neocortex in otonom merkezler üzerindeki kontrol edici etkisine bağlı olduğu düşünülmektedir. 47

48 SUBTHALAMUS (THALAMUS VENTRALİS) Motor yolların ara istasyonudur ve extrapyramidal sistemde görev yapar. Ayrıca optik ve vestibular impulsları değerlendirerek düzenler ve globus pallidus a gönderir. Fonksiyonel olarak nucleus ruber ve substantia nigra ile bir bütünlük oluşturur ve uyarılırsa kas tonusu artar. Subthalamustaki nucleuslar basal çekirdekler ile bağlantılı olup bu çekirdekler üzerinde inhibitör etkileri vardır. Lezyon oluşursa ve bu etki ortadan kalkarsa hemiballismus denen istem dışı sert düzensiz hareketler ortaya çıkar EPİTHALAMUS Biyolojik ritim ve gonadal fonksiyonlarda rol oynar. Birçok endokrin bezin (adenohipofiz, nörohipofiz, pankreasın endokrin kısmı, gl. parathyroidea, gl. suprarenalis in kortex ve medullası ve gonadlar) üzerinde genellikle inhibe edicietkileri vardır. Epithalamus; 1. Gl. pinealis (epifiz) 2. Habenula 3. Stria medullaris thalami den oluşur 1. Glandula pinealis (epifiz): Sağ ve sol colliculus superior lar arasında orta hatta yer alır. Pinealosit lerden ve glia hücrelerinden oluşur. Pinealosit lerden bol miktarda melatonin ve seratonin salgılanır. Sempatik uyarı bunların salgılanmasını stimüle eder. Özellikle karanlıkta salgı artar. Birçok endokrin bezin (adenohipofiz, nörohipofiz, pankreasın endokrin kısmı, gl. parathyroidea, gl. suprarenalis in kortex ve medullası ve gonadlar) üzerinde genellikle inhibe edici etkileri vardır. Bu etkisini ya doğrudan bez üzerine veya hypothalamus un salgısını inhibe ederek gerçekleştirir. Salgısı kan veya BOS yolu ile ulaşır. 2. Habenula (İnce şerit): Corpus amygdaleum dan, fornix aracılığı ile de formatio hippocampi den ve area septalis ten afferent lifler alır. Habenular çekirdekler limbik sistemden gelen uyarıları mesencephalon a taşınmasında aracılık eder ve duygu, davranış, salivasyon, uyku mekanizmalarının kontrolünde rol oynar. 3. Stria medullaris thalami: Commisura posterior: Pupilla ışık refleksleri ile ilgili lifler karşılıklı olarak buradan geçer ve iki taraftaki area pretectalis leri birbirine bağlar Area pretectalis: Epithalamus a komşu mesencephalon oluşumudur. Pupilla ışık refleksi ile ilgilidir. LİMBİK SİSTEM (LOBUS LİMBİCUS) Limbik sistem, diencephalon ile telencephalon arasında yer alan bazı yapılar tarafından oluşturulur. Koku duyusu ile ilgili yapılarla yakın ilişkisi vardır. Emosyonlar cerebral cortex in aktivitesi ile düzenlenir. Emosyonların dışa vurulması ise limbik sistem ve hypothalamus aracılığı ile olduğu kabul edilmektedir. Limbik sistemin öğrenme ve hafıza gibi fonksiyonlarda da önemli rolü vardır. 48

49 Birçok ilkel memeli hayvanda gıda bulma, çiftleşme, yavrularını tanıma, tehlikeyi sezme, savunma ve saldırma gibi limbik sistem tarafından düzenlenen davranışlarda koku duyusunun primer önemi vardır. Daha gelişmiş memelilerde ise koku duyusu ilkel memelilerdeki kadar önemli değildir ve bunlarda limbik sisteme cerebral cortex in assosiasyon sahalarından gelen impulslar daha önemlidir. LİMBİK AKTİVİTE Duygulanım, heyecan Öğrenme ve hafıza Emosyonel davranış Affect: O andaki duygusal durumumuz Mood: Her zaman sahip olduğumuz duygusal durumumuz Emotion: Duygusal durum Feeling: His durumu LİMBİK SİSTEM Limbik sistem içerisinde hem kortikal hem de subkortikal yapılar yer alır. Limbik sistem içerisinde incelenen önemli yapılar: Formatio hippocampi Area septalis Gyrus cinguli Gyrus parahippocampalis İndusium griseum Corpus amygdaloideum Cerebral cortex in limbik sisteme dahil edilen kısımları lobus limbicus olarak isimlendirilir. Bunlar: Gyrus cinguli Gyrus fasciolaris Gyrus parahippocampalis Hippocampus Area subcallosa Gyrus dentatus LİMBİK SİSTEMİ OLUŞTURAN YAPILAR gyrus paraterminalis 49

50 R H İ N E N C E P H A L O N RHİNENCEPHALON UN TEMEL YAPILARI HIPPOCAMPUS FORMASYONU HİPPOCAMPUS BEYNİN YAZICISI Hippocampus formasyonu, gyrus parahippocampalis in içe ve dorsale doğru uzantısıdır. Bu formasyon medial temporal lobun içinde, lateral ventrikülün cornu inferior unun tabanında bulunur. Bu formasyon, limbik sistemin C şeklindeki yapılarından birisi olduğundan, limbik sistem hafıza fonksiyonunda da önemli bir role sahiptir. 50

51 GYRUS PARAHİPPOCAMPALİS VE UNCUS GYRİ PARAHİPPOCAMPALİS İnsanlarda korteksin yaklaşık % 95 i, 6 tabakalıdır ve yeni korteks anlamına neokorteks veya isokorteks (aynı korteks) olarak adlandırılır. Oysa gelişimsel süreçte önceden gelişen korteks diğer korteks anlamına allokorteks olarak adlandırılır. Allokorteks 3 tabakadan oluşur ve ilk veya orijinal korteks anlamına archiokorteks olarak adlandırılır. Hippocampus formasyonunun korteksi diğer neokortikal tabakalar gibi 6 tabakalı değil, 3 tabakalıdır. Bu yüzden archiokorteks olarak adlandırılır. HİPPOKAMPUS FORMASYONU FORNİX (TR. HİPPOCAMPOMAMİLLARİS, PSALTERİUM, LYRA DAVİDİS) 51

52 FORNİKS VE LİMBİK SİSTEM İLİŞKİSİ FORNİX Kelime anlamı arcus veya kavis olan fornix, hippocampus formasyonundan başlayan efferent yol olup, diencephalon ve area septalis de sona erer. Fornix deki lifler temel olarak 3 yapıda sona ererler. Bunların esas kısmı subiculum dan başlar ve medial ve lateral mamiller çekirdeklerde sona erer. Liflerin bir kısmı subiculum ve hippocampus dan başlar ve lateral septal nukleusa ulaşır. Bazı lifler ise, nuclei anterior thalami de sona ererler. Fornix, hippocampus formasyonu ile corpus mamillare ve nuclei septales leri birbirine bağlarken, aynı zamanda da bunların çift taraflı olarak tr. mamillothalamicus lar ile nuclei anteriores thalami lere bağlanmasını sağlar. Entorhinal kortekse giden yollarda da olduğu gibi, hippocampus formasyonundan fornix e giden yolların esas kaynağı subiculum dur. Subiculum dan ayrıca corpus amygdaloideum a, orbitofrontal kortekse ve ventral striatum a da yollar gider. Bu nedenle subiculum, hippocampus formasyonunu terk eden liflerde en önemli yapıdır. gyrus paraterminalis FORNİKS VE LİMBİK SİSTEM İLİŞKİSİ FORNİX VE BAĞLANTILARI HAFIZA İLE İLGİLİ DİENCEPHALON YAPILARI HAFIZA VE ÇEŞİTLERİ 52

53 HİPPOCAMPUS VE HAFIZA Working (İşleyen, kısa dönem ) hafıza Declarative(kayıtlı, uzun dönem) hafıza Procedural (işlemsel,yöntemsel) hafıza ( se/limbic.html) DUYUSAL HAFIZA milisaniye Algılamaya bağlı olarak otomatik olarak oluşur İkonik (sembolik) hafıza Ekoik (yansımalı) hafıza KISA SÜRELİ HAFIZA birkaç saniye dakikalar parçalama sınırlı kapasite O anki ilgiye ve dikkate bağlıdır!!! AKUSTİK HAFIZA UZUN SÜRELİ HAFIZA kapasitesi fazla, hatta sınırsız SEMANTİK (anlamsal) HAFIZA TTBATOUUTFTBMM AYNI BİLGİYİ BİRDEN FAZLA KORTİKAL SAHAYA GÖNDERMEK? Harvard Üniversitesi Yeni öğrenilen bir bilginin %90 ı 1 hafta sonra, %99 u ise 4 hafta sonra unutulmaktadır. O halde bilginin hafızada depolanması ancak sık tekrar ile mümkündür. 53

54 AYNI BİLGİYİ BİRDEN FAZLA KORTİKAL SAHADAN ÇAĞIRMAK? Öğrenme ve hafıza, limbik sistem de dahil olmak üzere, central sinir sisteminin birçok bölgeleri ile ilgili kompleks fonksiyonlardır. Yeni edinilen bilgilerin depolanmasında formatio hippocampi nin önemli rolü bulunmaktadır. Hippocampus u etkileyen lezyonu olan hastalarda kısa süreli hafızanın uzun süreli hafızaya dönüştürülemediği gözlenmiştir. Lezyonun sol hippocampus ta olduğu durumlarda daha çok sözel hafıza, sağda olduğu durumlarda da görsel hafıza etkilenmektedir. ALKOLİZMDE Tiamin eksikliği; corpus mamillare de hasara neden olmaktadır. Uzun dönem hafızaya ekleme yapamazlar (Glasser 2000) AREA SEPTALİS Bu sistem şunlardan oluşmuştur: Medial ve anterior temporal loblar Anterior insula, Inferior medial frontal loblar, Gyrus cinguli Hippocampus formasyonu, Corpus amygdaloideum Medial thalamus un bazı çekirdekleri Hypothalamus, Bazal ganglionlar, Area septalis Beyin sapı AREA SEPTALİS GYRUS CİNGULİ gyrus paraterminalis Acıya karşı emosyonel davranışların kontrolünde görevlidir. Frontal bölümü geçmişte hoşlanılan koku ve görüntüleri koordine etmektedir. Seksüel fonksiyonlarla da ilgilidir. 54

55 Ör. Gyrus cinguli de lezyonu olan dişi sıçanların yeni doğurdukları yavrularını korumadıkları ve erkek sıçanlara karşı ilgilerinin arttığı görülmüştür. CORPUS AMYGDALOİDEUM TEMPORAL LOBUN UCUNA YERLEŞMİŞTİR Erkek sıçanlarda ise gyrus cinguli nin belirli bir bölgesinin uyarılması penis ereksiyonuna sebep olur. CORPUS AMYGDALOİDEUM FONKSİYONU Emosyon: Mutluluk, memnuniyet,neşe, sevgi, heyecan, üzüntü, depresyon, kırgınlık, kıskanma v.s. psişik durumlardır. Genellikle gülme, durgunluk, hiddet, saldırganlık veya ağlama gibi davranışlar şeklinde dışarıya vurulur. Emosyonların oluşmasında cerebral cortex in prefrontal bölgelerinin, dışa vurulmasında ise corpus amygdaloideum un önemli rolü olduğu kabul edilmektedir. Korku, öfke ve saldırganlık gibi ifadelerin kontrolünü sağlar. Korku bölgesidir. Uyarıldığında korku, öfke ve saldırganlığa neden olur. Öğrendiklerimizin iyi veya kötü olduğunu belirler. Arkadaşlık, sevgi, çekicilik duyguları Corpus amygdaloideum u çıkarılmış maymunların daha kolay eğitilebildikleri ve diğerlerine göre daha sakin bir duruma geldikleri gözlenmiştir. Bu işlem aşırı agresif ve toplumsal olarak kabul edilemeyen davranışlar sergileyen insanlara uygulandığında; agresif davranışların ortadan kalktığı ve hatta olumlu emosyonel davranışlar gösterdikleri ortaya konmuştur. Lobus temporalis i, corpus amygdaloideum ve formatio hippocampi yi birlikte bilateral olarak çıkarılan maymunlarda Klüver Bucy sendromu olarak isimlendirilen tablo ortaya çıkar. Bu sendrom lobus temporalis i geniş olarak çıkarılan insanlarda da gözlenmektedir. KLUVER-BUCY SENDROMU Bu sendrom da tanımlanmış olup bilateral temporal lobdaki hasarlarla ortaya çıkar. Aslında limbik yapıların bazı fonksiyonlarının öne çıkmasıdır. Tek taraflı lezyonlarda görülmez. Corpus amygdaloideum veya yollarında, uncus ve gyrus parahippocampalis lezyonları gibi temporal lobun medial kısmının gereğinden fazla alınması sonucunda ortaya çıkar. Herpes ensefaliti, anoksi, tümör veya temporal selektif lobektomi gibi ameliyatlar sonucunda oluşabilir. Hastada aşağıdaki davranışsal ve emosyonel durumlar ortaya çıkar; 1. Hasta duygusuzlaşır, uysal ve durgunlaşır. Korku ve saldırganlık yaratan şeylere motor ve sözel tepki yoktur, çok sakindir. 2. Görme agnozisi vardır. Yani hasta gördüğü objeleri tanıyamaz. Bu nedenle genellikle yalama tarzında işlemlerle tanımaya çalışır. 3. Herşeyi yemeye çalışma. Aşırı yeme eğilimi (hiperoralite) 4. Hiperseksüalite. Hatta seksüel olarak ayırım bile yapmayabilir. 55

56 Limbik sistemin, bazı otonom fonksiyonların ortaya çıkmasında rolü vardır. Corpus amygdaloideum, edinilmiş tecrübelere bağlın olarak bazı otonomik fonksiyonları etkileyebilir. Ör. Daha önce bir köpeğin saldırısına uğramış kişi, saldırgan olmayan bir köpek ile karşılaşsa bile korkabilir. Bu durumda da kalp ritminde artış, terleme,solunum artışı gibi otonom cevaplar ortaya çıkabilir. Corpus amygdaloideum un cerebral cortex ile olan afferent ve hypothalamus ile olan efferent bağlantıları bu cevapların ortaya çıkmasında rol oynar. Koku duyusu, limbik sistemle direkt bağlantılı tek duyudur. Diğer duyular, limbik sisteme cerebral cortex teki econder assosiasyon sahalarında değerlendirildikten sonra ulaşır. KORTİKAL VE SUBCORTİKAL LİMBİK SAHALAR PAPEZ HALKASI 1930 larda emosyona katılan çok sayıda limbik yapı olduğu iddiası ortaya atılmıştır. Amerikalı bir nörolog ve anatomist olan James Papez, beynin medial yüzündeki emosyonel sistemin, hypothalamus aracılığıyla kortekse bağlandığını söylemiştir. Bu iki yapı arasındaki döngü veya halkaya da Papez halkası adı verilmiştir. Formatio hippocampi ye ulaşan bir impuls; Hippocampus tan başlayarak fornix aracılığıyla corpus mamillare ye, corpus mamillare den tractus mamillothalamicus aracılığı ile nuclei anteriores thalami ye, nuclei anteriores thalami den gyrus cinguli ye, gyrus cinguli den de cingulum aracılığı ile tekrar hippocampus a dönen yolların tamamladığı devreye Papez halkası adı verilir. Bu devre, bilardo toplarının birbiri ile sürekli çarpışması veya titreştirilen çelik levhanın sarsısı gibi tekrarlanır durur. Öğrenme ve duyuların iz bırakmasında (hafıza) bu devrenin önemi büyüktür. Gyrus cinguli cortex in assosiasyon bölgelerinden afferent lifler alır. Papez halkası, cerebral cortex in gyrus cinguli aracılığı ile hippocampus u, hippocampus un da hypothalamus u etkileyerek bazı emosyonların dışa vurulması sırasında ortaya çıkan otonom aktivitenin düzenlenmesini sağlar Anatomik çalışmalar Papez halkasını oluşturan bileşenlerin, gerçekten Papez in belirttiği gibi birbirleriyle bağlantılı olduğunu ortaya koymuş ve her birinin emosyonun oluşmasında görevli olduğunu kanıtlamıştır. Thalamus un ön bölümünde oluşan hasarların bazı emosyonel rahatsızlıklara yol açtığı tespit edilmiştir. Bunlar arasında kendiliğinden gülmek ve ağlamak sayılabilir. PAPEZ HALKASI 56

57 Nuc. solitarius dan limbik sisteme giden impulslarla, emosyonel durumlara göre kardiyorespiratuar fonksiyonlar ayarlanır. Limbik sistemden çıkan ve beyin sapındaki retiküler formasyona inen yollar otonom sistem üzerinde çok güçlü etkilere sahip oldukları için, bir emosyonel tecrübe ile bazı durumlarda kalp hızının artması ve avuç içlerimizin terlemesi söz konusu olur. GÖRME YOLLARİ Limbik sistemdeki hasarlar kısa süreli hafızanın uzun süreli hafızaya konsolidasyonunu (sağlamlaştırılmasını) engeller. Bu hastalar yeni hafıza oluşturamazlar. Ayrıca, davranış değişiklikleri görülür. Epileptik nöbetlerin nedenlerinden birisi de medial temporal lobu tutan limbik sistem hasarlarıdır. Bu nöbetler korku duyusuyla, dejavu gibi hafıza hasarları veya koku hallusinasyonlarıyla başlayabilir. Limbik korteksin tüm bölümleri belirli yüzey immunolojik marker lara sahiptirler. Bundan dolayı, örneğin; herpes simpleks virüsü, limbik korteksin bu ortak yüzey antijenlerinden dolayı, özellikle limbik korteks baskın olmak üzere çok ciddi ensefalite neden olur. Göz; otofokus yapan lens i, diyafram gibi çalışan iris i ve ışığa hassas film fonksiyonu gören retina sı ile bir fotoğraf makinesini andırır. Görme duyusu, retinadaki fotoreseptör hücreleri (basil ve koni) tarafından algılanır ve n. opticus (CN II) aracılığıyla görme yollarının diğer kısımlarına iletilir. RETİNA: Pars caeca retina (önde) Pars optica retina (arkada) Retina dışta stratum pigmentosum ve içte stratum nervosum tabakalarından oluşur. o Stratum pigmentosum da melanin pigmenti içeren epitel hücreleri vardır. Bu hücreler, fotoreseptörlerin yakalayamadığı ışığı absorbe ederek fotoreseptörlere geri yansımasını önler ve böylece görüntünün netliğinin bozulmasını engeller. o Stratum nervosum fotoreseptör hücreler, bipolar hücreler, ganglion hücreleri, internöronlar (amacrin hücreler ve horizontal hücreler) ve bunların arasında yer alan glia hücreleri bulunur. 10 tabakadan oluşur. Retina da basil ve koni adı verilen ışığa hassas hücreler (fotoreseptör) bulunur. Basillerde rhodopsin adı verilen tek tip fotopigmrnt bulunur. Alacakaranlık ve karanlıkta görmeye yarar. Renksiz görme ile ilgilidir. Sayıları 100 milyondur. Konilerde mavi, yeşil ve kırmızı ışığı absorbe eden ve opsin adı verilen üç tip fotopigment bulunur. Aydınlık ve bol ışıkta net görmeye yarar. Renkli görme ile ilgilidir. Sayıları 7 milyon kadardır. Macula lutea, retina nın central görme alanı ile şlgili kısmıdır. Tam ortasında fovea centralis bulunur. Macula lutea nınçevresinde kalan kısmı paracentral görme, en periferde kalan kısmı ise periferik görme ile ilgilidir. 57

58 GÖRME YOLU GENNARİ NİN ÇİZGİLİ SAHASI (VİCQ D AZYR SAHASI, AREA PERİSTRİATA, AREA PARASTRİATA, 17. NOLU SAHA) GÖRM E YOLU SAĞ GÖRME ALANLARI SOL, SOL GÖRME ALANLARI İSE SAĞ TARAF KORTEKSİND E GÖRÜLÜR. F E GÖRME YOLU MEYER HALKASI GÖRME ALANLARININ RADİATİO OPTİCA VE KORTEKS DEKİ DİZİLİMLERİ GÖRME YOLU 58

59 GÖRME YOLU 1. Tr. opticus 2. Bulbus olfactorius 3. Trigonum olfactorius 4. Stria olfactora medialis 5. Stria olfactoria lateralis 6. N. opticus 7. Chiasma opticum 8. Limen insulae 9. Tuber cinereum (infundibulum ile birlikte) 10. Substantia perforata anterior (rostral) 11. Claustrum 12. Putamen 13. Globus pallidus un external segmenti 14.Globus pallidus un internal segmenti 15. Basis pedunculi 16. Corpus mamillare 17. Tr. opticum 18. Substantia perforata posterior (interpeduncular) 19. Insular cortex 20. Pedunculus cerebellaris superior 21. Substantia nigra 22. Aquaductus mesencephalica (cerebral) 23. Corpus geniculatum medial 24. Corpus geniculatum laterale 25. Radiatio optica nın temporal genu su 26. Pulvinar thalami 27. Radiatio optica nın sagittal kısmı 28. Splenium corpus callosi 29. Sulcus calcarinus un üst Sonuç olarak; Sol taraftaki görme merkezi, görme alanının sağ yarısını; Sağ taraftaki görme merkezi ise görme alanının sol yarısını görür. Sol görme merkezinin sulcus calcarinus un üzerinde bulunan kısmı görme alanının karşı dörtte bir alt kısmını ve aynı görme merkezinin sulcus calcarinus un altında kalan kısmı karşı dörtte bir üst kısmını görür. NERVUS VESTIBULOCOCHLEARIS (CN VIII) N. vestibulocochlearis sadece özel somatik afferent (ÖSA) lifler içerir N. vestibularis, iç kulaktan gelen denge ile ilgili impulsları taşır; n. cochlearis ise cochlea'dan gelen işitme ile ilgili impulsları taşır Os temporale içerisinde n. facialis ile komşuluk yapan n. vestibularis ve n. cochlearis, meatus acusticus internus'tan geçerek cavitas cranii'ye girer Genel kural olarak sağ solu, sol sağı; üst altı, alt üstü görür. N. VESTİBULOCOCHLEARİS 59

60 N. vestibularis içerisindeki aksonlar beyin sakında nuclei vestibulares te sonlanır Nuclei vestibulares, pons un alt kısmı ile medulla oblongata nın üst kısmında yerleşmiştir Denge ile ilgili yolların birinci nöronları meatus acousticus internus ta yer alan ganglion vestibulare'de bulunur N. cochearis içerisindeki aksonlar beyin sakında nucleus cochlearis anterior ve posterior da sonlanır Bu nucleus lar medulla oblongata nın üst seviyelerinde yerleşmiştir İşitme ile ilgili yolların birinci nöronları cochlea nın ortasındaki modiolus ta yerleşmiş olan ganglion spirale dedir İŞİTME YOLLARI Ses dalgaları Auricula Meatus acusticus externus Membrana tympanica Malleus incus Basis stapedis Fenestra vestibuli Scala vestibuli - Perilympha Helicotrema Scala tympani Perilympha Membrana basalis titreşir Stereocilia membrana tectoria ya çarpar İç tüy hücreleri algılar Ganglion spirale (1. nöron) N. cochlearis Beyin sapındaki nuc. cochlearis ler (2. nöron) Stria acusticus (çapraz yaparak veya yapmadan) Nuclei corporis trapezoidei Lemniscus lateralis adıyla yukarıya devam eder Colliculus inferior Brachium colliculus inferior Corpus geniculatum mediale (3. nöron) Radiatio acustica Cortical işitme merkezi (Lobus temporalisteki Hescel gyrusu = gyrus temporalis transversus = Brodman ın 41 ve 42 no.lu alanı) 60

61 İşitme merkezi: Brodman 41, 42 İşitme asosiasyon alanı: Brodman 22 (Wernicke) DENGE YOLLARI Vestibulum ve semisircular kanallardan reseptörler alır. 1. nöron; ganglion vestibulare (Scarpa ganglionu) 2. nöron; nucleus vestibularisler pedunculus cerebellaris 3. nöron; cerebellum çekirdekleri 61

62 TELENCEPHALON (BEYİN HEMİSFERLERİ) N. VESTİBULOCOCHLEARİS LEZYONU Denge ve işitme kaybı Vertigo CEREBRUM (BEYİN) Beyin yeni doğanlarda 350 gr Erişkinlerde gr.dır. İki hemisfer arasında fissura longitudinalis cerebri ve falx cerebri bulunur. Yüzeyinde gyri cerebrales (kıvrımlar) ve sulci cerebrales (oluklar) bulunur milyar nöron içerir. CORTEX CEREBRİNİN TABAKALARİ BEYİN LOBLARİ Dıştan içe doğru: 1. Lamina molecularis 2. Lamina granularis externa 3. Lamina pyramidalis externa 4. Lamina granularis interna 5. Lamina pyramidalis interna 6. Lamina multiformis (fusiform tabaka) Filogenetik olarak cortex cerebri nin yaklaşık %90 ını oluşturan neocortex 6 tabakadan oluşur. Formatio hippocampi ve gyrus dentatus un oluşturduğu archicortex ile piriform cortex in oluşturduğu paleocortex in histolojik olarak üç tabakası vardır. Her bir hemisferde esas olarak 4 ana lob bulunur (İnsula ve limbik sistem de lob olarak ifade edilebilir). I. Lobus frontalis II. Lobus parietalis III. Lobus temporalis IV. Lobus occipitalis lobus insularis lobus limbicus Cortex cerebri deki primer oluklar: Sulcus centralis (Rolando yarığı): Lobus frontalis ile lobus parietalis arasında yer alır. Sulcus lataralis (Sylvius yarığı): Frontal lob, parietal lob ve temporal lobu ayırır. Sulcus parieto-occipitalis: Occipital ve parietal lobu ayırır. 62

63 CEREBRUM LOBLARI a. Lobus frontalis: Gyrus precentralis korteksi, temel motor alan (Brodman ın 4. alanı) olup vücudun karşı tarafının iskelet kaslarının innervasyonondan sorumludur. Motor konuşma merkezi (ön konuşma merkezi, Broca merkezi) buradadır. Temel motor alanın hasarında karşı beden yarısı kasları ile ilgili güçsüzlük, hemiparezi, hemipleji, motor konuşma merkezi hasarında Broca afazisi ortaya çıkar. FRONTAL LOPTA BULUNAN ÖNEMLİ BÖLGELER Primer motor merkez: Gyrus precentralis. Bu merkezde vücudun her bölümündeki kasları innerve eden farklı sinir hücreleri bulunur. Area precentralis: Sekonder motor saha (premotor) olarak isimlendirilir. Primer motor saha vücudun değişik bölgelerini hareket ettiren impulsları çıkarırken, sekonder motor saha değişik merkezlerden gelen uyaranları bir araya getirerek hareketin planlanmasını gerçekleştirir. Frontal göz alanı: Gyrus precentralis in yüze ait kısımlarından gyrus frontalis medius a uzanır.gözleri hareket ettiren kasların motor çekirdeklerine bağlanır ve gözlerin istemli hareketlerini sağlar. Kortikal görme merkezi ile de assosiasyon lifleri aracılığıyla bağlantıları vardır. Prefrontal cortex: Her üç frontal gyrus un ön bölümleri ve gyrus cinguli nin ön bölümü tarafından oluşturulur. Kişilik merkezi bulunur. b. Lobus parietalis: MOTOR CORTEX (MOTOR HOMONCULATUS) Fossa cranii media da sulcus centralisin arkasında. gyrus postcentralis korteksi temel duyu merkezidir. (Brodmann ın 3,1, 2 alanları) vücudun karşı tarafının genel duyusunun algılandığı yer. Lobulus parietalis superior ve inferior korteksleri diğer lobların korteksleri ile bağlantılı, bir assosiasyon merkezi olarak işlev görür. Lezyonlarında astereognozi ve neglekt sendromu ortaya çıkar. Döminant hemisferdeki gyrus supramarginalis ve gyrus angularis korteksleri konuşma merkezleri (Wernicke merkezi) içinde değerlendirilir. 63

64 PARİETAL LOPTA BULUNAN ÖNEMLİ ALANLAR Primer sensitif alan: Gyrus postcentraliste yerleşmiştir. Aynı motor kortexte olduğu gibi burada da bir sensorial homonculus bulunur. Sekonder sensitif alan: Sulcus postcentralis in sulcus lateralis e komşu alt kısımlarında bulunur. Somestetik assosiasyon alanı: Lobulus parietalis superior da yerleşmiştir. Tüm duyular primer merkez yanında buraya da ulaşır ve gelen duyuların değerlendirilmesi gerçekleşir. Kısaca duyu hafıza merkezi olarak da tanımlanabilir. SENSORİAL CORTEX (SENSORİAL HOMONCULATUS) c. Lobus occipitalis Sulcus calcarinus ile ikiye ayrılır. Üstte kalan bölümüne cuneus, allta kalan bölümüne gyrus lingualis denir. Occipital lopta bulunan önemli alanlar: Primer görme alanı: Sulcus calcarinus un üst ve alt tarafında bulunur. Sekonder görme alanı: Primer görme alanının çevresinde yerleşmiştir. Görülen objelerin hatırlanmasını sağlar (görme hafıza merkezi). d. Lobus temporalis: Fossa cranii media. gyrus temporalis superior korteksinde temel işitme merkezi (Brodmann ın 41.,42. alan) yer alır. Visceral aktivite, emosyonlar, davranış, hafıza fonksiyonları ile ilgili olup limbik sistemle sıkı bağlantılara sahiptir. Temporal bölgede bulunan önemli alanlar: Primer işitme alanı: Sulcus lateralis e bakan gyri temporales transversi de bulunur. Sekonder işitme alanı: Primer merkezin hemen arka tarafındadır ve işitileni anlama merkezidir. Sekonder konuşma alanı (=Wernicke alanı=sensorial konuşma merkezi): Dominant hemisferde vardır. Gyrus temporalis superior da sulcus lateralis in arka ucu çevresinde yerleşmiştir. Okunan ve konuşulan şeylerin anlaşılmasını sağlar. 64

65 Lobus insularis: Sulcus lateralis in derininde frontal, parietal ve temporal lob ile örtülü olarak bulunur. Daha çok visceral fonksiyonlarla ilgili merkezler bulunur. o Lobus limbicus: Lobus frontalis, lobus parietalis, lobus occipitalis ve lobus temporalis in hemisferlerin medial yüzünde ve hypothalamus u çevreleyen kortikal kısımların oluşturduğu loptur. Emosyonel duyularla ilgili olup büyük kısmını koku yolları ve hippocampus oluşturur. BEYİN HEMİSFERLERİNİN VE LOBLARININ FONKSİYONLARI (ÖZET BİLGİ) Sol hemisfer fonksiyonları: Sözel bellek ile ilgilidir Semantik (anlamsal) bellekten geri çağırmada etkin Mantıksal, türetilen bilgilerden mantıksal bilgi üretir Her detaya fokuslanabilir Bir görev verildiğinde göreve başlamadan önce talimatları okur İletişimde vücudunu kullanmaya meyilli Sol ne yapacağını belirler Kuralları okuma eğilimli Plancıdır ve acele eder Sağ hemisfer fonksiyonları: Görsel bellek ile ilgilidir Episodik (anısal) bellekten geri çeğırmada etkin Sezgisel-duygusaldır Yan bağlantılardan bilgi üretir Detaylara dikkatini toplayamaz Bir görev verildiğinde sağ beyin hemen işe başlar Sağ beyin iletişimde ellerini kullanmaya meyilli Sağ nasıl yapılacağını belirler Kuralları sorma eğilimli Şekilci, aceleci değil 65

66 Frontal lob fonksiyonları: Hareket, yüksek zihinsel fonksiyonlar o Prefrontal Cortex: Kişilik merkezi Nezaket, moral, mantıklı düşünme, ileri görüş, olgun yorum, karar verme ve problem çözme işlevleri yapar Hafıza ile ilgili kodlamada sol prefrontal cortex, geri çağırmada ise sağ prefrontal cortex te aktivite görülür Parietal lob: Ağrı-ısı, tat, dokunma duyusunu alır ve işler Okuma ve aritmetik bu bölgede de işlenir o Frontal + parietal lob (Lobulus paracentralis): Mixion ve defecation merkezi o Occipital lob: Görme merkezi yer alır Temporal lob: İşitme, hafıza, limbik sistem ile ilgili merkezler bulunur o Sağ temporal lob arkası: Görsel bilgileri hatırlar o Sol temporal lob arkası: Sözel bilgileri hatırlar o Hippocampus: Bellek (Hafıza) Afazi (Aphasia): Konuşmanın duyusal ve motor olarak bozulmasıdır İletim tipi afazi: Konuşma düzgün, içerik bozuk. Anlamsız kelimeler kullanır. Tanıdıkları kişilerin adlarını telafuz etmekte zorlanır. (Wernice ile Broca arasında iletim bozulur). Duyu tipi afazi: (Wernice afazisi) 22 no.lu sahada görülür. Hastalar işitir fakat anlayamazlar. Hastalığının farkında değildirler. Motor afazi: (Broca afazisi). Tam bir konuşma kaybı vardır. Dominant hemisferde alanlarda lezyon. Bu gibi kişiler harfleri yazabilir ama düşüncelerini yazarak ifade edemezler (agraphia da gözükür). OTONOM SİNİR SİSTEMİ Otonom sinir sistemi iç organları ve bunların örtülerini innerve eden bir sistem olup, somatik sinir sistemi gibi afferent ve efferent komponentleri ile merkezi kontrol üniteleri vardır. Etki alanı iç organlar olduğu için visseral sistem, isteğimiz dışında, bağımsız çalıştığı için de otonom sistem denir. Visseral sistem sayesinde beslenme, solunum,boşaltım,kan dolaşımı, üreme ve adaptasyonel işlevler değişen çevre koşullarına rağmen düzenli bir şekilde gerçekleşirken, vücut iç ortamının belli sınırlardaki sabitliği (homeostasis) de korunur. Bu işler, iç organların ortak yapı planında yer alan, düz kaslar,kalp kası ve bezler üzerindeki zıt etkileri ile gerçeklşir. İç organlardaki etkileri nedeniyle, visseral efferent sistem ön plandadır. Visceral motor sistem = otonom sistem Visseral efferent bölümü, genel visseral efferent (GVE) özellikte olup, düz kaslar, kalp kası, dış salgılı bezler bezler ve m. arrector pili yi innerve eder. Birçok iç organ, otonom sistemin iki alt sistemi (pars sympatica, pars parasympatica) tarafından innerve edilir. 66

67 PARASEMPATİK SİSTEMİN YÖNETTİĞİ BAZI OLAYLAR Parasempatik sinir sisteminin özellikleri. Sakin, sessiz ortamda kalp atışları yavaşlar. (n. vagus). Karanlık bir ortamda, oda ışığı yakıldığında pupillalar daralır.(n.ocu.mo). Yemekten sonra gastrik-intestinal salgılar ve peristaltizm artar.(n.vag). Miksiyon yolu ile mesanenin boşaltılması (nn.splanchnicipelvici) Uyarıldığında Kalp aktivitesi azalır Solunum sayısı azalır Vasodilatasyon Bronkokonstrüksiyon Pupilla daralır Peristaltizm artar Tükürük salgısı artar SEMPATİK SİSTEMİN YÖNETTİĞİ BAZI OLAYLAR Sempatik sistem. Soğuk havada yanakların soluklaşması. Vazokonstriksiyon. Trafikte, gecikme durumunda avuç içlerini terlemesi. Ter bezleri. Koşma sırasında kalp atışları artar.. Tüylerin diken diken olması, m. arrector pili Uyarıldığında Kalp aktivitesi artar Solunum sayısı artar Vasokonstrüksiyon Bronkodilatasyon Pupilla genişler M. errector pili kasılır Tez salgısı artar Glukoz mobilizasyonu İskelet kası damarları genişler Akciğerdeki damarlar daralır 67

68 SOMATİK MOTOR SİSTEM İLE VİSSERAL MOTOR SİSTEM (GENERAL VİSSERAL EFFERENT-GVE SİSTEM) ARASINDAKİ ANATOMİK FARKLAR.. GSE lifler merkezi sinir sistemindeki alt motor nöronların aksonlarıdır. İskelet kaslarına doğrudan ulaşırlar. GVE ait emirler iki nöronlu bir zincirle hedef organlara (kalp kası, düz kas, bezler) ulaşırlar. Bu nöronlardan ilki - preganglioner nöron (I. otonom nöron) somatik motor nöron gibi MSS de yer aldığı halde, ikincisi-postganglioner nöron (II. otonom nöron) periferdeki otonom ganglionlarda yer alır. Otonom emirler, preganglioner postganglioner nöron sinapsından sonra postganglioner liflerle düz kaslar, kalp kası veya bezlere gider.. Genel somatik motor sistemde (GSE) motor emirler kaslara synapsis neuromuscularis vesicularis (kimyasal sinaps). motor son plak yolu ile ulaşır. Genel visseral motor sistemde (GVE) synapsis nonvesicularis electricalis ve synapsis neuroglandularis ile ulaşır. Terminalde genişlemeler olur ve parasempatik genişlemelerden asetilkolin (ACh), sempatik olanlardan norepinefrin (NE) salgılanır.. GSE de sinirler MSS den segmental, GVE de sinirler MSS deki bazı fokuslardan çıkarlar. Mezensefalik, bulber, torakolumbel, sakral fokuslar. GVE sistemin periferik bölümü pars sympathica, pars parasympathica ve pars intramuralis olmak üzere üç alt parçaya ayrılır.. Limbik ve endokrin sistemler ile sıkı ilişkide olan GVE (otonom) psişik dünyadan etkilenir. GSE etkilenmez. MSS DE BULUNAN OTONOMİK FOKUSLAR VE KONTROL MERKEZLERİ MSS deki bazı otonom merkezler, I. otonom nöronların yerleştiği yerler olup bunlar otonomik fokuslar olarak adlandırılır. Mesencephalon, pons, medulla oblongata ile medulla spinalis in torakolumbal ve sakral bölümlerinde otonomik fokuslar vardır. - Mesencephalon da bulunan fokus: Parasempatik karakterde olup, n. oculomotorius (CN III) ile ilgilidir. N. oculomotorius accessorius şeklinde organizedir. Edinger Westphal çekirdeği. I. otonom nöron, preganglioner nöron aksonları ganglion ciliare de.. II. Nöronlar ile sinaps yaparlar postganglioner parasempatik lifler m. ciliaris ve m. sphincter pupillae 68

69 - Pons ta bulunan fokuslar: Parasempatik karakterli, n. facialis (CNVII) ile ilgili iki fokus bulunur.. nuc. salivatorius superior. nuc. lacrimalis. Nucleus salivatorius superior. Preganglioner parasempatik lifler.. n. lingualis gang. submandibulare postganglioner lifler gl. submandibularis, gl. sublingualis.besin kokusu ve oral uyarı salivasyon yaratır.. Nucleus lacrimalis. Preganglioner parasempatik lifler.. n. intermedius, n. petrosus major.. gang. pterygopalatinum (II. Nöron).. postganglioner parasempatik sinirler..gl. Lacrimalis, gll. nasales - Medulla oblongata da bulunan fokuslar. n. glossopharyngeus (CN IX) nuc. salivatorius inferior n. vagus (CN X).. nuc. dorsalis nervi vagi nuc. Ambiguus. Nuc. salivatorius inferior.. preganglioner lifler.. n. glossopharyngeus n. tympanicus.. plex. tympanicus.. n. petrosus minor.. Gang. Oticum.. (II. Otonom nöron).. postganglioner lifler.. gl. parotidea.. Nuc. dorsalis nervi vagi..plex. pulmonalis, plex. cardiacus, intramural. Nuc. Ambiguus. OTONOM SİSTEMİN PERİFERİK BÖLÜMÜ - Medulla spinalis te bulunan torakolumbal fokuslar. T1-L2 segmentlerin lateralinde columna intermediolateralis, sempatik fokus olarak işlev görür. Preganglioner lifler..gang. paravertebrales e.. - Medulla spinalis te bulunan sakral fokuslar. (S2-3-4) de nuclei parasympathici sacrales preganglioner lifler nervi splanchnici pelvici (nervi erigentes) i oluştururlar. miksiyon, defekasyon, ereksiyon (penis, clitoris) Otonom ganglionlar, postganglioner lifler, preganglioner lifler, visseral afferent lifler ve otonom pleksuslardan oluşur. Bu yapılar çalışma düzenleri yönünden pars sympathica, pars parasympathica ve intramural (enterik) sinir sistemine dahildirler. Otonom ganglionlar: Otonom sinir sisteminin periferik bölümündeki temel elemanlardır. a- Ganglia paravertebrales (ganglia trunci sympathici) b- Ganglia prevertebrales c- Ganglia terminalia 69

70 OTONOM GANGLİONLAR - Ganglia paravertebrales (ganglia trunci sympathici) Columna veretebralis in iki yanında, truncus sympathicus un oluşumuna katılan çift ganglion bu adla anılır. Kafa tabanından coccyx e kadar uzanır. Servikal bölge 3 çift Torakal bölge 11 çift Lumbal bölge 4 çift Sakral bölge 4 çift paravertebral sempatik ganglion vardır. Paravertebral ganglionlar, multipoler nöronlar (II. otonon nöronlar) dan oluşur. Sinaps yapmadan paravertebral ganglionlardan geçen preganglioner lifler(nn. splanchnici) de vardır. OTONOM GANGLİONLAR - Ganglia prevertebrales: Bazı preganglioner lifler, truncus sympathicus ta paravertebral ganglionda sinaps yapmadan, preganglioner özelliklerini koruyarak, columna vertebralisin önünde, torasik, abdominal, ve pelvik büyük damarların yakınında bulunan prevertebral ganglionlardaki II. otonon nöronlarla sinaps yaparlar. n. splanchnicus major..plex. coeliacus. ganglion coeliacum, ganglion mesentericum superius ve inferius - Organlara çok yakın veya içi boşluklu organların duvarlarında yer alan parasempatik sisteme ait küçük ganglionlardır. ganglion ciliare, ganglion pterygopalatinum, ganglion submandibulare, ganglion oticum ve ganglia pelvica IMPULS İLETİMİ İLE İLGİLİ RESEPTÖRLER VE TRANSMİTTERLER Otonom sisteme ait tüm preganglioner liflerdeki impulslar, sinaptik bir transmitter olan asetilkolin (ACh) ile postganglioner nörona aktarılır. Postganglioner liflerdeki impulsun effektör yapılara geçişi: - Sempatik sistemde. noradrenalin (NA) - Parasempatik sistemde asetilkolin (ACh) (sempatik sistemin innerve ettiği ter bezleri ile iskelet kaslarını besleyen damarları uyaran postganglioner sempatik lifler impulslarını ACh ile iletir.) Asetilkolin ve noradrenalinin bir nöronu veya effektör hücreyi uyarabilmesi için özel reseptörlere bağlanması gerekir. 70

71 NERVİ CRANİALES (KAFA SİNİRLERİ) 12 çift kafa siniri vardır. I. ve II. Kafa sinirleri beynin bir uzantısı olarak kabul edilir. 11.kafa sinirin spinal parçası medulla spinalis in üst cervical segmentinden çıkar. Diğer kafa sinirleri mesencephalon, pons ve medulla oblongata dan kafatasını terkeder veya kafatasına girerler. 8.kafa siniri kafatasını terk etmeyen sinirdir. Kafa sinirleri 1 den 12 ya kadar romen rakamaları ile gösterilirler. 10. kafa siniri haricinde kafa sinirleri baş ve boyunda dağılırlar. 10. kafa siniri göğüs ve karın boşluğunda da dağılır. KRANIAL SINIRLER I. N. olfactorius (Nn. olfactorii) (SVA) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji KOKU Olfaktor mukoza (burun) Temporal lop (entorinal korteks, piriform korteks, amigdaloid cisim, unkus) Kafa travması Frontal lop tm., abse Temporal lop epilepsi (parosmi) KRANIAL SINIRLER OLFAKTOR SİNİR 71

72 KRANIAL SINIRLER II. N. opticus (SSA) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji GÖRME IŞIK REF. (afferent) Retina ganglion hücreleri Occipital lop (primer görme korteksi) -prekiazmatik (sfenoid kemik kırıkları, retinal-optik sinir tm., optik nörit) -kiazmatik (hipofiz tm, kraniofaringeom) -postkiazmatik (stroke, tm, abse) KRANIAL SINIRLER OPTİK SİNİR KRANIAL SINIRLER III. N. Oculomotorius (GSE, GVE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji Göz hareketleri (dışa bakış hariç) Işık ref. (efferent) Mezensefalon -Motor lifler (sup.coll. düzeyi, levator palpebrae medial,posterior) superior, superior, medial, inferior rectus ve inferior oblique -Parasempatik Konstrüktör pupilla ve silier kaslar Kafa kaide kırıkları, Unkal herniasyon, Kavernoz sinüs kitle ve tm, DM, Sifiliz, Anevrizma 72

73 KRANIAL SINIRLER Okulomotor sinir IV. N. Trochlearis (GSE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji Göz hareketleri (aşağı dışa) Mezensefalon (inf.coll. düzeyi, posterior) -Kontrlateral superior oblik kası Sfenoid kanat kırıkları Tm, Anevrizma KRANIAL SINIRLER Troklear sinir KRANIAL SINIRLER V. N. trigeminus (GSA, SVE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Yüz duyusu -Çiğneme (duyusal) -Frontal bölge -Maksiller bölge -Mandibuler bölge Pons (motor) -duyusal Mezensefalon Pons Bulbus Servikal kord -motor Çiğneme kasları Kafa travması Trieminal nevralji Orta kranial fossa tm. Schwannoma Kavernöz sinüs lez. 73

74 KRANIAL SINIRLER Trigeminal sinir KRANIAL SINIRLER Trigeminal sinir KRANIAL SINIRLER VI. N. abducens (GSE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Göz hareketi (dışa bakış) Pons Lateral rektus kası Kafa travması Anevrizma Hidrosefali Nasofarinx Ca. Klivus kordoma KRANIAL SINIRLER Abdusens siniri KRANIAL SINIRLER VII. N. facialis (GSA, GVA,GVE,SVA,SVE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Mimik kaslar -Tat duyusu -Tükrük bezleri -yüzeyel duyu -kornea ref. (efferent) Pons -motor -parasempatik (sup.sal.nük.) Dil 2/3 ön Tragus Mimik kaslar Lakrimal, sublingual bezler Pons (soliter nük.) -Santral Stroke, tm. -Periferik Bell s felci Tm. Anevrizma Petroz kırıkları 74

75 KRANIAL SINIRLER Fasial sinir KRANIAL SINIRLER VIII. N. vestibulocochlearis (SSA) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Denge -İşitme İç kulak -yarım daire kanalları (denge) -Kohlea (işitme) Bulbus -vestibuler nük. -kohlear nük. petroz kırık akustik nörinom KRANIAL SINIRLER Vestibulokohlear sinir 75

76 KRANIAL SINIRLER IX. N. glossopharyngeus (GSA,GVA,GVE,SVA,SVE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji KRANIAL SINIRLER Glossofaringeal sinir -Yutma -Farinks duyusu -Tat duyusu Bulbus -Motor (nuc.ambigus) -Parasempatik (inf. Sal.nuc.) Dil 1/3 arka Farinks mukoza Stilofar. Kası Parotis bezi Soliter nuc. V spinal tract Tm. Anevrizma KRANIAL SINIRLER X. N. Vagus (GSA,GVA,GVE,SVA,SVE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Yutma -Konuşma -Tat duyusu -Parasempatik Bulbus -Motor (nuc.ambiguus) -Parasempatik (dorsal vagal nuc.) Epiglottis (tat) Dış kulak yolu Farinks kasları Larinks GİS, kalp, Akc. Soliter nuc. V spinal tract Tm. Anevrizma KRANIAL SINIRLER Vagal sinir KRANIAL SINIRLER XI. N. Accessorius (SVE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Başın karşı tarafa çev. -Omuz kaldırma Bulbus Servikal 1-4 ön boynuz M.Trapezius M.SCM Tm. Anevrizma 76

77 KRANIAL SINIRLER XII. N. Hypoglossus (GSE) Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Dil hareketleri Bulbus Dil kasları Tm. Anevrizma KRANIAL SINIRLER Hipoglossal sinir ÜST EKSTREMİTENİN SİNİRLERİ PLEXUS BRACHIALIS 77

78 ÜST EKSTREMİTENİN DERİ İNNERVASYONU (ÖNDEN GÖRÜNÜM) 1. N. SUPRACLAVİCULARİS 2. N. AXİLLARİS 3. N. İNTERCOSTOBRACHİAL VE CUTANEUS BRACHİ MEDİALİS 4. N. RADİALİS 5. N. CUTANEUS ANTEBRACHİ LATERALİS (MUSCULOCUTANEUS) 6. N. CUTANEUS ANTEBRACHİ MEDİALİS 7. N. ULNARİS 8. N. RADİALS 9. N. MEDİANUS ÜST EKSTREMİTENİN DERİ İNNERVASYONU (ARKADAN GÖRÜNÜM) 1. N. SUPRACLAVİCULARİS 2. N. AXİLLARİS 3.N. İNTERCOSTOBRACHİALİS VE CUTANEUS BRACHİ MEDİALİS 4. N. RADİALİS 5. N. CUTANEUS ANTEBRACHİ LATERALİS (MUSCULOCUTANEUS) 6. N. CUTANEUS ANTEBRACHİ MEDİALİS 7. N. ULNARİS 8. N. RADİALİS 9. N. MEDİANUS 78

79 79

80 80

81 MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNİN KANLANMASI MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNİN ARTERLERİ MSS nin arterleri terminal arter özelliğindedirler ve esas olarak subarachnoid boşlukta bulunurlar. Kapiller damarlar gri cevherde beyaz cevhere nazaran daha fazla olup bu damarlar fenestrasız tipte porlara sahiptirler. Post-op dönemde ilk 10 gün etiyolojisi henüz kesin olarak bilinmeyen çok ciddi vazokonstriksiyonlar veya ani kanamalar olabilmektedir. WADA TESTİ 81

82 WADA TESTİ Konuşma sahalarını içerecek bir cerrahi düşünüldüğünde, konuşma sahalarının hangi hemisferde olduğunu belirlemek için yapılan bir testtir. Bu yöntemde, boyundaki a. carotis interna dan hızlı bir etki gücüne sahip olan ve bir barbitürat grubu ilaç Sodyum Amytal enjeksiyonu yapılır. Verilen ilaç, dolaşım aracılığıyla aynı taraftaki beyin hemisferine yayılır ve yaklaşık 10 dakika süresince aneztezi sağlanmış olur. Etki çok hızlı ve dramatiktir. Saniyeler içinde karşı taraftaki ekstremitelerde paraliz ve duyu kaybı oluşur. Hastaya sorular sorularak, konuşma süreci test edilir. Eğer enjeksiyon yapılan hemisfer konuşmadaki dominant hemisferse, hasta anestezinin etkisi geçene kadar tamamen konuşma yeteneğini kaybeder. Eğer enjeksiyon yapılan hemisfer konuşmadaki dominant hemisfer değilse, tüm yöntem süresince hasta konuşmasını devam ettirebilir. SPATİUM PERİVASCULARE (VİRCHOW- ROBİN ARALIĞI) BEYİNİ BESLEYEN ARTERLER A.CAROTİS İNTERNA VE BÖLÜMLERİ VERTEBRO- BASİLER SİSTEM 1. Servikal 2. Petrosal 3. Kavernöz 4. Serebral

83 A. CAROTİS 1. Pars cervicalis İNTERNA NIN (boyunda DALLARI dal vermez) 2. Pars petrosa a. caroticotympanici (orta kulağa gider) a. canalis pterygoidei (canalis pterygoideus a girer) 3. Pars cavernosa - A. sinus cavernosi (sinus cavernosus a girer ve onun dış duvarını, hipofizi, ggl.trigeminale ve sinus petrosus inferior u besler) - A. hypophysialis inferior - A. semilunaris (ggl. trigeminale yi besler) - A. meningea anterior (dura mater i besler) 4. Pars cerebralis - A. ophthalmica (orbita ya girer) - A. communicans posterior (Willis poligonuna katılır) - A. choroidea anterior (lateral ventriküllerin plexus choroideus unu oluşturur. Crus cerebri, corpus geniculatum laterale, tr. opticus ve capsula interna yı besler. A. carotis interna nın serebral dallarını vermeden önceki en son dalıdır) - A. hypophysialis superior - A. cerebri media - A. cerebri anterior A. CEREBRİ ANTERİOR, FİSSURA LONGİTUDİNALİS CEREBRİ YE YERLEŞMİŞTİR A. CEREBRİ ANTERİOR UN BESLEDİĞİ YERLER Aman Dikkat!!! ACA 83

84 A. CEREBRİ POSTERİOR UN BESLEDİĞİ YERLER Aman Dikkat!!! A. CEREBRİ MEDİA, SYLVİİ YARIĞINA YERLEŞMİŞTİR ACM A. CEREBRİ MEDİA NIN BESLEDİĞİ YERLER Aman Dikkat!!! TÜM BASAL GANGLİONLAR A. CEREBRİ MEDİA TARAFINDAN BESLENİR Lateral striate arterler: A. cerebri media dan çıkarlar (Charcot un arterleri, Cerebral hemoraji arterleri, lenticulostriate arter) Medial striate arteri : A. cerebri anterior dan çıkar (Heubner in arteri) 84

85 HEUBNER VE CHARCOT UN ÇIKIŞLARINA DİKKAT a. striata medialis (Heubner in recurrens arteri) aa. striatae laterales (Charcot un arterri) (lenticulostriata) BEYİNDEKİ BAZI YAPILARI BESLEYEN ARTERLER HEUBNE R VE CHARCO T ARTERLE Rİ VE ORİJİNLE Rİ INTRASEREBRAL HEMORAJİLERİN EN FAZLA GÖRÜLDÜĞÜ YER PUTAMENDİR? NEDEN? 85

86 CAPSULA İNTERNA NIN BÜYÜK KISMI A. CEREBRİ MEDİA TARAFINDAN BESLENİR CAPSULA İNTERNA VE KANLANMASI HEUBNER İN RECURRENT ARTERİ*** : ANTERİOR CEREBRAL ARTERİN MEDİAL STRİATE DALI CHARCOT UN ARTERLERİ***: MEDİAL CEREBRAL ARTERİN LATERAL STRİATE DALLARI THALAMUS UN PULVİNAR I HARİÇ DİĞER BÖLÜMLERİ A. CEREBRİ MEDİA TARAFINDAN BESLENİR WİLLİS POLİGONU (CİRCULUS ARTERİOSUS CEREBRİ) WİLLİS POLİGONU VARYASYONLARI TUS SORUSU 86

87 WİLLİS POLİGONU ANEVRİZMALARI WİLLİS POLİGON U MEDULLA SPİNALİS İN ARTERLERİ 87

88 Vertebral arterin a. spinalis anterior dalı SPİNAL ARTER VE VENLER A. SPİNALİS ANTERİOR A.SPİNALİS ANTERİOR MEDULLA SPİNALİS İ BESLEYEN BAZI LOKAL ARTERLER 88

89 Radiküler (kök) arterler Rr. radiculares Rr. spinales A. cervicalis ascendens A. cervicalis profunda Aa. intercostales posteriores Aa. lumbales Rr. sacrales laterales Önden görünüş Arkadan görünüş Adamkiewicz arteri (a. radicularis magna) A. SPİNALİS ANTERİOR VE POSTERİOR OKLUZYONU İLE OLUŞAN BU TİP LEZYONLAR SONUCUNDA NE BEKLERSİNİZ? A.CERVİCALİS ASCENDENS, A. LUMBALİS VE ADAMKİEWİCZ ARTERİ VERTEBRAL ARTERİN SON DALI OLAN POSTERİOR İNFERİOR CEREBELLAR ARTER (PICA) PICA VE LATERAL MEDULLER SENDROM 89

90 A. vertebralis in intrakranial obstrüksiyonu (PICA nın orijininin proksimalinde ) LATERAL MEDULLER SENDROM (WALLENBERG) LATERAL MEDULLAR SENDROM (PICA) LATERAL MEDULLER SENDROM (WALLENBERG) VE MEDİAL MEDULLER SENDROM (DEJERİNE) 90

91 BASİLER ARTER VE DALLARI CEREBELLUM UN ARTERLERİ III. VE VI. KRANİAL SİNİRLERİN BEYİN SAPINI TERKEDİŞLERİ MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNİN VENLERİ 91

92 v. spinalis anterior v. spinalis posterior VENOUS VASOCORONA vv. radiculares anteriores vv. radiculares posteriores PLEXUS VERTEBRALİS İNTERNUS (BOTSON PLEKSUSU) BEYNİN VENLERİ V. CEREBRİ MAGNA (GALEN VENİ) EXTERNAL CEREBRAL VENLER 92

93 BEYNIN SUBEPANDIMAL VENLERI VV. EMİSSERİA VE VV. DİPLOİCEA SVO (SEREBROVASKÜLER OLAY) 93

94 SVO!? 94

95 İSKEMİ HEMORAJİ Karşı tarafta hemiparezi ve duyu kaybı, üst ekstremite daha fazla etkilenmiştir. A. CEREBRI MEDIA A. CEREBRI ANTERIOR Karşı tarafta hemiparezi ve duyu kaybı, alt ekstremite distali daha fazla etkilenmiştir. 95

96 EKSTRADURAL VEYA EPİDURAL HEMORAJİ Serebral anevrizma SUBDURAL VE SUBARACHNOİD HEMORAJİ 96

97 97