EDİTÖR VE SORUMLU MÜDÜR. Sadık AKŞİT YARDIMCI EDİTÖRLER. Mehmet KANTAR Damla GÖKŞEN ŞİMŞEK Serap AKSOYLAR Can BALKAN Güzide AKSU Güldane KOTUROĞLU

Transkript

1 ISSN EGE PEDİATRİ BÜLTENİ CİLT : 14 SAYI : Ege Çocuk Vakfı (EÇV) Bilimsel Yayın Organıdır EDİTÖR VE SORUMLU MÜDÜR Sadık AKŞİT YARDIMCI EDİTÖRLER Mehmet KANTAR Damla GÖKŞEN ŞİMŞEK Serap AKSOYLAR Can BALKAN Güzide AKSU Güldane KOTUROĞLU YAYIN SEKRETERİ Feyza Koç ONUR KURULU Oğuz AKSU Müfit ARCASOY Alphan CURA Suat ÇAĞLAYAN Erol MAVİ Güngör NİŞLİ Sabiha ÖZGÜR Tuğrul ÖZGÜR Aytül PARLAR Özet SAYDAM Türkan SÜREN Baha TANELİ Yılda 3 Sayı (Nisan - Ağustos - Aralık) yayınlanır. Basım Tarihi: 28/12/ adet basılmıştır. Sahibi: Prof. Dr. Alphan CURA (Ege Çocuk Vakfı Başkanı) Yönetim Yeri: Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Basım Yeri: META Basım Matbaacılık Hizmetleri, Bornova metabasim@gmail.com

2 Ege Pediatri Bülteni nin 2007 yılı 3. sayısı (Cilt 14-3) GlaxoSmithKline Firmasının katkılarıyla hazırlanmıştır. Destekleri için teşekkür ediyoruz. Prof. Dr. Sadık AKŞİT Editör

3 DANIŞMA KURULU Serap Aksoylar Güzide Aksu Nejat Aksu Sadık Akşit Özden Anal Ahmet Arvas Füsun Atlıhan Ali Ayata Adem Aydın Yeşim Aydınok Ayvaz Aydoğdu Ali Rahmi Bakiler Can Balkan Afig Berdeli Ece Böber Demet Can Hasan Çetin Nazan Çetingül Ergin Çiftçi Mahmut Çoker Haluk Çokuğraş Fügen Çullu Çokuğraş Şükran Darcan Esen Demir Eray Dirik Osman Dönmez Bumin Dündar Ayten Egemen Derya Erçal Buket Erer Betül Ersoy Nurdan Evliyaoğlu Sarenur Gökben Damla Gökşen Şimşek Selda Hızel Bülbül Aydan İkincioğulları Adalet Meral Güneş Caner Kabasakal Savaş Kansoy Ateş Kara Özgür Kasapçopur Erhun Kasırga İSTANBUL ISPARTA AYDIN AYDIN ISPARTA ANKARA İSTANBUL İSTANBUL BURSA ISPARTA MANİSA ADANA KIRIKKALE ANKARA BURSA ANKARA İSTANBUL MANİSA Mehmet Kantar Bülent Karapınar Deniz Yılmaz Karapınar Kaan Kavaklı Ahmet Keskinoğlu Şebnem Kılıç Tolga Köroğlu Zafer Kurugöl Nilgün Kültürsay Necil Kütükçüler Ertürk Levent Sevgi Mir Nur Olgun Ali Onağ Hale Ören Durgül Özdemir Metehan Özen Esra Özer Funda Özgenç Hasan Özkan Cihangir Özkınay Ferda Özkınay Ruhi Özyürek Ayşe Selimoğlu Serap Semiz Gül Serdaroğlu Erkin Serdaroğlu Nermin Tansuğ Ferah Sönmez Damla Gökşen Şimşek Remziye Tanaç Ayşe Tosun Kamer Uysal Fadıl Vardar Canan Vergin Mehmet Yalaz Raşit Yağcı Işın Yaprak Olcay Yeğin Ayşe Yenigün Kadriye Yurdakök Hasan Yüksel BURSA MANİSA MALATYA MALATYA DENİZLİ MANİSA AYDIN AYDIN ANTALYA AYDIN ANKARA MANİSA

4

5 İÇİNDEKİLER EGE PEDİATRİ BÜLTENİ 2007, 14 (3): KLİNİK ÇALIŞMALAR Akut Piyelonefrit Olan Çocuklarda Trimetoprim / Sülfametoksazol, Sefaleksin ve Amoksisilin Profilaksilerinin Etkinliğinin Karşılaştırılması A Comparison of Trimethoprim-Sulfamethoxazole, Cephalexin and Amoxicillin As Prophylaxis for Acute Pyelonephritis in Children Fatma İNCİ ARIKAN, Banu ACAR, Sinan ASLAN, Yıldız DALLAR Annelerin Eğitim Durumunun Çocuk Yetiştirme Tutumlarına Etkisinin İncelenmesi An Analysis of the Effects of Mothers Educational Status on Their Parental Attitudes Candan ÖZTÜRK, Deniz ŞANLI Obezite Çocuklarda Düşük Benlik Saygısına Neden Oluyor mu? Does Obesity Cause Low Levels of Self Esteem in Children? Zümrüt BAŞBAKKAL, Gonca KARAYAĞIZ MUSLU, Nurdan AKÇAY, Bahire BOLIŞIK Çocukluk Çağında Wilson Hastalığı: 46 Olgunun Klinik, Laboratuvar ve Histopatolojik Özellikleriyle Birlikte Tedavi Sonuçlarının Değerlendirilmesi Wilson s Disease in Childhood: Evaluation of 46 Cases in Respect to Clinical, Laboratory and Histopathological Features Along With Treatment Results Çiğdem ARIKAN, Murat ÇAKIR, Hasan Ali YÜKSEKKAYA, Maşallah BARAN, Gökhan TÜMGÖR, Funda ÖZGENÇ, Raşit Vural YAĞCI, Sema AYDOĞDU İzmir de Bir İlköğretim Okulunda Aile İçi Şiddet Araştırması A Study of Domestic Violence in a Primary School in Izmir Murat BEKTAŞ, Candan ÖZTÜRK Kanserli Çocuklarda Yalnızlık Loneliness in Children With Cancer Hatice BAL YILMAZ, Figen Işık ESENAY, Gonca KARAYAĞIZ MUSLU OLGU SUNUMLARI Bir Olgu Nedeni İle Nörobruselloz Neurobrucellosis: A case report Ayşe TOSUN, Emine GÖKSOY, Emre ÇEÇEN, Ayvaz AYDOĞDU, Yusuf ZİYA ARAL III

6 Oral Sefaklor Tedavisinden Sonra Serum Hastalığına Benzer Tablo Gösteren Bir Olgu Cefaclor Associated Serum Sickness-Like Reaction: A Case Report Sadık AKŞİT, Cem KARADENİZ, Gül SERDAROĞLU, Ebru TÜRKOĞLU Robinow Sendromu: Bir Olgu Sunumu Robinow Syndrome: A Case Report Elif ÖZSU, Berna ŞAYLAN, Vedide TAVLI, Timur MEŞE, Türkay SARITAŞ Küçük Çocuklarda Akut Stridor Nedeni: Konjenital Laringeal Web Olgu Sunumu Etiology of Acute Stridor in Infants: A Case Report of Congenital Laryngeal Web Sertaç HANEDAN ONAN, Fahrettin UYSAL, Osman HACIHASANOĞLU, Suat BİÇER, Saadettin SEZER, Hüseyin ALDEMİR DERLEME Juvenil İdiopatik Artrit de Tedavi Yaklaşımları Advanced Therapy for Juvenile Idiopathic Arthritis Betül SÖZERİ YENİAY, Necil KÜTÜKÇÜLER IV

7 KLİNİK ÇALIŞMA EGE PEDİATRİ BÜLTENİ 2007, 14 (3): AKUT PİYELONEFRİT OLAN ÇOCUKLARDA TRİMETOPRİM / SÜLFAMETOKSAZOL, SEFALEKSİN VE AMOKSİSİLİN PROFİLAKSİLERİNİN ETKİNLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Fatma İNCİ ARIKAN Banu ACAR Sinan ASLAN Yıldız DALLAR S.B. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği, Ankara A Comparison of Trimethoprim-Sulfamethoxazole, Cephalexin and Amoxicillin As Prophylaxis for Acute Pyelonephritis in Children ÖZET A maç: Çocuklarda akut piyelonefrit (APN) renal skar ve geç dönemde hipertansiyon ve böbrek yetmezliği geliştirme olasılığı nedeniyle önemlidir. Bu nedenle hastaların erken dönemde değerlendirilmesi ve oluşabilecek yeni idrar yolu enfeksiyonlarının (İYE) önlenmesi için profilaktik antibiyotik kullanılması önemlidir. Gereç-yöntem: Çalışmamızda 101 hasta retrospektif olarak değerlendirildi. Hastalara APN tedavisi sonrasında trimetoprim/sülfometoksazol, amoksisilin veya sefadroksil verildi. Bulgular: Çalışmaya dahil edilen hastaların %79 u kız, %21 i erkekti. Hastaların yaşları 1 ay ile 11,5 yaş arasındaydı. Ortalama izlem ayı 11,65±4,76 aydı (6 ay-31 ay). Seksendokuz hastanın (%88) üriner sistem US incelemesi normal olarak değerlendirildi. Enfeksiyondan 6 ay sonra yapılan DMSA sintigrafisinde APN döneminde hipoaktif alan gözlenen hastaların %14 ünde skar saptandı. Kırkyedi renal ünitede vezikoüreteral reflü saptandı. Profilaksi için kullanılan ilaçlar karşılaştırıldığında 3 ilaç grubunda da İYE sıklığı için istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (p>0,05). Her 3 grupta da profilaktik kullanılan ilaçların uygulanma süresi ve hastaların izlem süreleri arasında istatistiksel olarak anlamlı farka rastlanmadı (p>0,05). Sonuç: Çalışmamızla çocuklarda profilaksi amacıyla kullanılan üç ilacın da İYE gelişimini benzer oranda önlediği gösterilmiş oldu. Anahtar Sözcükler: Akut piyelonefrit, profilaksi, etkinlik SUMMARY A cute pyelonephritis (PN) is an important condition in children and may lead to renal scarring with later risk of hypertension and renal insufficiency. The aim of the study was to assess the efficacy of prophylaxis in PN in the pediatric age group. We performed a retrospective of analysis of 101 patients (79% girls and 21% boys). Aged from 1 months-11,5 years at the time of PN. Mean follow-up period was 11,6±4,7 months (6-31 months). After PN were treated, trimethoprim-sulfamethoxazole, cephalexin or amoxicillin were given to the patients. All patients were followed for efficacy of prophylaxis. Ultrasonography was normal in 88% in children. DMSA studies showed scars in %14 renal units. Reflux was diagnosed in 47 renal units. The frequency of urinary tract infections (UTI) among group during prophylaxis was not statistically significant. In conclusion, in this study trimethoprimsulfamethoxazole, cephalexin or amoxicillin were found to be similar effect in preventing UTI in children. Key Words: Antibiotic prophylaxis, pyelonephritis, treatment outcome Geliş tarihi: Kabul tarihi:

8 İnci-Arıkan ve ark. GİRİŞ Çocuklarda akut piyelonefrit (APN), izlemde renal parankimal skar gelişebileceği için önemlidir (1). Renal skar gelişimi hipertansiyon (HT), son dönem böbrek yetmezliği ve gebelik döneminde fetal kayıplara yol açabilmektedir (2-4). Akut piyelonefrit geçiren hastaların tanı, tedavi ve takibinde bu riskler göz önünde bulundurulmalıdır. Hastaların erken dönemde değerlendirilmesi ve oluşabilecek yeni idrar yolu enfeksiyonlarının (İYE) önlenmesi için profilaktik antibiyotik kullanılması önerilmektedir (5,6). Çalışmamızda APN tanısı alan çocuklarda profilaksi amacıyla kullanılan ilaçların etkinliğinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışmamızda 1 Ocak Ağustos 2006 tarihleri arasında S.B. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Kliniğine başvuran, APN tanısı konulan ve en az 6 ay izlemi devam eden ve izlem süresince profilaksi kullanan 101 hasta retrospektif olarak değerlendirildi. İdrar yolu enfeksiyonu tanısı piyüri olan hastalarda alınan idrar kültüründe > 100,000 koloni/ml bir çeşit mikroorganizma üremesi ile konuldu. Ateş saptanan hastalarda tam kan sayımı, sedimentasyon hızı ve C-reaktif protein düzeyi değerlendirildi. İdrar kültüründe > 100,000 koloni/ml bir çeşit mikroorganizma üremesi olup, ateşi 38.5 C ve üzeri, lokosit, sedimantasyon, C-reaktif pro-tein düzeyi yüksek hastalar APN olarak değer-lendirildi. Tüm hastalara üriner sistem ultra-sonografi (US) incelemesi, akut dönemde ve enfeksiyondan 6 ay sonra renal skarı tespit etmek amacıyla DMSA sintigrafisi yapıldı. Enfeksiyon 6 hafta sonra miksiyon sistoüretrografisi çekildi. Akut piyelonefrit tedavisi sonrasında profilaktik tedavi planlanan hastalara trimetoprim/sülfometoksazol (TMP/SMZ), amoksisilin veya sefaleksin verildi. İzlem süresince profilaksi alan hastalara profilakside TMP/SMZ 2 mg/kg/doz, amoksisilin 10 mg/kg/doz, sefaleksin 10 mg/kg/doz olarak kullanıldı. Profilaksi aldıkları dönemdeki İYE sıklığı kaydedildi. İdrar yolu enfeksiyon sıklığı hastaların enfeksiyon sayısının izlem ayına bölünmesi ile bulundu. BULGULAR Çalışmaya dahil edilen 101 hastanın %79 u kız, %21 i erkekti. Hastaların yaşları 1 ay-11,5 yaş arasındaydı. Ortalama izlem ayı 11,65±4,76 aydı (6 ay-31 ay). Seksendokuz hastanın (%88) üriner sistem US incelemesi normal olarak değerlendirildi. %12 hastada çeşitli üriner anomaliler (%10 kaliektazi, %2 hidroüreteronefroz) görüldü. Akut dönemde yapılan DMSA sintigrafisinde %41 oranında hipoaktif alan saptandı. Enfeksiyondan 6 ay sonra yapılan DMSA sintigrafisinde hipoaktif alan olan hastaların %14 ünde skar geliştiği görüldü. Kırkyedi renal ünitede vezikoüreteral reflü saptandı. Profilaksi için kullanılan ilaçlar karşılaştırıldığında 3 ilaç grubunda ilaçların uygulanma süresi ve İYE sıklığı için istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (p>0,05). Amoksisilin kullanılan grubun yaş ortalaması diğer iki gruba göre istatistiksel olarak farklı bulundu (p<0.01). Ancak her üç ilacında profilaksi açısından benzer etkinlikte olduğu görüldü. Tablo I de profilakside kullanılan ilaçlara göre gruplandırılan hastaların yaş dağılımı, izlem ayı, İYE ve vezikoüreteral reflü (VUR) sıklığı gösterilmiştir. Tablo I. Profilaksi için kullanılan 3 ilacın karşılaştırılması Amoksisilin (n=43) TMP-SMX (n=40) Sefaleksin (n=18) p Yaş (ay) 12,35±16,63 47,9±36,6 46,00±38, İzlem ayı 11,27±3,74 12,47± ,55± İdrar yolu enfeksiyonu sıklığı 0,07±0,08 0,05±0,07 0,02±0, Vezikoüreteral reflü

9 Akut Piyelonefrit Olan Çocuklarda Trimetoprim / Sülfametoksazol, Sefaleksin ve Amoksisilin TARTIŞMA Renal skar gelişen hastaların uzun dönem takiplerinde %30 HT ve %10 son dönem böbrek yetmezliği ortaya çıkmaktadır. Bu hastalarda gebelik toksemisi ve fetal kayıplar daha sık görülmektedir (2-4). Bir kez APN geçiren çocukta altta yatan VUR gibi üriner anomali olsun veya olmasın tekrar İYE oluşumunu önlemek renal skara bağlı gelişen bu ciddi komplikasyonlar göz önünde tutulduğunda çok büyük önem taşımaktadır. Akut piyelonefrit geçiren çocuklarda erken dönemde yapılan DMSA sintigrafisinde %50 oranında hipoaktif alan görülmektedir (2,4). Enfeksiyondan 5 ay sonra tekrarlanan sintigrafide ise hipoaktif alan görülen hastaların %40 ında skar oluşabileceği bilinmektedir. Çalışmamızda da literatürdekine benzer şekilde akut dönemde yapılan DMSA sintigrafisinde %41 oranında hipoaktif alan saptandı. Altıncı ayda yapılan kontrol sintigrafisinde ise hipoaktif alanların %14 ünde skar geliştiği görüldü. Vezikoüreteral reflü renal skar gelişimi için önemli bir risk faktörüdür (5). Yüksek derecede reflü olan hastalarda %80-90 oranında renal skar gelişmektedir (6). Çalışmamızda yalnızca 47 renal ünitede VUR gösterilmiştir; bunların akut dönemde % 23 ünde hipoaktif alan ve uzun dönem izlemlerinde de %9,1 inde skar gelişmiştir. Çalışma grubumuzdaki sadece 9 hastanın yüksek dereceli reflüsünün (III, IV ve V. derece) olması, enfeksiyondan sonra düzenli olarak takip edilmeleri ve hastalara profilaksi tedavisinin zamanında başlanıp etkin şekilde kullanılması skar yüzdesinin daha düşük saptanmasını sağlamıştır. Akut piyelonefrit geçiren hastalarda profilaktik antibiyotik kullanılmasıyla İYE nun tekrarlaması önlenebilmektedir (7) yılında Uluslararası Reflü Çalışma Grubu VUR tedavisinde profilaktik antibiyotik kullanımının cerrahi tedaviye alternatif olarak kullanılabileceğini ve sonuçların uzun dönemde cerrahi tedavi kadar etkin olduğunu yayınlamıştır (8). Çocukluk çağında profilaksi amacıyla TMP/SMZ, amoksisilin, sefaleksin, sefadroksil, sefprozil, nitrofurantoin kullanılması önerilmektedir (9) lerin başından itibaren TMP/ SMZ profilakside kullanılmaktayken sefalosporinler son yıldır İYE nunu önlemek amacıyla uygulanmaktadır (10,11). Çocukluk çağında profilaksinin yaygın olarak kullanılmasına karşın, ilaçların İYE sıklığını azaltmadaki etkinliğini karşılaştıran çok az sayıda çalışma yapılmıştır. Rudenko ve ark.ları (12) yaptıkları çift kör çalışmada 12 ay içinde en az 3 alt İYE geçiren 317 genç kızı 2 gruba ayırmıştır. İlk gruba (166 hasta) fosfomisin tometamol, ikinci gruba (151 hasta) plesabo vermiş, profilaksi amacıyla 6 ay süresince verilen ilaçlardan sonraki 6 ayda da hastaların izlemlerine devam etmişlerdir. Bu çalışmayla ilk grubun İYE sıklığı 0,14 enfeksiyon/ hasta yılı, ikinci grupta ise 2,97 enfeksiyon/hasta yılı olarak bulunmuş ve profilaksinin önemi vurgulanmıştır. Belet ve ark.ları (13) altta yatan herhangi bir üriner anomali tespit edilmeyen tekrarlayan İYE olan 80 çocukta TMP/SMZ, sefadroksil ve sefaprozil etkinliğini karşılaştırmışlardır. Sefadroksilin diğer iki ilaca göre biraz daha fazla etkin olduğunu göstermişlerdir. Sefalosporin grubunun TMP/SMZ kullanımı için bir alternatif olabileceğini belirtmişlerdir. Biz de çalışmamızda APN sonrasında başlanan TMP/ SMZ, sefaleksin ve amoksisilinin etkinliğini karşılaştırdık. Çalışmamızda 3 ilacın uygulanma süreleri ve hastalardaki VUR, İYE sıklığı benzer şekilde bulundu. Çocukluk çağında APN geçiren tüm hastalar altta yatan üriner anomaliler açısından dikkatle incelenmelidir. Çalışmamızda profilakside kullanılan amoksisilin, TMP/SMZ ve sefaleksinin etkinliğinin benzer olduğu gösterilmiştir. KAYNAKLAR 1. Smellie JM, Edwards D, Junter N, Normand ICS, Prescod N. Vesicoureteric reflux and renal scarring. Kidney Int.1975;8: Jakobsson B, Berg U, Svensson L. Renal scarring after acute pyelonephritis. Arch Dis Child 1994;70:

10 İnci-Arıkan ve ark. 3. Goonasekera CDA, Dillon MJ. Hypertension in reflux nephropathy. BJU Int 1999;83: Goonasekera CDA, Shah V, Wade AM, Barrat TM, Dillon MJ. 15 year-follow-up of renin and blood pressure in reflux nephropathy. Lancet 1996;347: Elo J, Tallgren LG, Sarna S, Alfthan O, Stenstrom R. The role of vesicoureteral reflux in pediatric urinary tract infection. Scand J Urol Nephrol 1981;15: Rusthton HG, Majd M, Jantausch B. Renal scarring following reflux and nonreflux pyelonephritis: evaluation with 99m-technetiumdimercaptosuccinic acid scintigraphy. J Urol 1992;147: Beetz R. May we go on with antibacterial prophylaxis for urinary tract infections? Pediatr Nephrol 2006;21: International Reflux Study Committee. Medical versus surgical treatment of primary vesicoureteral reflux. Pediatrics 1981;67: Behrman, Kliegman, Jenson. Urinary tract infection. Nelson Textbook of Pediatrics 16 th edt. Chapter 546, Smellie JM, Gruneberg RN, Bantock HM; Prescod N. Prophylactic co-trimoxazole and trimethoprim in the management of urinary tract infection in children. Pediatr Nephrol. 1988;2: Seracini D, Materassi M, Danti A. Non-comparative open study of the efficacy and tolerance of cefaclor in the prevention of urinary tract infections in children Pediatr Med Chir. 1996;18: Rudenko N, Dorofeyev A. Prevention of recurrent lower urinary tract infections by long-term administration of fosfomycin trometamol. Double blind, randomized, parallel group, placebo controlled study. Arzneimittelforschung. 2005;55: Belet N, İşlek İ, Belet U, Sunter AT, Küçüködük S. Comparison of trimethoprim-sulfamethoxazole, cephadroxil and cefprozil as prophylaxis for recurrent urinary tract infections in children. J Chemother 2004; 16: Yazışma Adresi: Dr. Banu ACAR 38. Cadde, 5/20 Çukurambar-Ankara/Türkiye Tel: Fax: E-posta: banuacar@gmail.com 144

11 KLİNİK ÇALIŞMA EGE PEDİATRİ BÜLTENİ 2007, 14 (3): ANNELERİN EĞİTİM DURUMUNUN ÇOCUK YETİŞTİRME TUTUMLARINA ETKİSİNİN İNCELENMESİ An Analysis of the Effects of Mothers Educational Status on Their Parental Attitudes Candan ÖZTÜRK 1 Deniz ŞANLI Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İzmir ÖZET K işiliğin temellerinin atıldığı okul öncesi dönemde çocuğun yaşamındaki en etkili toplumsallaşma kurumu ailesidir. Okul öncesi dönemdeki çocuğun sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde annenin çocuk yetiştirme tutumu büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma annelerin eğitim durumunun çocuk yetiştirme tutumlarına etkisini incelemek amacıyla yapılmış tanımlayıcı bir araştırmadır. İzmir merkezde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı bir anaokulunda eğitim ve öğretim yılında eğitim gören 68 öğrencinin annesi örneklemi oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu ve Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği (PARI) kullanılmıştır. Veriler Kruskal Wallis Varyans Analizi ve Bonferroni düzeltmeli Mann Whitney U testi ile değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, eğitim düzeyi düşük olan annelerin aşırı koruyucu ve sıkı disiplin tutumlarını daha fazla benimsedikleri bulunmuştur. Annelerin eğitim durumlarına göre demokratik, ev kadınlığı rolünü reddetme ve geçimsizlik tutumlarında farklılık olmadığı belirlenmiştir. Anahtar Sözcükler: Ebeveyn tutumları, çocuk yetiştirme, çocuk hemşireliği, aile. SUMMARY A child s family is the most effective institution of socialization in his/her life, especially during preschool ages when his/her personal traits are being formed. A mother s child-raising attitudes are of much significance and also directly influential on the child s personal development in preschool age. This particular study aims to analyze the effects of mothers educational status on their child-raising attitudes. This study is intended to be a descriptive study and the samples consisted of mothers of 68 children who were attending one of the kindergartens in central Izmir, during term. Personal information forms and Parental Attitude Research Instrument (PARI) were used to collect the study data. The results were evaluated by using Kruskal Wallis Variance Test and Mann Whitney U Test with Bonferroni correction. From the data presented here, mothers with low educational status were found to be overprotective with an inclination to use strict discipline. There was no difference in their rejection of democratic mother and housewife roles and fractious attitudes in relation to their educational status. Key Words: Parental attitudes, child-raising, child nursing, family. Geliş tarihi: Kabul tarihi:

12 Öztürk ve Şanlı GİRİŞ Çocuğun kendisini ve çevresini algılamasını ve olaylar karşısında göstereceği tepkiyi belirleyen en önemli etmen anne babanın ona karşı davranışlarıdır. Yaşamın ilk altı yılında çocuğun kişisel, sosyal ve ahlaki gelişimi büyük ölçüde tamamlanır (1). Okul öncesi dönemdeki çocuğun sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde anne babanın çocuk yetiştirme tutumu büyük önem taşımaktadır. Anne babanın tutumu, çocuğun sorularını yanıtlayan, deneme ve yanılmasına olanak sağlayan nitelikte ise çocuğun girişimciliği desteklenmiş olur (2). Bu dönemde anne babayla kurulan özdeşimle anne babanın tutumları kişiliğin bir parçası haline getirilir. Anne babanın tutumu sağlıklı ise çocuğun benimsediği tutum da sağlıklı olur (1,3). Anne ve babanın her ikisinin de çocuk yetiştirme tutumu önem taşımaktadır. Türk toplumunun yapısına bakıldığında bakım rolünü annenin üstlendiği, annenin çocukla daha fazla zaman geçirdiği ve iletişim kurduğu görülmektedir (1,4). Annelerin çocuk yetiştirme tutumlarını etkileyen birçok etmen vardır. Annenin eğitim durumunun çocuk yetiştirme tutumlarında en belirleyici etmenlerden biri olduğu belirtilmiştir (5-7). Annenin eğitim düzeyinin düşük olması geleneksel anne rolünü benimsemesine ve kendisini otorite olarak görmesine yol açmaktadır (8). Çocuğun kendi duygu ve düşüncelerini ifade etmesine, karar vermesine, seçim yapmasına izin verilmemektedir. Çocuk bağımlı, güvensiz ve pasif bir birey olmaktadır (9, 10). Eğitim düzeyi yüksek olan anne demokratik tutumu benimsemektedir. Çocuğu dinlemekte, çocuğun düşüncelerini özgürce anlatmasına olanak sağlamakta, çocuğu olayların sonuçlarıyla baş başa bırakmaktadır. Demokratik tutumla yetiştirilen çocuk benlik saygısı yüksek, sorumluluk duygusu ve özdenetimi gelişmiş bir birey olmaktadır (1, 2, 9). Yurt dışında yapılan çalışmalarda annenin eğitim durumunun çocuk yetiştirme tutumunu etkilediği belirlenmiştir. Eğitim düzeyi yüksek olan annelerin demokratik tutumda oldukları, çocuklarını kontrol etmeye ve disipline daha az önem verdikleri ve geleneksel tutumları daha az benimsedikleri ortaya koyulmuştur (5, 7, 11). Ülkemizde yapılan çalışmalarda annenin eğitim düzeyi yükseldikçe demokratik tutumun arttığı buna karşılık diğer tutumların azaldığı saptanmıştır (12-14). Tortumluoğlu (15) ise yaptığı araştırmada eğitim düzeyi yüksek annelerin aşırı koruyucu tutumlarının arttığını buna karşılık demokratik tutumlarının azaldığını bulmuştur. Sağlık hizmetlerinin her aşamasında görev alması ve aileye ulaşmasının kolay olması hemşireye annenin tutumunu etkileme ve değiştirme gücü verir. Sağlıklı anne-baba-çocuk ilişkileri sağlıklı bireylerin, dolayısıyla sağlıklı toplumun oluşmasını sağlar. Hemşirenin bu konuda bilgi ve farkındalığının artması toplum sağlığının gelişmesine katkı sağlayacaktır. Çocuk yetiştirme tutumları ile ilgili olarak İzmir ilinde yapılan yalnızca bir çalışmaya rastlanmıştır. Bu çalışma on üç yıl öncesinin verilerini yansıtmaktadır. İzmir ilindeki sosyoekonomik ve kültürel değişiklikler dikkate alındığında çocuk yetiştirme tutumlarının yeniden tanımlanmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma ile hemşirelerin annelerin çocuk yetiştirme tutumlarını ve eğitim durumunun bu tutumlara etkisini öğrenerek, hizmet verdiği toplumu daha iyi tanıyacağı, sağlıklı gelecek nesillere ulaşabilmek için annelerin çocuk yetiştirme tutumları konusunda daha etkili girişimlerde bulunabileceği düşünülmüştür. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma, İzmir merkezde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı bir anaokulunda gerçekleştirilen tanımlayıcı bir çalışmadır. Belirlenen anaokulunda eğitim ve öğretim yılında eğitim gören 109 öğrencinin annesi amaçlı örneklemi oluşturmuştur. Araştırmaya 68 anne katılmıştır. Katılım oranı %62.4 tür. 146

13 Annelerin Eğitim Durumunun Çocuk Yetiştirme Tutumlarına Etkisinin İncelenmesi Örnekleme alınan annelerin yaş ortalaması 32.5±4.7 dir. Annelerin %16.2 si (n=11) ilkokul, %13.2 si (n=9) orta okul, %38.2 si (n=26) lise, %32.4 ü (n=22) üniversite mezunudur ve %51.5 i (n=35) çalışmaktadır. Araştırmanın bağımlı değişkeni, Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği nin (PARI) beş alt boyutunun puan ortalamaları; bağımsız değişkeni annenin eğitim durumudur. Veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu ve Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Kişisel bilgi formu, annenin yaşı, eğitim ve çalışma durumu, çocuk yetiştirme konusunda bilgi alma durumu ve bilgi kaynağı ile ilgili bilgileri içermektedir. Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği nin orjinali olan Parental Attitude Research Instrument (PARI) Schaefer ve Bell (16) tarafından geliştirilmiştir. Her biri 5 maddelik 23 alt boyutu bulunmaktadır. Ölçek toplam 115 madde içermektedir. Ölçeğin Türkçe ye uyarlanması Le Compte ve Özer (6) tarafından yapılmıştır. Yapılan faktör analizi sonucunda 5 alt boyut ortaya koyulmuştur. Bunlar; aşırı annelik (aşırı koruyuculuk), demokratik tutum ve eşitlik tanıma, ev kadınlığı rolünü reddetme, geçimsizlik ve artık boyut (sıkı disiplin) dir. Test tekrar test güvenilirliğinde Sperman korelasyon katsayısı bulunmuştur. Ölçeğin aslında bulunan 115 maddeden, geçerlik ve anlaşılırlığı yüksek 60 madde seçilmiş ve 5 alt boyuttan meydana gelen ölçek oluşturulmuştur. Küçük ün (17) çalışmasında PARI tutum ölçeğinin demokratik tutum ve eşitlik tanıma, ev kadınlığı rolünü reddetme ve geçimsizlik alt boyutlarının yapı geçerliği desteklenmiştir. Bu çalışmada ölçeğin Cronbach s alfa katsayısı 0.88 olarak bulunmuştur. Ölçek boyutlarındaki maddeler karışık olarak verilir. Dörtlü likert tipi bir ölçektir. Her ifade için Çok uygun buluyorum (4), Oldukça uygun buluyorum (3), Biraz uygun buluyorum (2), Hiç uygun bulmuyorum (1) seçeneklerinden biri işaretlenir (18). Her madde için işaretlenen seçenek numarası, madde puanı olarak değerlendirilir. 2., 29. ve 44. maddelere verilen yanıtlar tersine puanlanır. Her alt boyut için ayrı puan elde edilir. Toplam puan yoktur. Alt boyuttan alınan puanın yüksek olması o boyutun yansıttığı tutumun onaylandığını gösterir. İkinci alt boyuttan alınan yüksek puan olumlu, diğer alt boyutlardan alınan yüksek puan ise olumsuz olarak değerlendirilir (18). Ölçeğin kullanılabilmesi için ölçeği geliştiren Schaefer dan izin alınmıştır. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Etik Kurul kararı ve İzmir Valilik Makamı ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü oluru ile çalışma yürütülmüştür. Anaokullarına gidilerek formlar okul yöneticilerine teslim edilmiştir. Formlar yöneticiler tarafından annelere ulaştırılarak doldurulması sağlanmıştır. İki hafta sonra doldurulmuş olan formlar yöneticilerden teslim alınmıştır. Kişisel bilgi formundaki bilgiler sayı ve yüzdeliklerle ifade edilmiştir. PARI tutum ölçeğinin alt boyutlarından alınan puan ortalamaları belirlenmiştir. Annenin eğitim durumunun alt boyutlardan alınan puan ortalamalarına etkisi Kruskal Wallis Varyans Analizi ile değerlendirilmiştir. Anlamlı farklılığın kaynaklandığı grubu belirlemek için Bonferroni düzeltmeli Mann Whitney U testi yapılmıştır. BULGULAR Annelerin PARI tutum ölçeğinin alt boyutlarından aldıkları puan ortalamaları; aşırı koruyucu 41.6 ± 9.2, demokratik 28.6 ± 3.1, ev kadınlığı rolünü reddetme 27.4 ± 5.3, geçimsizlik 13.4 ± 3.8 ve sıkı disiplin 32.1 ± 6.9 olarak bulunmuştur (Tablo I). Annelerin eğitim durumlarına göre PARI tutum ölçeğinin aşırı koruyucu (p=0.000) ve sıkı disiplin (p=0.000) alt boyut puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu bulunmuştur (Tablo II). Farklılığın kaynaklandığı grubu belirle- 147

14 Öztürk ve Şanlı Tablo I. Annelerin parı tutum ölçeğinin alt boyutlarından aldıkları puan ortalamaları (n=68) Alt Boyut Aşırı Koruyucu Demokratik Ev Kadınlığı Rolünü Red Geçimsizlik Sıkı Disiplin Ölçeğin En Yüksek ve En Düşük Puanı Alınan En Yüksek ve En Düşük Puan Alınan Puanlar için Ortalama±SS 41.6± ± ± ± ±6.9 Tablo II. Annelerin eğitim durumlarına göre parı tutum ölçeğinin alt boyutlarından aldıkları puan ortalamalarının karşılaştırılması Alt boyut Aşırı Koruyucu Demokratik Ev Kadınlığı Geçimsizlik Sıkı Disiplin n Rolünü Red Eğitim durumu Ort SS Ort SS Ort SS Ort SS Ort SS İlkokul Orta okul Lise Üniversite Toplam 68 P=0.000 P=0.722 P=0.974 P=0.789 P=0.000 mek için Bonferroni düzeltmeli Mann Whitney U testi yapılmıştır. İlkokul mezunu annelerin aşırı koruyucu alt boyut puan ortalamaları ortaokul, lise ve üniversite mezunu annelerin puan ortalamalarından anlamlı derecede yüksek olarak belirlenmiştir (p değerleri sırasıyla; 0.006, 0.003, 0.000) (Tablo II). İlkokul mezunu annelerin sıkı disiplin alt boyut puan ortalamaları ortaokul, lise ve üniversite mezunu annelerin puan ortalamalarından anlamlı derecede yüksek olarak bulunmuştur (p değerleri sırasıyla; 0.001, 0.000, 0.000) (Tablo II). Demokratik, ev kadınlığı rolünü reddetme ve geçimsizlik alt boyut puan ortalamalarında anlamlı fark olmadığı belirlenmiştir (p > 0.05) (Tablo II). TARTIŞMA İlkokul mezunu annelerin diğer annelerle karşılaştırıldığında aşırı koruyucu tutumu daha fazla benimsedikleri bulunmuştur. Bu bulgu ülkemizde yapılan diğer araştırma bulgularıyla paralellik göstermektedir (12-14). Tortumluoğlu (15) ise annelerin eğitim düzeyi yükseldikçe aşırı koruyucu alt boyut puan ortalamasının arttığını saptamıştır. Tortumluoğlu nun geniş yaş aralığını kapsayan örneklemi bunun nedeni olabilir. Çalışma sonuçlarına bakıldığında eğitim düzeyi yüksek annelerin geleneksel çocuk yetiştirme tutumlarını daha az benimsedikleri görülmektedir. Çocuğun yapabileceği işler onun yerine anne tarafından yapılmamaktadır. Türk kültüründeki anneliği sürekli hizmet ve çocuğun tüm istek ve gereksinimlerini karşılamak olarak gören anlayışın, annenin eğitim düzeyindeki artışla birlikte değiştiği düşünülebilir. Annelerin eğitim durumuna göre demokratik alt boyut puan ortalamalarında anlamlı fark olmadığı bulunmuştur. Buna karşılık yapılan diğer araştırmalarda annelerin eğitim düzeyi yükseldikçe demokratik tutumunun arttığı belirlenmiştir (5, 7, 12-14). Bir başka çalışmada eğitim düzeyi yüksek olan annelerin düşük olanlara göre çocukların gelişiminde onlara özgürlük vermeye daha fazla inandıkları ve çocukların kendilerini yönetmelerine önem verdikleri belirlenmiştir (11). Tortumluoğlu (15) ise araştırmasında eğitim düzeyi yüksek annelerin demokratik tutumlarının azaldığını ortaya koymuştur. Tortumluoğlu nun örnekleminin geniş yaş aralığını kapsaması bunun nedeni olarak düşünülebilir. Bu araştırma bulgusu, annelerin eğitim durumu yükseldikçe demokratik tutumun arttığı bilgisi ile uyumlu değildir. Örnekleme alınan annelerin 148

15 Annelerin Eğitim Durumunun Çocuk Yetiştirme Tutumlarına Etkisinin İncelenmesi %67.6 sının çocuk yetiştirme konusunda bilgi almış oldukları düşünüldüğünde verilen eğitimin faydalı olduğu ve tutumu olumlu yönde etkilediği sonucuna gidilebilir. Bilgi alma kaynağının en fazla (% 45.6) kitap, dergi ve gazete olması, bu kaynaklardan alınan bilginin diğer kaynaklardan alınan bilgilere göre daha doğru ve güvenilir olması annelerin eğitim durumuna göre demokratik alt boyut puan ortalamalarında anlamlı fark olmamasının nedeni olarak düşünülebilir. İzmir ilinin sosyokültürel düzeyinin yüksek olması sonucunda, burada yaşayan annelerin, çocuklarının bağımsızlıklarına izin verdiği, aşırı kontrollü olmadığı, çocuktan karşılık beklemeden sevgi gösterdiği yorumuna gidilebilir. Annelerin eğitim durumunun ev kadınlığı rolünü reddetme tutumlarını etkilemediği bulunmuştur. Yapılan diğer çalışmalarda ise eğitim düzeyi yüksek olan annelerin ev kadınlığı rolünü reddetme tutumlarının azaldığı belirlenmiştir (12-14). Bir başka çalışmada eğitim düzeyi düşük olan annelerin çocuğun fiziksel bakımı konusunda daha fazla endişe yaşadıkları saptanmıştır (7). Bu araştırmada fark bulunmamasının nedeni, araştırmanın anaokuluna giden çocuk anelerinde yapılmış olması olabilir. Çocuğu anaokuluna giden annenin çocukla uzun süre bir arada olmadığı için çocuk bakımı ve ev işleri ile ilgili doyumsuzluk yaşamadığı sonucuna varılabilir. Annelerin %51.5 inin çalışması, eğitim durumunun ev kadınlığı rolünü reddetme tutumunu etkilememesinin nedeni olarak görülebilir. Ev hanımı olan anneler çocuklarıyla daha fazla zaman geçirmektedirler. Zamanın niceliği artmış olmasına karşın niteliği azalmaktadır. Çalışan annelerin daha iyi zaman planlaması yaptıkları ve çocuklarıyla geçirdikleri zamanın daha nitelikli olduğu düşünülebilir. Buna ek olarak çalışan annelerin iş ortamı gibi farklı bir sosyal ortama girmeleri sürekli çocuk bakımı ve ev işleriyle ilgilenmemeleri de bir neden olabilir. Geçimsizlik alt boyut puan ortalamalarında annelerin eğitim düzeyine göre anlamlı fark olmadığı bulunmuştur. Yapılan araştırmalarda annelerin eğitim düzeyi yükseldikçe geçimsizlik alt boyut puan ortalamasının azaldığı ortaya koyulmuştur (12-14). Aile içindeki roller, bireylere düşen görev ve sorumluluklar toplumsal yapıdan etkilenir. Türk toplumundaki sosyoekonomik değişiklikler kadın-erkek rollerini değiştirmiş, çalışan anne sayısı artmış, geleneksel aile yapısı çekirdek aileye dönüşmüştür. Bu bilgiler ışığında, eşin daha düşünceli ve anneye yardımcı olduğu sonucuna varılabilir. Geçimsizlik alt boyutundaki bulgu, eğitim düzeyi yüksek olan annelerin geçimsizlik alt boyut puan ortalamalarının düşük olacağı bilgisi ile paralellik göstermemektedir. Araştırmaya alınan annelerin %38.2 si lise, %32.4 ü üniversite mezunudur. Eşlerinin de eğitim düzeylerinin yüksek olduğu, bunun sonucunda anneye çocuk bakımında ve ev işlerinde yardımcı olduğu düşünülebilir. İlkokul mezunu annelerin sıkı disiplin alt boyut puan ortalamaları diğerlerinden anlamlı derecede yüksek olarak bulunmuştur. Bu bulgu diğer araştırma bulgularıyla paralellik göstermektedir (5, 12-14). Yapılan çalışmalarda eğitim düzeyi yüksek olan annelerin düşük olanlara göre çocuklarını kontrol etmeye ve disipline daha az önem verdikleri ve geleneksel tutumları daha az benimsedikleri belirlenmiştir (7, 11). Türk aile yapısına bakıldığında otoriter bir yapının olduğu görülmektedir. Çocuğu otoritenin istediği şekle sokmak çocuk yetiştirmenin temelini oluşturur (1, 9). Çocuk yetiştirme tutumları kuşaklar arasında geçiş gösterir (10). Annelerin eğitim düzeyinin yükselmesi bu bakış açısının değişmesine neden olmuş gibi gözükmektedir. Eğitim düzeyinin yükselmesi sonucu annelerin iş yaşamında daha fazla yer alması, yazılı ve görsel basından otoriter tutumun sakıncalarını öğrenmesi, okul öncesi eğitimin önemini anlaması sıkı disiplin alt boyutundan aldıkları puan ortalamalarının düşmesinin nedenleri olabilir. 149

16 Öztürk ve Şanlı Bu çalışmada, ilkokul mezunu olan annelerin diğer annelerle karşılaştırıldığında aşırı koruyucu ve sıkı disiplin tutumlarını daha fazla benimsedikleri bulunmuştur. Annelerin eğitim durumlarına göre demokratik, ev kadınlığı rolünü reddetme ve geçimsizlik tutumlarında farklılık olmadığı belirlenmiştir. Sonuç olarak, eğitim düzeyi düşük olan annelerin çocukları, aşırı koruyucu ve sıkı disiplin tutumları ile yetiştirildiklerinden, bu çocukların kişilik gelişimlerinin dikkatle izlenmesi, okul aile birlikleri ile eşgüdümlü çalışılarak, annelerine çocuk yetiştirme tutumları konusunda eğitim verilmesi, yapılacak olan çalışmalarda annelerin çocuk yetiştirme tutumlarını etkileyebileceği düşünülen etmenlerin incelenmesi önerilebilir. KAYNAKLAR 1. Yavuzer, H. Çocuğun yakın çevresi: Aile, arkadaş, okul ve öğretmen. Çocuk psikolojisi. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 2003: Gander MJ, Gardiner HW. Okul öncesi çocuk: Kişilik gelişimi ve toplumsal davranış. Onur B (ed). Çocuk ve ergen gelişimi. Ankara: İmge Kitabevi, 2001: Potts NL, Mandleco BL. The child in context of the family. In: Pediatric nursing caring for children and their families. Delmar Thomson Learning, 2002: Yörükoğlu A. Çocuk yetiştirme. Çocuk ruh sağlığı. İstanbul: Özgür Yayınları, 2004: Dekovic M, Gerris JR. Parental reasoning complexity, social class, and child rearing behaviors. Journal of Marriage and the Family 1992; 54: Le Compte G, Le Compte, A, Özer A. Üç sosyoekonomik düzeyde Ankaralı annelerin çocuk yetiştirme tutumları: Bir ölçek uyarlaması. Türk Psikoloji Dergisi 1978; 1: Von Der Lippe A. The impact of maternal schooling and occupation on child-rearing attitudes and behaviours in low income neighbourhoods in Cairo, Egypt. International Journal of Behavioral Development 1999; 23: Gordon T. Anababa gücü: Gerekli mi, haklı görülebilir mi? Özkan B. (ed). Etkili anababa eğitimi. İstanbul: Sistem Yayıncılık: pp Cüceloğlu D. Sağlıklı aile ve iletişim. İçimizdeki çocuk. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1997: Grusec J. Parents attitudes and beliefs: their ımpact on children s development. centre of excellence for early childhood development. In: Encyclopedia on Early Childhood Development Tudge J, Hogan D, Snezhkova I, Kulakova N, Etz K. Parent s child-rearing values and beliefs in the United States and Russia: The impact of culture and social class. Infant and Child Development 2000;9: Ayyıldız T. Zonguldak il merkezinde 0-6 yaş çocuğu olan annelerin çocuk yetiştirme tutumları [Yüksek Lisans Tezi]. Karaelmas Üniversitesi, Zonguldak Mızrakçı Ş. Annelerin çocuk yetiştirme tutumlarına etki eden faktörler: Demografik özellikleri, kendi yetiştiriliş tarzları, çocuk gelişimine ilişkin bilgi düzeyleri ve çocuğun mizacına ilişkin algıları [Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi, İzmir Ömeroğlu F. Okul öncesi dönemde çocuğun terbiyesinde annenin rolü ve annelerin çocuk yetiştirme tutumları [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi, İstanbul Tortumluoğlu G. Annelerin aile kavramını algılaması ve bunun çocuk yetiştirme tutumuna etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Erzurum Schaefer E.S, Bell R.Q. Development of a parental attitude research ınstrument. Child Development : Küçük Ş. PARI ölçeğinin Türkçe formunun 2., 3. ve 4. alt ölçeklerinin geçerlik çalışması. Psikoloji Seminer Dergisi 1990; 8: Öner N. Türkiye de kullanılan psikolojik testler. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1997: Yazışma Adresi: Yard. Doç. Dr. Candan ÖZTÜRK D.E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu, Balçova / E-posta: candan.ozturk@deu.edu.tr 150

17 KLİNİK ÇALIŞMA EGE PEDİATRİ BÜLTENİ 2007, 14 (3): OBEZİTE ÇOCUKLARDA DÜŞÜK BENLİK SAYGISINA NEDEN OLUYOR MU? Does Obesity Cause Low Levels of Self Esteem in Children? Zümrüt BAŞBAKKAL Gonca KARAYAĞIZ MUSLU Nurdan AKÇAY Bahire BOLIŞIK Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir ÖZET Ç ocukluk döneminde fazla kiloluluk ve obezite sıklığı tüm dünyada giderek artış göstermektedir. Obezite; sağlığı bozacak ölçüde yağ dokularında aşırı miktarda yağ birikmesi olarak tanımlanmaktadır. Benlik saygısı, bireyin psikolojik gelişiminin vital bir sürecidir. Bu çalışma obez ve normal kilolu çocukların benlik saygısı düzeyleri arasındaki farklılığı saptamak amacı ile tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırma öncesi araştırmanın yürütüleceği kurumlardan ve Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Etik Kurulu ndan yazılı izin alınmıştır. Çalışmanın amacı çocuklara anlatılmış ve gönüllü olanlar çalışma kapsamına alınmıştır. Çalışmanın örneklemini bir üniversite hastanesinde, 15 Şubat Mayıs 2007 tarihleri arasında obezite polikliniğinde izlenen 50 obez çocuk ile aynı tarihlerde bir ilköğretim okulunda öğrenim gören 50 normal kilolu çocuk oluşturmuştur. Araştırma kapsamına alınan çocuklar 9 15 yaş aralığındadır. Gruplar sosyodemografik açıdan homojendir. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen anket formu ve benlik saygısı düzeyini belirlemek için Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada obez ve normal kilolu çocuklar arasında benlik saygısı düzeyi açısından anlamlı bir farklılık saptanmamıştır (p>0.05). Beden imajı ve benlik saygısı adölesan dönemde çok önemlidir. Bu dönemdeki çocuklar dış görünüşlerine daha çok önem vermektedirler. Araştırma kapsamına alınan çocukların okul çağı ve erken adölesan dönemde olduğu, dikkatlerini beden imajı ve benlik saygısının üzerine henüz yoğunlaştırmadıkları düşünülmektedir. Anahtar Sözcükler: Obezite, çocuk, benlik saygısı SUMMARY T he prevalence of overweight and obese children is increasing. Obesity is often defined as an excess of body fat that frequently results in a significant impairment of health. Self esteem, on the other hand, is considered to be a vital process in the individual s psychological development. This descriptive study aims to analyze the differences between the levels of self esteem in obese and normal weight children. The study was authorized by Ege University Nursing School Ethics Board as well as the institutions which participated in the study. The children were also informed about the purposes of the study and their voluntary participation was assured. The study sample consisted of 50 obese children who were being treated in a university hospital and 50 normal weight children who were attending to a primary school between 15 February 2007 and 30 May The participants aged between 9-15 years, and the study groups were socio-demographically homogenous. The data were collected by using a questionnaire form designed by the researchers and Coopersmith s Self-Esteem Scale. The results of the study illustrated no statistically significant difference between the levels of self esteem in obese and normal weight children (p >0.05). Body image and self esteem are proved to be important in adolescence when children care relatively much about their appearance. Therefore, it can be concluded that the participants in our study were not focused on their appearance and they were not experiencing dramatic drops in self-esteem simply because they were still school children entering early adolescence. Key Words: Obesity, child, self-esteem Geliş tarihi: Kabul tarihi:

18 Başbakal ve ark. GİRİŞ Çocukluk döneminde fazla kiloluluk ve obezite sıklığı tüm dünyada giderek artış göstermektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) obeziteyi küresel bir epidemi olarak nitelendirmektedir. Obezite; sağlığı bozacak ölçüde yağ dokularında aşırı miktarda yağ birikmesi olarak tanımlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü ne göre dünyada beş yaş altındaki 17,6 milyon çocuk fazla kiloludur (1). Ülkemizde de çocukluk çağı obezitesi önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir. Yapılan güncel çalışmalarda çocuklarda kilo fazlalığı prevelansı %7,5 16,7 arasında, obezite prevelansı ise %3,1 6,3 arasında değişiklik göstermektedir (2 4). Çalışmaların bir kısmı obezitenin nedenlerini saptamaya yönelik iken, bir kısmı ise obezitenin çocukların fiziksel ve psikososyal durumları üzerindeki etkilerini saptamaya yöneliktir. Ancak yapılan çalışmalar daha çok obezitenin fizyopatolojik yönüne odalanmakta ve obezitenin psikolojik etkileri göz ardı edilmektedir (5-7).Çocukluk çağında obezitenin, çocukta benlik saygısının zedelenmesine yol açabildiği ve obez olmasından dolayı kendini suçlayan ve bu nedenle sosyal etkileşimden uzaklaşan çocuklarda benlik saygısı düzeyi düşük bulunduğu bildirilmektedir(6). Benlik saygısı, bireyin psikolojik gelişiminin vital bir sürecidir. Benlik, bireyin çocukluk çağlarından itibaren ayrı bir birey olduğunun farkına varmasıyla başlar ve zamanla birey bedeni ile ilgilenmeye, kendini geliştirmeye ve kendine saygı duymaya devam eder. Benlik saygısı benliğin duygusal yönünü oluşturur (8). Yüksek benlik saygısı; başetme mekanizmalarının geliştirilmesi, motivasyonun arttırılması ve pozitif duygu durumu ile ilişkilidir. Benlik saygısının yüksek olması yaşam kalitesini arttırmaktadır ve aynı zamanda depresyona karşı da önleyici bir faktördür. Düşük benlik saygısı; anksiyete, motivasyon eksikliği, intihar davranışları, yeme bozuklukları, depresyon gibi duygusal ve davranışsal bozukluklara neden olabilir (9). Ülkemizde yapılan çalışmaların çoğu çocuk ve adölesanlarda obezite prevelansını ve obezitenin fiziksel etkilerini saptamaya yöneliktir (2,3, 10,11). Obezitenin psikolojik sonuçları üzerine odaklanan çalışma sayısı ise kısıtlıdır (4). Oysa hemşirelik fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik yönleri ile bireyi bir bütün olarak ele alan bir meslektir. Bu nedenle hemşirelerin obezite gibi fizyolojik hastalıkların gerisinde yatan ya da bunlara eşlik ettiği psikolojik sorunları bilmeleri önemlidir. Bu çalışma ile çocuklarda obezite ve benlik saygısı arasındaki ilişki araştırılmak istenmiştir. Bu çalışma bir üniversite hastanesinde izlenen obez ve bir ilköğretim okulunda öğrenim gören normal kilolu çocukların benlik saygısı düzeyleri arasındaki farklılığı saptamak amacı ile tanımlayıcı olarak yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma, bir üniversite hastanesinde, 15 Şubat Mayıs 2007 tarihleri arasında obezite polikliniğinde izlenen 50 obez çocuk ile aynı tarihlerde bir ilköğretim okulunda öğrenim gören 50 normal kilolu çocuk ile yapılmıştır. Veri toplama aracı olarak sosyodemografik veri toplama formu ve Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Sosyodemografik veri toplama formu; çocukların yaşı, cinsiyeti, annebaba eğitim düzeyi, anne-baba mesleği, aile tipi, evde yaşayan birey sayısı, aile gelir düzeyi, ailenin en uzun süre yaşadığı yer, ailedeki çocuk sayısı, kardeş sayısı, kardeş sıra durumu gibi sorulardan oluşmaktadır. Cooper Smith Benlik Saygısı Ölçeği; Stanley Coopersmith tarafından geliştirilmiş, kişinin çeşitli alanlarda kendisi hakkındaki tutumunu değerlendirmede kullanılan bir ölçme aracıdır. Kahriman (12), Başbakkal ve Çetinkaya (13), Erbil, Divan ve Önder (14) tarafından yapılan çalışmalarda da Cooper Smith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Ölçeğin, Türkiye deki geçerlik ve güvenirlik çalışması Turan ve Tufan tarafından yapılmıştır. Tufan 152

19 Obezite Çocuklarda Düşük Benlik Saygısına Neden Oluyor mu? tarafından ölçeğin alfa katsayısı r=0.62 olarak bulunmuştur (15). Ölçek benim gibi ya da benim gibi değil biçiminde işaretlenebilen 25 maddeden oluşmaktadır. Ölçekteki 1, 4, 5, 8, 9, 14, 19 ve 20. maddeler benim gibi olarak işaretlenirse 1 puan ; 2, 3, 6, 7, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 21, 22, 23, 24 ve 25. maddeler benim gibi değil olarak işaretlenirse 1 puan, bunlara uygun biçimde yanıtlanmazsa 0 puan verilmektedir. Ölçekten elde edilen toplam ham puan olarak değerlendirilmektedir. Bu sayı 4 sayısı ile çarpılarak bireyin aldığı gerçek puan elde edilmektedir. Ölçekte, 25 madde bulunduğundan, her ölçekten elde edilen gerçek puan değeri puan arasında değişebilmektedir. Ölçekte benlik saygısı düzeyinin düşük veya yüksekliğini gösteren kesin bir sınır yoktur. Bu yüzden benlik saygısının ortalamadan düşük ve yüksek olmasına göre değerlendirme yapılır. Alınan puanın ortalamanın altında olması benlik saygısının düşüklüğüne, ortalamanın üzerinde olması benlik saygısının yüksekliğine işaret eder (15). Veriler çocuklardan yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Çocukların kilosu Seca Digital Tartı (max 200 kg, 450 ıbs, 32 sts, d= 0.1 kg/0,2 ibs) ile boyları ise Baster Tahta Mezure ile ölçülmüştür. Her çocuğun vücut kitle indeksi (VKI), vücut kitle indeksi standart sapma skoru (VKI SDS), ve vücut kitle indeksi persentil değeri (VKI Persentil) hesaplanmıştır. Vücut kitle indeksi standart sapma skoru + 2 standart sapmadan büyük olan 50 çocuk obez grubu,+ 2 ile -2 standart sapma arasında olan 50 çocuk ise normal kilolu grubu oluşturmuştur (Tablo I). Tablo I. Araştırma Kapsamına Alınan Çocukların Vücut Kitle İndeksi Standart Sapma Skoruna Göre Dağılımı Araştırma Kapsamına Alınan Çocuklar n Ortalama Minimu m Maksimu m Obez 50 2,81 2,090 3,990 Normal 50 0,73,020 1,970 Verilerin analizinde iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi (t testi) ve varyans analizi kullanılmıştır. Araştırma öncesi araştırmanın yürütüldüğü kurumlardan ve Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Etik Kurulu ndan yazılı izin alınmıştır. Çalışmanın amacı çocuklara anlatılmış ve gönüllü olanlar çalışma kapsamına alınmıştır. Araştırma kapsamına alınan bireylerin kimlik bilgileri gizli tutulmuştur. BULGULAR Araştırmaya katılan çocukların bazı sosyodemografik özellikleri Tablo II de gösterilmiştir. Araştırma kapsamına alınan obez çocukların yaş ortalaması, 12.9± 2.2 yıl, %52 si erkek, %58 inin ailesinin ekonomik durumu orta düzeydedir. Normal kilolu çocukların yaş ortalaması ise ± 1.37 yıl, %60 ı erkek, %42 sinin ailesinin ekonomik durumu orta düzeydedir (Tablo II). Örneklem gruplarının benlik saygısı puanlarını etkileyebileceği düşünülen değişkenler (yaş, cinsiyet, anne-baba eğitim durumu, mesleği, aile tipi, ailede yaşayan birey sayısı, yaşanılan yer, gelir düzeyi) levene homojenite testi ile analiz edilmiş ve örneklem gruplarının sosyodemografik açıdan benzerlik gösterdikleri saptanmıştır (p>0.05). Araştırma kapsamına alınana çocukların benlik saygısı puanları incelendiğinde; obez çocukların benlik saygısı puanı 67, 36±13,65, normal kilolu çocukların ise 66,16± 13,28 dir. İki grubun benlik saygısı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo III). Cinsiyetlerine göre çocukların benlik saygısı puanları incelendiğinde; her iki grupta da kız ve erkek çocukların benlik saygısı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo IV). 153

20 Başbakal ve ark. Tablo II. Araştırma Kapsamına Alınan Çocukların Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı Tablo IV. Cinsiyetlerine Göre Benlik Saygısı Puan Ortalamaları Sosyo Demografik Özellikler Araştırma Kapsamına Alınan Çocuklar Obez Normal Yaş (Yıl) 12.9 ± ±1.4 Cinsiyeti Sayı (%) Sayı (%) Kız Erkek Annenin yaşı 40,3±4.7 38,4±5.1 Annenin öğrenim durumu İlköğretim Lise Lisans ve üzeri Annenin mesleği Ev hanımı Çalışıyor Babanın yaşı 43.7 ± ±4.7 Babanın öğrenim durumu İlköğretim Lise Lisans ve üzeri Babanın mesleği Serbest Memur İşçi Aile tipi Çekirdek aile Geniş aile Parçalanmış aile Evde yaşayan birey sayısı Gelir düzeyi Gelir giderden az Gelir gidere eşit Gelir giderden fazla Ailenin yaşadığı yer Köy İlçe İl Tablo III. Araştırma Kapsamına Alınan Çocukların Coopersmith Benlik Saygısı Puanları Araştırma Kapsamına Alınan Çocuklar n Ort (SD) Min. Maks. p Obez 50 67, 36 (13,65) Normal 50 66, 16 (13,28) Grup Cinsiyet N Ort (SD) Obez Normal Kız ±12.80 Erkek ±14.63 Kız ±13.10 Erkek ±13.34 Not: Sonuçlar ortalama ± SD olarak verilmiştir. İstatistik t p,151,881-1,115,270 Tablo V. Sosyodemografik Özelliklere Göre Coopersmith Benlik Saygısı Puan Ortalamaları Sosyodemografik Özellikler Annenin öğrenim durumu N Bulgular F p İlköğretim 30 65,33 ±10.98 Lise 49 65,95 ±14,26 Lisans ve üzeri 21 70,66 ±14,38 Babanın öğrenim durumu İlköğretim 21 64,57 ±13,34 Lise 42 66,19 ±12,77 Lisans ve üzeri 37 68,64 ±14,25 Babanın mesleği Serbest 52 65,15 ±12,30 Memur 33 67,87 ±12,86 İşçi 15 69,86 ±17,88 Aile tipi Çekirdek aile 96 67,33 ±12,99 Geniş aile 2 64 ±16,97 Parçalanmış aile 2 42 ±14,14 Evde yaşayan birey sayısı Üç 18 69,77 ±13,93 Dört 64 66,87 ±13,13 Beş ve üzeri 18 63,33 ±13,87 Gelir düzeyi Gelir giderden az 9 58,22 ±11,68 Gelir gidere eşit 53 66,26 ±14,79 Gelir giderden fazla Ailenin yaşadığı yer 38 69,42 ±10,90 Köy 4 66 ±16,81 İlçe 36 66,88 ±12,15 İl 60 66,73 ±14,15 Not: Bulgular ortalama ± Sd olarak verilmiştir. 1,788,054,697,771 1,052,412 1,898,038,490,932 1,060,405 1,251,