Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri

Transkript

1 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri (7. Uluslararası Din Görevlileri Sempozyumu Bildirileri - Sakarya 2016) EDİTÖR Yrd. Doç. Dr. Abdullah İNCE EDİTÖR YARDIMCISI Arş. Gör. Kübra CEVHERLİ İstanbul 2016

2 ENSAR NEŞRİYAT TİC. A.Ş. Eserin her türlü basım hakkı anlaşmalı olarak Ensar Neşriyat a aittir. ISBN : Sertifika No: Kitabın Adı Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri (7. Uluslararası Din Görevlileri Sempozyumu Bildirileri - Sakarya 2016) Editör Yrd. Doç. Dr. Abdullah İNCE Editör Yardımcısı Arş. Gör. Kübra CEVHERLİ Yayın Yönetmeni Hüseyin KADER Kapak Halil YILMAZ Baskı-Cilt ÇINAR MAT. ve YAY. SAN. TİC. LTD. ŞTİ Yıl Mahallesi Matbaacılar Caddesi Ata Han No:34 / 5 Bağcılar - İSTANBUL Tel: Faks: Sertifika No: Basım adet basılmıştır. İletişim Ensar Neşriyat Tic. A.Ş. Oruçreis Mahallesi Giyimkent 12. Sokak No: 40/42 Esenler/ İstanbul Tel: (0212) Faks: (0212) ensar@ensarnesriyat.com.tr

3 GENÇLİK DÖNEMİNDE DİN (DOĞU MARMARA BÖLGESİ YAŞ GRUBU ÖRNEĞİ) ÖZET Yrd. Doç. Abdullah İNCE* 17 Nesibe Saliha MUTLU Sümeyye Beyza ERGÜN Din toplumlarda sosyal yaşamın önemli unsuru olarak yer almıştır. Dindarlık bir yönüyle bireyin din ile olan bireysel ilişkisini ifade ederken bir yönüyle de dinin toplumsal hayatta yaşanma biçimlerini içeren bir kavramdır. Gençlik dönemi bireylerin dine ilişkin düşünce, tutum ve pratiklerinin karar bulmaya başladığı diğer bir ifadeyle dini hayatın şekillenmeye başladığı bir dönemdir. Bu çalışmada gençlik döneminde dini hayat, ibadet hayatı, günlük yaşam ve dini algı perspektifinde incelenmektedir. Çalışmanın örneklem grubu Doğu Marmara Bölgesi dir. Bu tebliğin verileri Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yapılan Türkiye de Dini Hayat Araştırması nın Doğu Marmara Bölgesi ne ait verilerine dayanmaktadır. Bölgeye ait veriler daha önce yayınlanmamış verilerdir. Çalışmamızda ilgili veri setindeki yaş arası genç nüfusun dini hayatı, ibadetler, aile hayatında dinin yeri, gündelik hayatta din, dindarlığa ilişkin düşünce ve çevre sorunlarıyla dindarlığı ilişkilendirme konularındaki sorulara verilen cevaplar bağlamında analiz edilmektedir. Ayrıca konuyla ilgili diğer bilimsel çalışmaların verileri değerlendirilmektedir. Tebliğimizde Doğu Marmara Bölgesi gençliğinin dini hayatının bilimsel veriler ışığında analiz edilmesi, gençlik döneminde dindarlık olgusunun bölge verileri bağlamında daha anlaşılır kılınması hedeflenmektedir. 17* Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

4 74 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri Giriş Sosyolojinin en temel ilgi alanı insan eylemini anlamak ve açıklamaktır. İnsanoğlu neden böyle davranır? sorusuna sosyolojik yaklaşımlardan bazıları katı bir determinizm anlayışıyla yaklaşsa da sosyal hayatı katı determinist bir yaklaşımla açıklamak mümkün görünmemektedir. Toplum durağan bir olgu olarak açıklanamaz. Dolayısıyla toplumsal hayat a bağlı olarak değişkenlik gösterir. Diğer taraftan insanı etkileyen her şey sosyolojinin ilgi alanına girer. (Kala, 2006: 13) Sosyolojik açıdan bakıldığında din, karmaşık toplumsal ilişkileri besleyen bir sosyal sistemdir. Bu sistemin unsurları dini inançlar, değerler, kurumlar, pratikler, ayinler ve teşkilatlardır. (Günay, 1998: 230) Sosyolojik anlamda kutsalın cemiyet hayatındaki tecrübesi olan din, insana hayat tarzı sunan, toplumu belli bir dünya görüşü üzerinde birleştiren bir kurumdur. Aynı da din bir değer biçme ve yaşama tarzı; inanma ve inanca uygun iradi faaliyette bulunma olgusudur. Din aşkın varlıkla inanan insan arasındaki ilişkiden doğan tecrübenin inanan kişinin hayatındaki tezahürüdür. (Arslantürk ve Amman, 1999: ; Kala, 2006: 13) Din ile toplumun karşılıklı ve karmaşık bir ilişkisi vardır. Din toplum üzerinde etkiliyken toplum da din üzerinde etkilidir. Şüphesiz her yeni din, az ya da çok yeni bir toplum modeli sunmakta; sunulan bu değişim modeli, toplumsal hayatın, hatta bireysel davranışların yeniden şekillenmesine sebep olmaktadır. Din, toplumlara belli bir zihniyet kazandırarak toplumsal kontrolü sağlama, toplumu yeniden yapılandırma ve sembolik bütünleşmeyi sağlama gibi temel toplumsal fonksiyonları da üstlenir. (Keskin, 2004: 19) Berger e göre, toplumsal gerçekliğin en önemli unsurlarından birisi olan din, toplumsal yapının oluşmasında merkezi bir konuma sahiptir. Sosyal olay ve olguları değerlendirirken dini zihniyet her alanda aktiftir. Bir dine mahsus zihniyet sadece tabiata karşı değil, aynı da sosyal olay ve olgulara da yansır. (Berger, 1993: 58) Dini hayat, tarihsel ve toplumsal bağlamda değişken bir özellik gösterebilir. Bu açıdan dini hayat her dönemde yeniden ele alınıp incelenmelidir. Dindarlık tipolojileri, farklı dinlerin, aynı dinin içinde ki farklı geleneklerin, ve mekânın değişmesiyle değişen kültürel ve sosyal şartlar sonucu ortaya çıkabilecek dindarlık şekillerinin anlaşılması için bir katkı olarak görülmelidir. Ancak her tipolojinin geliştirildiği çevrenin ve dönemin izlerini taşıdığı göz önünde tutulmalıdır. Dini bireyler ve toplumlar üzerindeki etkisi farklı düzeylerde olabilir. Aynı

5 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 75 dine inanan kimseler dinlerini aynı düzeyde yaşamayabilir. Bu bağlamda kişiden kişiye, toplumdan topluma değişen farklı dindarlık derecelendirmeleri olabilir. Eğitim, kişilik, sosyalleşme, aile gibi etmenler kişide farklı dindarlık düzeylerinin ortaya çıkmasına sebep olabilir. (Hökelekli, 1993: 76) Gençlik, insan hayatının ergenlikle başlayan ve yetişkinlik dönemine değin sürecek olan en değişken ve bunalımlı dönemidir. Çünkü bedensel, ruhsal yapıdaki değişmeler yoğun bir şekilde yaşanmakta, sosyal rol ve statü kazanma ihtiyacı kimlik arayışı birtakım problemleri de beraberinde getirmektedir. Bu problemlerden bağımsız olmayan dini gelişim ve değişmeler de gençlik döneminin üzerinde önemle durulması gerektirmektedir. Bu dönem hem dini uyanma, dine karşı duyulan ilginin artması ve hem de o a kadar kabul edilmiş olan dini inançların ilk defa eleştirel bir şekilde ele alındığı, dini şüphe ve kararsızlık dönemi olarak bilinir. (Hökelekli, 1993) Gençlik, biyolojik, ruhsal ve toplumsal yönleri olan bir kavramdır. (Yörükoğlu, 1986; 3) Gençlik ve gençliğin sorunları, sürekli olarak güncelliğini koruyan konulardan biridir. Teknolojik gelişmelerin hızla arttığı, iletişim teknolojilerinin hızla geliştiği ve yaygınlaştığı, toplumsal hareketliliğin artmasıyla bireylerin çok hızlı yer değiştirdiği, toplumların birbirini devamlı etkilediği, sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik şartların hızlı değişmeler sergilediği bir ortam ve çağda yaşayan gençlik, bu süreç içerisinde çeşitli sorunlarla karşı karşıya gelmektedir. Sosyal değişmenin varlığından ziyade hızının tartışıldığı bilgi toplumunda bu sorunlar süreç içinde değişmekte ve gençlik yeni sorunlarla yüz yüze gelmektedir. (Selçuk, 2000: 153) Dindarlık tanımlamaları dindarlıkta hangi unsurların öne çıkarılacağına göre kısmi değişiklikler içerebilmektedir. Bu bu çalışmalar hedef kitlenin dini yönelimlerini gösteren bir içerikle hazırlanmaktadır. Gençlerin dini yönelimlerinde, değişen toplumsal şartlara göre bazı değişikliklerin olması kaçınılmazdır. Fakat temelde gençlik ruhu dine çok yakın ve dinle birçok yönden ilgili ve ilişkilidir. Hayatın anlamı, kimliğin tanımı, insani görev ve sorumlulukların sınırı gibi başta entelektüel konular olmak üzere, duygusal ve sosyal birçok arzuların tatmini, gençlerin dini güdülenmelerinde aktif rol oynamaktadır. Ülkemiz gençlerinin dini inanç ve değerlere ilgi derecesi her yüksek düzeyde seyretmektedir. Şimdiye kadar bu alanda yapılan araştırmalar Türkiye de gençliğin dindar olarak tanımlanabileceğini göstermektedir. Gençlerin ahlakçı yönü, genel olarak araştırmaların çoğunda dikkati çeken bir durumdur. Başta din olmak üzere, gençlerin bütün davranış eğilimlerinde bu ahlaki idealizmin etki ve izlerini görmek müm-

6 76 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri kündür. Hayatta bir anlam ve amaç arayan genç için din, kimliğini oluşturucu ve dünyayı anlama ihtiyacını tatmin ederek zihinsel açıklık sağlayıcı rolü ile büyük öneme sahiptir. Geleneksel dini vecibelerini yerine getirmese bile, dünya görüşü, hayata bakışı itibariyle dini referanslardan yararlanan gençlerin sayısı da bir hayli fazladır. (Hökelekli, 2006: 8, 16, 18) Gençlik dönemi dini düşünce ve tutumların çeşitli psikolojik gerginliklerle şekillendiği bir dönemdir. Bu dönemin sonuna doğru bu gelgitlerin büyük ölçüde ortadan kalkarak karar bulma noktasına ulaştığı ifade edilebilir. Bu bağlamda gençlik döneminin nihayeti kesin sonuçlu dini tecrübenin ve yaratıcı dini atılımların ortaya çıktığı dönem olarak görülebilir. İslam ın ilk döneminde Hz. Peygamber e inanan kitle içerisinde gençlerin önemli bir yekûn tutması da bunun göstergesidir. Yaş gruplarının dini tutumları kategorik olarak ayrıldığında dini ihtidaların daha çok genç yaşlarda, dini muhafazakârlığın da daha ileri yaşlarda görüldüğü ifade edilmiştir. (Günay, 2000: 292) Bu çalışmada yaş grubunda yer alan gençlerin dini hayatı 6 temel başlık altında toplanan 19 soru üzerinden ele alınmaktadır. Araştırmanın veri kaynağı Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından sonuçları 2014 yılında açıklanan Türkiye de Dini Hayat Araştırması (DTDHA) verilerine dayanmaktadır. Başkanlığın yaptırdığı çalışmanın genel sonuçları kamuoyu ile paylaşılmış ancak bölgelere ait özel bilgiler kamuoyu ile paylaşılmamıştır. Çalışmamız ilgili çalışmanın kamuoyu ile paylaşılmayan Doğu Marmara Bölgesi (TR4) verilerinin yaş grubuna ait verilerinin analizine dayanmaktadır. Çalışma kapsamında gençlerin dini hayatını yansıtacağını varsaydığımız 19 soru dindarlık (dindarlık hissi, dindarlığın en önemli kriteri), ibadet hayatı, (vakit namazı kılma sıklığı, cuma namazı, bayram namazı, teravih namazı, oruç, dışarı çıkarken başını örtmek), aile hayatı (İslam ın evlilik öncesi iletişimin sınırları, eş seçerken karşı tarafın dindar olması), gündelik hayatta dinin yeri (hayatımı dinin emirlerine göre şekillendirme, günah işlediğimde pişman olma, günlük hayatta Allah ın hoşnutluğu, günah işlediğinde pişman olma), dini yasaklar konusundaki tutum (yalan, içki, şans oyunları, fal), çevre konusunu dini duyarlılık (çevreye zarar verme, trafik kuralları) başlıkları altında ele alınmaktadır. İlgili çalışmanın verileri bazen sadece erkek ya da sadece kadın cinsiyetine ait verileri içerdiğinden bazı sorular ilgili cinsin tutum ve düşüncesini yansıtacağı varsayılarak karşılıklı kullanılmıştır. Bu kapsamda erkeklerde Cuma namazı ve bayram namazı kılma sıklığına karşılık kadınlarda dışarı çıkarken başını örtmek, erkeklerde şans oyunları konusundaki tutuma karşılık kadınlarda fal baktırma konusundaki tutum karşılaştırılmıştır.

7 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri Dindarlık a. Dindarlık Hissi Dindarlık Toplam Oldukça dindarım Dindarım Ne dindarım ne değilim Dindar değilim Hiç dindar değilim Cevap vermeyen ,8 67,6 13,7 1,5 0,6 0,8 Dindarlık belirli kabullerden yola çıkarak çeşitli ölçeklerle ölçülmeye çalışmaktadır. Bireylerin dindarlık hissi pratik bir alana işaret etmemekle birlikte bireylerin kendisini nasıl gördüğüne işaret etmektedir ve belirli ölçüde sübjektiflik içerir. Ancak bireylerin kendisini dindarlık noktasında nasıl gördüğü bir öz değerlendirme olarak anlam taşımaktadır. Zira bu bakış açısına göre birey kendisini dini noktada belirli bir konuma yerleştirmekte ve bir ölçüde kendisini diğerlerinden pozitif ve negatif yönde ayırmaktadır. Dini hayat araştırmasının genel sonuçlarına göre Türkiye genelinde kendilerini oldukça dindar görenlerin oranı 19,4, dindar görenlerin oranı 68,1, dindar olmadığını ifade edenlerin oranı 1,0 dır. Yaş gruplarına göre bakıldığında ise yaş grubunda kendilerini oldukça dindar görenlerin oranı 14,5, dindar görenlerin oranı 69,3, dindar olmadığını ifade edenlerin oranı ise 1,1 dir (DTDHA, 2014: ). Doğu Marmara Bölgesi nde yaş grubu gençler oldukça dindarım cevabını %1,1 oranında daha yüksek oranda tercih ederken dindarım şıkkında bu oran yaklaşık %2 azalmaktadır. Doğu Marmara Bölgesi gençleri ile Türkiye geneli aynı yaş grubunda belirgin bir farklılık görülmemektedir. b. Dindarlığın En Önemli Kriteri Dindarlık Toplam Mübarek gün ve gecelerde ibadet etmek Allah a inanıp kalbi temiz tutmak İman edip, ibadetleri eksiksiz yerine getirmek ve İslam ahlakına uygun yaşamak Örf ve adetlere bağlı olmak 100 5,7 28,7 61,6 2,6 İbadetleri eksiksiz yerine getirmek Ezan, Kur an, cami, minare vb. dini simgelere saygılı olmak İman esaslarına tam bir teslimiyetle inanmak Özel günlerde mevlit okutmak, lokma, helva, aşure dağıtmak Cevap vermeyen 1,5-2,6 - -

8 78 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri Dindarlık hissi yanında kişilerinin ne yaparak kendilerini dindar hissettikleri önemli bir ölçüttür. Böylelikle bireylerin hangi dini pratikleri kendileri için anlamlı bulduklarını tespit etmek mümkündür. Yukarıdaki tabloya bakıldığında gençlerin dindarlığın en önemli kriteri olarak hem inanç hem de dini pratiklere uygun bir dini yaşantıyı anlamlı buldukları görülmektedir. Diğer taraftan dini simgelere saygı, mevlit okutma gibi daha çok gelenekle ilişkili şeyleri dindarlık kriteri olarak görmedikleri anlaşılmaktadır. Bu veriler genlerin belirli ölçüde kitabi dindarlığı ön plana çıkardıkları şeklinde yorumlanabilir. Bunun yanında amelden uzak bir inancı ifade eden Allah a inanıp kalbi temiz tutma şıkkının da tabloda görüldüğü üzere Doğu Marmara Bölgesi gençlerinde önemli bir kriter olarak görüldüğü anlaşılmaktadır. Ancak bu oran ülke genelindeki gençlerde 40,6 dır. İman edip, ibadetleri eksiksiz yerine getirmek ve İslam ahlakına uygun yaşama kriteri yani dini hem inanç hem de amel boyutunda görenlerin oranı ise 47,9 dur. Bu veriler ışığında iman-amel bütünlüğü olarak ifade edebileceğimiz İman edip, ibadetleri eksiksiz yerine getirmek ve İslam ahlakına uygun yaşamak tercihinde Doğu Marmara Bölgesi gençlerinin Türkiye geneline göre daha bilinçli olduğu ve dini daha bütüncül bir yaklaşımla yorumladığı sonucuna varılabilir. (DTDHA, 2014: ) 2. Gençliğin İbadet Hayatı a. Vakit namazı kılma sıklığı İbadet Toplam Her Çoğunlukla Ara sıra Nadiren Hiçbir Cevapsız ,3 11,6 32,2 10,0 22,6 0,3 Ülke geneline bakıldığında vakit namazlarını her kılanların oranı 42,5, hiçbir kılmayanların oranı ise 16,9 dur. Yaş aralığına göre değerlendirildiğinde en fazla namaz kılma oranı 69,9 ile 65+ yaş grubudur. Bu verilere göre yaş ilerledikçe namaz kılma oranlarının da arttığı görülmektedir. Ülke genelinde gençlerin namaz kılma durumu şöyledir; Her kılanların oranı 26,2 hiçbir kılmayanların oranı 24,2 dir. Doğu Marmara Bölgesi gençliği düzenli vakit namazlarında ülke ortalamasının 2,9 oranında altında kalmakla birlikte, ülke genelinde hiçbir kılmayanların ortalamasını 1,6 oranında Doğu Marmara Bölgesi nde yaşayan gençlerden fazladır. Bu da düzenli olmasa dahi namaz kılma kültürünün var olduğunu gösterir. Öte yandan düzenli

9 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 79 kılanlar ile hiçbir kılmayanların oranlarının yakınlığı bölgenin gençliğinin dini ibadetlerdeki durumlarını ortaya koymaktadır. Bölgelere göre bakıldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi 63,7 ile en fazla vakit namazı kılma oranına sahiptir. Batı Marmara ise 31,1 ile en düşük orana sahiptir. Ele aldığımız Doğu Marmara Bölgesi ise, Batı Marmara ya göre daha yüksek oranlara sahip olup ülke genelinde ortalama bir orana sahiptir. (DTDHA, 2014: 43-48) b. Cuma namazı kılma sıklığı (Erkekler İçin) İbadet Toplam Her Çoğunlukla Ara sıra Nadiren Hiçbir Cevapsız ,4 25,2 19,7 4,9 6,2 0,6 Dini hayat araştırması verilerine göre Türkiye de erkeklerin 57,9 u Cuma namazını her kılmakta, 7,2 si ise hiçbir kılmamaktadır. Cuma namazına en fazla katılım 65+ yaş grubunda olmaktadır. Ülke gençlerinin Cuma namazını her kılma oranı 45,7 hiçbir kılamama oranı 6,9 dur. Doğu Marmara Bölgesi yaş aralığı gençlerinin Cuma namazı kılma sıklığı, ülke ortalamasının 2,3 altındadır. Vakit namazında da olduğu gibi hiçbir kılmayanlar ülke geneline göre daha azdır. Bölgedeki gençlerin düzenli olmasa da Cuma namazını kılma oranının yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde Cuma namazı kılma sıklığı eğitim durumuna göre incelendiğinde ise herhangi bir okulu bitirmeyenler 64,0 ile en fazla Cuma namazına katılım oranına sahiptir. 2 veya 3 yıllık yüksekokul mezunları 52,3 ile en düşük orana sahiptir. Bu oranlar eğitim durumuna bireylerin dini pratikleri yerine getirme sıklığının farklılaştığını göstermektedir. (DTDHA, 2014: 51-56) c. Bayram namazı kılma sıklığı (Erkekler için) İbadet Toplam Her Çoğunlukla Ara sıra Nadiren Hiçbir Cevapsız ,4 15,0 5,4 1,6 4,0 0,6 Ülke genelinde bayram namazlarını her kılanların oranı %77,1, hiçbir kılmayanların oranı ise 5,6 dır. Yaş ilerledikçe kılma oranı da artmaktadır. Ülke gençlerinin Bayram namazına katılım oranları şöyledir; her katılanların oranı 71,8, hiçbir 5,5 tir. Doğu Marmara yaş aralığı gençlerinin bayram namazına katılımı ülke ortalamasının üzerindedirler.

10 80 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri Bayram namazı gerek yılda iki defa olması gerekse kültürel ve toplumsal algı sebebiyle diğer namazlara oranla katılımın daha fazla olduğu namazdır. Yerleşim yeri değişkenine göre bakıldığında Türkiye de bayram namazı kılma oranı kırda %83,8, kentte %74,7 dir. Eğitim durumlarına göre değerlendirildiğinde en yüksek oran 80,3 ile ilkokul mezunlarındadır. En düşük oran ise 70,5 ile lisans ve lisansüstü mezunlarındadır (DTDHA, 2014: 57-62). d. Teravih namazı kılma sıklığı İbadet Toplam Her Çoğunlukla Ara sıra Nadiren Hiçbir Cevapsız ,2 13,8 29,3 9,6 22,7 0,3 Teravih namazını Türkiye genelinde her kılanların oranı 26,3, hiçbir kılmayanların oranı ise 23,4 tür. Genel olarak kılma oranları düşük olup yaşa göre artış göstermektedir. Erkeklerde kılma oranı 32,1, kadınlarda 20,7 dir. Ülke gençlerinin katılım oranları şöyledir; her katılanların oranı 19,3, ara sıra katılanların oranı 25,7, hiçbir katılmayanların oranı 27,8 dir. Hiçbir kılmayanların oranının daha fazla olduğu görülmektedir. Ülke geneli gençlerde hiçbir kılmayanların oranı her kılanların oranından 8,5 fazladır. Bu fark Doğu Marmara yaş aralığı gençlerinde ise her kılanlar, hiç kılmayanlardan 1,5 daha fazladır. Görüldüğü gibi bölge gençlerinin teravih namazına katılımları ülke genelinin üzerindedir. Bu veriler ışığında teravih namazı konusunda Doğu Marmara Bölgesi gençlerinin daha duyarlı olduğu görülmektedir. (DTDHA, 2014: 63) e. Oruç İbadetini Yerine Getirme Durumu İbadet Toplam Sağlığım el verdiği sürece Ramazan ayında Ramazanda ara sıra Sağlığım el vermediği için tutamıyorum Hiç oruç tutmam Cevapsız ,0 6,2 0,4 0,9 0,9 Yaş grubuna göre incelendiği oruç tutma oranı bakımından namaz ibadetinin aksine en yüksek katılım genç yaş gruplarına aittir yaş grubu 85,7 oranı ile en yüksek orana sahip olurken ardından yaş grubu 85,1 ile ikinci yüksek orana sahip olmaktadır. En düşük oran ise 74,4 ile 65+ yaş grubundadır. Doğu Marmara yaş aralığı gençlerini katılım oranları, ülke geneline göre yüksektir. Yaşlıların oruç tutma oranlarının diğer ibadetlere göre düşük olması sağlık sorunlarıyla ilişkili görülebilir. Gençlerde oruç tutma oranının yüksek olması dindarlığın Türkiye de algılanış formlarıyla ilişkili olarak görülebilir.

11 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 81 Buna göre Türkiye de ibadetler konusunda mevsimsel ya da süreklilik göstermeyen Cuma namazı, Bayram namazı, Ramazan orucu gibi belirli diliminde yerine getirilen ibadetlere katılım oranı görece olarak yüksek iken beş vakit namaz gibi süreklilik arz eden ibadetlerde belirgin bir ihmal söz konusudur. Oruç tutma oranlarının düzenli bir hayat yaşadığını varsayabileceğimiz evli bireylerde (%85,1) diğer medeni durum göstergelerini taşıyanlardan daha yüksek olduğu görülmektedir. (DTDHA, 2014: 72-74) f. Dışarı çıkarken başını örtmek (Kadınlar için) İbadet Toplam Evet Hayır Cevap Vermeyen ,3 52,6 3,1 Hanefi mezhebine göre kadınların Cuma namazı kılması farz değildir. Bayram namazı da onlara vacip değildir. Bu sebeple Türkiye de kadınlar genel olarak Cuma namazına gitmezler. Kadınlarda bayram namazı kılma oranı da yok denecek kadar azdır. Bu uygulamanın dini hükmünün dışında toplumsal ve bölgesel gerekçelerinin olması da mümkündür. Bu sebeple kadın dindarlığının bir göstergesi sayılabilecek bir veri içeren bu soru erkeklerde Cuma ve Bayram namazı kılma düzeyine karşılık olarak bu başlık altında ele alınmıştır. Ülke genelinde kadınların 71,6 sı dışarı çıkarken kapanmaya evet derken 27,2 si hayır demiştir yaş grubu ülke genç kızlarının 56,5 i evet derken, 42,4 ü hayır demiştir. Yaşın ilerlemesiyle doğru orantılı şekilde örtünme de artmıştır. Ele aldığımız Doğu Marmara Bölgesi ndeki yaş aralığı genç kızların başlarını örtme oranları ülke geneline göre 12,2 oranında daha düşüktür. Buna bağlı olarak hayır diyenlerin oranı da yüksektir. Eğitim durumunda ise okur-yazar olmayanlar 95 i tesettüre evet derken lisans ve lisansüstü eğitime sahip kimselerin yalnızca 20,5 i evet demiştir. Çalışma durumunda ise özelde çalışanların 51,0 ı, kamuda çalışanların 26,2 si, çalışmayanların ise 76,8 i tesettüre evet demiştir. (DTDHA, 2014: ) Bu veriler ışığında kadınların dışarı çıkarken başını örtme oranına dini düşüncesi yanında toplumsal çevrenin bakışı, mesleki şartlar ve resmi prosedürlerin etkili olduğu ifade dilebilir.

12 82 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 3. Gençliğin Aile Hayatı Konusundaki Düşünceleri a. İslam ın evlilik öncesi iletişimin sınırlarını belirlediğine inanıyorum Aile Hayatı Toplam Katılıyorum Kısmen katılıyorum Katılmıyorum Fikri yok Cevap vermeyen ,3 10,7 8,5 3,6 0,9 Evlilik öncesi ilişkilerin biçimi toplumsal yaşamdan bağımsız değildir. Bölgesel tutumlar, gelenekler bu sürece etki edebilecek unsurlardan bazılarıdır. Ancak aynı da evlilik nikâh akdi başta olmak üzere belirli ritüeller bağlamında dini düşünce ve tutumların etkisinde şekillenen bir kurumdur. Dini nikah konusundaki uygulama ve tartışmalar bunun en açık göstergelerinden biridir. Ülke genelinde bu fikre katılım oranı 68,0, katılmama oranı ise 14,2 dir. Diğer ibadetlerin aksine yaş ilerledikçe bu fikre katılım oranı düşmüştür yaş grubunda katılım 68,3, katılmama 15,4 iken, 65+ yaş grubunun katılım oranı 66,4, katılmama oranı 13,3 tür. Evlilik öncesi sınırlar konusunda Doğu Marmara gençleri ülke gençliğinden %8,0 oranında bir fazlalıkla daha hassas olduklarını ifade etmişlerdir. Aynı yaş grubunda Batı Karadeniz ve Batı Marmara bölgelerinde bu görüşe katılma oranı sırasıyla %68,5 ve %67,6 dır. Kültürel çeşitliliğin daha olduğunu öngörebileceğimiz Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi nde katılım oranı %61,3 iken katılmıyorum diyenlerin oranı diğer bölgelere oldukça yüksek sayılabilecek bir oranlar %19,5 tir. Bu sonuçların Türkiye nin sosyo-ekonomik olarak diğer bölgelere oranla daha üstte görülebilecek, modernleşme, sosyal değişim ve etkileşimin etkilerine daha açık olduğu ifade edilebilecek bir bölgesinde (Doğu Marmara) çıkması ilginç ve meraka değer bir konudur. Bir öngörü olarak kültürel çeşitliliğin getirdiği problemler sebebiyle, ötekine karşı bir içe kapanma isteği olarak yorumlanabileceğini ileri sürebiliriz. Katılımı eğitim durumunda ve cinsiyette pek bir fark görülmemektedir. Ülke genelinde en yüksek katılım 74,9 ile Batı Anadolu, onun ardından ise 74,7 ile Doğu Marmara gelmektir. (DTDHA, 2014: ) b. Eş seçerken önceliğim karşı tarafın dindar olmasıdır Aile Hayatı Toplam Katılıyorum Kısmen katılıyorum Katılmıyorum Fikri yok Cevap vermeyen ,2 21,4 12,4 1,5 1,5 Ülke genelinde bu fikre katılım 68,9 dur. Katılmayanların oranı ise 13,4 tür yaş aralığı gençlerden bu konuya katılanların oranı 64,6, katılmayanların

13 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 83 oranı 16,6 dır. Doğu Marmara Bölgesi yaş gurubu gençlerinin, ülke gençlerinin ortalamasına yakın olmakla birlikte katılmayanların oranı Doğu Marmara da daha yüksektir. Erkeklerin 67,1 i, kadınların 70,7 si bu fikirdedir. Cinsiyet bağlamında büyük bir fark görülmemektedir. Yaş grubu artış gösterdikçe katılım oranı da artmış ve bekârlara göre evli ve dulların katılım oranları daha yüksektir. (DTDHA, 2014: ) 4. Gençliğin Gündelik Hayatta Dinin Yeri Konusundaki Düşünceleri a. Hayatımı dinin emirlerine göre şekillendiririm Dindarlık Toplam Hemen her Ara sıra Hiçbir Fikri yok Cevap vermeyen ,9 32,5 5,8 0,9 0,9 Hayatını dinin emirlerine göre şekillendirme isteği pratikte bir davranışı ölçmese de bir eğilimi ve iradeyi temsil etmesi açısından anlamlı bir tercihtir. Sosyal alana tekabül eden bir konu olarak bu isteğin gündelik hayata yansıtılma isteği ayrıca kayda değerdir. Ülke çapında hayatını dinin emirlerine göre şekillendirdiğini ifade edenlerin oranı 64,9 iken, hiçbir hayatını bu emirlere göre şekillendirmediğini ifade edenlerin oranı 4,6 dır yaş grubu ülke gençlerinin hayatını dinin emirlerine göre şekillendirdiğini ifade edenlerin oranı 57,4, hiçbir hayatını bu emirlere göre şekillendirmediğini ifade edenlerin oranı 1,0 dır. Görüldüğü üzere ülke gençliğinin dindarlık düzeyi düşünsel tutum olarak yüksektir. Doğu Marmara Bölgesi nin yaş grubu gençleri ülke gençlerine göre %2,5 oranla kendilerinin daha dindar olduklarını ifade etmektedir. (DTD- HA, 2014: ) b. Günah işlediğimde pişman olurum Dindarlık Toplam Hemen Ara sıra Hiçbir Fikri yok Cevap vermeyen her ,9 13, ,3 Günah işlediğinde hemen her pişmanlık duyanların oranı ülke genelinde 90,1 dir. Ara sıra pişmanlık duyanların oranı 7,9 olup hiçbir pişmanlık duymayanların oranı ise 0,9 dur. Ülke çapında yaş grubu gençlerinde ise hemen her pişmanlık duyanların oranı 87,2, hiçbir pişmanlık duymayanların oranı ise 0,7 dir. Gerek Türkiye geneli verileri gerekse yaş aralığı gençlerinin günah işlediğinde pişmanlıklarını ifade etme düzeyleri oldukça yüksek görünmektedir. Bu veriler düşünsel bir tutum olarak Türkiye de yaşa-

14 84 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri yan bireylerin günah işlemekten kaçınmak istedikleri, işlediklerinde de bundan pişman olduklarını göstermektedir. Doğu Marmara Bölgesi nin yaş grubu gençlerinin ise ülke gençliğine kıyasen %1,9 oranla bu konuda kısmi bir farklılığa sahip oldukları görülmektedir. (DTDHA, 2014: ) a. Günlük hayatımda karar verirken bu tercihimden Allah ın hoşnut olup olmayacağını düşünürüm Dindarlık Toplam Hemen her Ara sıra Hiçbir Fikri yok Cevap vermeyen ,1 23,1 3,6-0,3 Hayatımı dinin emirlerine göre şekillendiririm seçeneği ile ilişkili görebileceğimiz bu yargı bireylerin hayat tercihini yansıtır mahiyette bir veri olarak değerlendirilebilir. Zira günlük hayatta verilecek kararlar konusunda Allah ın hoşnut olacağını düşünme hassasiyeti belirgin bir dini tutuma işaret eder. Günlük hayattaki kararlarda Allah ın hoşnutluğunu her gözetenlerin oranı 77,3 hiçbir gözetmeyenlerin oranı 2,7 dir. Ülke gençliğinin her gözetme oranı 70,9 iken hiçbir gözetmeyenlerin oranı 3,0 dır. Doğu Marmara Bölgesi gençliğinin bu konuda hemen her fikrine katılım oranı 73,1 dir ve günlük hayatlarında Allah ın hoşnutluğunu gözetme oranı ülke gençliğine göre daha yüksek görülmektedir. (DTDHA, 2014: ) 5. Gençliğin Dini Yasaklar Konusundaki Tutumu a. Az olmak kaydıyla yalan söylemek günah değildir Dini yasaklar Yalan söylemek Toplam Katılıyorum Kısmen Katılmıyorum Fikri yok Cevap katılıyorum vermeyen 100 3,6 12,7 81,9 0,9 0,9 Türkiye genelinde az olmak kaydıyla yalan söylemekte sakınca görmeyenlerin oranı 8,9 dur. Bu fikre katılmayanların oranı ise 78,4 tür. Yine ülke genelinde yaş grubunun bu yargıya katılım oranı 9,6 iken katılmayanların oranı 77,2 dir. Bu oranlar Türkiye de toplum bütününün ve gençlerin yalan konusunda belirgin bir hassasiyete sahip olduklarını göstermektedir. Büyük bir çoğunluk az da olsa yalan söylemeyi doğru bulmamaktadır. Doğu Marmara Bölgesi gençliğinin bu yargıya katılım oranı 3,6 ile hem Türkiye geneline göre hem de yaş grubundaki bireylere göre daha düşüktür. Bu da Doğu Marmara Bölgesi gençliğinin gündelik hayatta yalan konusunda belirgin bir duyarlılığa sahip olduğunu göstermektedir. (DTDHA, 2014: )

15 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 85 b. Sarhoş olmayacak kadar içki içmek günah değildir Dini yasaklar Toplam Katılıyorum Kısmen Katılmıyorum Fikri Cevap katılıyorum yok vermeyen İçki tüketimi 100 2,1 2,6 94,4-0,9 İçki içmek İslam ın açıkça yasakladığı davranışlardan biridir. İçki tüketimi belirli oranlarda seyretse bile en azından bir tutum olarak İslam toplumlarında hassa bir konudur. Tüik in 2012 yılına ait verileri incelendiğinde Türkiye de hiç alkol kullanmamış bireylerin oranı yaş grubunda %87,3, yaş grubunda %77,1 dir. Buna göre yaş grubundaki bireylerin %12,7 si, yaş grubundaki bireylerin yaklaşık %23 ü alkol deneyimi yaşamıştır (Tüik, 2012). Dini hayat araştırması verilerine göre Türkiye de sarhoş olmayacak kadar içki içmenin günah olmadığı kanaatinde olanların oranı 6,4 iken bu fikre katılmayanların oranı 87,6 dır. Ülke gençliğinin içki konusundaki fikre katılım oranları 6,9 iken katılmayanların oranı 88,4 tür. Doğu Marmara Bölgesi ni gençlerinin bu yargıya katılım oranları incelendiğinde bölge gençliğinin içki kullanımının dini hükmü konusunda belirgin bir hassasiyete sahip olduğu görülmektedir. (DTD- HA, 2014: ) Dini yasaklar Şans oyunları c. Piyango süper toto iddia gibi şans oyunları oynarım (Erkekler için) Toplam Hemen her Ara sıra Hiçbir Fikri yok Cevap vermeyen 100 0,8 17,0 81,8-0,3 Türkiye de aile yapısı, ailenin ekonomik idaresi belirgin bir şekilde erkekler tarafından yürütülmektedir. Piyango, süper toto, iddia gibi şans oyunlarına da erkeklerin daha yüksek oranlarda ilgi gösterdiği gözlenmektedir. Bu sebeple bu soruya ait veriler erkeklerin verdiği cevaplar baz alınarak değerlendirilmiştir. Şans oyunlarını ülke genelinde hemen her oynadığını ifade edenlerin oranı 2,3, ara sıra oynadığını ifade edenlerin oranı 13,9 ve hiçbir oynamadığını ifade edenlerin oranı ise 82,5 tir yaş aralığındaki gençlerde hemen her oynadığını ifade edenlerin oranı 2,8, ara sıra oynadığını ifade edenlerin oranı 16,0 ve hiçbir oynamadığını ifade edenlerin oranı ise 80,6 dır. Görüldüğü üzere hemen her oynadığını ifade eden gençlerin oranı, ülke genelinin oranından 0,5 daha fazladır. Buna paralel olarak ara sıra oynadığını ifade edenlerin gençlerin oranı ise ülkeye kıyasen 3,9 daha fazladır. Doğu Marmara Bölgesi yaş grubu gençleri hemen her oynarım şık-

16 86 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri kını aynı yaş grubunun bütününe göre %2 oranıda daha az tercih etmiştir. Ara sıra oynarım şıkkını ise %1 oranında daha fazla tercih etmiştir. Genel anlamda aynı yaş grubu ile aralarında önemli bir farklılık görülmemektedir. Ayrıca şans oyunlarına katılım cinsiyet yönünden incelendiği erkeklerin bayanlardan 2,3 oranla daha fazla oynadıkları görülmektedir. Hiçbir oynamadıklarını ifade eden erkeklerin oranı, 15,2 farkla bayanlarda daha fazladır. (DTDHA, 2014: ) d. Fal yoluyla gelecekle ilgili çıkarılan yorumları önemserim (Bayanlar için) Dini yasaklar Toplam Hemen her Ara sıra Hiçbir Fikri yok Cevap vermeyen Fal bakma 100 1,5 7,8 89,7-0,9 Fal yoluyla gelecekle ilgili çıkarımları önemsemeyi Türkiye genelinde her önemseyenlerin oranı 1,3, hiçbir önemsemeyenlerin oranı 92,0 dır yaş grubu gençlerde her önemseyenlerin oranı %1,8, hiçbir önemsemeyenlerin oranı 90,0 dır. Diğer yaş gruplarına nazaran en yüksek oran bu gruba aittir. Oranlara bakıldığında Doğu Marmara Bölgesi nin yaş grubu gençleri fal yoluyla gelecekle ilgili çıkarımları ülke genelindeki gençlere göre daha az önemsemektedirler. Diğer sorulara ait veriler eğitim durumu değişkeni açısından analiz edildiğinde önemli farklılıklar ortaya çıkarken fal konusunda okur-yazar olmayanlar ile lisans ve lisansüstü eğitime sahip olanlar arasında yalnızca 1,0 lık bir fark vardır. Bu da fala inanç konusunda eğitim durumunun önemli olmadığını göstermektedir. (DTDHA, 2014: ) 6. Gençliğin Çevre Konusunu Dini Duyarlılıkla İlişkilendirmesi a. Çevreye zarar verirsem inancıma aykırı davranmış olmaktan korkarım Çevre Toplam Katılıyorum Kısmen Katılmıyorum Fikri yok Cevap katılıyorum vermeyen ,0 8,0 4,1-0,9 Dindarlık, farklı değişkenler bir arada değerlendirildiğinde anlamlı görülebilecek bir kavramdır. Bu çerçevede bireylerin sadece iç dünyalarında kendini huzurlu hissetmesi ya da bazı dini ritüelleri düzenli olarak yerine getirmesi dindarlığın kriteri olarak görülemez. Dindarlık bunlar yanında toplumsal hayatta da izleri

17 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 87 sürülebilecek, yansımaları fark edilebilecek bir olgudur. Bu bağlamda çevreye karşı duyarlılık da bir dindarlık göstergesi sayılmalıdır. Zira çevreye karşı duyarlılık içsel dindarlığın dışsal tezahürü olarak ele alınmalıdır. Çevreye karşı duyarlı bir Müslümanın dini sadece insan-allah ilişkisi bağlamında yorumlamayıp inşa-eşya ilişkisi boyutuna da taşıdığı varsayılabilir. Türkiye deki gençlerin çevre bilinci konusunda duyarlı bir tutum gösterdikleri ifade edilebilir. Çevreye zararı inanca aykırı gören gençlerin Türkiye geneli oranı 78,8 dir. Katılmayanların oranı ise 7,1 dir. Doğu Marmara Bölgesi yaş grubundaki gençler bu konuda Türkiye geneline göre %8,2 daha fazla oranda duyarlılık belirtmişlerdir. Genel verilere bakıldığında birçok alanda olduğu gibi burada da yaş grubu arttıkça hassasiyet de artmaktadır. Çalışma durumuna göre değerlendirdiğimizde çalışanların 78,7 si buna katılırken, çalışmayanların 84,0 ı buna katılmaktadırlar. Bu oranlar da çalışma koşullarının bireylerin çevre duyarlılığı ile dini düşünceyi ilişkilendirdiklerini göstermektedir. (DTDHA, 2014: ) b. Trafik kurallarına uymazsam kul hakkı yemiş olurum Çevre Toplam Katılıyorum Kısmen Katılmıyorum Fikri yok Cevap katılıyorum vermeyen ,5 12,3 6,6 3,7 0, yaş grubunun trafik kurallarına dair görüşleri şöyledir; Trafik kurallarına uymazsam kul hakkı yemiş olurum yargısına katılanların oranı 70,9, katılmayanların oranı ise 8,4 tür. Yaş grubunun artışı bu konudaki hassasiyeti arttırmıştır. 65+ bireylerde katılım oranı 85,0 dır. Doğu Marmara Bölgesi gençlerinin bu soruya verdiği cevaplara bakıldığında aynı yaş grubuna göre %6,5 daha fazla katılıyorum yargısını tercih ettikleri görülmektedir. Çevre duyarlılığı ve trafik kurallarına uymayı dinle ilişkilendirme açısından Doğu Marmara Bölgesi gençlerinin Türkiye geneline göre daha yüksek oranlarda seyrettiği görülmektedir. Bu veriler belirli ölçüde Türkiye nin batısında trafik akışının ve çevre sorunlarının sosyal hayatı daha fazla etkilediği şeklinde yorumlanabilir. (DTDHA, 2014: )

18 88 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri Sonuç Gençlik dönemi sosyal, fizyolojik ve psikolojik değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde birey kimlik karmaşasını çözme eğilimindedir. Bu dönemde din gencin varoluşsal sorunlarına cevaplar veren bir sistem olarak üst bir müracaat alanı olur. Din gençliğin psiko-sosyal gelişiminde kimlik ve kişiliğinin oluşumunda belirgin bir rol oynar. Çalışmamıza örneklem olarak seçtiğimiz Doğu Marmara Bölgesi yaş grubu gençlerinin yukarıda ortaya konan sonuçlar bağlamında gerek bireysel hayatlarını düzenlerken gerekse toplumsal hayatlarında büyük ölçüde İslami ölçüleri dikkate aldığı ifade edilebilir. Ancak çalışmamızın verileri belirgin ölçüde pratiklerden ziyade gençlerin yönelimlerini ortaya koyar nitelikte olduğundan, bu çalışma kapsamında ortaya çıkan sonuçların dindarlığın pratikte gençlerin hayatında ne kadar yer tuttuğu yönünde yapılacak bir çalışmayla kısmi farklılıkların görülebileceği varsayılabilir. Çalışmamız sonucunda ortaya çıkan veriler dini konularda yönelim yanında bazı dini pratikler konusunda da incelediğimiz kesimin belirgin bir duyarlılığa sahip olduğunu göstermektedir. Doğu Marmara Bölgesi gençlerinin özellikle oruç tutma konusunda aynı yaş grubu içerisinde yüksek bir oranda olduğu görülmektedir. Diğer taraftan bayanların dini hassasiyetini yansıtacağını düşündüğümüz dışarı çıkarken başını örtme konusunda aynı yaş grubuna göre daha düşük bir oranda oldukları görülmektedir. Bir diğer başlığımız olan aile hayatında, İslam ın evlilik öncesi iletişimi sınırladığı konusunda ülke geneline göre Doğu Marmara Bölgesi yaş grubu gençlerinin katılımları hayli yüksektir. Bu iletişimden kasıtlarının ne olduğu konusunu gündeme getirse de genel harita bize dini tutuma dair olumlu bir izlenim vermektedir. Eş seçerken önceliğin karşı tarafın dindarlığı konusunda ise bölge gençliği ülke gençliği ile yakın bir orana sahiptir. İslam ın yasak ettiği konularda gençlerin tutumlarını ölçmeyi amaçlayan sarhoş olmamak kaydıyla alkol kullanmak ve az olmak kaydıyla yalan söyleme, konularında Doğu Marmara Bölgesi yaş grubu gençleri, ülke gençlerine göre daha duyarlı görünmektedir. Gündelik hayatta Allah ın hoşnut olup olmayacağını düşünmek, hayatını dinin emirlerine göre şekillendirmeyi istemek dini hayat açısından belirgin bir yönelim olarak değerlendirilmelidir. Bu konudaki veriler en azından teorik olarak bireylerin hayat tercihini yansıtır mahiyetteki veriler olarak değerlendirilebilir. Doğu Marmara Bölgesi yaş grubu gençleri kararlarında Allah ın hoşnutlu-

19 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri 89 ğu gözetme ve hayatı dinin emirlerine göre şekillendirme konularında ülke geneli gençlerden daha yüksek oranlara sahiptir. İşlediği günahlardan pişmanlık duyma konusunda ise ülke geneli gençlerinin oranı daha yüksektir. Piyango, süper toto, iddia gibi şans oyunlarında diğer yaş gruplarına göre gençlerin katılımı daha fazladır. Bu konuda Doğu Marmara Bölgesine ait veriler yaş grubu gençlerinin düzenli olarak bu oyunları oynama konusunda ülke gençlerinden daha düşük, ara sıra oynama oranları bakımından da daha yüksektir. Fal baktırarak geleceğe dair tahminde bulunma davranışında kadınların erkeklere göre daha istekli olduğu varsayılabilir. Ancak dini hayat çalışmasının bütününe bakıldığında bu yaklaşım genellikle doğru bulunmamaktadır. Fal bakarak geleceğe dair tahminde bulunmayı Doğu Marmara Bölgesi yaş grubu gençleri ülke genelindeki gençlere göre daha az onaylamaktadırlar. Dindarlık hissi ve dindarlığın en önemli kriterinin ne olduğu konusunda genel olarak dindarlığı inanç merkezli tanımlama eğilimi görülmektedir. Kendilerini daha dindar gören Doğu Marmara Bölgesinin yaş grubu gençlerinin çoğunluğu iman ile amel ilişkisinin farkındadırlar. Ayrıca dini ritüeller konusunda belirli ölçüde geleneksel tutumlardan uzak görünmektedirler. Çevre duyarlılığını dini düşünce ile ilişkilendirme noktasında Doğu Marmara Bölgesi gençleri oldukça hassas görünmektedir. Çevreye zararın inanca aykırı olacağı ve trafik kurallarına uyulmazsa kul hakkına girileceği fikirlerine katılım hem ülkenin genç nüfusunda hem de Doğu Marmara Bölgesinin yaş grubu gençlerinde hayli yüksektir. Bu verilerden yola çıkarak pratikte bazı sorunların varlığıyla birlikte gençliğin teorik olarak çevre ve trafik konusunda bir duyarlılık içinde olduğu görülmektedir. Kaynakça ARSLANTÜRK, Z., AMMAN, T., (1999). Sosyoloji, Kavramlar Kurumlar Süreçler Teoriler, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı. BERGER, P. (1993). Dinin Sosyal Gerçekliği, A. Coşkun (Çev.). İstanbul: İnsan. GÜNAY, Ü. (1998). Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan. GÜNAY, Ü. (2000). Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan. HÖKELEKLİ, H. (1993). Din psikolojisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.

20 90 Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri HÖKELEKLİ, H. (2006). Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, İstanbul: DEM. DTDHA (2014). Türkiye de Dini Hayat Araştırması, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. KALA, A Yaş Grubu Gençlerin Dini Tutum ve Davranışları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kayseri. KESKİN, Y.M. (2004). Din ve Toplum İlişkileri Üzerine Bir Genelleme. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV, Sayı:2. SELÇUK, M. (2000). Gençlik Dönemi ve Eğitimi, İstanbul: Ensar. Türkiye Sağlık Araştırması. (2012). Türkiye İstatistik Kurumu. YÖRÜKOĞLU, A. (1986). Gençlik Çağı-Ruh Sağlığı Eğitimi ve Ruhsal Sorunları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.