1. GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER 3 2. NUMUNE ALMA 3 3. NUMUNELERİN LABORATUVARA ULAŞTIRMA VE SAKLAMA KOŞULLARI 6 4. NUMUNE RET KRİTERLERİ 6

Transkript

1 Dök. Kodu: PRZ.RH.01 Yayın Tar.: Nisan 2015 Rev. No: -/- Rev. Tar.: -

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER 3 2. NUMUNE ALMA 3 3. NUMUNELERİN LABORATUVARA ULAŞTIRMA VE SAKLAMA KOŞULLARI 6 4. NUMUNE RET KRİTERLERİ 6 5. İLAVE İSTEMLER VE ŞARTLI KABUL 6 6. ACİL NUMUNELER 6 7. LABORATUVARIMIZDA ÇALIŞILAN TESTLERİN AYRINTILARI 7 2

3 1. GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER Parazitolojik sçlarının klinik anlam sı ve zamanında elde edbilmesi için numune seçimi, alınması, laboratuvara ulaştırılması ve gerektiğinde uygun koşullarda saklanması ilgili kurallara uyulması s derece önemlidir. 2. NUMUNE ALMA 2.1. Güvenlik önlemleri: a. Numune alımı sırasında mutlaka önlük giyilmeli, eldiven takılmalı, gerektiğinde maske ve/veya gözlük yüz ve mukozalar korunmalıdır. b. Numune alımında kullanılan kaplar steril, kırılmaya dayanıklı, dıştan vidalı olmalı ve sıvıları sızdırmamalıdır. c. Enjektör alınan numuneler b şıkkında belirtn kaplara aktarılarak gönderilmelidir. d. Damlatan veya ağzı açık kaplarda numune gönderilmemelidir Numune türleri ve alınma şekilleri: Numune türleri dışkı, serum, kan, kemik iliği, Beyin Omurilik Sıvısı (BOS), Amniy sıvısı, Lenf ve apse içerikleri, doku biopsi numunesi, göz içi sıvısı, kord kanı, çevresel izolatlar, balgam ve deri kazıntısı, ince-iğne aspirasy, yara kabuğu ve vücut sıvıları olabilir : numunesi geniş ağızlı, vida bir kaba kr; ağzı sıkıca kapatılır ve gönderilir. Hastadan alındıktan sraki 30 dk içinde incelenemeyecekse numune üç kaba ayrılmalı; birinciye fiksatif koymadan (taze), ikinciye dışkı miktarının 3 katı kadar %10 luk formalin, üçüncüye de dışkı miktarının 3 katı kadar PVA veya SAF ilave edilmelidir Anal sürüntü: Selofan bant yöntemi numune, Resim 1 de tarif edildiği gibi alınır. Tanının başarısı numune alma zamanı yakından ilişkilidir. Numune sabah uyandıktan sra, hasta tuvalete gitmeden ve temizlik yapılmadan önce alınmalıdır. Bu nedenle işlemin evde yapılması gereklidir. Lam anneye verilirken numunesin nasıl alınacağı resim eşliğinde tarif edilmeli; ayrıca dikkat edeceği güvenlik hususları da (eldiven ve el yıkama) belirtilmelidir. (a) (b) (c) Resim 1: Selofan bant yönteminin uygulanışı: (a) Lama yapıştırılmış selofan bant uç kısmından çekrek kaldırılır, (b) Bandın yapışkan yüzü perianal bölgeye birkaç kez değdirilip çekilir, (c) Bant tekrar lama yapıştırılıp laboratuvara ulaştırılır Serum: Hastadan önern tüpe yaklaşık 5 ml kan alınır; 5-6 kez yavaşça alt üst edrek karıştırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır dk bekledikten sra santrifüj edilir ve laboratuvara gönderilir. Laboratuvara ulaşma süresi >48 saat ise (ya da jel içermeyen kan tüpü kullanılmış ise) serum kısmı santrifüj srası hemen steril bir tüpe ayrılmalıdır. Bu serum en fazla 5 güne kadar buzdolabında saklanabilir; numunesin gönderilmesi daha uzun sürecek ise numune -20 C ye veya -70 C ye kaldırılmalı; çözülmeden kuru buzda laboratuvara gönderilmelidir Tam kan: Hastanın kanı EDTA lı vakumlu bir tüpe alınır. Çocuk hastadan yaklaşık 1 ml, erişkinden yaklaşık 5 ml kan alınması gerekir. Tüpün içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez 3

4 yavaşça alt üst edrek karıştırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. Kan alındığı tüpün içinde laboratuvara gönderilir -başka tüpe aktarılmaz! Periferik kanın alınması ve hazırlanması: Bir elin orta ya da yüzük parmağının ucu, çocuklarda ayak baş parmağı ya da topuk alkollü gazlı bez temizlenir (bu amaçla pamuk kullanmayınız!). Alkol kuruduktan sra, parmağın palmar bölgesine steril, bir lanset batırılır ve kanın serbest olarak çıkması sağlanır (sıkılmaz). İnce yayma için; bir damla kan lamın bir ucuna damlatılır. 45 C eğimli bir lam damlanın üzerine değdirilir. Değdirn lam kenarı boyunca yayılan kan hızla uca doğru bu lamın çekilmesi yüzeye yayılır. havada kurutulur. Saf metanol tespit edilir. Kalın damla hazırlanması için; bir damla kan lamın ortasına damlatılır. Bu kan damlası bir toplu iğnenin başı ya da bir lamın köşesi dairevi hareketlerle yaklaşık 1,5 cm çapında olacak şekilde yayılır. Havada kurutulur (min 30 dk). Asla tespit edilmez! (Resim 2). Resim 2: Periferik kan alma ve hazırlanması Kemik iliği / Doku aspirasy: Aseptik koşullarda, hekim tarafından alınır. Numune miktarı >0,5 ml olmalıdır. (Kala-azar şüpheli hastalarda mümkünse kültür için hemen NNN tüpüne ekim ve yayma hazırlanır) Doku biyopsisi: Aseptik şartlarda, hekim tarafından alınır. En az 2-3 gr doku, 3-4 parça halinde alınmalıdır (kültür yapılacaksa en az 2 parça). Bir parçası temiz 2-3 lama bastırarak hazırlanır. Kalanı kurumayı önlemek için 1-2 ml steril serum fizyolojik kr ve kültür için parazitoloji laboratuvarına gönderilir BOS: Aseptik koşullarda hekim tarafından alınır. Önce iyotlu bir bölgeye antisepsi uygulanır. Pksiy iğnesi L3-L4, L4-L5 ya da L5-S1 arasından girilir. Subaraknoid bölgeye ulaşılır. Pksiy iğnesinin mili çıkarılır ve mümkünse 2 veya 3 ayrı tüpe ve her birine 1-2 ml sıvı olacak şekilde numune toplanır. BOS dan 3-4 adet yayma hazırlanır (Pastör pipeti yardımı ). Preparatlar kuruduktan sra saf metanol tespit edilir İnce iğne aspirasy (Şark Çıbanı için): Lezy tabanından deri içine enjektör 0.1ml steril serum fizyolojik verilir ve hafifçe pompalanarak geri çekilir ml numune alınır. Hemen 4

5 laboratuvara göndermeyecekse kültür için NNN besiyerine aktarılır ve/veya yayma yapılır. yapılmamış veya besiyerine alınmamışsa; steril, vida plastik bir tüpe aktarılır (taze numune). Aspirasy numunesi hemen ekim yapılmayacaksa steril EDTA lı vidalı bir tüpe aktarılır Entomolojik numuneler: Bit, pire için; yerleşimine göre vücut, giysi, saç veya pubik bölgeden alınan etken steril, ağzı sıkıca kapalı plastik kap içerisinde laboratuvara gönderilir. Uyuz için derideki sillilar veya papüllerden iğne veya bisturinin sivri ucu yardımıyla kazıntı numuneleri alınır. Önce lezy bulunan alanı alkol dezenfekte ediniz, kurumasını bekleyiniz. Alanı steril bir bisturi kazıyınız. Kazıntı hemen yerinde incelenecekse veya hastanenin laboratuvarına göndercekse lam üzerine kr. Bir damla %10 KOH damlatılır. Lamel kapatılır ve bir lam taşıyıcı içine yerleştirrek gönderilir. Uzak bir laboratuvara göndercekse boş veya bir-iki damla %10 KOH içeren bir tüpe alınır. Kapağı sıkıca kapatıldıktan sra gönderilir Keneler uygun şekilde (Resim 3) çıkarılıp saf alkol içeren sızdırmaz, vida kaba aktarılır. Buna göre ucu ince ve yassı bir penset/kene kartı yardımıyla, keneyi vücuda en yakın noktasından nazikçe ve sağlam bir şekilde kavrayın. Yukarıya doğru kararlı bir şekilde çekin ve kenenin kendini bırakmasını bekleyin. Sakın kenenin vücuduna dokunmayın, bu emdiği kanı geri boşaltmasına yol açar. Yine yukarı doğru çekme esnasında keneyi döndürmeyin; bu ağız parçasının kopmasına ve deri içinde kalmasına neden olabilir. Kendini bırakan keneyi uygun kaba alın ve laboratuvara gönderin. Resim 3. İnce ve yassı uçlu bir penset veya cımbız yardımıyla kene çıkarılması işlemi Çevresel izolatlar: Su, çamur gibi çevresel numunelerden izole edn numuneler dıştan vidalı kırılmaya dayanıklı kaplarla gönderilmelidir. 5

6 3. NUMUNELERİN LABORATUVARA ULAŞTIRMA VE SAKLAMA KOŞULLARI 3.1. İl içi göndern numuneler en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır. Akut gastrointestinal hastalıklarda dışkı numunesi 30 dk içinde laboratuvara gönderilmelidir İl dışı göndern numuneler soğuk zincir şartlarında üçlü kapları 24 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır Kültür için göndercek Kemik iliği, kan, doku ve biyopsi numuneleri steril serum fizyolojik içinde gönderilmelidir. 4. NUMUNE RET KRİTERLERİ 4.1. Numunesi içeren tüp üzerinde hasta bilgrinin yazılı olmaması 4.2. Numunesin üzerindeki barkot istem kâğıdı bilgrinin farklı olması 4.3. Hastaya ait uygun bir istek formu düzenlenmemiş numuneler 4.4. Uygun kaba alınmamış (Enjektör alınan numuneler) veya kabı hasar gördüğü için dışına sızmış numuneler 4.5. Analize uygun numunesin gönderilmemesi 4.6. Hemolizli ve lipemik serum numuneleri (hatalı sç verebilir) 4.7. Ağzı pamuk veya flaster kapatılmış tüp gönderilmiş numuneler 4.8. Çok az miktarda olan EDTA lı kan numuneleri 4.9. Kırılmış yayma lamları Önern süre içerisinde ve uygun sıcaklıkta gönderilmemiş numuneler Yüzeyi veya kenarları kurumuş veya idrarla karışmış dışkı numuneleri 5. İLAVE İSTEMLER VE ŞARTLI KABUL Laboratuvar çalışmaları devam ederken istemde bulunan kurum veya klinisyen çalışılan testlere ilave yeni testler isteyebilir ve ya laboratuvar çalışmasının değerlendirilmesine göre ilave testler yapılması önerbilir. Kurum veya klinisyenlerin ilave istemleri eldeki numunenin miktar ve durumuna göre çalışılıp çalışılamayacağı bildirilir ve uygunsa işleme alınır. İlave istem formları geldiğinde ve numune kabul tarafından işleme alındıktan sra sçlar verilir. Laboratuvar, istemler dışında farklı bir test yapma ihtiyacı duyarsa talepte bulunan kurum veya hekimle görüşerek ayını alır ve testi çalışır. Talep istek formu veya resmi yazı göndermesi istenir. Sçlar talep istek formu veya resmi yazı geldiğinde verilir. 6. ACİL NUMUNELER Salgın durumlarında numuneler resmi yazıları, talep istek formları olmadan kabul edilip laboratuvara alınabilir ve çalışmaya başlanabilir, numune uygunsuzlukları telefla numunesi gönderen kuruma bildirilir yeni numuneler istenir. Resmi yazı ve talep istek formları geldiğinde numune kabul işlemleri yapılır ve sçlar verilir. 6

7 7. LABORATUVARIMIZDA ÇALIŞILAN TESTLERİN AYRINTILARI HASTALI K VEYA ENDİKAS YON TESTİN ADI ÇALIŞMA YÖNTEMİ NUMUNE TÜRÜ NUMUNE KABI NUMUNE MİKTARI TAŞIMA KOŞULLA RI ÇALIŞMA ZAMANI RAPOR TARİHİ VEKTÖR YOLUYLA BULAŞAN PARAZİT HASTALIKLARI Plasmodium aranması (Kalın İnce/kalın damla yayma ve Periferik kan Preparat Sıtma (Plasmodiu m spp) damlaperiferik yayma) - Mikroskobi Şark çıbanı (Leishmania major/ tropica) Kala-azar (Leishmania infantum/ dovani) EDTA'lı kan 5 ml'lik ve Biyopsi, kazıntı Kültür NNN besiyerinde kültür Biyopsi, kazıntı Biyopsi, kazıntı Leishmania (Kan sı) Kültür Real Time ve NNN besiyerinde kültür Biyopsi, kazıntı Kemik iliği, Kemik iliği, Preparat veya 5 ml'lik veya 5 ml'lik veya 5 ml'lik Preparat veya 5 ml lik tüpü IFAT IgG IFAT Serum 5 ml'lik Kemik iliği, Real Time Kemik iliği, veya 5 ml'lik veya 5 ml'lik 2'şer adet ince/kalın yayma Kan, serum ve biyopsi örnekleri sızdırmazlık sağlanarak en geç 24 3 ml yayma saat içerisinde soğuk zincir kurallarına uyarak laboratuvarı mıza ulaştırılmalı dır. saat :16:00 3 hafta sra saat:16:30 lar kırılmayacak şekilde paketlenerek oda ısısında yollanır. Örneklerin alındıktan sra mümkün olduğunca Kemik iliği yayma ı Kemik iliği veya en kısa sürede gönderilmesi ne dikkat edilmelidir. Lütfen örnek yollamadan önce laboratuvarı mızla temas kurunuz. Kemik iliği, Kemik iliği, 3 hafta sra saat:16:30 Babeziyosis ve Periferik kan Preparat 2'şer adet 7

8 (Babesia spp ince/kalın yayma Uyku hastalığı (Trypanaso ma spp) Filariasis (Wucheraria bancrofti) ve Direkt ve Direkt Periferik kan Kan Periferik kan Kan DOKU VE DİĞER SİSTEM PARAZİT HASTALIKLARI Toksoplazm osis (Toxoplasm a gdii) Amip absesi (Entamoeba histolytica) Ayrıca bkz amipli dizanteri Serbest yaşayan amip enfeksiyla rı Granülamatö z amip ensefaliti, Preparat 5 ml'lik Preparat 5 ml'lik ELISA IgG ELISA IgG Kan 5 ml'lik ELISA IgM ELISA IgM Kan 5 ml'lik ELISA IgG Avidite ELISA IgG Avidite Kan 5 ml'lik IFAT IgG IFAT IgG Kan 5 ml'lik IFAT IgM IFAT IgM Kan 5 ml'lik ve Biyopsi veya BOS, Amniy sıvısı, Lenf Biyopsi veya Preparat Steril idrar kabı IHA IHA Serum/Kan 5 ml'lik Direkt. BOS, korneal sürüntü, BOS, korneal 2'şer adet ince/kalın yayma 3 ml düz kan 2'şer adet ince/kalın yayma 3 ml düz kan Kan, serum ve biyopsi örnekleri sızdırmazlık sağlanarak en geç 24 saat içerisinde soğuk zincir kurallarına uyarak laboratuvarı mıza ulaştırılmalı dır. lar kırılmayacak şekilde paketlenerek oda ısısında yollanır. Örneklerin alındıktan sra mümkün veya 3 ml düz kan olduğunca en kısa sürede gönderilmesi ne dikkat BOS edilmelidir. Lütfen örnek SF içinde yollamadan biyopsi mat önce laboratuvarı mızla temas kurunuz. 8

9 Primer amebik meningoens efalit, Keratit, (Achantamo eba, Naeglaria, Balamuthia ) Achantamoe ba spp. Naeglaria spp. Balamuthia spp. Kültür Agar kültür ytemi sürüntü, BOS, korneal sürüntü, BOS, korneal sürüntü, BOS, korneal sürüntü, BOS, korneal sürüntü, Ürogenital Ürogenital BOS SF içinde BOS SF içinde BOS SF içinde BOS SF içinde 1 hafta sra Aynı gün 1 Trichomia sis (Trichoma s vaginalis) Kültür CPLM veya TYM Ürogenital Ürogenital 3 gün sra Visseral/okü ler larva migrans (Toxocara spp) Ekinokokko z Ürogenital ELISA ELISA IgG Serum/Kan 5 ml'lik IHA İHA Serum/Kan 5 ml'lik IFAT IFAT Serum/Kan 5 ml'lik WB WB Serum/Kan 5 ml'lik Direkt Kist aspirasy i Steril idrar kabı veya 3 ml düz kan veya 3 ml düz kan veya 3 ml düz kan veya 3 ml düz kan Aynı gün 1 Amipli dizanteri (Entamoeba Kist aspirasy i Steril idrar kabı GASTROİNTESTİNAL SİSTEM PARAZİT HASTALIKLARI (DIŞKIDA) Nativ-lugol İdrar ve su temas etmeden alınan dışkı Aynı gün 1 Aynı gün 2 örnekleri en Aynı gün 2 az 5'er gr olacak 9

10 histolytica) Ayrıca bkz amip absesi Giardiyasis (Giardia intestinalis) Cryptospori diosis (Cryptospori dium spp.) Dientamoeb a fragilis Microsporidi asis (Microspori dium spp) ELISA Multiplex da adezin ELISA Multiplex Nativ-lugol ELISA ELISA MAF Modifiye asit fast ELISA ELISA Modifiye trikrom Modifiye trikrom sızdırmaz ve kaba kacaktır: Anal bant örneği sabah yataktan kalkar kalkmaz tuvalet temizliği yapılmadan Cuma Cuma Saat: 16:00 önce alınır ve Aynı gün 2 paketlenerek oda ısısında yollanır. Aynı gün 2 lar kırılmayacak şekilde paketlenerek oda ısısında yollanır. Biyopsi Cuma Cuma örnekleri Saat: 16:00 sızdırmazlık sağlanarak en geç 24 saat içerisinde soğuk zincir kurallarına uyarak laboratuvarı mıza Cuma Cuma ulaştırılmalı Saat: 16:00 dır. Örneklerin alındıktan sra mümkün olduğunca en kısa sürede gönderilmesi ne dikkat edilmelidir. Lütfen örnek yollamadan önce laboratuvarı Aynı gün 2 mızla temas kurunuz. Aynı gün 2 10

11 Encephalitoz o intestinalis Encephalitoz o cuniculi Encephalitoz o hellem Enterocytoz o bieneusi Diğer intestinal protozo enfeksiyla rı (Blastocystis hominis, Isospora spp, Cyclospora spp, Sarcocystis spp, Dientamoeb a, Balantidium, vb) Strgyloidi asis (Strgyloid es stercoralis) Kıl kurdu (Enterobius vermicularis ) IFA-MAbs IFA-MAbs MAF Kültür (nematod larvası) Duedal sıvı Selofan bant Moclal antikorların kullanıldığı IFA Moclal antikorların kullanıldığı IFA Nativ-lugol Modifiye asit fast Nativ-lugol Harada-mori (Filtre kağıdı kültürü Ksantrasy ve Duedal Anal sürüntü 15 ml'lik falc tüpü Anal sürüntü Cuma Cuma Saat: 16:00, idrar, BAL, balgam,, idrar, BAL, balgam, idrar, BAL, balgam, Cuma Cuma Saat: 16:00 Aynı gün 2 Aynı gün 2 Aynı gün 2 Aynı gün 2 1 hafta sra ~5 ml duedal sıvı Aynı gün 2 Anal sürüntü Aynı gün 2 11

12 Fasciola hepatica Dicrocoeliu m dendriticum Schistosomi asis (Schistosom a spp) Nativ-lugol IHA İHA Serum/Kan 5 ml'lik Ürogenital Nativ-lugol Nativ-lugol Ürogenital Aynı gün 2 Aynı gün 2 veya 3 ml düz kan Aynı gün 2 Aynı gün 2 Aynı gün 2 Aynı gün 2 Aynı gün 1 Diğer intestinal helmint enfeksiyla rı (Ascaris, Trichuris, Anisakis, Ancylostom a, Necator, vb nematodlar; Taenia saginata, T.solium, Hymenoleps is, Diphyloboth rium vb sestodlar; Heterophyes, Gastrodiscoi des vb trematodlar) İdrarda parazit arama Kültür (nematod larvası) Selofan bant Ksantrasy ve İdrar uygun kap Nativ-lugol Harada-mori (Filtre kağıdı kültürü Anal sürüntü Anal sürüntü 12:00-17:00 birikmiş idrar veya 24 sa'lik idrar Aynı gün 1 Aynı gün 2 1 hafta sra Aynı gün 2 Anal sürüntü Aynı gün 2 EKTO-PARAZİTER HASTALIKLAR VE DİĞER ÖRNEKLERDE PARAZİT İNCELENMESİ 12

13 Kene ve ektoparazitle rin incelenmesi (bit, pire, myiasis etkenleri, vb) Ektoparazit Etkenin kendisi ya da parçaları Burgu tüp Ektoparazit Aynı gün 2 Uyuz araştırılması (Sarcoptes, Demodex spp ) Selofan bant Ektoparazit Cilt sürüntüsü Etkenin kendisi ya da parçaları Selofan bant Cilt sürüntüsü Kazıntı örneği Aynı gün 2 Aynı gün 2 Ev tozu si Suda parazit araştırılması Ev tozu Suda parazit Ksantrasy ve Ev tozu Ev tozu Aynı gün 2 Su uygun kap 10 lt su 13