İ S G. haber. Acil Durumlarda Depreme Hazır Mıyız? Tecrübeyle gelen başarı. Hazırlayan; Erdinç Günay Akel OSGB Genel Müdürü

Transkript

1 Şubat Mart 2019 Sayı:17 / 14. sayı İ S G haber Tecrübeyle gelen başarı Hazırlayan; Erdinç Günay Akel OSGB Genel Müdürü Acil Durumlarda Depreme Hazır Mıyız?

2 En son 21 vatandaşımızın hayatını kaybettiği, Kartal/Cevizli mahallesi, Bankalar Cad. Sema Sokak'ta bulunan Yeşilyurt Apartmanı, Çarşamba saat sularında kendini taşıyamayarak çökmesi üzerinden, 15 gün sonra bu sefer, tarihinde Mersin'de 5 katlı bina çöktü. Gece binadan sesler gelmesi üzerine oturanların evi boşaltması üzerine, sabaha karşı 05:00 sularında bina çökmesine karşın can kaybı yaşanmadı. Kartal'da çöken bina 1992 yılı yapımı olup, önce 5 kat yapıldığı daha sonra kaçak olarak 3 kat daha çıkılarak toplam 8 kat, 14 daire içerdiği, binada 43 kişinin kayıtlı yaşadığı ve bina girişinde yine ruhsatsız bulunan bir tekstil atölyesi yer aldığı görülmektedir. Tanıklardan alınan bilgiler sonucunda, binanın yıkılmadan önce sallandığı, bina içinde parke ve fayanslarda kabarma ve cam'larda kırılma meydana geldiği hatta, binanın yıkılma anında güvenlik kameralarında kapıda görülen ve enkaz altında kalarak yaşamını yitiren kişinin, binada meydana gelen hareketlenme nedeniye kırılan camı değiştirmek için gelen camcı olduğu görülmektedir.

3 Yaşanan bu olaylar maalesef ne ilk ne de son olacaktır. Son yıllardaki bazı benzer vakaları hatırlayacak olursak; Konya şehir merkezindeki Selçuklu Mahallesi Kerkük Caddesi'nde bulunan 11 katlı Zümrüt apartmanı, 2 Şubat 2004 tarihinde çökerek 92 kişinin hayatını kaybetmesine ve 30 kişinin yaralanmasına sebebiyet olmuştu. Çöken Zümrüt apartmanının bodrum katında bir mağaza, bir de garaj bulunduğu, onaylanan inşaat projesinin dışına çıkılarak yenilenen bodrum katın felaketin ana kaynağı olduğu belirtmiştir. 9 gün süren Zümrüt apartman enkazının kaldırılması ve kurtarma çalışmaları esnasında enkazın üzerine paletli, darbeli-kırıcı ekskavatörler çıkartılarak çalışmalar yapılmıştır.

4 Enkazdan 6,5 gün sonra Yasemin Yaprakçının canlı kurtarılması önemli bir sevinç kaynağı olmakla birlikte, o dönem bazı görüşler tarafından, başarının iş makinelerini enkazın üzerine çıkartılması nedeniyle sağlandığı yönünde fikir savunmaları, ülkemizde arama kurtarma çalışmalarında izlenecek yol haritasının aslında tam olarak oturmadığının göstergesidir. Özellikle yaşam umudunun yüksek olduğu ilk 72 saat çökme ve ezme özelliği gösterebilecek ağır iş makinelerini enkazın üzerine çıkartmadan enkaz altındaki, kişilere göçük açma teknikleri ile ve enkazın mevcut statik yapısını olumsuz etkilemeden müdahale edilmesi büyük önem taşımaktadır. Yine hatırlayacağımız üzere, 4 Ağustos 2003 tarihinde İstanbul Şişli Çağlayan lise bahçesinde hafriyat çalışmaları sırasında toprak altında kalan işçiyi kurtarma çalışmaları esnasında kepçe ile müdahale esnasında işçinin kafasının kopmasına sebebiyet verilmesi, kurtarma çalışmalarında bilinçli ve doğru müdahalenin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

5 19 Eylül 1985 Mexico City depreminde görev alan arama kurtarma ekiplerinden 130 kişiden fazlasının kurtarma çalışmaları esnasında hayatını kaybetmesi, arama kurtarma çalışmalarının risk ve önemini ortaya koymaktadır. 26 Haziran 2013 tarihinde, Ankara'nın Sincan ilçesinde 10 katlı boş bina çöktü. Söz konusu bina hakkında daha önce yıkım kararı verilmesi nedeniyle, binanın önceden boşaltıldığı ve yıkım çalışmalarının başladığı sırada kendiliğinden çöktüğü anlaşılmıştır. 26 Haziran 2013 tarihinde, Ankara'nın Sincan ilçesinde 10 katlı boş bina çöktü. Söz konusu bina hakkında daha önce yıkım kararı verilmesi nedeniyle, binanın önceden boşaltıldığı ve yıkım çalışmalarının başladığı sırada kendiliğinden çöktüğü anlaşılmıştır. 21 Mayıs 2016 tarihinde, İstanbul'un Bahçelievler ilçesinde Kocasinan Mahallesi Nurlu Sokak'ta bulunan bir bina yıkılma tehlikesine karşı saat sıralarında tahliye edilmesinden yaklaşık 1 saat sonra yıkıldı. Binan yanında bulunan temel kazısı nedeniyle hasar gördüğü belirtilirken, çevrede bulunan 7 bina da boşaltılmıştı.

6 13 Ocak 2017'de bu sefer Zeytinburnunda, 6 katlı bina kendiliğinden yıkıldı ve olay esnasında kaldırımda bulunan bir vatandaş ile, olay oynayan 5 yaşındaki bir çocuğun enkazın altında kalarak hayatını kaybettiği kazada 17 kişide yaralandı. Aslında binanın 1999 depreminde hasar gördüğü ve 14 Aralık 2015 arihinde belediye tarafından mühürlenerek tahliye edildiği tespit edilmesine karşın, 13 Ocak 2017 tarihine kadar yıkılamadığı görülmektedir. Ülkemizin %90'ı deprem kuşağında yer almakta olup, 81 milyonluk nüfusumuzu barındıran yaklaşık 20 milyon konutun, %92'si birinci ve ikinci derece deprem kuşağı üzerinde kurulmuş kentsel alanlarda ikamet etmektedir. Son 15 yılda hızla artan kentsel dönüşüm çalışmaları, hazır beton kullanımın hayatımıza girmesi ve yapıların yeni deprem yönetmeliğine göre yapılması ile güvenli yapıların sayısı hızla artmakla birlikte, mevcut konut stokunun % 40'a yakınının, yapı ömrünü tamamlamış, düşük yapı kalitesinde, sağlıksız ve ruhsatsız olması, olası bir deprem meydana gelebilecek hasar bakımından ciddi kaygılar taşımaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve ODTÜ Deprem Mühendisliği Araştırma Merkezinin, İstanbul Avrupa yakasında deprem riski yüksek Zeytinburnu, Fatih, Küçükçekmece, Bahçelievler, Bayrampaşa ve Güngören ilçelerinde yaklaşık 125 bin konut ve işyerlerinde yaptığı imceleme sonucunda, 125 bin binadan 44 bin 770'i olası 7.5 şiddetindeki bir depremde tamamen yıkılması ya da ağır hasar görmesi, 7.2 şiddetindeki bir depremde ise, yıkılacak bina sayısının olarak öngördükleri görülmektedir.

7 Nitekim, 20 Şubat 2019 Saat 21.23'de, merkez üssü Çanakkale/Ayvacık merkezinden 10 km uzakta 5,1 büyüklüğünde meydana gelen depremden sonra, Gaziosmanpaşa Karadeniz Mahallesi 1175.Sokak ta bulunan 3 katlı bir binada ciddi çatlaklar oluşması üzerine bina tahliye kararı alınmıştır. Gaziosmanpaşa Karadeniz Mahallesi 1175.Sokak'taki bu ilk vaka olmadığını görmekteyiz. 13 Haziran 2015 tarihinde, Gaziosmanpaşa Karadeniz Mahallesi 1175 numaralı aynı sokakta, bu sefer 5 katlı bir bina Saat sıralarında büyük bir gürültü ile yan yatmış, apartman sakinlerinin olaydan hemen sonra binayı terk etmeleri üzerine can kaybı yaşanmamıştı. Aslında asıl suçlu veya sebebin deprem olmadığını, depreme dayanıklı bina yapmayan ve halen afet ve acil durum bilincine sahip olamayan bizler olduğunu unutmamak gerekir. Toplum olarak yaşanan olaylardan da çok fazla ders aldığımızı söylemekte mümkün görünmemektedir. Sahip olduğumuz çürük ve kalitesiz yapılar nedeniyle, 7 ve üstündeki şiddete sahip olası bir depremde, binlerce binanın hasar göreceği veya yıkılacağı, AFAD ekiplerinin, kendi merkezlerinde toplanarak, planlı ve düzenli bir şekilde arama kurtarma çalışmalarına belki ilk 72 saat kurtarma çalışmalarını organize edemeyebileceği görülmektedir.

8 Sayısı 5000 civarında bulunan AFAD ekipleri için toplam 500 adet lojman bulunması, olası büyük bir depremde, AFAD ekiplerinin de önemli oranda depremzede konumunda bulunabileceği riski olması nedeniyle, AFAD üyelerinin önce kendi ve ailelerinin depremden etkilenmeden sağlıklı bir şekilde AFAD merkezlerinde toplanarak müdahale edebilmeleri için, AFAD üyelerinin, yeni deprem yönetmeliğine uygun olarak yapılan sağlam yapılarda toplu olarak ikamet etmelerinin sağlanması önem taşımaktadır. Bu nedenle başta İstanbul olmak üzere, Türkiye genelinde AFAD ekip üyelerinin, acil durum eylem planı çerçevesinde, olası bir depremde en kısa süre içinde müdahale edebilmeleri için gerekli lojman, araç gereç ve ekipman tedarik planlanmasının yapılarak, aynı kampüs içinde konuşlandırılması ve tüm olumsuz senaryolar dikkate alınarak ana arterlerin açık olabileceği güzergahların belirlenerek önceden gerekli önlemlerin alınması önem taşımaktadır.

9 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 Depreminde, Zonguldak Türkiye Taşkömürü Kurumu maden işçilerinin her iki depreme toplam 146 ekip ve 3209 madenci ile müdahale etmiş olmakla birlikte, 17 Ağustos depreminde 32 kişi, 12 Kasım depreminde ise 71 kişinin canlı olarak kurtarılmasındaki ana etkenlerinden biri, 12 Kasım 1999 depremine ilk ekipler 2 saat içinde olaya müdahale edebilmişken, 17 Ağustos 1999 depreminde ise, TEM otoyolunda üst geçidin çökmesi nedeniyle, trafiğe kapanması ve tüm trafiğin E5'e yönelmesi üzerine, ilk arama kurtarma ekipleri 20 saat'e Gölcük'e ulaşabilmiştir. Bu nedenle, canlı kurtarma oranı 17 Ağustos 1999'da ancak %7 iken, 12 Kasım 1999 depreminde ile %40'a ulaşmıştır. Sonuç olarak olası acil durum ve afetlerde ilk 2 saat altın saat olarak adlandırılmakla birlikte, ilk 72 saat'te kurtarma çalışmalarında depremzedeleri canlı kurtarma bakımından kritik süredir. Bu nedenle kurtarma ekiplerinin depreme ne kadar kısa sürede müdahale edebilme imkanı sağlanabilirse, kazazedelerin canlı kurtarılması olasılığı o kadar yüksek olacaktır.