ÇJÇEKÇJLIK SEKTOR ARASTIRMASI

Transkript

1 D1S TİCARET SUBESi ARAŞTIRMA SERVİSİ ÇJÇEKÇJLIK SEKTOR ARASTIRMASI Istanbul Ticaret Odası Şaban Oruç Temmuz2000

2 ÇİÇEK 1. TANIM Çiçek genel anlamda çiçek ve fideleri, saksı bitkileri, soğanlı bitkileri ve kesme çiçekleri kapsamaktadır. Çiçek soğanları, gerek saksılı bitkiler, gerekse kesme çiçekler için gerekli olan üretim materyalidir. Süs bitkileri içinde en önemli yere sahip olan kesme çiçekler ise buket, sepet, çelenk yapımında kullanılmak üzere kesilmiş taze çiçekler olarak tanımlanabilmektedir. Üretimi ve ticareti yapılmakta olan bir çok çiçek türü mevcut olmakla birlikte dünya çiçek üretimi ve ticaretinde en ön sırada yer alan dört çeşit mevcuttur; gül, karanfil, krizantem ve glayöl. Dünya ticaretindeki sınıflandırmalara göre taze çiçekler aşağıdaki şekilde numaralandırılmaktadır: 1.1.Armonize Sistem Sınıflandırması GTİP Açıklama ı o ı o Güller ı O Karanfiller ı O ürkideler ı O Glayöller ı O Krizantemler ı O Diğer taze çiçek ve tomurcuklar Diğerleri 2

3 SITC Revision 1 III Sınıflandırması SITCNo Açıklama Soğanlar, kesme çiçekler Soğan, yumru ve benzerleri. Diğer canlı bitkiler, kesme yeşillikler Kesme çiçek ve bitkiler Kesme dal, yaprak ve benzerleri Önemli bazı çiçek türleri aşağıda yer almaktadır. Tablo No. 1: Süs Çiçekleri çeşitleri Standart Karanfil Sprey Karanfil Standart Kasımpatı Tohum aşı veya köklü çelik/e üretilen çiçekler Serada yetişenler Lilium Frezya An on ome Sprey (Biçme)Kasımpatı Kala Gül Nerine Gypsophylla Ranunculus Garbera Alstromeria Bouvardia Hazır Edilmiş Lale Lisianthus Şebboy Hazır Edilmiş Sümbül Hazır Edilmiş Narcissus Kuşkonmaz Nadide (Exotic) olarak sınıflandırılan çiçekler Anthurium Or ki de türleri( Catlea) (Dendrobium, Phalenopsis) (Cymbidium) Sterilitzia Acıkta (Yazlık) yetişenler Statis sp. Statis (Limonium) Delphinium Phlox H ünüyusuf Calandula (Suzi) Acıkta (Yazlık) yetişenler Gladiol Lilium Agapanthus Narcissus Lale Sümbül 3

4 Molucella Lunaria As ter Liatris Şakayık Kaynak: DPT 2. MEVCUT DURUM 2.1 Türkiye'de Üretim Yurdumuzda her ne kadar daha evvel çiçek üretilmekte idiyse de ticaretini yapmak üzere gerçekleştirilen çiçek üretimini başlangıç olarak ele almak gerekir. 1940'lı yıllardan itibaren üretilen çiçeklerin kesme çiçek olarak pazarıanmasına başlanmıştır. O tarihlerden günümüze gelene dek aşamalar kaydederek gelişmeler sağlanmıştır. Toplam 20 ilde süs bitkileri üretimi yapılmaktadır yılı itibariyle ülkemizde süs bitkilerine ayrılan sera varlığı ı 5 bin dekar cıvarındadır. Bununla birlikte süs bitkileri üretimi yapılan alanın % 53' ünde kesme çiçek üretimi yapılmaktadır. İzmir, Türkiye süs bitkileri üretiminde 15 bin dekar alandan aldığı %28'lik pay ile en önemli yetiştirici il konumundadır. Bunu %2ı ile Antalya, %16 ile Ankara, % ı 2 ile İstanbul ve % ll ile Yalova izlemektedir. Mevcut süs bitkileri üretim alanlarının yaklaşık % 51 'inde açıkta üretim yapılırken, o/o 40' ı plastik ile örtülü seralardan, %9'u da cam seralardan oluşmaktadır. Bunun yanı sıra, cam seralar toplam seraların% 5'ini oluştururken plastik örtülü seralar% 95' ini oluşturmaktadır. Ülkemizde toplam 7957 dekar alanda da kesme çiçek üretimi yapılmaktadır. Ticari anlamda kesme çiçeğe yönelik olarak yapılan üretimin yoğunlaştığı iller şu şekilde sıralanabilir: İzmir, Antalya, İstanbul, Yalova, Bursa, Adana, Muğla, Aydın, Kocaeli ve Hatay. Tablo No. 2: 1998/99 Dönemi Kesme Çiçek Üretimi Üretim Örtü altı Açıkta Toplam Bölgeleri( dekar) Plastik 1 Cam İzmir Antalya İstanbul

5 Yalova Bursa Adana Muğla Aydın Kocaeli Hatay TOPLAM Kaynak : İGEME Çiçek üretimi Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yer alan uygun iklime sahip bölgelerde yoğunlaşmaktadır. Ayrıca iç bölgelerde yay la bölümlerinde yaz aylarında olmak üzere bir çok çiçek türlerinin üretimi yapılmaktadır. Kıyı bölgelerinde örtü altında üretim yapılırken iç kesimlerde tarlada üretim yapılmaktadır. Çiçek üretiminde çeşit itibariyle Türkiye genelinde en fazla karanfil, glayöl, gül ve nergis önde gelmektedir. Sözkonusu çiçeklerin toplam çiçek üretim alanlarından aldığı pay, sırasıyla,% 52,% 17, % 10 ve% 8'dir. Karanfil üretiminin en yaygın olarak yapıldığı iller Antalya ve İzmir illeridir. Buralarda üretimin% 97'si plastik seralarda gerçekleştirilmektedir. Tablo No. 3: Rakamlarla Türkiye'de Çiçek Üretimi Çeşit Alan( dekar) Pay(%) Karanfil Glayöl Gül Nergis Garbera Kasımpatı Diğer Toplam

6 Gül, Glayöl ve karantilin seralarda üretimi ve satışı yılın her ayında yapılmaktadır. Açık alanda ve tarlada yetiştirilen karanfil ve gül ise Nisan-Haziran ve Eylül-Kasım aylarında, glayöl Mayıs- Eylül aylarında üretilip satışa sunulmaktadır Türk Çiçekçiliğinin Dünü ve Bugünü Profesyonel anlamda çiçekçilik, 1900'lü yıllarda Bolşevik ihtilali'nden sonra Türkiye'ye kaçan Beyaz Ruslar vasıtasıyla Beyoğlu Çiçek Pasajı'nda başlamıştır. Cumhuriyet'in ilk kurulduğu yıllarda Ulu Önder Atatürk, Mevlüt Baysal ve Bekir Bey'leri çiçek ve çiçek sektörü ile ilgili araştırmalar yapmak üzere Macaristan'ın başkenti Budapeşte'ye göndermiştir. 1945'li yıllara kadar İstanbul'da Adalar, Çengelköy, Eyüp, Amavutköy, Kasımpaşa Piyale'de çok az sayıda çiçek üreticisi bulunmaktaydı.1945 yılında Sadık Osman Güzel ve arkadaşları tarafından üreticiyi bir çatı altında toplamak amacıyla, Beyoğlu Çiçek Pasajı'nda S.S. Çiçek Üretim ve Satış Kooperatİfini kurmuştur.1954 yılında ise, aynı kooperatifin birkaç üyesi tarafından Beyoğlu, Balo Sokak'ta S.S. Çiçek Yetiştirme ve Satış Kooperatifi adı altında ikinci bir kooperatif daha kurulmuştur. Tam bir çiçek cenneti olan ülkemizde Türk Botaniği konusunda yeterli araştırmaların yapılmadığı ifade edilmektedir. Bu sebeple, bugün Türk çiçekçiliği, İzmir ve çevresinde yetişen ve dünyanın hiçbir yerinde bulunmayan nergis çiçeğinin bilinçsiz eller tarafından yok edilmesi, dünyada bir eşi daha bulunmayan Batı Toros havzalarının gelini olan Kardelen Çiçeğinin yok olmak üzere oluşu gibi çok trajik ve hüzünlü bir örnekle karşı karşıyadır. İç Anadolu ve Doğu Anadolu yayialarında yüz binlerce çiçek mevcuttur. Ancak bu çiçeklerin soğanları yok pahasına sökülerek günümüzde dünyanın bir numaralı çiçek üreticisi durumunda olan Hollanda'ya satılmaktadır. Bunun yanı sıra, Kaçkar Dağları'nda tüm ürkide türlerinin mevcut olması ülkemizde istendiğinde iyi bir botanik çalışması yapılabildiğini göstermektedir. 6

7 Çiçekçilik, ülkemizde kimi kayıtlara göre bir buçuk milyonu aşkın insanın geçimini sağlamaktadır. Ancak bununla birlikte, ülkemizde kişi başına çiçek tüketimi 50 senti geçmemektedir. Oysa bu rakam Yunanistan'da 15 ABD Doları; Almanya, İsviçre ve Fransa'da ise 35 ABD Dolarının üstüne çıkmaktadır. Türk Çiçekçiliği, 1980'li yıllarda ihracata başlamıştır. Fakat, 1990' lı yıllara kadar iyi bir verim alınamamıştır. 1980' li yıllardan sonra başta Antalya ve İzmir olmak üzere ihracatımız milyardan milyar Türk Lirasına ulaşmıştır. Oysa Hollanda'nın 1995 yılındaki çiçek ihracatı25 milyar ABD Dolarıdır. Çiçekçiliğe elverişli her türlü potansiyel e sahip olan ülkemizde bu sektöre gereken önemin verilmesiyle birlikte, Türk çiçekçiliğinin ihracat hususunda önemli gelişmeler kaydedebileceği bir gerçektir. 2.2 Türkiye'de Çiçeğin Pazarlanması Pazarlama kanalları Türkiye'de kesme çiçeğin yurt içi pazarlamasının tamamına yakın kısmı bu alanda kurulan çiçekçilik Kooperatifleri aracılığı ile yapılmaktadır. Bu kooperatifler, kesme çiçeğin hem üretiminde hem de pazarlanması aşamasında etkin bir rol oynamaktadır. Ülkemizde çiçek, üretim ve hasat aşamasından sonra iki adet üretim ve satış kooperatifine gider. Bunlardan birincisi, Sınırlı Sorumlu Çiçek Üretim ve Satış Kooperatifi, diğeri ise, Flora Çiçekçilik, Üretim ve Pazarlama Kooperatifıdir. Üreticinin bir üçüncü müşterisi de ihracatçıdır. Kooperatifler, yurt içinde geliştirilen açık artırma pazarı vasıtasıyla ve modern bilgisayar sayesinde çiçek dükkanlarına, seyyar satıcılar ve tezgah sahiplerine satılmaktadır. Çiçek de son aşamada yukarıda anılan aracılar vasıtasıyla tüketiciye ulaşır. Üretimi Türkiye'de bulunmayan çiçekler ithalat yoluyla yurt içine getirilerek piyasaya arz olunur. ithalatı kooperatifierin yanı sıra özel sektör fırmaları da yapmaktadır. 7

8 Birçok üreticinin pazarlama işlemini kolaylaştırmak için her iki kooperatife de üye olması sebebiyle, kooperatif kayıtlarına göre üretici sayısının olduğundan daha yüksek gözüktüğü üzerinde durulmaktadır. Üreticilerin ürünlerini üye olduğu kooperatife satma zorunluğu bulunmaktadır. Doğrudan tüketiciye yapılan satışlar toplam satışların% 3-5'ini geçmez. Yurtiçi pazarlamanın% 90'ı kooperatif Şubelerinde "Açık Artırma" (mezat) yoluyla yapılmaktadır Toptan Satış Çiçek Kooperatifleri Çiçekçilik Kooperatiflerinin Kuruluşu Ülkemizde çiçeklerin pazarlanması ilk olarak 1946 yılında gerçekleştirilmiştir. Ancak bu tarihten önce, 1945 yılında bu konuda ilk girişim yapan 7 çiçek üreticisi birleşerek İstanbul'da Malıdut Mesuliyetli Çiçekçilik İstihsal ve Satış Kooperatifi oluşturulmuştur. Bundan evvel ürünlerin pazarlamasının üretici tarafından şahsen, komisyoncu veya kabzımallar tarafından yapıldığı bilinmektedir yılında faaliyete geçen Çiçekçilik İstihsal ve Satış Kooperatifi sekiz yıl süreyle kooperatife ortak olan ve olmayan üreticilerin ürünlerini pazarlamayı sürdürmüştür. Ancak 1953 yılında, bazı ortakların anlaşamaması sonucu bir kısım üreticiler ayrılarak 1955 yılında ulusal düzeyde ikinci bir kooperatif kurulmuş ve adına " Türkiye Malıdut Mesuliyetli Çiçek Yetiştirme ve Satış Kooperatifi" adı verilmiştir. Günümüzde merkezleri İstanbul'da olan her iki kooperatif Türkiye'de üretilmekte olan çiçekleri pazarlanmasında etkin aktifroller oynamaktadır. Her ikikooperatifinde İstanbul dışında şubeleri mevcuttur. Bunlardan S.S. Flora Çiçekçilik Üretim ve Pazarlama Kooperatifinin ( yukarıda bahsi geçen birinci kooperatifın, 3476 sayılı kanunla 8

9 intibakları sonucu isim değişikliğine uğramıştır) İstanbul'da 3 ( Akatlar, Bakırköy, Kadıköy), Yalova, Ankara, İzmir, Antalya Samsun, Kocaeli, Konya Mersin ve Eskişehir'de birer adet olmak üzere 12 adet şubesi mevcuttur. Diğer Kooperatifin ise, merkezi yine İstanbul'da olup iki adedi İstanbul'da, Ankara, Bursa, İzmir, Gaziantep, Kayseri, Antalya ve Adana'da olmak üzere 9 adet şubesi bulunmaktadır. Bütün Şubelerde satış yapılmakta olup birinci kooperatifin toplam üye sayısı 2919 diğer kooperatifın ise 6287' dir Kooperatifierin Sunduğu Hizmetler Kooperatifierin görevleri arasında ürünün borsalara nakli, satış ve bedelinin ödenmesinin yanı sıra damızlık materyali üretimi, söz konusu materyalin dış pazarlardan tedariki, kredi temini ve ürünlerin tanıtımı gibi faaliyetler sayılabilir. 1- Ürünlerin borsalara taşınması 1965 yılına kadar çiçekler üreticiler tarafından sepetler ve paketler halinde mezat yerlerine götürülmekteydi. Daha sonra ise, üreticilerin belirli yörelerde toplanması ile birlikte toplu taşımacılık fikri oluşmuştur. Bu gelişmeyi takiben kooperatifler nakliye işinin sorumluluğunu tamamen yüklenmişlerdir. Söz konusu kooperatifler yüzlerce kamyon satın alarak üretim bölgelerinden mezat yerlerine düzenli seferler koymuşlardır. 2- Geliştirilmiş tohum temini Çok yakın bir zamana kadar tarımımızda damızlık materyal çiftçinin bir önceki üretiminden sağlanmakta iken bu durum son yıllarda değişmiş, damızlık materyalin iç ve dış piyasalardan temininin kaliteyi, dolayısıyla kazancı arttıracağı bilinci yaygınlaşmaya başlamıştır. Çiçekçilikte damızlık materyal çok önemli olduğundan bu konudaki ilk girişim bir özel sektör firması tarafından yapılmış daha sonraları 1978 yılından itibaren konu kooperatif tarafından ele alınarak S. S. Yetiştirme ve Satış Kooperatifi 9

10 Yalova üretim tesisleri ve diğer açık alanlarda ürettiği damızlıkları üyelerine dağıtılmıştır. Diğer kooperatifise damızlık materyalini dış piyasalardan temin etme yoluna gitmiştir. Özellikle Hollanda' dan getirilen damızlıklar ortaklara dağıtılarak karanfil, glayöl, lale, sümbül gibi türlerde damızlık ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. 3- Üyelerin Desteklenmesi Kurulmuş olan her iki kooperatifın de mali açıdan zorluklar yaşadığı ifade edilmektedir. Zaten sermayeleri kısıtlı olduğundan üyelerine üretime yardımcı olabilecek damızlık materyal ile son yıllarda kullanılan tarım Hacının kısmen krediyle üreticiye verilmesi söz konusu olabilmektedir. Kooperatifierin tüm zorluklara rağmen mezatlardan çiçek alan müşterilere 6 ay ya da bir yıla kadar kredili satış yaptığı belirtilmektedir. 4- Ürünlerin tanıtılması Ürünlerin tanıtım görevini kooperatifler yüklenmiştir. Tanıtım etkinliğinin en önemli ayağını iç ve dış fuarlara iştirak teşkil etmektedir. Dış fuarlarda ürünün sergileurnesi esas alınmakta, ancak bugüne kadar bu alanda çok önemli faaliyetler görülmemektedir. İç fuarlarda ise tüketimin teşviki önemini hissettirmektedir. Ayrıca zaman zaman çiçek bayramları, tüketim günleri düzenlenmekte,çeşitli müsabakalarla üreticiler teşvik edilmektedir. Türk çiçeğinin yurt dışında tanıtımı ve ihracatının geliştirilmesi için fuarlara katılım teşviklerinden de yararlanılmalıdır. 5- Depolama Sepetler le veya kasalar la gelen mezat merkezine gelen çiçekler " satış kura numarası" çekilmek suretiyle numaralamaya tabi tutulduktan sonra verilen nurnaraya göre mezat deposuna taşınmaktadır. Bu numaralama sistemine göre de satışa sunulmaktadır. Bunun amacı gün içindeki fıyat dalgalanmalarının herhangi bir mahsul e ayrıcalık tanınmaksızın yansıtılmasını lo

11 sağlamaktır. Böylece herhangi bir üreticiye bilinçli bir şekilde ayrıcalık yapılmasının önüne geçilmektedir. 6- Satış ve Ödeme Üretimi gerçekleştiren üreticinin mahsulü satış aşamasında değerlenmekte ve emeğinin karşılığı kendisine ödenmektedir. Mezatlarda genellikle kesme çiçek ve yeşillikler satılmakta olup saksılı bitkilerin satışı da önemle bir düzeye ulaşmıştır. Alım yapmak üzere mezat salonunda yerini alan müşteriler (çiçekçiler) kendilerine sağlanan numaralara göre salonda yerini almakta, oturdukları sandalyelerde bulunan ışıklı düğmeler ile artırmaya (mezat) katılmaktadır lar. Açık artırmaya bir numaralı sepetten başlanarak ışıklı panoda tek ışık kalana kadar devam edilir. Bu sistemde müşteriler çiçekleri ancak açık artırma başladığında görme şansına sahiptirler. Miktar ve türleri önceden bilemezler. Üretici satışın yapılmasıyla kesilen üç surettediye emrinin bir kopyasının kendisine ulaşmasından sonra en yakın kooperatif şubesinden veya ödeme yerinden en geç 1 O gün içinde parasını alır. Üreticinin eline geçen, satış miktarından nakliye( mesafeye göre değişmektedir) hamaliye, stopaj (%2) üzerinden savunma sanayi destekleme fonu (%10), Bağ-Kur (%1) borsa payı (%3) ve kooperatif giderleri için% ll kesilmesiyle hesap edilmektedir. Bu da satış miktarının ancak yaklaşık% 75'inin üreticinin eline geçtiğini göstermektedir Perakende Satış Ürünün tüketiciye ulaşmasında son el durumunda olan perakendecileri 3 ana grupta toplamak mümkündür. Bunlar sırasıyla; Dükkan sahipleri, tezgah sahipleri ve seyyar satıcılardır. ll

12 Dükkan sahipleri Ankara ve İstanbul'da organize olarak demek kurmuşlardır. Her iki ilde ayrı ayrı Çiçekçi EsnafDerneği mevcuttur. Çiçek satışının yoğun olduğu iller ise İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, ve Adana olarak sayılabilir. Perakende satışta yer alan tezgah sahipleri ve seyyar satıcıların mevcudu kesin olarak bilinmemekle beraber bu tip satışların tüketim alışkanlığını yaygınlaştırma etkisinden ötürü sektöre bir ölçüde katkı yaptığı kabul edilmektedir. Bununla birlikte, üç önemli tüketim yöresine ilişkin elde edilebilen perakendeci sayıları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 4 : Belli başlı tüketim bölgelerindeki perakendeci sayısı-1998 Tüketim Bölgesi Çiçekçi Dükkan Sayısı Seyyar Çiçekçi Sayısı İstanbul Ankara İzmir Kaynak : Bursa Çiçekçi/er Odası Perakende satışta çiçek fıyatları hiçbir denetime tabi değildir. Serbest piyasa kurallarına göre kalite seviyesine, mevsimlere, ve semtlere göre önemli ölçüde değişim gösterebilmektedir Maliyet ve Fiyatlar Toptan fıyatlar, çiçeğin türü, cinsi, ve kalitesi yanında yıllara, mevsimlere, aylara, günlere ve hatta günün farklı saatlerine göre değişiklik göstermektedir. Satışlar kooperatif mezatları vasıtasıyla gerçekleşmekte ve fıyatlar diğer tarımsal ürünlere 12

13 oranla temel itibariyle arz ve talep durumuna göre oluşmaktadır. Maliyet çiçek türüne göre de değişmektedir. Bu da tüm çiçekler için bir genelierne yapmayı olanaksız kılmaktadır. Bununla birlikte, en önemli maliyet kalemi sera örtüsü materyal, ısıtma ve işçilik kalemleri ön sırada yer alır yılına ait aylık ortalama toptan çiçek fiyatları Tablo- 5' te yer almaktadır. Tablo No. S: 1998 yılı dönem itibariyle çiçekfiyatları (TL/adet) Türler Ocak-mart Nisan -haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Gül Karanfil Glayöl Krizantem Lilium Frezya Gerbera Gypsophilla (Demet) Statis Kaynak: S.S. Flora Çiçekçi/ik Üretim ve Pazarlama Kooperatifi Tablo'da incelemesinden de görüleceği gibi, yılın her döneminde lilium fiyatları sürekli olarak en üst sırada iken karanfil fiyatları en düşük seviyede seyir izlemektedir. Çiçek fiyatları genel olarak Nisan- Haziran ile Temmuz- Eylül dönemlerinde bir önceki döneme göre düşüş göstermektedir. Fiyatlar üzerindeki enflasyon baskısı dikkate alındığında bu düşüş yoğunluğunu daha da hissettirmektedir. 13

14 Tab!o No. 6: Tarihinde Alınan Flora' ait Akatlar Borsa (Mezat) fıvatları asai!ıdaki 2:ibidir: Çiçek adı Demeti Fiyatı Lilyum Oryantal 2 demet TL Karanfil Mini 10 demet TL Gül 4 demet(80) TL Gerbera 1 kutu (50 adet) TL Şe b boy 8 demet TL Krizantem 4 demet(20 adet) TL Cipso 8 demet TL Solidago 10 demet TL Y eşiilik Asp. 20 demet TL Not: Yukarıdaki fıyatlar saat itibariyle alınmış olup her an icin değişime maruz kalabilmektedir 2.3 Türkiye'de Çiçek Tüketimi Günümüzde Türk toplumunun yeterince çiçek tüketmediği anlaşılmaktadır. Kooperatİfkayıtlarına göre Türkiye'de çiçek satışları aşağıda gösterilmiştir. Tablo No. 7 : Yıllar itibariyle Türkiye Toptan Çiçek Satışları (i mı.kt ar:a d e t, d el(er "' : mı_ryon 1 TL) Çeşitler Miktar 1 Deeer Miktar 1 Deiier Miktar 1 Deiier Karanfil Gül Glayöl Krizant em Gerbera Frezya Lilium Gypsophila (demet) Statis Hüsnüyusuf

15 Simbidyum Diğerleri o o o TOPLAM Kaynak : İGEME tarafindan hazırlanmıştır dönemi toptan çiçek yurtiçi satışlarında artış dikkati çekmektedir. 200 milyon adet olan çiçek satışının% 47'sini karanfil, % 24'ünü gül,% 16'sını glayöl,% 7'sini de kasımpatı oluşturmaktadır. İncelenen dönem içinde miktar olarak karanfil satışlarında% 42, glayöl satışlarında % 40, gül satışlarında% 22, lilium satışlarında% 53 artış yaşanırken krizantem satışlarında % 2 düşüş yaşanmıştır. Yurdumuzda geçmiş yıllarda yaşanan yüksek enflasyon, fıyat üzerinde bir değerlendirme yapılmasını imkansız hale getirmektedir. En büyük ve en önemli tüketim merkezi İstanbul' dur. İstanbul'da kurulu çiçekçilik kooperatifmezatları vasıtasıyla toplam yurtiçi toptan gül satışının% 55'i, karanfil satışının% 38'i, glayöl satışının% 43 'ü, kasımpatı satışının da% 49'u bu mezat yerlerinde gerçekleşmektedir, diğer önemli tüketim merkezleri ise Ankara ve İzmir'dir. Ankara gül ve kasımpatı, İzmir ise glayöl tüketiminde İstanbul'u takip etmektedir. Diğer illerin çiçek tüketimine katkısı daha düşük seviyelerde bulunmaktadır Sektörün Sorunları Çiçekçilik sektörünün en büyük sorunu ülkemizde çiçek için yapılan harcamanın lüks ve gereksiz sayılarak çiçek tüketiminden kaçınmaya yönelik yapılan tavsiye, yönlendirme ve davetlerden kaynaklandığı ifade edilmektedir. Cenaze törenlerinde çiçek gönderilmemesi ve çiçek yerine bağış 15

16 yapılması talebi özellikle vurgulanmaktadır. Bu da çiçeğe bakış açısını değiştirmektedir. Diğer yandan çiçeğin bir tarım ürünü olmasına rağmen sanayi ürünü gibi vergi ve fonlara tabi tutulmasının çiçek sektörüne darbe vurduğu ifade edilmektedir. Üreticinin 56 Milyon TL tutarındaki bir faturasından kooperatif payı % 12, stopaj% 2, fon payı% 10, bağ-kur payı %1, borsa payı% 0.3, hamaliye, nakliye, düşüldükten sonra üreticiye kalan miktar 4 7 milyon TL civarına düşmektedir. Halbuki son tüketiciden ayrıca KDV kesilmektedir. Doğal olarak bu maliyetierin tümü fiyatlara yansıdığından pahalı bir ürün olmasına sebebiyet vermektedir. Yüksek fiyat da doğal olarak caydırıcı olmaktadır. 2.4 Türkiye'nin Çiçek Dış Ticareti İhracat Yurdumuzda ihracata yönelik olarak çiçek üretiminin yaklaşık 15 yıllık bir geçmişinin olduğu belirlenmiştir yılında 70 dekarlık bir alanda sprey karanfil ile başlayan üretim, 1998 yılı itibariyle yaklaşık 8000 dekar seviyesine yükselmiştir. İhracata yönelik çiçek üretiminin ağırlığı karanfil türünde toplanmış olup çiçek ihraç paletimizin diğer türlerle zenginleşmesi henüz mümkün mamıştır. Bu nedenden dolayı, dış pazar şansı yüksek yeni çiçek türlerinin ve bunlarla ilgili rasyonel üretim tekniklerinin üreticimize ve ihracatçımıza tanıtılması çiçek ihracatımızın istikrarı ve geleceği açısından çok büyük önem arz etmektedir. Çiçekçilik konusu esasen yalnız çiçek üretimi ve ihracatı ile sınırlı değildir. Doku kültürü ve çeşit ıslahından sera inşası ve çiçek paketierne ile ambalaj malzemeleri imalatına kadar uzmanlık gerektiren bir çok konu çiçek endüstrisinin bir yan sanayi kolu haline gelmiştir. Hollanda, İsrail, A.B.D. gibi çiçekçilikte en ileri teknolojiye sahip ülkeler bu sektördeki gelirlerinin, cirolarının ve istihdamın önemli bir bölümünü çiçek yetiştiriciliğinden değil, çiçek üretimi ile doğrudan ilişkili ve bu sektöre özgü yan sanayi vasıtasıyla sağlamaktadır. 16

17 Türkiye, pazar olarak çiçeğe doymuş bir ülke değildir. Evvelce belirtildiği üzere kişi başına çiçek tüketimi çok düşüktür. Ayrıca, özellikle ihracatın söz konusu olabileceği kış aylarında iç piyasa fıyatları yükselmekte, arz miktarı düşüş göstermektedir. Sözü edilen sebeplerden dolayı çiçek ihracatımız olumsuz yönde etkilenmektedir. Bahsi geçen etkilere nakliyedeki darboğazları da eklemek mümkündür. Her şeye rağmen çiçek ihracatında büyük patlamaların gerçekleşmesi için ortam mevcuttur. Yıllar itibariyle çiçek ihracatımız aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo No. B : Yıllar itibariyle Türkiye Çiçek ihracatı (miktar: adet, değer: ABD$) Yıllar Miktar De2er 1992 ı (0cak) Kaynak: DTM, EBİM yayınları 1985 yılında 106 bin ABD doları olarak gerçekleşen çiçek ihracatı 1990 yılında yaklaşık ll O kat artarak 11.6 milyon ABD doları seviyesine ulaşmıştır. İhracatta dalgalanma yaşanmış ancak 1994 yılından sonra toparianarak 1998 yılına kadar yıllık ortalama% 1 O artış kaydetmiştir yılında da % 1 seviyesinde bir düşüş gözlenmiştir. Yapılan ihracatın çok büyük bir kısmı Avrupa ülkelerine yönelik olarak 17

18 gerçf!kleştirilmiştir. Örneğin: İngiltere' nin çiçek ihracatımızdaki payı % 65 seviyesine ulaşmıştır. Tablo-No:9 Ülkeler İtibariyle Türkiye Çiçek İhracatı (miktar: adet, değer: ABD $) Ülkeler Miktar Değer Miktar Değer İngiltere Hollanda Japonya Almanya Belçika Lüksemburg ABD İsveç RusyaFed İsviçre Diğerleri TOPLAM Pay % Kaynak: DTM, EBİM dökümanları Görüldüğü üzere İngiltere'nin ihracatımız içinde aldığı bu payın en önemli nedenleri, İngiltere'de kişi başına düşen çiçek tüketiminin diğer Avrupa ülkelerine göre hızı gittikçe azalan bir artış eğiliminde olması ve tüketici tercihlerinin, ülkemiz şartlarında (Antalya' da) üretimi ısı kontrolü yapılmaksızın gerçekleştirilebilen sprey karanfil lehinde yoğunlaşmış olmasından kaynaklanmaktadır. Hollanda'ya yapılan ihracat, bu ülkenin sahip olduğu mükemmel dağıtım rekaset etmesi ve ürünlerimizin düşük fıyat bulması nedeniyle istenilen seviyeye ulaşamamaktadır. Taşıma konusunda sağlanan gelişmeler Japonya"ya Türk çiçeklerinin ihracatını artırmış ve bu ülkenin ihracatımızdan % 8 cıvarında pay alarak üçüncü önemli ülke konumuna gelmesine yardımcı olmuştur. ağı ile 18

19 1987 yılında Ortadoğu'ya açılma gerçekleşmiş ve Küveyt giderek artan bir trendle önemli potansiyel pazar olma kimliğini kazandırmıştır. Ancak körfez krizi nedeniyle 1990 yılında bu bölgeye yapılan ihracat durmuştur. İhracatımızda son on yılda dikkati çeken bir gelişme de İngiltere ve Hollanda gibi mevcut pazarlarda yapılan ihracatın geleneksel bir hal almış olmasıdır. Bu ülkelere yapılan çiçek ihracatının payı 1990 yılında% 85'e yükselmiştir. Bu durum, ihraç pazarlarımızda da çeşitliliğin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Tablo No.] 0: Çeşitler itibariyle Türkiye Çiçek İhracatı (ABD$) Çeşitler Pay % Karanfil Gül Krizant em Orkide o Diğerleri Toplam Kaynak: DTM, EBİM dökümanları Rakamlardan da görüldüğü üzere ihracatımız büyük çapta karanfil (% 97.4) ihracatına dayanmaktadır. Karanfil ihracatının 1990'lı yılların başında % 95 olan ağırlığı sonraki yıllarda daha da artış göstermiştir. Diğer çeşitlere yönelme zorunluluğu bugün kendini daha belirgin bir şekilde hissettirmektedir. Bu konuda kayda değer bir başka gösterge de ihracat artış trendinde görülen duraksamadır. Üreticilerin son dönemlerde sera sebzelerine yönelmesi sebebiyle duraklama hissedilir duruma gelmiştir İthalat 19

20 Çiçek İthalatımız önemli sayılabilecek seviyede değildir. Ancak ülke içinde yetiştirilmeyen çiçeklerin temin edilmesi amacıyla% 80'i Hollanda'dan olmak üzere 1996 yılında ABD$, 1997 yılında ABD$, 1998 yılında ABD$ ve 1999 yılında ise ABD doları tutarlarında ithalat gerçekleştirilmiştir. 3.DÜNYADA MEVCUT DURUM 3.1 Üretim Dünya üzerindeki 50'den fazla ülkede çiçek üretiminin yapıldığı kayıtlarda yer almaktadır. Bununla birlikte rakip olmaları nedeniyle, üretim alanlarını Batı Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Afrika ve Asya olmak üzere dört gruba ayırmak mümkündür. 3.2 İhracat Çiçek ticaretinde, Batı Avrupa'nın rolü üretimde olduğu gibi tüketirnde de büyük bir önem taşımaktadır. AB üyesi ülkeler 1998 yılı itibariyle dünya ihracatından % 63 cıvarında pay aldıkları bilinmektedir. Hollanda yalnız başına dünya ihracatının yarısından fazlasını (%56) gerçekleştirmektedir. Hollanda'yı Kolombiya, Ekvator, İsrail ve Kenya takip etmektedir. Türkiye ise, 1997 yılında 21. sırada iken 1998 yılında 17. sıraya yerleşmiştir. 3.3 İthalat Çiçek ithalatının yıllar itibariyle, en yüksek olduğu ülke Almanya' dır. Bazı yıllarda ithalat miktarı bir milyar ABD dolarının üstüne çıkmaktadır. Bununla beraber 1989 yılında toplam çiçek ithalatının% 33'ü Almanya tarafından yapılırken bu oran zamanla% 24'e gerilemiştir. Tüketimin eğilimine bağlı olarak ithalatta en önemli çiçek gül iken bunu karanfil ardından takip etmektedir. 20

21 Değerlendirme ve Sonuc 1- İhracat hususunda en önemli sorun ihracatın tek ürün ve tek pazara bağımlılık olup bunun aşılması gerekmektedir. 2- Üretim materyalinde dışa bağımlılığın azaltılması amacıyla alt yapı yatırımlarının yapılması şarttır. 3- Üretim sürecinde her türlü teknolojinin kullanılmasının sağlanması ve özendirilmesi bir zorunluluktur. 4- Nakliye hususunda maliyet azaltıcı tedbirler alınmalıdır. 5- Sektördeki yetişmiş nitelikli eleman eksikliğinin giderilmesi için gereken önlemler alınmalıdır. 6- AB 'ye girme sürecinde ve sonrasında ortaya çıkabilecek gelişmeler çok iyi bir şekilde değerlendirilmeli ve bu vesile ile pazar payını artırma şansı yükseltilmelidir. 7- Araştırma ve geliştirmeye yönelik her türlü çabaya destek verilmeli ve özel sektörün bu tür çalışmalar yapması özendirilmelidir. 8- İşletmeler arasında bütünlüğün sağlanması yolları aranmalı ve kriz durumlarında ayakta durmalarını sağlayabilecek bir yapı oluşturulmalıdır. 9- Çiçek maliyetini artıran unsurlar gözden geçirilmelidir. Sonuç itibariyle, birçok aileye istihdam imkanı sağlayan çiçekçilik sektörü üretim, iç ve dış pazarlama aşamasında belirlenecek bir devlet politikası çerçevesinde gerek teknik açıdan gerekse finansman açısından arzulanan desteği gördüğü takdirde ülkemiz için artan miktarlarda döviz kaynağı olmayı sürdürecektir. 21

22 22