SIVI MEMBDAN PROSESİNİN ATIK SU ARITIMINDA KULLANILMASI

Transkript

1 Çevre Dergisi SIVI MEMBDAN PROSESİNİN ATIK SU ARITIMINDA KULLANILMASI Doç.Dr. Osman Tutkun Dr. Recep Ali Kumbasar Prof.Dr. Erdoğan Alper TÜBlTAK-Marmara Araştırma Merkezi Kimya Mühendisliği Araştırma Bölümü, Gebze-KOCAELl ÖZET Son yıllarda moleküler karışımların ayrılması için yan geçirgen membraların kullanılmasında önemli gelişmeler olmuştur. Mikrofiltrasyon, ultrafiltrasyon, ters osmoz, dializ ve eloktrodializ en önemli membran ayırma prosesleri olarak kabul edilmiştir. Bununla beraber bu polimerik membranların genellikle düşük akı ve seçiciliğe sahip olmaları dezavantaj teşkil etmiştir. Bu ise polimerik membranların endüstriyel uygulamalarını sınırlandırmıştır. Yapılan çalışmalar, daha etkin ve daha seçkin membran ayırma proseslerini geliştirmeye yönelik olmuştur. Sıvı membranlar polimerik membranların bazı kalıcı engellerini ortadan kaldırmak için ümit vadeden bir teknoloji olarak görülmektedir. Sıvıların polimerlerden daha yüksek diffüzyon katsayılarına sahip olmalarından dolayı sıvı membranların akılan oldukça yüksektir ve bunun sonucu olarak da çok daha az sayıda kademeyi gerektirir. Polimer membranlara göre daha temiz bir ayırmayı gerçekleştirirler. Sıvı membranlar özel ayırma isteklerine uygun olarak yapılabilirler. Sıvı membran teknolojisi hidrokarbonların ayınlması, atık su arıtımı, hidrometalurji dahil, çeşitli endüstriyel uygulamalarda çok iddialı görünmektedirler. Buna ilaveten sıvı membranlar biyotop ve biyokimyasal uygulamalarda ise potansiyel kullanım alanına sahiptirler. Sıvı membranlar atık sulardan toksik maddelerin giderilmesini çok düşük konsantrasyonlara kadar gerçekleştirebildiklerinden bu uygulama alanı için idealdirler. Fenol ve asitler gibi moleküler ve iyonik komponentler, uygun olarak teşkil edilen sıvı membranlarla başarılı bir şekilde ekstrakte edilebilir. Genel olarak sıvı membranlar, önce birbiriyle karışmayan bir emülziyon hazırlamak ve daha sonra da bu emülziyonu üçüncü bir faz içerisinde karıştırarak dağıtmak suretiyle teşkil edilirler. Bu makalede atık suda bulunan ağır metaller, fenol, asit gibi toksik maddelerin sıvı membran prosesiyle giderilmesi incelenecektir. V. L GÎRİŞ Klasik ayırma işlemlerine ilaveten, mikrofîltrasyon, ultrafiltrasyon, ters osmoz, dializ ve eloktrodializ en önemli membran ayırma işlemleri olarak kabul edilmiştir. Bu polimerik membranlann genellikle düşük akı ve seçiciliğe sahip olmaları dezavantaj teşkil ederek endüstriyel uygulamalarını sınırlı kılmıştır. Yapılan çalışmalar daha etkin ve daha seçkin membran ayırma proseslerini geliştirmeye yönelik olmuş, polimerik membranlann bazı kalıcı engellerini ortadan kaldırmak için ümit vaadeden bir teknoloji olarak ortaya çıkmıştır. Sıvı membranlann akılan polimer membranlara göre oldukça yüksektir ve çok

2 EKOLOJİ daha temiz bir ayırmayı gerçekleştirebilmesi yanında ve özel ayırma isteklerine uygun olarak da hazırlanabilirler. Sıvı membran teknolojisi hidrokarbon karışımlarının ayınlması, atık su arıtımı, hidrometalurji dahil çok çeşitli uygulamalarda potansiyel kullanım alanına sahiptir. Sıvı membranların iki tipi vardır : Emülziyon tipi sıvı membranlar ve polimer destekli sıvı membranlar. Şekil l bu iki tip sıvı membranı göstermektedir. Emülziyon tipi sıvı membranlar ilk defa 1968 yılında Li (1) tarafından formüle edilmiş olup, emülziyonun sürekli bir faz içerisinde dağıtilmasıyla elde edilir. Düşük viskoziteli bir çözücü emülziyonu stabilize etmek için yüzey aktif madde ve bazen de bir taşıyıcıdan (ekstraktant) ibaret olan faz iki sulu fazı ayırır ve sıvı membran olarak rol oynar. Emülziyona uğramış sulu faz genellikle alıcı faz ve besleme ise sürekli fazı teşkil eder. Destekli sıvı membranlar (2-5) gözenekli substrat ekstraktantın çözelti ile doldurulmasından elde edilebilir. Substrat birden fazla kompartman hücresindeki bölmeyi teşkil eden düz bir levha şeklinde veya gözenekli cidarlardan ibaret içi boş fiberlerden ibaret olup yüksek bir (alan / hacim) oranı sağlar. Destekli sıvı membranlar ile emülziyonun hazırlanma ve parçalanmasına gerek yoktur, bu suretle emülziyon tipi sıvı membranlara göre üstünlüklere sahip olmakla beraber, kısa ömürlü olması henüz giderilemeyen önemli bir eksikliktir. Cahn ve Li (6) fenol giderilmesi için sodyum hidroksidin bir sıvı membran içerisinde tutuklandığı bir membran formülasyonunu kullandılar. Meydana gelen membran fazı, fenol içeren sürekli faz ile karıştırıldığında, fenol sıvı membran içerisinden NaOH içeren dahili faza difüze oldu. Burada membranda çözünmeyen sodyum fenolat oluşarak dahili fazda tutuklanır. Bu tutuklama reaksiyonu dahili fazdaki fenol konsantrasyonunu sıfırda tutarak, sıvı membran boyunca yüksek konsantrasyon gradiyenti ile denge teşekkülü önlenir. besleme fazı Sıvı membran r dahili faz yönünü sıvı membranlarla birkaçyüz ppm'den l ppm'nin altına düşürmenin mümkün olduğunu göstermiştir. Cr 6+, Hg2+ ve Cu 2 +'m ekstraksiyonu için test sonuçları şekil 2'de gösterilmektedir. Kitagawa ve diğerleri (7) endüstriyel atık sulardan sıvı membran tekniği ile, NH 4 +, Cr6+, Cu2+, Hg2+ ve Cd2+ giderilmesini incelemişlerdir. NH 4+ giderilmesi için membran formülasyonu fenol giderilmesindekine benzer olup, tek farkı asidin sitripping reaktifi olarak kullanılmasıdır. Metallerin ayrılması için çeşitli iyon değiştirici reaktifler kullanılmıştır. Sonuçlar ağır metal iyonlarının konsantraskau destek" destekli sıvı emülziyon sıvı membran membran Şekil l. Sıvı membran tipleri.

3 Çevre Dergisi o, l o "3 ı l ] O işlem süresi, dakika Şekil 2. Atık sulardan sıvı membranlarla Cr 6+ ; Hg2+, Cd 2+ ve Cu 2+ 'm giderilmesi. Viskoz atık sulardan kanştırmalı ve zıt akımla çalışan bir kolonda çinkonun ayınlması 228 kat bir zenginleştirme ile elde edilmiştir (8). Besleme akımındaki 200 ppm çinko, içteki su fazında (dahili faz) ppm çinko derişimine tek bir kademede zenginleştirilmiştir. Viskoz endüstrisinde atık suya geçen çinkonun ayırılması için yürütülen pilot tesis çalışmalarından çok olumlu sonuçlar alındığı belirtilmektedir (15). Metal iyonlarının sıvı membranlann kullanılmasıyla hidrometalürjik olarak geriye kazanılması düşüncesi son zamanlarda büyük ilgi çekmeye devam etmektedir. Özellikle Cu 2+ 'nin geriye kazanılması ile ilgili bir çok yayınlanmış çalışmalar mevcuttur (9-12). 10 Martin ve Davies (13) sıvı membran prosesiyle seyreltik sulu çözeltilerden bakır iyonlarının geriye kazanılması ile ilgili fizibilite etüdünü yaptılar. Membran bileşimi, ph, besleme ile dahili fazın- içeriği ve karıştırma hızı gibi kütle transferine etki eden faktörleri incelediler. Organik asitler kadar in asitler de sıvı membranlarla atık sudan giderilebilir (16). Atık sulardan civanın giderilmesi için yağ asitleri kullanılmıştır (17). Üç ve altı değerlikli krom ile çinkonun soğutma kulesi deşarj sularından ekstraksiyonu detaylı olarak incelenmiştir. Aliquat336 en uygun ekstraktant, en iyi stripping reaktifi olarak da NaOH ile NaClkanşımı bulundu.bu üç iyonun da belirli.şartlarda başarılı bir şekilde giderildiği Tablo-l'de görülmektedir. Ancak beslemede, oldukça yüksek klorür bulunduğu takdirde proses etkisiz kalmaktadır. Bu durum soğutma kulesi deşarjında genellikle mevcut olup, nedeni de taşıyıcı için Cl" ve Cr2Û7 2 " iyonları arasındaki rekabettir. Sıvı membranlar alkali ve toprak alkali metal katyonlarının atık sulardan giderilmesi için de yararlıdır. Bu gaye için en faydalı taşıyıcılar çeşitli katyonlar için çok selektif olan "taç eterler" dir (18-19). Makrosiklik taşıyıcılar birçok alkali, toprak alkali ve transisyon metal katyonlarının transferini kolaylaştırmak için sıvı membranlarda kullanılmaktadır (20-26). Membran fazında dicyclohexane crown - 6 ether'in diğer katyonlara göre, Pb 2+ için oldukça yüksek transfer seçiciliğine sahip olduğu gözlenmiştir. Sıvı membranların atık membranlardaki diğer uygulamaları amonyak (27), in (28-29) ve fosfat (30) giderilmesidir.

4 EKOLOJİ Tablo 1. Soğutma kulesi deşarjından krom ve çinkonun sıvı membranlarla ekstraksiyonu. Besleme Akımmdak: Besleme Akımı Ürün Metaller Hedef* Elde Edilen Toplam Krom Cr 6+ Zn PH * EPA Standards ppm 14ppm 4.63 ppm EMÜLZİYON TEORİSİ VE EKSTRAKSİYON MEKANİZMASI 2.1 Emülziyon Teşkili Sıvı membranlar esas itibariyle çift emülziyonlar olup, su//su (W-O-W) sistemleri veya /su/ (O-W- O) sistemleridir. W-O-W sistemi için iki sulu fazı ayıran faz bir sıvı membran olarak davranır. O-W-O sistemleri için ise iki fazı ayıran su fazı sıvı membrandır. Membran teknolojisinde birbiriyle karışmayan sıvılar genellikle su ve tir (oil). Emülziyon stabilitesi çoğunlukla yüzey aktif madde (emulsifier, surfactant) tarafından etkilenir.kanşmayan iki sıvının arayüzey geriliminin azalması esas olarak emülziyon teşekkülünü kolaylaştırır. Yüzey aktif bir maddenin ilavesi, istenen bu azalmaya sebep olur. Madde hem su, hem de madde ile etkileşime girmeli, öyleki 0.25 ppm 0.05 ppm 1 ppm ppm ppm ppm 11.3 yüzey aktif madde molekülünün bir kısmı polar olmayan bir yapıya (lipofilik=hidrofobik kısım), molekülün diğer bir kısmı da polar bir yapıya (hidrofilik kısım) sahip olmalıdır. Bu suretle yüzey aktif maddenin hidrofilik kısmı suda,lipofilik kısmı ise madde içerisinde bulunur. İyi yüzey aktif maddeler arayüzey gerilimini 5-10 kat kadar azaltabilir. Genelde yüzey aktif madde bu sıvılardan birinde daha fazla çözünür ve sonuçta bu maddelerin yüzey gerilimi büyük oranda azalır, damla teşekkülü ise yüzey gerilimi daha büyük o- labilecek olan diğer fazda olur. Bu sistemlerin kanştınlmasıyla daha yüksek yüzey gerilimine sahip olan faz, damlalar şeklinde belirirken, yüzey aktif maddelerin daha iyi çözündüğü faz ise sürekli faz teşkil eder. (Bancroft Kuralı). Eğer su, damlacık fazı teşkil ederse W/O tipi emülziyon (W/O = water/oil) ; su, sürekli fazı teşkil ettiğinde ise O/W (oil/water) tipi emülziyondan bahsedilir (Şekil 3). (a) Organik öaiaiiiaboaooo Su r 9 - (b) (c) org ' lipofilik O hidrofilik W/O Emülz. O/W Emülz. 32]~ Şekil 3. (a) Bir sıvı - sıvı arayüzeyinde yüzey aktif maddelerin konumu. (b) ve (c) W/O ve O/W tipi emülziyonlann teşekkülünde arayüzeyin eğriselliği

5 Çevre Dergisi 2.2 Ekstraksiyon Prensipleri Genel olarak emülziyon tipi sıvı membranlar, önce karışmayan iki sıvının emülziyonun teşkili ve daha sonra da bu emülziyonun üçüncü bir faz (sürekli faz) içerisinde dağıtılması ile yapılır. Tutuklanmış faz (dahili faz) genellikle sürekli faz ile karışır. Stabil kalabilmesi için membran fazın her iki faz ile de karışmaması gerekir. Bu sebeple, eğer sürekli faz ise emülziyon O/W tipi, sürekli faz su ise, emülziyon W/O tipidir. Ayırma prosesi sırasında emülziyonun bütünlüğünü korumak için, membran faz genellikle belirli yüzey aktif maddeleri, stabilizasyon için katkı maddeleri ve bu maddeleri çözmek için ise bir çözücü ihtiva eder. Emülziyon sürekli bir faz içerisinde karıştırma suretiyle dağıtıldığında, çok sayıda küçük emülziyon globülleri teşekkül eder. Bunların boyutu, emülziyondaki yüzey aktif maddelerin cinsine ve konsantrasyonuna, emülziyon viskozitesine ve karıştırma şekli ile şiddetine bağlıdır. Genel olarak globül boyutu 0.1 ile 2 mm aralığında kontrol edilir. Bu suretle sürekli fazdan tutuklanmış faza veya ters yöne hızlı bir kütle transferi için oldukça büyük bir membran alanı vermek üzere, çok sayıda emülziyon globülleri kolaylıkla teşkil edilebilir. Her bir globül l ile 100 [im arasında değişen çok sayıda damlacıkları içerisinde bulundurur. Şekil 4 bir emülziyon globülünün gerçek ve basitleştirilmiş bir model ile konsantrasyon profilini göstermektedir. Emülziyon globülü Faz H Faz I \ / (a) l m X, w \ (c) Şekil 4. Emülziyon globülleri ve konsantrasyon profili. Karışımların aymlması, bir komponentin sıvı membran içerisinden daha düşük konsantrasyondaki bir sıvı içerisine selektif difüzyon ile kolaylıkla başarılabilir. Bileşenler daha sonradan yokedilmek veya geri kazanılmak üzere dahili faz içerisinde tutuklanabilir veya konsantre hale getirilebilir. Ayırma işlemi gerçekleştirildiği zaman, üçlü faz önce sürekli fazı dinlendirmek suretiyle difüzyonla aymlabilir ve daha sonra bu emülziyon parçalanır. Ekstrakte edilen komponent emülziyonun yüklenmiş dahili fazdan geri kazanılırken, membran fazı yeniden emülziyon teşkili için kullanılabilir. 2.3 Etkin Transfer Mekanizması Komponentlerin sürekli fazdan, içerisine difüze oldukları tutuklanmış fazın kapasitesi ile membran faz içerisindeki kütle akısını maksimum hale getirmek için iki tip transfer mekanizması mevcuttur.

6 EKOLOJİ l. Tip : Difüze olan bileşenin dahili fazdaki konsantrasyonunu minimuma indirmek için kullanılır. Bu halde sürekli faz içerisindeki komponent membran faz içerisinde çözünür ve çözünmüş halde membran boyunca difüze olarak dahili faza girer. Dahili faz içerisindeki reaktif ile reaksiyon sonucunda membran içerisinden geriye difüze olmayan (membranda çözünmeyen) bir ürün oluşur ve bu suretle membran boyunca olan konsantrasyon gradiyenti muhafaza edilir. Bu tip transfer mekanizması Şekil 5'de gösterildiği gibi, atık sulardan fenolün ayırılmasında kullanılır. NaOH emülziyon damlacıkları içerisinde reaktif o- larak tutuklanır ve fenol ile reaksiyona girerek sodyum fenolat verir. Fenol, tipi bir sıvı membran içerisinde çözünerek membran içerisinden difüze olur. Halbuki sodyum fenolat bu membranda çözünmez ve bu sebeple de antılmakta olan sulu faza geri difüze olamaz (28, 31-33). Yüzey aktif madde l Hidrofobik <!> Hidrofîlik Sıvı membran (Çözücü, Yüzey aktif madde, Katkı mad.) Damlacıklar îçinde Fenol Reaksiyonu: Fenol + NaOH 1 Sodyum Fenolat Bu mekanizma zayıf asit ve bazlara da benzer şekilde uygulanabilir ve Tablo 2 de bu tipe ait bazı örnekler görülmektedir. Sürekli Faz Şekil 5. Fenol giderilmesi için bir sıvı membran sisteminin şematik diyagramı (28). Tablo 2. Birinci tip transfer mekanizması için bazı örnekler Difüze Olan Kompenant A NH3 NH3 Fenol Fenol Benzoik asit (NH4)2S Üre Membran Faz (Faz II) kerosen Reaktif D (FazI) H2SO4 Tartarik asit NaOH Fenolaz NaOH Na süksinat Üreaz

7 Çevre Dergisi 2.Tip : Membran içerisinde taşıyıcı bileşikleri bulundurmak suretiyle, difüze o- lan komponentlerin membran boyunca taşınması sağlanır (33,34). Bu teknik, membranda çözünmeyen maddeler için olup, atık sulardan veya maden işletmelerindeki liçing çözeltilerinden metallerin ayrılmasında kullanılır ve şematik olarak Şekil 6 da gösterilmektedir. Metal iyonlarının uygun proses şartlarında ekstraksiyonu membran-sürekli faz arayüzeyinde, stripping (sıyırma) işlemi ise membran-dahili faz arayüzeyinde vukubulur. Asidik liçing çözeltilerinden bakırın geriye kazanılması aşağıdaki reaksiyonlara göre olur (33,34). Şekil 7 de şematik olarak görülmektedir. III D B / \. BD Şekil 6. Tip 2 için transfer mekanizması. Ekstraksiyon : 2RH + Cu 2 + > R 2 Cu + 2 org. besi. org. besi. (D Stripping org. + 2 aq (dahili) 2RH +Cu 2+ org. aq (dahili) (2) RH membranda çözünen sıvı iyon değiştirici reaktifi (taşıyıcı) göstermektedir. 2 \ 2 Bu transfer mekanizmasına ait bazı önemli araştırmalar Tablo 3 de verilmektedir. Cu 2+ \ Cu 2+ III I Şekil 7. Bakır için transfer mekanizması.

8 EKOLOJİ Tablo-3. Karşıt transfer mekanizmasına ait bazı çalışmalar. Madde A B Taşıyıcı C D Membran Cu 2+ Aminoasitler OH- LDC64N TCAC NaCHOO Tampon Gözenekli Polimer Organik Cu 2+, Pb2+, Zn 2 +, Cd 2 + Na+, Lİ+,K+, Cs+ Cu 2+, Ni 2 + Cu 2 + Cu 2 + Cu 2+ Zn 2 + Yağ asit. Mon.-Kolik as. LIX64N Shell SME529 LIX64N Stearik asit B2EHDTPA Tampon _ Tampon Tampon Kerosen Oktanol Mineral yağı Organik Organik Parafın Shell Sol-T Mon.- Kolik asit: Monesin-Kolik asit B2EHDTPA : Bis (2-ethylhexyl) dithiophosphoric acid Sıvı membran prosesinin bu tip bir ekstraksiyon için önemli avantajlarından birisi de solvent ekstraksiyonda olduğu gibi, ekstraksiyonun iki ayrı kademeden ziyade, tek bir kademede gerçekleşmesidir. Buna i- laveten membran prosesi denklem (1) ve (2) de görüldüğü gibi, kompleks iyonlan teşekkül eder etmez giderilmesi nedeniyle ekstraksiyon dengesi sağa kayar. Bu durum solvent ekstraksiyonu için söz konusu olan denge sınırlamasını ortadan kaldırır. Bunun sonucu olarak da basit bir kademeli temas ile metal iyonlarının tümünün giderilmesi mümkündür. 3. METOT Düşük konsantrasyonlardaki hidrokarbon kirliliği (fenoller, asitler, bazlar, ilaç maddeleri vs. gibi) veya metal iyonlarının atık sulardan sıvı mebranlarla giderilmesi ve geriye kazanılması gittikçe önem kazanmaktadır. Bu prosesin atık su arıtımında uygulanabilmesi için aşağıdaki kademelerden geçilmesi gereklidir. (i) Emülziyonun Hazırlanması. (i i) Sürekli Faz ile Temas Ettirme. (iii) Emülziyon Fazının Ayınlması ve Parçalanması. İki sıvı membran tipinden W-O-W (su / / su ) sistemini elde etmek için şu şekilde hareket edilir. Önce Faz I için gerekli sulu çözelti hazırlanır (fenol giderilmesi için % NaOH çözeltisi gibi). Membran fazı çözücü, yüzey aktif madde, diğer katkı maddeleri ve ikinci tip transfer mekanizması durumunda ise taşıyıcı komponentden (ekstraktant gibi) ibaret bir karışım hazırlanır (Faz.II). Sulu fazın (Faz I) yüzey aktif maddesi içeren fazdaki (Faz II) emülziyonu bir homojenizatörde veya yüksek devirde çalışan bir karıştırıcı ile hazırlanır. Daha sonra bu emülziyon (I / II ) sürekli faz ( Faz III) içerisine ilave edilerek belirli bir süre karıştırılmak suretiyle dağıtılır (Şekil 8). Bu işlem sırasında kütle transferi meydana ge- (36j

9 Çevre Dergisi lir. Bu süre esnasında belirli zamanlarda numune almak için karıştırıcı çok kısa bir süre için durdurulur. Karıştırma durdurulduğu zaman (u p = 0) emülziyon globülleri birleşerek sürekli fazdan ayrılır. Emülziyon fazının parçalanması için birçok metotlar (iii) Tutuklanmış faz (I) / Sürekli faz (IH) : (iv) Sürekli faz (IH) / Membran faz (II): 1-40 (v) Organik membran viskozitesi mpa.s Faz I (sulu çözelti) Adım 1: Emülziyonlann hazırlanması O o O O O O Faz II (org. çözücü + yüz.akt.mad.+ taşıyıcı vs.) O O 0 00 u r Adım 2: Çoklu emülziyonda kütle transferi Faz III Şekil 8. Çoklu bir emülziyonun hazırlanması denenmiştir (15-17); termik, elektrostatik, kimyasal ve ultrasonik metotlar ile santrifüjleme bunlar arasındadır (18,19). Organik bir membran tipi, W-O-W sistemi, için aşağıdaki formülasyon önerilmiştir (20). (i) Yüzey aktif madde konsantras yönü : % (ağr.) (i i) Tutuklanmış faz (I) / Membran faz (II) : SONUÇ Sıvı membranlann ilk defa 1968 de Li (1) tarafından formüle edilmesinden bu yana in ve bileşikler ile metal iyonlarının ayınlması için çeşitli membran formülasyonlan içeren çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların çoğunda kütle transfer hızı; yüzey aktif madde konsantrasyonu, taşıyıcı madde konsantrasyonu, besleme akımının ph'ı ve karıştırma hızı gibi proses parametrelerinin bir fonksiyonu olarak ölçülmüştür.bu

10 EKOLOJİ çalışmalardan elde edilen veriler çoğunlukla birinci mertebe hız kinetiğine uygun düşmektedir. Ayırma alanında ana uygulamalar metal ekstaksiyonu atık su arıtımı, biyolojik ayırma ve hidrokarbonların aymlması ko nusunda olmuştur. Bu uygulamaların bir kısmı pilot tesis aşamasına kadar geliştirilmiştir. Avusturya ve Çin'de çinko ve fenolün geriye kazanıldığı bazı fabrikaların yakın zamanlarda faaliyete geçtikleri bilinmektedir. Endüstriyel ayırmalara emülziyon sıvı membranlarmm uygulanmasındaki en ciddi engellerden birisi, emülziyon globüllerinin stabilitesidir. Globüller parçalanacak olursa içteki damlacık fazı sürekli faz içerisine akarak işlemini sekteye uğratır. Sürekli faz ile membran faz arasındaki sürtünme, sıvı membranın incelmesine ve bazı hallerde ise delinmesine sebep olur. Damlacık parçalanma mekanizması ile reoloji ve arayüzey gerilimi gibi parametrelerin etkisi pek anlaşılmamıştır. Karşılaşılan diğer bir stabilite problemi de ozmotik şişmedir. Bu olay sürekli fazdaki suyun membran içerisinden difüze olması ile meydana gelir ve transfer eden su damlacık fazını şişirir. KAYNAKLAR 1. Li, N.N, U.S. Patent 3, 410,794 (November 12, 1968). 2. Danesi, P.R., Sep. Sci. Technol., 19, 857 (1985). 3. Teramato, M., Tanimoto, H., Sep. Sci. Techn., 18,871 (1983). 4. Drioli, E., Loiacono, Molinari, R., Pantano, Chimica., Apr. 1989, p Molinari, R., Drioli, E., Pantano, Sep. Sci. Techn., 24, 1015 (1989). 6.Cahn, R.P., Li, N.N., in Membrane Separation Processes, Elsevier, Amsterdam, Kitagawa, T., Nishikawa, Y., Frankelfeld, J:W., Li, N.N., Environ. Sci. Technol., l, 602 (1977). 8. Protsch, M., Marr, R., Proc. Int.Solv.Ext. Conf., IESEC'83, Denver, August 26-September 2, p.66, Kondo, K., Kita, K., Irie, J, Nakashio, F., J. Chem. Eng. Jpn, 12,203 (1979). 10. Lee, K.H., Evans, D.F., Cussler, E.L., AIChE J., 24,860 (1978). 11. Frankenfeld, J.W., Cahn, R.P., Li, N.N., Sep. Sci. Tech., 16,385 (1981). 12. Bart, H.J., Draxler, J., Draxler, J., Marr, R., Hydrometallurgy, 19,351 (1988). 13. Martin, T.P., Davies, G.A., Hydrometallurgy,2,315 (1977). 14. Cahn, R.P., Frankenfeld, J.W., Li.N.N., 73 rd Ann. AIChE Meeting, Chicago, Illinois, Nov Draxler, J., Marr, R., Chem. Engng. Process., 20,319 (1986). 16. Boyadzhiev, L, Kyuchoukov, G., J.Memb.Sci., 6,107 (1980). 17. Boyadzhiev, L, Kyuchoukov, G., J.Memb.Sci.,14,13 (1983). 18. Cussler, E.L., Evans, D.F., J.Menıb. Sci., 6,113 (1980). 19. Reusch, C.F., Cussler, E.L., AIChE J., 19,736 (1973). 20.Biehl, M.P., Izatt, R.M., Lamb, J.D., Christensen, J.J., Sep.Sci. Tech., 17, 289 (1982). 21. Chritensen, J.J., et al., Sep.Sci. Tech., 18, 363 (1983). 22. Lamb, J.D., Izatt, R.M., Garrick, D.G., LMemb. Sci., 9,83 (1981). 23. Izatt, R.M., Deaden, D.V., Brown, P.R., J.Am. Chem.Soc., 105, 1785 (1983). 24. Charewicz, W.A., et al., Analy. Chem., 59,495 (1987). 25. Strzelbicki, J., et al., J.Incl. Phenom., 6,57 (1988). 26. Bartsch, R.A., et al., J. Memb. Sci., 17,97 (1984). 27. Cahn, R.P., Li, N.N., Minday, R.M., Environ. Sci. Tech. 12,105 ( 1978). 28. Hahvachs, W., et al., J.Memb. Sci., 6,33 (1980). 29. Howarth, H.C, et al., Sep. Sci. Tech., 18,493 (1983). 30. Frankenfeld, J.W., Lİ.N.N., in "Recent Developments in Separation Science", Vol. 3B.CRC Press, Boca Raton, FL (1977). 31. Matulevicius, E.S., Li, N.N., Sep.Purif. Methods,p.73 (1975). 32. Terry, R.E., et al., J.Memb. Sci., 10,305 (1982). 33. Frankenfeld, J.W., Chan, R.P., Lİ.N.N., Sep. Sci. Tech., 16,385 (1981). 34. Cahn, R.P., et al., in "Recent Advances in Separation Science", Vol.ö.CRC Press, Boca Raton, FL (1981), p.51.