SİNİR DOKUSU. Prof.Dr.Ayhan Bilir

Transkript

1 SİNİR DOKUSU Prof.Dr.Ayhan Bilir

2 Anatomik olarak A- Sentral (CNS) 1.Beyin, beyincik 2.Medulla spinalis 3.Gözün sinirsel kısmı B- Periferik sinir sistemi 1.Ganglion 2.Sinir lifleri 3.Sinir sonlanma bölgeleri Bu iki sistem morfolojik ve fizyolojik olarak birbirinden farklıdır.

3 CNS hücreleri 1.Nörönlar 2.Nöröglia hücreleri Periferik sinir sistemi hücreleri 1.Satellit hücreleri 2.Schwan hücreleri

4

5 Embriyonal ektoderm ve türevleri 1. Yüzey ektodermi, derinin epidermisi, saçlar,rrnaklar, yağ bezleri, lens, ve göz korneası, diş minesi, anterior hipofiz 2. Nöral tüp, beyin ve omurulik 3. Nöral krest,schwan hücreleri, adrenel medulla hücreleri melanositler, odontoblastlar, nöröglial hücreler

6 İnsan beyni kadar nönron içermektedir. Noronların % kadarı beyin korteksinde yer alır. Nörönların çoğu doğumda veya hemen sonra oluşmuştur. Postnatal dönemde beyin gelişmeye devam eder. Nörönlar sayıca ve nörönlararası bağlanrlarda arrş olur.

7 NÖRÖNLAR İleri derecede özelleşmiş hücrelerdir. Bilgi alabilen değerlendirebilen ileten hücrelerdir. Nörön bölümleri 1. Hücre gövdesi (soma) 2. Dendiritler 3. Akson Soma çekirdek içerir. Çekirdeği saran sitoplazma kısmına perikaryon denir. Dendiritler birden çok sayıda hücre gövdesinden çıkarlar Akson hücre gövdesinin akson konisi adını alan bölgesinen çıkar bir ade^r.

8 Nörön bölümleri

9 Piramidal nöronlar

10 NÖRÖN TİPLERİ Hücre gövdesinden çıkan uzanrların sayısına göre 1.Mül_polar nörönlar Serebral korteks piramidal nörönları Serebellar korteks purkinje hücreleri 2. Bipolar nörönlar. Bir akson birde dendiri_ vardır. Gözün görme ve denge,tat alma,koku alma Kulağın işitme işinde görevli nörönlardır. 3. Pseudounipolar nörönlar Bu nörönların büyük çoğunluğu MSS ye yakın yerleşimli duysal nörönlardır. Duysal nörönların hücre gövdeleri arka kök gangliyonlarında ve kraniyal sinir gangliyonlarında yer alırlar.

11 Pesudounipolar nörön gelişimi Her pesudounipolar nörön bipolar nöröndan gelişir. Bipolar nörönun akson ve dendiri_ hücre çevresinde kayarak birleşir tek uzun bir uzanr oluşturur. Tek uzanr hücre gövdesinden hemen sonra dallanarak iki aksonal kol verir. Her iki aksonal dalda ile_cicidir. Uyarılar feriferik dallanmalarda üre_lirler

12

13 Mül_polar nörönlar Aksonlarının uzunluğuna göre kendi içerisinde ikiye ayrılırlar 1. Golgi Tip 1 Nörönlar; hücrenin uzunluğu 1 m olabilir 2. Golgi Tip 2 nörönlar ; aksonları çok kısadır

14 Beyincik 1. Mul_polar Purkinje nöronları 2.İç taraf ak madde 3.Granüler tabaka 4.Dış tarafa Moleküler tabaka

15 Nörönlar fonksiyonlarına göre 1. Motor nörönlar; MSS den veya ganglionlardan görev yapıcı hücrelere impuls ile_rler a.soma_k efferent nörönler iskelet kasına b.visseral efferent nörönlar, düz kas ve kalp kası purkinje liflerine 2. Duysal nörönlar reseptörlerden gelen uyarıları Mss e ile_rler a.soma_k afferent lifler, vucut yüzeyinden ağrı,ısı, temas ve basınç duyularını ile_rler b.visseral afferent lifler,iç org. bezlerden kan damarlarından ağrı ve diğer duyuları ile_rler 3. Ara Nörönlar (interneuron) Duysal ve motor nörönlar arasında ile_şimi sağlayarak entegre edici bir ağ oluştururlar.

16 Nörön hücre gövdesi bazik boyalarla boyandığında, GER kümeleri iyi boyanır. Bu kümelere Nıssl cisimciği veya Tigroid cisim denir. Aksonun perikaryondan çıkış bölgesine akson tepeciği denir. Akson tepeciğinde büyük hücre organelleri bulunmaz. Bu özelliğiyle hem ışık hemde elektronmikroskobuyla dendirit çıkış bölgelerinden ayırd edilir. Nukleus Ökroma_k Nukleolus büyük ve belirgindir. Belirgin golgi aygır bulunur.

17 Perikayon 1.Nörön hücre çekirdeği. 2.Çekirdekçik. 3.Akson 4. Dendrit

18 Ganglionlar Ganglionlar nörön hücre gövdelerinin merkezi sinir sistemi dışında ona yakın bölgelerde yapmış oldukları topluluklara ganglion denir. Otonomik sinir sistemi nörönları nöral kreslen köken alırlar ve ganglionlara yerleşirler. Nörönların etram satellit hücreleri taramndan sarılmışrr. Bu hücreler de nöral krest kökenlidir. Soru ; Satellit hücrenin yaprğı işi periferik sinirlerde yapan anlaog hücre hangisidir. Yanıt:Schwan h.

19 Spinal ganglion içerisinde Nöron hücre gövdesi

20 Nörönlar bölünmezler Ancak beynin bulbus olfaktoryus ve hipokampusun dentat girusu gibi bazı bölgelerinde erişkinlerde bile kök hücreler bulunur. Bu kök hücreler çoğalıp farklılaşarak belirli ölçüde yeni nörönlar oluşturabilirler. Bu nörönlar 240 kda ağırlığında ara bir filament olan Nesisitn i uzun süre sentezlerler. Nesi_n bu hücrelerin belirlenmesi için immunohistokimyasal bir belirteç olarak kabul edilir.

21 Nörönda sentezlenen yeni bir molekül uzak bölgelere aksonal transport adını alan bir taşıma sistemi ile taşınır. Aksonun akson tepeciğinin apeksi ile miyelin kılımn başlangıcı arasındaki bölgesine başlangıç segmen_ denir. Başalngıç segmen_, aksonda aksiyon potansiyelinin oluşturulduğu bölgedir.

22 KLİNİK BAĞLANTI Parkinson hastalığında Substan_ya nigra ve beyinin bazal ganglionlarındaki dopamin (DA) salgılayan hücrelerin kaybına bağlı olarak gelişen ve yavaş ilerleyen nörolojik bir hastalıkrr. DA iskelet kaslarının akıcı ve düzenli hareketlerini koordine eden sinap_k ile_den sorumlu bir nörotransmilerdir. DA salgılayan hücrelerin kaybı aşağıdaki bulgularla ilgilidir. 1.Kol ve bacaklarda is_rahat tremonu (_treme) özellikle ellerde, stres ile _treme artar. 2. Bütün kaslarda tonus (karlık) arrşı 3. Hareketlerde yavaşlık (bradikinezi) ve hareke_ başlatamama (akinezi) 4. Spontan hareketleri yapamama 5. Kısa adımlarla ve hızlı yürüme 6. Geveleyerek konuşma, düşüncenin yavaşlaması küçük okunaksız el yazısı

23 SİNAPS ÇEŞİTLERİ Nörönlar ve diğer effek_f hücreler birbirleri ile sinaps aracılığı ile bağlanr kurarlar Nörönlar arasındakı sinapslar Aksodendiri_k Akso soma_k Akso aksonik olmak üzere sınıflandırılırlar Etkileşim yapısına görre 1. Kimyasal 2. Elektriksel olarak Kimyasal sinapslarda nörotransmiler salınımı presinap_k membranda bulunan voltaj bağımlı Ca +2 Taramndan düzenlenir. Sinir impulsu sonlanma butonuna ulaşrğında voltaj değişimi yani depolarizasyon olur ve presinap_k membranda voltaj bağımlı Ca +2 kanalları açılır. Postsinap_k membranda ya transmiler bağımlı kanallara yada G- protein aracılı reseptörlere bağlanırlar.

24 Sinaps yapısı

25 AKSONAL TRANSPORT Hücre gövdesinde sentezlenen maddeler akson içerisinde taşınması a.anterograd materyal hücre gövdesinden perifere taşınır. Bu taşınmada mikrotubul bağımlı kinezin görev alır. b.retrograd akson ve dendiritlerden hücre gövdesine madde taşınır. Taşıma işlemi 1.Hızlı, nm / gün 2. Yavaş, 0,2 4nm 7 gün

26 Aksonal transport

27 SİNİR SİSTEMİNİN DESTEK HÜCRELERİ NÖRÖGLİYA Merkezi sinir sistem destek hücreleri merkezi nörögliya Periferik sinir sistem destek hücreleri periferik nörögliya olarak adalndırılır. Proliferasyon yeteneğine sahip hücrelerdir. Tümörlerin çoğu glial orijinlidir. Nörönlara yapısal destek verirler Debris materyali temizlerler

28 Periferik nörögliya Schwan hücreleri Satellit hücreler Sindirim kanalında bulunan enterik nörögliya Re_nada bulunan Müller hücreleri Merkezi nöröglia Astorcytes nöröektodermden kökenlidir Oligodendrocytes nöröektoderm kökenlidir Microglia mezoderm kökenlidir Ependyma nöröektoderm kökenlidir

29 PSS, SCHWAN HÜCRELERİ VE MİYELİN KILIF Miyelinli ve miyelinsiz sinir liflerini destekler korur PSS de miyelin Schwan hücreleri taramndan üre_lir. Schwan hücreleri nöral krest kökenlidir Miyelin aksonu çevreler Protein ve Lipidden zengindir myelin basic protein (MBZ) hem MSS ve Hemde PSS de bulunur myelin protein zero (MPZ) sadece PSS de bulunur Aksonu çevreden izole eder Sinir impulslarının hızlı ile_mini sağlar

30 Miyelin kılımn tabaka sayısı Schwan hücresi taramndan değil Akson taramndan belirlenir. Kılımn kalınlığı nöregulin (Nrg1) denen büyüme faktörü taramndan düzenlenir. Nrg1 akson aksolemmasında ifade edilen transmembran bir proteindir.

31 Periferik sinir kuruluşu Epinöryum Perinöryum Endonöryum Endonöryum gevşek bağ doku yapısındadır. Hücre az olduğu için buradaki kollojen lifleri muhtemelen Schwan hücreleri taramndan salgılanmaktadır.

32 Periferik sinir lifleri 1.Bağ doku örtüsü epinöryum 2. Bir kas lifi etramnı saran ince bir bağ doku örtüsü endonöryum 3.aksonlar Bilir A 2 1 3

33 Ranvier nodu (Düğümü) Akson segmentleri PSS de Schwan hücreleri taramndan sarılır Schwan hücre birleşme yerlerinde miyelin bulunmaz Schwan hücreleri arasında _ght junc_onlar bulunur. Gap junc_onlar yoktur Ranvier düğümleri MSS de akson sonlanma bölgeleridir Connexin 32 Schwan hücreleri taramndan sentezlenir Connexin 32 Schwan hücreleri arasında gap junc_on oluşturmaz Sadece İnternodal segmenle bulunur Eksikliğinde miyelin hasarları görülür.

34

35 SATELLİT HÜCRELER Ganglionlarda bulunan nörönların hücre gövdeleri etramnda bulunan kübik hücrelere denir. Nörönlara kontrollü mikroçevre oluştururlar. Elektriksel izolasyon sağlarlar.

36 Spinal ganglion içerisinde Nöron hücre gövdesi

37 MERKEZİ NÖRÖGLİYA HÜCRELERİ 1.Astrositler a.protoplazmik astrosit b.fibröz astrosit 2.Oligodendrositler 3.Mikrogliya 4.Ependim hücreleri Astrositler; Nörögliyal hücrelerin en büyükleridirler Nörönlarla ile_şim içerisindedirler Gelişim sırasında göç eden nörönlara kılıf oluştururlar Kan damarları ile nörönlar arasında madde taransferinde görev alırlar Metabolitlerin ulaşrrılması ve ark ürünlerin uzaklaşrrılmasında görev yaparlar Protoplazmik astrositler beynin gri maddesinde daha bol bulunurlar Fibröz astrositler ak maddesinde daaha bol bulunurlar Her ikiside gliyal fibriller asidik ptoein içerirler

38 Astrositler

39 Astrositler

40 Ye_şkin primer beyin tümörlerinin % 80 kadarı fibröz astrositlerden köken alır.

41 OLİGODENDROSİTLER MSS de miyelin kılım oluşumundan sorumludurlar Bir oligodendrosit aksonun miyelin kılımnı oluştur. MSS miyelin kılıf PSS dekinden farklıdır. Farklı protein ifade ederler 1.Proteolipid protein (PLP) (sadece MSS de bulunur) 2.Myelin basic protein (MBP) 3.Oligodendrosi_k proteinler Bu proteinlerin eksikliği miyelin eksikliklerine sebep olur. MSS miyelini daha az Schmit Lanterman yarığı içerir Ranvier düğümleri PSS dekilerden daha geniş_r. Miyelinsiz aksonların etramnda destek hücresi yoktur Bazal lamina ve bağ doku yoktur PSS de bazal lamina ve bağ dokusu ve destek hücresi olarak Schwan hücreleri yer alır.

42 MİKROGLİYA Fagosi_k hücrelerdir. MSS de gliyal hücrelerin % 5 kadarını oluştururlar. Hastalık durumunda ak_fleşerek çoğalırlar Mononuklear sistem öncül hücrelerinden köken alırlar MSS parankimine damar sisteminden girerler Çöpçü hücrelerdir Nörögliya hücrelerinin en küçük hücreleridir İleri derecede ak_ve olduklarında CD14, MHC ve chemokine reseptörleri gibi yüzey moleküllerini ak_f hale ge_rip nörötoksik madde salınımlarını arrrırlar Bunlar ; superoksit, nitrik oksit, tumor nekrozis faktör alfa

43 EPENDYMA HÜCRELERİ MSS de sıvı ile dolu beyin ventriküllerini ve medulla spinalis merkezi kanal etramnı döşeyen tek katlı kübik/prizma_k hücrelerdir. İki _p hücre içerir 1.Ependymal hücre 2.Tanycytes Ependimal hücreler dezmozomlarla tutunurken Tanycytesler _ght junc_onlarla tutunurlar ve bazal uzanrları damar yüzeyinde sonlanır. Ependyma hücreleri sıvı transportu yapan hücre özelliklerini yansırrlar. BOS üretmezler hacmini ayarlarlar Beyin ventriküllerinde bu epitel ileri derecede modifiye olmuştur. Koroid pleksus adını alır. Beyin- omurilik sıvısının salınımından sorumlu hücrelerdir. CHROID PLEXUS HÜCRELERİ Üçüncü,dördüncü ve lateral beyin vetriküllerinin pleksus koriedeus epiteli daha ileri farklılaşma göstererek beyin ömurulik sıvısını üre_r. Erişkinde BOS hacmi değişmekle birlikte ortalama 120 ml kadardır.

44 İmpuls ileymi İmpulslar hücre gövdesi veya dendiritler taramndan alındıktan sonra akson tepeciğine taşınan impulslarla te_klenen elektrokimyasal bir süreç ile başlar. Aksiyon potansiyelinin hızlı ile_mi ranviver düğümleri sayesinde gerçekleşir. Miyelinli aksonlar impulsu miyelinsiz aksonlara göre daha hızlı ile_r. Fizyologlar düğümden düğüme akson boyunca uyarı ile_mini sıçrama (saltatorik ) olarak addlandırmaktadırlar. Miyelin elektrik akımını iletmez ve akson etramnda miyelin izole edici bir tabaka oluşturur. Voltaj değişikliği miyelin kılıf bulunmayan Ranvier boğumlarında oluşur.

45 Demiyelinizasyon hastalıkları 1.İmmun aracılı 2.Metabolik demiyelinizasyon 3.Virus ile uyarılmış 4. Kalıtsal A- Mul_ple Sclerosis ak madde içerisinde açıklıkların oluştuğu demiyelinizasyonla karakterize olan nörönal disfonksiyon görülen mimmün aracılı bir hastalıkrr. Metabolik demiyelinizaasyon hastalıklarında B12 Vit eksik olursa demiyelinizasyon görülür

46 Mul_ple sclerosis

47 Amyotrophic lateral sclerosis

48 Periferik sinirlerde dejenerasyon ve rejenerasyon

49 Nörönun yaşaması çevresi ile etkileşimine bağlıdır. Hedef organlar taramndan NÖRÖTROPHİN adını alan faktörler üre_lir. Bu faktörler sinirler taramndan hücre gövdesine taşınır. Nörötrofinler hücrenin yaşaması için akson ve dendiritlerinin gelişimi için gereklidir. Nörötrofinler programlı hücre ölümüne karşı nörönları korur. Nörötrofinler; 1.Nerve growth factor (NGF) 2.Brain derived nerve growth factor (BDNF) 3.Neurotrophin 3 (NT- 3) ve (NT- 4/5) 4.Neurutrophinler hücre yüzey reseptörlerine bağlanarak gen ekspresyonlarını düzenlerler

50 Nörö- histokimya

51 Aksonal dejenerasyon ve rejenerasyon Nörön hasar görürse akson miyelinini kaybeder dejenerasyona uğrar. Buna Wallerian akson dejenerasyonu denir. Aksonal rejenerasyon çok yavaş gelişen bir olaydır hasardan 2 hafa sonra iyileşme başlar ve hafalar alabilir. Endoneuriumun varlığı schwan hücre proliferasyonu için çok önemlidir. Merkezi sinir sisteminde lif yenilenmesi mümkün değildir. Nedenleri 1.Endoneurium yoktur 2.Oligodendrositler çoğalmazlar ve tek bir oligodendrosit çok sayıda aksonu çevreler 3.Astrositler skar dokusu oluştururlar. Astrosi_k plak denir.

52 Autonomik sinir sistemi a) Sempa_k sinir sistemi b) Parasempa_k sinir sistmi c) Enteric sinir sistemi a- myenteric plexus of Auerbach b- Submucosal Meissner plexus Otonomik sinir sistemi nörönları nöral krest kökenlidir ve ganglionlarda yerleşmişlerdir.

53 Sinir dokusu hücrelerinin kökeni MSS nörönları Oligodendrositler Astrositler Ependim hücreleri nöral tüp epitelinden köken alırlar Mikrogliya hücreleri ; Mezodermal makrofaj öncül hücrelerinden köken alırlar. Kemik iliğinde üre_len monosit / makrofaj öncüllerinden köken alırlar.