Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 12 Summer 2010

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 12 Summer 2010 UZAKTAN ALGILAMA LE ACIGÖL HAVZASI NDA ARAZ KULLANIMININ ZAMANSAL DEM ANALZ ( ) TEMPORAL CHANGE ANALYSIS OF LAND USE IN THE ACIGÖL WATERSHED THROUGH REMOTE SENSING ( ) Özet Mehmet Ali ÖZDEMR Muhammet BAHADIR Bu çalımada, uzaktan algılama tekniklerine yönelik kontrollü sınıflandırma ile Acıgöl Havzası nda arazi kullanımının zamansal deiimi analiz edilmitir. Sınıflandırma 5 sınıf üzerinden yapılmı, orman, mera, tarım, su yüzeyi ve göl alanlarının deiimi irdelenmitir. Orman alanları 1975 te hektar iken 1987 de ha. a dümü, 2000 de ha a 2002 de ise ha. a yükselmitir. Orman alanları 2005 te ise bir önceki döneme oranla yaklaık 1000 hektarlık bir azalma ile ha. a gerilemitir. Mera alanları 1975 te hektar ile en geni alanı kaplarken, 1987 de ha. a, 2000 de ha. a gerilemitir. Mera alanlarında bu hızlı azalı, 2002 yılında kısmi bir artı göstererek ha. a, 2005 yılında ise ha. a yükselmitir. Tarım arazileri 1975 yılında hektar iken, 12 yıllık dönemde hızlı bir ekilde artarak 1987 yılında hektara ulamıtır. Bu tarihten sonra tarım arazilerinde genel anlamda bir azalma olmu, 2000 yılında ha., 2002 de ha., 2005 te ise ha. a gerilemitir. Su yüzeylerinde ve göl alanında genelde azalma meydana gelmitir. Su yüzeyleri 1975 te hektar iken 1987 de ha. a 2000 de ha. a gerilemitir. Göl alanı ise 1975 te 5104 hektar iken 1987 de 5002 ha. a, 2000 de ise 3101 hektara gerilemitir. Bu tarihten sonra gerek su yüzeylerinde gerekse göl alanında küçük artılar olmutur. Su yüzeyleri 2002 de ha. a, 2005 te ise ha. a genilemitir. Göl alanı 2002 de 3125 ha. a, 2005 te 3179 ha. a yükselmitir. Anahtar Kelimeler: Uzaktan Algılama, Arazi Kullanımı, Kontrollü Sınıflandırma, Acıgöl Havzası, Zamansal Deiim. Abstract The purpose of this study was to analyze the temporal changes in the land use of Acıgöl Watershed by controlled classification through the utilization of remote sensing techniques. The classification was carried out for five classes; namely changes in forest areas, pastureland, agriculture, water level and lake areas were examined. While forest areas totaling hectares in 1975 decreased to ha, forest areas increased to ha in 2000 and ha in The proportion of forest areas decreased with approximately 1000 hectares compared to the previous period in 2005 and decreased to ha. While pastureland occupied large areas totaling ha in 1975, the numbers fell to ha and ha in 1987 and 2000 respectively. This rapid decrease in pastureland was halted in 2002 with a partial increase of ha which increased to ha in Agricultural land totaled ha in 1975 after which a rapid 12 year increase brought this figure to hectares in After this date a general decline in agricultural lands continued to decrease agricultural land to ha, ha and ha in the years 2000, 2002 and 2005 respectively. There has been a general decrease in water surface and lake areas. While water surfaces totaled ha in 1975, this figure receded to ha in 1987 and ha in The lake areas which totaled 5104 ha in 1975 had receded to 5002 ha in 1987 and 3101 ha in the year After this date, small increases in both water surface and lake areas have incurred. Water surfaces have expanded from ha in 2002 to ha in Lake areas have increased from 3125 ha in 2002 to 3179 ha in Change. Key Words: Remote Sensing, Land Use, Controlled Classification, Acıgöl Watershed, Temporal Prof. Dr. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü Ar. Grv. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü

2 Giri Dünyadaki doa olaylarının izlenmesi, karılaılabilecek sorunları çözme ve karar verme sürecinde yardımcı bilgilerin üretilmesi ve yönetilmesinde uzaktan algılama disiplininin kullanılması, elde edilen bilgilerin takibi ve kontrolü için son derece önemlidir. Ayrıca doal kaynakların saptanması, envanterlerinin çıkartılması, bu kaynakların planlı olarak kullanılması ve ekolojik dengenin korunması bir ülkenin gelimiliinde ele alınan önemli ölçütlerdendir. Ülkelerin doal kaynaklarının mevcut varlıklarının ve potansiyellerinin belirlenmesi, zamansal deiimlerinin izlenmesi, güncelletirilmesi amacıyla yapılacak çalımalarda, yersel çalıma destekli, amaca uygun uzaktan algılama verilerinin kullanılması doru, hızlı ve düük maliyetli veri/bilgi elde edilmesi açısından çok büyük önem taımaktadır (Musaolu, 1999, s ). Günümüzde çou disiplinler için, güvenilir bir altlık olması nedeniyle uzaktan algılama, vazgeçilmez bir kaynak olmutur. Uzaktan algılanmı uydu verileri yardımıyla bilgiye çok kısa sürede, güvenilir ve ekonomik bir ekilde ulaılabilmektedir. Bunun sonucunda yapılacak çalımalar ve alınacak önlemler kısa sürede planlanabilmektedir. Büyük doa olaylarının uzaktan algılama yöntemleriyle izlenmesi, verdii veya verebilecei zararların tekerrür etmemesi ve minimum zararla son bulması açısından önemlidir (Altunta ve Çorumolu, 2002, s ; Tunay ve Ateolu, 2008, s. 72). Ülkemizde arazi kullanımı çok hızlı bir deiim göstermektedir. Özellikle ormanların tahribi ve orman arazilerinin yeteneine uygun kullanılmaması, orman alanlarının birkaç yıl içinde tarım, mera ya da daha deiik kullanım alanlarına dönüebilmesi bunun en açık örneidir. FAO (1994) ya göre ülkemizde yılları arasında orman alanlarında bir artı olmadıı; ancak aynı dönemde tarım alanlarında %3.44 oranında artı olduu kaydedilmektedir (Tunay ve Ateolu, 2004, s. 61). Günümüzde arazi kullanımı deiimlerinin belirlenmesinde ve rakamsal sorgulamalarında uzaktan algılamadan yararlanılmaktadır. Yöntem sadece sorgulamayı deil aynı zamanda sürecin izlenmesine de olanak tanımaktadır. Uydu teknolojilerinin her geçen gün daha fazla gelimesi, çözünürlüklerinin artması analizlerin daha kolay ve hassas yapılmasına imkân vermektedir. nsan kullanımının fiziki ortama yön verdii, etki derecesinin katlanarak arttıı 21. yüzyılda teknolojik gelimeler her bilim dalında olduu gibi corafyada da youn olarak etkisini hissettirmektedir. Uzaktan algımla ile dönemsel deiimlerin belirlenmesi ve izlenmesi corafi mekâna yönelik planlama ve yönetim stratejilerine kolaylık salamaktadır. 2. Çalımanın Önemi Bu çalımada, corafya çalımalarına yeni bir boyut ve mekansal sorgulama imkanı salayan uzaktan algılama teknikleri kullanılmıtır. Uzaktan algılama mekândaki deiimi, sürdürülebilirliini ve deiim eilimlerini belirleme de önemli katkılar salamaktadır (Özdemir ve Bahadır, 2008a, s. 456; 2008b, s. 6). Çalımaya konu olan Acıgöl Havzası, ülkemizde yarıkurak iklim artlarının egemen olduu, bunun yanı sıra küresel ısınmanın etkilerine balı olarak kuraklık derecesinin iddetlendii bir sahamızı oluturmaktadır. Bu tür sahalarda mekânsal kullanım son derece önemli olup doal ortamın salamı olduu imkanlar hassas bir dengede bulunmaktadır. Bu nedenle, Acıgöl Havzası nda arazi kullanımının 1975 ile 2005 yılları arasındaki deiim eilimleri uzaktan algılama ile belirlenmitir. Yöntem corafya çalımaları için yenidir ve kullanım alanları her geçen gün genilemektedir. Doal ortamdaki her bir unsur deikendir ve gerek fiziksel gerekse beeri faktörlere balı olarak deime gösterir. Bu nedenle Acıgöl Havzası nda arazi kullanımının zamansal deiiminde etkili olan süreçleri, deiim miktarını ve yüzde oranlarını belirlemek sürecin izlenmesini de salayacaktır. Çalımada kullanılan kontrollü sınıflandırma uzaktan algılama literatüründe en çok tercih edilen sınıflandırma eklidir ve doruluk oranı % 90 ların üzerindedir. Bu çalıma ile corafya çalımalarına farklı teknik ve yöntemlerin kullanımına katkı salanacaı gibi, yörenin kullan-koru ve sürdür sistemine yönelik bir altyapı oluturacaktır. 3. Veri ve Yöntem Bu çalımada uzaktan algılama tekniklerinin veri setini oluturan dönemsel Landsat uydu görüntülerinden yararlanılmıtır. Sözkonusu uydu görüntüleri, 1975, 1987, 2000, 2002 ve 2005 yıllarına ait olup Erdas yazılımının 8,2 versiyonu ile kontrollü sınıflandırma analizleri gerçekletirilmitir. Kontrollü sınıflandırma ileminde bir dizi ilem yapılmıtır. Uydu görüntülerinden 1975 yılı görüntüsünün çekili tarihi haziran ayıdır ve Landsat MSS uydusunun görüntüsüdür. Aynı uydunun bir üst versiyonuna ait olan 1987 yılı görüntüsü, Landsat-5 TM görüntüsü austos ayına aittir. Uydu teknolojilerinde gelimenin yeni ürünleri olan 2000, 2002 ve 2005 yılı uydu görüntüleri Landsat-7

3 337 ETM ye ait olup 2000 yılı görüntüsü austosa, 2002 eylüle ve 2005 yılı görüntüsü ise temmuz ayına aittir. Uydu görüntülerinin aynı tarihte çekilmi olması doru analiz için son derece önemlidir. Çalımada kullanılan uydular genelde yaz mevsiminde çekilmitir ve bulutluluk oranları oldukça düüktür (Tablo 1). Tablo 1: Analizde kullanılan uydu görüntülerinin özellikleri. Landsat MSS Landsat-5 TM Landsat-7 ETM Landsat-7 ETM Landsat-7 ETM Görüntü özellikleri: Görüntüleme Tarihi ve Zamanı Görüntü Path-Row Görüntü Bulut Oranı %3 %0 %0 %0 %0 Görüntü Radyometrik Çözünürlüü Orijinal 8bit Orijinal 8bit Orijinal 8bit Orijinal 8bit Orijinal 8bit Uzaktan algılama verilerinin deerlendirilmesi; uzaktan algılama yöntemi ile elde edilen çok spektrumlu görüntü verilerinin analizinde, spektral bantlar arasındaki korelasyon bir problem olarak karımıza çıkmaktadır. Bu korelasyon; yeryüzü cisimleri arasındaki doal spektral korelasyonun, topografik eimin ve komu spektral bantların arasındaki spektral duyarlıkların çakıması sonucu oluur ve spektral bantların görsel ve sayısal olarak benzer olduu anlamına gelir. Uzaktan algılama verilerinin deerlendirilmesinde, fazla sayıda bantla çalımak hem sınıflandırmada, deerlendirmede ve zaman açısından önemli avantajlar salamaktadır (Rogan ve Chen, 2004, s , Huang vd., 2010, s ; Chen ve Wang, 2010, s. 1523). Uydu görüntülerinin Erdas yazılımına aktarımında UTM (Universal Transvers Mercator) projeksiyon koordinat sistemine göre corafi düzeltmesi yapılmı ve örnekleme metodu olarak Nearest Neighbour alınmıtır. Corafik düzeltme ileminde, en doru sonucu en az hata ile vermesinden dolayı Nearest Neighbour örnekleme metodu seçilmitir( Köseolu ve Gündodu, 2004, s. 49) (ekil 1 ve 2). Geometrik olarak düzeltme getirilmemi uzaktan algılama verilerinin üzerinde yeryüzü koordinatları bulunmadıından harita amaçlı kullanılamazlar. Geometrik düzeltme aaıdaki amaçları salar (Örmeci ve Ekercin, 2001, s ). Görüntünün standart bir projeksiyon sistemine entegre olması için, lgi noktalarını saptama için, Birbirini izleyen görüntüleri belirlemek için, Ayrı tarih ve algılayıcılardan oluan aynı bölgedeki görüntüleri birbiri ile çakıtırmak için önemli avantajlar salamaktadır. Görüntüleri haritalarla veya corafi veri tabanları içerisindeki görüntüler ile çakıtırmak için geometrik düzeltmelerin doruluu birçok faktöre balıdır. Görüntünün çözünürlüü, haritanın ölçei, kontrol noktalarının sayısı bunlar arasındadır. Bu çalımada uydu verilerinin geometrik olarak düzeltilmesi ve koordinatlandırılması ilemi, 1/25000 ölçekli standart topografik haritalar kullanılarak yapılmıtır.

4 338 ekil 1: Çalıma alanının Türkiye haritasına çakıtırılmı konumu. Uygulamada kullanılan Landsat MSS, Landsat 5 TM ve Landsat ETM uydu verilerinin geometrik olarak düzeltilmesi için dönüümde kullanılacak yer kontrol noktalarının seçilmesinde, 1/25000 ölçekli standart topografik haritalar kullanılmıtır (Foto 1). 1/25000 ölçekli standart topografik harita üzerinde net ve doru olarak tanımlanabilen, görüntü üzerinde de seçilebilen yollar, nehirler, kıyı çizgileri, çizgisel özellik taıyan objelerin kesim noktaları gibi yer kontrol noktaları UTM koordinat deerleri ile çakıtırılmıtır (ekil 3). Bu aamadan sonra ise görüntüler ayrı ayrı sınıflandırılma ilemine tabi tutulmutur. ekil 2: Acıgöl Havzası nın rektife edilmi alanı.

5 339 Foto 1: Acıgöl e ait sınıflandırılmamı uydu görüntüleri. ekil 3: Analizlerde kullanılan Landsat uydu görüntüleri.

6 340 Kontrollü sınıflandırma analizcinin kontrolünde uygulanan bir metoddur. Analizi yapan kii sınıflandırmanın ön aaması olan imza toplama aamasında devreye girmektedir. Kontrollü sınıflandırmada, çalıma alanının arazi örtüsü hakkında verilen ön bilgiler kullanılarak, sınıflandırma için gerekli istatistikî temel oluturulur ve sınıflandırma bu temel üzerine kurulur (Özdemir ve Bahadır, 2008b, s. 6-8). Kontrollü sınıflandırmada ilk yapılması gereken i sınıfların belirlenmesidir. Alanın kaç sınıfa ayrılması gerektii ve bu sınıfların neler olduu açıkça ortaya konmalıdır. Sınıflar belirlendikten sonra, bu sınıfları görüntü üzerine ileyebilmek için bir arazi çalıması yapılır. Araziye çıkılması mümkün olmadıı durumlarda bunun yerine doru bir harita ya da baka bir kaynak kullanılabilir. Daha sonra her bir arazi sınıfı için görüntü üzerinden örnek pixeller toplanır. Pixel gruplarından oluan bu sete eitim seti denir. Sınıf, aynı türe ait görüntü elemanları ya da belli biyofiziksel özelliklerle tanımlanan arazi yada alan türü olarak tanımlanmaktadır. Sınıflandırma analizleri için bilgi sınıfları ve spektral sınıflar arasındaki farkın bilinmesi gerekmektedir. Bilgi sınıfları; arazinin kullanıcı tarafından belli kriterlere göre ayrılmasıyla oluturulan anlamlı ve belli tanımları olan sınıflardır. Tematik sınıf, olarak da adlandırılan bilgi sınıfları; tarım alanı, yerleim alanı, orman alanı vb. gibi sınıflardır. Spektral sınıflar; uydu görüntülerinin çeitli bantlarında kaydedilen elektromagnetik enerjinin benzer özelliklerine göre gruplanması ile elde edilen sınıflardır. Bir spektral sınıfın kullanıcı tarafından belirlenen bilgi sınıfıyla her zaman edeerde olması beklenemez. Ancak bazen bir bilgi sınıfıyla spektral sınıfının e tutulabilecekleri durumlar söz konusu olabilir. Sınıflandırma yapılırken sınıf sayısının fazla tutulmasına özen gösterilmi bu nedenle sınıflandırma için gerekli sınıf sayısı bata 20 olarak belirlenmi, daha sonra benzer sınıflar birletirilerek sınıf sayısı 5 e düürülmütür. Belirlenen bu sınıfların her biri örnek alanlar görüntü üzerine ilenirken iki farklı yöntem kullanılmıtır: 1. Görüntü üzerine çizim araçlarıyla poligonal bir alan belirleyerek, 2. Görüntü üzerine önce bir nokta iaretleyip daha sonra noktaya benzer özellik gösteren piksellerden oluan bir alan belirleyerek, sınıflar görüntü üzerine ilenmitir (Sesören, 1999, s ; Erdas Field Guide, 2003, s ). 4. Analizler ve Bulgular Çalımada uzaktan algılama ile ilgili analizlerin sonucunda her döneme ait arazi kullanımı haritaları üretilmi ve rakamsal sorgulamaları yapılmıtır. Böylece havzada zamansal arazi kullanımı deiimi rakamsal sorgulamalarla belirlenmitir. Bu deiimlerde etkili olan faktörler arazi çalımaları ile belirlenmi ve ekiller eliinde dönem dönem deerlendirilmitir Acıgöl Havzası nda 1975 Yılında Arazi Kullanımı Yapılan sınıflandırmada, Acıgöl Havzası nda 1975 yılında en geni alanı mera alanları kaplamaktır. Mera alanlarından sonra orman alanları, daha sonra su yüzeyleri, su yüzeylerini ise tarım alanları izlemitir. Göl alanı ise zamansal serilerde bu dönemde en geni alana sahiptir. Bu dönemde özellikle havzanın kuzeyinde ve güneyindeki dalık alanaların ormanlarla kaplı olduu, yer yer ormanların gölün dou kıyısına kadar indii görülmektedir. Orman alanları günümüzde de youn olarak gölün kuzeyinde ve güneyindeki dalık alanlarda geni yer tutmaktadır. Bu dönemde ormanlar hektarlık alan ile havzanın %36 sını oluturmaktadır. Bu dönemde havzada en geni alanı mera alanları kaplamaktadır. Mera alanları havza tabanında ve havzanın kuseydou kesiminde yer tutmaktadır. Meralar havzada hektar ile en geni kullanım sınıfını oluturmutur. Bu dönemde meralar toplam alanın %39,5 lik oranını kapsamaktadır. Bu dönemde havzada hayvancılıın ön planda olması, tarımın çok çeitli bir karakter kazanmamı olması mera alanlarının geni alan kaplamasında önemli rol oynamıtır. Özellikle bu dönemde, Acıgöl Havzası nda doal ortam özelliklerinin çok fazla bozulmaya uramadıı, genel karakterini koruduu ve mera alanları ile orman alanlarının iç içe olduu görülmektedir. Aynı dönemde ise dikkati çeken en bariz özellik, tarım alanlarının çok sınırlı olmasıdır. Havzada tarım arazileri depresyon tabanında ve havzanın kuzeydouya doru açıldıı plato alanlarında parçalı olarak yayılı göstermektedir. Bu dönemde havzada daha çok hayvancıılın ön plana çıkması ve yerel halkın doal yollardan ihtiyacını karılamaya yönelmesi önemli etkenler olmutur. Havzada tarımsal faaliyetlerin sınırlı olması, hayvancılıkla uraan yöre halkının tarıma yönelmesini sınırlamıtır. Bu

7 341 nedenle yörede tarım arazileri sınırlı alanlarda kalmı tır yılında Acıgöl Havzası nda tarım alanları hektar olup toplam alanın sadece %9,8 ni olu turmaktadır (Tablo 2). Tablo 2: Acıgöl Havzası nda 1975 yılında arazi kullanım sınıfları Kullanım Durumu Hektar Yüzde Oranı Orman Alanı Mera Alanı ,5 Tarım Alanı ,88 Su Yüzeyi Göl Alanı ,5 (25,2) Toplam Alan Bu dönemde daha nemli iklim artları altında maksimum göl seviyesinin daha yükseklere ula ması, gölü besleyen kaynakların do rudan göle karı ması, yeraltısuyu seviyesinin yüksekte yer alması, tarımsal sulamada mevcut kaynakların çok kullanılmaması gibi nedenlerden dolayı göl yeterince beslenmekte idi. Böylece göl ve maksimum seviyesi bu dönemde en geni alanına ula mı tır. Su yüzeyi olarak kabul edilen gölün maksimum seviye alanı ve di er göllerin alanları havzada hektar alan ile toplam alanın % 14 ünü olu turmu tur. Bu alan içerisinde Acıgöl ün göl alanı % 25,2 olup toplam alan içerisindeki oranı ise % 3,5 tur. Acıgöl ün alanı ise 5104 hektar olup dönemler içerindeki en geni alanına bu dönemde ula mı tır ( ekil 4). ekil 4: Acıgöl Havzası nda 1975 yılında arazi kullanımı da ılı ı.

8 Acıgöl Havzası nda 1987 Yılında Arazi Kullanımı Acıgöl Havzası nda 1987 yılındaki arazi kullanım sınıfları incelendiinde yaklaık 10 yıllık dönemde oldukça farlılıkların ortaya çıktıı görülmektedir. Havzada orman alanlarında azalma yönünde bir eilim izlenmitir. Ormanlar 1975 yılında toplam alanın % 36 sını kaplar iken 12 yıl sonra 1987 yılında toplam alanın % 25,8 ini oluturmutur. Alan olarak ise hektardan, hektara gerilemitir. Havzada orman alanlarını özellikle tarım alanlarının hızlı genilemesi etkilemi ve yerel halk tarım arazisi kazanmak için orman alanlarını tahrip etmitir. Bu hızlı deiimde özellikle yörede hayvancılıın ülke ekonomisindeki gerilemesi ve yöre ekonomisindeki etkiliinin azalmasına balı olarak havza insanı tarıma yönelmitir. Bu durum beraberinde tarım alanlarında hızlı genilemeyi, orman alanlarında hızlı gerilemeyi getirmitir. Havzada tarım alanlarındaki hızlı genileme mera alanlarının da daralmasına neden olmutur. Öyle ki, 1975 yılında toplam alanın % 39,5 ini olutururken, 1987 yılında bu oran %15,2 ye gerilemitir. Alan olarak 1975 te hektar olan mera alanları, 1987 de a gerilemitir. Havzada 12 yıllık dönemde tarım alanlarında dikkate deer bir artı olmutur. Özellikle mera ve orman alanlarının bir bölümü tarım arazisi haline dönütürülmütür. Tarım arazileri havza tabanında ve plato alanlardaki orman alanlarının alehine genileme göstermitir. Özellikle 1975 yılındaki havza tabanı ve yakın çevresinde mera alanları büyük oranda tarıma açılmıtır (Tablo 3). Tablo 3: Acıgöl Havzası nda 1987 yılında arazi kullanım sınıfları Kullanım Durumu Hektar Yüzde Oranı Orman Alanı ,8 Mera Alanı ,2 Tarım Alanı ,8 Su Yüzeyi Göl Alanı ,4 (28,9) Toplam Alan Havzada su yüzeyinde daralma olmakla birlikte çok fazla bir deiim meydana gelmemitir. Gölün maksimum seviyeye ulatıı dönemlerde göl alanı ve yakın çevresi sular altında kaldıı için bu sahalar su yüzeyi olarak analiz edilmitir. Su yüzeyi 1975 yılında hektar alan kaplar iken toplam alan içindeki oranı % 14 olmutur. Ancak, 1987 yılında ise su yüzeyi olarak hesaplanan alan hektara, oran olarak ta %12 ye gerilemitir. Su yüzeyi içerisindeki Acıgöl ün alanı 1975 de %25,2 iken, 1987 de % 28,9 a yükselmitir. Alan olarak ise 1975 te 5104 hektar olan göl alanı, 1987 de 5002 hektara gerilemitir. Bu duruma göre su yüzeyindeki gerileme Acıgöl ün gerilemesinden daha fazla olmutur. Bir baka ifade ile öncelikli olarak gölün kıyısındaki bataklık alanlardan su çekilmeye balamıtır. Gölün toplam alan içindeki deiimi incelendiinde, 1975 te %3,5 iken 1987 de azalarak %3,4 e gerilemitir. Bu durumda 12 yılda hem göl çevresindeki su yüzeyinde hem de göl alanında bir daralmanın olduu, su yüzeylerinin hidrolojik dengesinin bozulmaya baladıı sonucuna varılabilir (ekil 5).

9 343 ekil 5: Acıgöl Havzası nda 1987 yılında arazi kullanımı da ılı ı Acıgöl Havzası nda 2000 Yılında Arazi Kullanımı Acıgöl Havzası nda 2000 yılındaki arazi kullanım sınıfları incelendi inde orman alanları bir önceki döneme göre 13 yıllık süreçte geni lemi tir. Bu durumda ku kusuz 1987 yılında fundalık görünümünde olan alanların orman vasfı kazanması önemli rol oynamı tır. Havzada 1987 yılında hektar alan ile toplam arazinin % 25,8 ini kaplayan orman alanları, 2000 yılında hektara ula mı ve toplam arazinin % 34,3 ü kaplamı tır. Havzada orman alanları ba ta gölün güneyindeki Yanda ve kuzeyindeki Maymunda ı çevrelerinde geni leme göstermi tir. Özellikle 1975 den 1987 yılına kadarki dönemde havza tabanı ve yakın çevresinde tahrip edilen orman arazileri 13 yıllık dönemde gölün do usunda kendini yenileme imkânı bulmu tur ( ekil 6). Mera alanları ise 1975 den 1987 yılına kadar oldu u gibi yine bu 13 yıllık dönemde de azalma göstermi tir. Mera alanları 1987 yılında hektar alan ile toplam arazinin % 15,2 ni olu turmaktaydı. Ancak, 2000 yılına gelindi inde mera alanlarındaki azalma orman alanlarının geni lemesine ba lı olarak devam etmi, alan olarak hektara, oransal olarak ise % 11,6 ya gerilemi tir. Bu durumda özellikle havza tabanında orman alanlarının gerek mera gerekse tarım alanları alehine geni lemesi ile yakından ili kilidir. Tarım alanlarında ise 1987 den 2000 yılına kadar olan 13 yıllık dönemde havza tabanı ve yakın çevresinde yapılan a açlandırma faaliyetleri ba ta olmak üzere küçük fundalık görünümündeki çalılıkların büyümesine ba lı olarak orman alanlarının geni lemesi, tarım alanlarının daralmasına neden olmu tur. Tarım alanları 1987 yılında hektar ile toplam alanın % 46,8 ini olu tururken, 2000 yılında hektar ile toplam alanın % 42,3 nü kaplamaktadır. Ancak, tarım alanları bu dönemde de havzada en geni kullanım sınıfını olu turmaktadır (Tablo 4).

10 344 Havzada su yüzeylerindeki daralma veya çekilme bu 13 yıllık dönemde de devam etmi tir. Su yüzeyleri, 1987 yılında hektar alan kaplarken, 2000 yılında hektara gerilemi tir. Oransal olarak ise, su yüzeyleri 1987 yılında % 12 lik bir paya sahip iken, 2000 yılında bu oran azalarak % 11, 6 ya gerilemi tir. Acıgöl ün su yüzeyi içerisindeki payı ve toplam alan içerisindeki oranları incelendi inde, 1987 yılında Acıgöl toplam su yüzeyinin 5002 hektar ile % 28,9 unu, toplamda ise % 3,4 ü olu turmakta idi yılına gelindi inde, Acıgöl su yüzeyleri içerisindeki 3101 hektarlık alanı ile % 18,4 nü, toplam alanın ise % 2,1 ini olu turacak ekilde daralmı tır. Bu duruma göre havzada 13 yıllık dönemde su yüzeylerinde ve Acıgöl alanında devamlı bir daralma izlenmi tir. Küresel ısınmanın etkileri, artan su ihtiyacı, gölü besleyen kaynakların farklı alanlarda kullanılması, yeraltısuyu seviyesinin dü mesi gibi faktörler bu durumun ortaya çıkmasına neden olmu tur. Tablo 4: Acıgöl Havzası nda 2000 yılında arazi kullanım sınıfları Kullanım Durumu Hektar Yüzde Oranı Orman Alanı ,3 Mera Alanı ,6 Tarım Alanı ,3 Su Yüzeyi ,6 Göl Alanı ,1 (18,4) Toplam Alan ekil 6: Acıgöl Havzası nda 2000 yılında arazi kullanımı da ılı ı.

11 Acıgöl Havzası nda 2002 Yılında Arazi Kullanımı Acıgöl Havzası nda 2002 yılında arazi kullanımında dönemsel deiimler incelendiinde iki yıllık dönemde çok büyük deiimler olmamakla birlikte orman ve mera alanları genilerken, tarım arazileri daralmıtır. Su yüzeyi olarak sınıflandırılan alanlar da ise kısmi bir genileme olmu, göl alanındaki küçük artı dikkati çekmitir. Orman alanları iki yıllık dönemde artı göstermitir. Orman alanları 2000 yılında hektar alan kaplar iken, 2002 yılında hektara çıkmıtır. Oransal olarak ise 2000 yılında % 34,3 iken, 2002 yılında oransal olarak alandaki artıın karılıı % 35,7 olmutur. Üst üste çakıtırma yöntemi ile orman alanlarının kuzeydouya doru bakan kesimlerde geniledii görülmütür. Bu artıta özelikle çalı formunda olan fundalıkların orman formuna dönümesi önemli rol oynamıtır (Tablo 5). Tablo 5: Acıgöl Havzası nda 2002 yılında arazi kullanım sınıfları Kullanım Durumu Hektar Yüzde Oranı Orman Alanı ,7 Mera Alanı ,7 Tarım Alanı ,4 Su Yüzeyi Göl Alanı ,1 (17,9) Toplam Alan Mera alanlarındaki deiim incelendiinde; 2000 de hektar olan mera alanları, 2002 yılında hektara genilemitir. Bu kısmi artı tarım alanlarının havza tabanında tuzlu kesimlerin mera alanına bırakılması ile alakalıdır. Oransal olarak deiim incelendiinde ise 2000 yılında % 11,6 lık alan kaplayan mera alanları, 2002 yılında ise genileyerek oransal olarak % 11,7 ye yükselmitir. Tarım alanlarındaki deiim miktarı yaklaık 2000 hektar olup iki yıllık dönemdeki eilim azalı yönünde olmutur. Tarım alanlarındaki azalma nedeni orman alanlarının bu dönemde genilemesi ile ilgilidir. Tarım alanları 2000 de hektar iken 2002 yılında hektara gerilemitir. Oransal olarak ise 2000 yılında % 42,3 iken, 2002 yılında gerileme oransal daılıma % 2 lik bir kayıpla yansımıtır. Havzada iki yıllık dönemde taban arazilerde meralar, yüksek kesimlerde ormanlar lehine bir artı meydana gelmitir. Su yüzeylerinde ve Acıgöl de alansal deiim incelendiinde, 2000 yılında toplam su yüzeyi hektar iken, 2002 de ise hektara yükselmitir. Oransal deiim ise % 11,6 iken, 2002 de ise artarak % 12 ye yükselmitir. Acıgöl ün alanında ise yaklaık olarak 20 hektarlık çok küçük bir artı olmutur (ekil 7).

12 346 ekil 7: Acıgöl Havzası nda 2002 yılında arazi kullanımı da ılı ı. Acıgöl de alansal de i im, su yüzeylerinde geni leme ile paralellik göstermektedir. Ancak, göl alanındaki artı su yüzeylerindeki artı a oranla daha az olmu tur. Gölün çana ının daha derin olması alansal geni lemeye çok fazla yansımamı tır. Öyle ki 2000 de gölün su yüzeyleri içindeki oranı % 18,4 iken, 2002 de % 17,9 a gerilemi tir. Gölün toplam alan içindeki alanı yüzde olarak de i ime yansımayıp % 2,1 de kalmı tır Acıgöl Havzası nda 2005 Yılında Arazi Kullanımı Acıgöl Havzası nda dönemsel sınıflandırmaların sonuncusu 2005 yılında arazi kullanım sınıflarındaki de i im incelendi inde orman ve tarım alanları azalırken, mera ve su yüzeyi alanları geni lemi tir. Bu 3 yıllık dönemde de i im miktarı ve oranları çok fazla olmamakla birlikte mera alanlarındaki bariz artı oldukça dikkat çekicidir. Orman alanlarındaki, de i im incelendi inde 2002 yılından 2005 yılına kadar 3 yıllık dönemde azalma meydana gelmi tir. Azalma miktarı çok fazla olmamı tır. Bu nedenle haritadaki da ılı a çok net yansımamı tır. Orman alanları 2002 yılında hektar alan kaplar iken, 2005 yılında bu miktar hektara gerilemi tir. Oransal de i im incelendi inde ise orman alanlarının 2002 yılında toplam alan içindeki oranı % 35,7, 2005 yılına gelindi inde bu oran % 35 e gerilemi tir. Özellikle gölün hemen güneybatı ucundaki orman alanları biraz gerilere çekilmi ve bu azalma 2005 yılına yansımı tır. Mera alanlarındaki dönemsel de i im incelendi inde 2002 de hektar olan mera alanları artarak 2005 yılında hektara geni lemi tir. Mera alanları, 2002 yılında % 11,7 lik alan kaplarken, 2005 yılında bu oran % 20,6 ya yükselmi tir (Tablo 6). Mera alanlarındaki geni leme tarım arazilerinin daralmasına neden olmu tur. Bu durumda ku kusuz kuraklı a ba lı olarak bazı tarım alanlarının bo

13 347 bırakılması, göl ve yakın çevresinde tarım yapılan alanların su yetersizlii nedeniyle terk edilmesi ve mera alanına dönümesiyle ilgilidir. Havzada tarım alanlarında 3 yıldaki deiim incelendiinde azalma eilimi göstermitir. Bu durumda daha öncede ifade edildii gibi artan kuraklıkla birlikte bazı tarım alanlarının nadasa bırakılması veya terk edilmesi depresyon tabanındaki tarım arazilerinin mera görünümüne dönümesine neden olmutur. Havzada 2002 yılında tarım alanları hektar alan kaplarken toplam alanın % 40,4 ünü oluturuyordu yılında ise tarım arazileri hektara gerilerken, toplam alanın % 31,7 si tarım arazisi olmutur. Tablo 6: Acıgöl Havzası nda 2005 yılında arazi kullanım sınıfları Kullanım Durumu Hektar Yüzde Oranı Orman Alanı Mera Alanı ,6 Tarım Alanı ,7 Su Yüzeyi ,5 Göl Alanı ,2 (17,5) Toplam Alan Havzada 3 yıllık dönemde su yüzeyinde alansal olarak artı meydana gelmitir. Su yüzeyleri 2002 yılında hektar alan ile toplam alanın % 12 sini kaplarken, 2005 yılında hektar alan ile toplam alanın % 12,5 ni kapsayacak ekilde artmıtır. Bu küçük artı eilimi uydu görüntülerinin çekilme tarihi ile alakalı olabilecei gibi 2005 yılının kı devresinde ortalama yaı deerlerinin üzerinde yaı dümesi ile yakından ilgili olabilir. Göl alanındaki deiim ise artı göstermi, 2002 de 3125 hektar olan göl alanı, 2005 te 3179 hektara yükselmitir. Yüzde oranı ise 2002 yılında % 2,1 iken, 2005 te bu oran artarak % 2,2 ye ulamıtır. lginç olan ise göl alanının su yüzeyleri içindeki oranı deimeden sabit kalmıtır. Bu durumun ortaya çıkmasında su yüzeylerindeki genileme ile göl alanındaki genilemenin paralellik göstermesi önemli olmutur (ekil 8).

14 348 ekil 8: Acıgöl Havzası nda 2005 yılında arazi kullanımı da ılı ı. 5. Tartı ma Toplumun ihtiyaçlarını sa lamak için kullanılan ancak sınırlı olan do al kaynakların ve içinde ya adı ımız çevrenin ara tırılmasında, etkin yöntemler kullanmak, teknolojinin do ru kullanılmasıyla bilgiye ve sonuca yüksek hız ve kısa zamanda ula mak son derece önemlidir. Do al kaynakların mevcut varlıklarının ve potansiyellerinin belirlenmesi, zamansal de i imlerinin izlenmesi, güncelle tirilmesi amacıyla yapılacak çalı malarda, amaca uygun uzaktan algılama verilerinin kullanılması do ru, hızlı ve dü ük maliyetli veri/bilgi elde edilmesini sa lamaktadır. Bu çalı mada, kontrollü sınıflandırma tekni i kullanılmı, dönemsel arazi kullanımı ortaya konulmaya çalı ılmı tır. Görüntülerin çözünürlüklerinin yeterince yüksek olmaması ( ) çok ayrıntılı sınıflandırma yapamaya izin vermemi tir. Ancak, ilk a amada 20 ye yakın sınıf belirlenmi ve benzer piksel özelli i gösteren alanlar birle tirilmi ve 5 sınıf halinde her dönem analiz edilmi tir. Çalı mada 5 dönemde Acıgöl Havzası nda arazi kullanımındaki de i im izlenmi ve de i imde etkili olan faktörler ele alınmı tır. Acıgöl Havzası nda arazi kullanımında zamansal de i im e ilimleri incelendi inde genel itibariyle orman alanlarında 1975 den 1987 yılına kadar hızlı bir azalma dikkati çekmi tir. Bu yıldan sonra ise orman alanları yeni yeti en orman alanlarına ba lı olarak geni leme e ilimi göstermi tir. Bu durumun ortaya çıkmasında 1975 li yıllardan sonra havzada hızla tarım arazisi kazanma yoluna gidilmesi, ormanlar üzerindeki baskının artmasına neden olmu tur. Bu dönem aralı ında tarım arazilerinde 4 kattan daha fazla bir artı meydana gelmi tir. Bu yıldan sonra (1987) tarım alanlarında azalma meydana gelmi ve özellikle havzadaki kuraklı ın artmasına ba lı olarak tarım yapılmayan alanların mera alanlarına dönü mesine ba lı olarak mera alanlarında geni leme meydana gelmi tir (Tablo 7).

15 349 Tablo 7: Acıgöl Havzası nda Arazi Kullanımındaki zamansal deiim ( ) Yıllar Orman Mera Tarım Su Yüzeyi Göl Not: Alanlar hektar olarak verilmitir. Havzada mera alanlarında yıllar arasındaki eilim yönü incelendiinde, 1975 den sonra mera alanlarının tarım alanı kazanmak için tarıma açılması sonucunda 1987 yılına kadar yaklaık olarak yarı yarıya azalmıtır. Ancak, 2000 li yıllarda havzada etkisini gösteren kuraklıa balı olarak su yetersizlii, verimdeki azalmalar sonucunda bir kısım tarım arazisi ilenmemi ve mera alanı görünümü kazanmıtır. Böylece eilim 2005 yılına gelindiinde artı yönünde olmutur. Havzadaki su yüzeylerindeki deiim eilimi genel anlamada azalma yönünde olmutur. Bu azalma eiliminde 1975 den 2000 yılına kadar yaklaık 3000 hektarlık bir su yüzeyi karasal ekosisteme dönümütür. Göl alanı ise 1975 den 2000 yılına kadar hızlı bir çekilme ile hemen hemen yarı yarıya kurumutur. Göl alanında 2000 yılından sonra kısım bir genileme olsa da gölün alansal deiim eilimi azalma eklinde olması küresel ısınmanın havzadaki etkilerini yansıtmaktadır (ekil 9). Havzada arazi kullanımındaki deiim eilimleri üzerinde doal ortam artlarındaki deiimin yanı sıra beeri faaliyetlerin etkisi de oldukça fazla olmutur. klimdeki kuraklık eilimi ve yaı yetersizlii, su kaynaklarının azlıı ve aırı tüketimi, tarım ve hayvancılıın dönemsel deiimi arazi kullanımındaki balıca etkenleri oluturmutur. Bunun yanı sıra doal ortamın kendini yenilemesi sürecin devamlılıını salamıtır. Örnein; fundalıkların ormana, ilenmeyen tarım arazilerinin meraya dönümesi dönemsel kullanımlar üzerinde etkili olmutur. Özellikle 2000 li yıllara kadar havzada tarımda sulamaya yönelinmesi ve salma sulama yönteminin kullanılması gölü besleyen kaynakların azalmasına ve artan kuraklıkla birlikte hızla çekilmesine neden olmutur. Bu gibi etkenler arazi kullanımındaki deiimleri salamıtır. Uzaktan algılama ile dönemsel arazi kullanımı deiimlerinin izlenmesi ve sorgulanması daha doru sonuç verdii gibi, yeni güncellemeler ile gelecek yıllardaki deiimin belirlenmesinde de kolaylık salayacaktır. ekil 9: Acıgöl Havzası nda arazi kullanımında 1975 den 2005 yılına kadar meydana gelen deiimler.

16 350 SONUÇ Bu çalımada uzaktan algılama tekniklerinde en çok tercih edilen sınıflandırma türü olan kontrollü sınıflandırma kullanılarak Acıgöl Havzası nın 1975 den 2005 yılına kadar olan dönemde arazi kullanım durumu analiz edilmitir. Yapılan analizlerde uydu görüntülerinin çözünürlüünün düük olması nedeni ile sınıf aralıı 5 olarak sınırlandırılmıtır. Sınıflandırma da orman, mera, tarım, su yüzeyi ve göl alanının deiimi analiz edilmitir. Orman alanlarında havzada 1975 te hektar iken 1987 de ha. a dümütür. Bir sonraki dönemde 2000 de ha. a 2002 de ise ha. a yükselmitir. Orman alanlarındaki bu artıtan sonra 2005 yılına gelindiinde yaklaık 1000 hektarlık bir azalma ile ha. a gerilemitir. Mera alanlarındaki deiim oldukça hızlı ve dikkat çekici olmutur. Özellikle 1975 te hektar ile en geni alanı kaplarken, 1987 de ha. a, 2000 de ise ha. a gerilemitir. Bu hızlı azalmada havzada tarım arazilerinin genilemesi oldukça etkili olmutur. Mera alanlarında bu hızlı azalı, 2002 yılında kısmi bir artı göstererek ha. a, 2005 yılında özellikle kuraklık ve göçe balı olarak bazı tarım arazilerinin ilenmemesi ve terk edilmesi ile mera görünümü kazanması sonucu ha a yükselmitir. Tarım arazilerindeki deiim eilimlerinde en dikkat çekici özellik 1975 yılında hektar olan tarım arazileri, 1987 yılında artarak hektara ulaması olmutur. Bu tarihten sonra tarım arazilerinde genel anlamda bir azalma süregelmitir yılında ha., 2002 de ha., 2005 te ise ha a gerilemitir. Su yüzeylerinde ve göl alanında genel eilim ve deiim azalma eklinde olmutur. Tarımda sulamanın yaygınlaması, gölü ve su yüzeylerini besleyen kaynakların farklı kullanımlara ayrılması, yer altı suyundan olan aırı çekilmeler ve önemli bir etken olan küresel ısınmanın etkilerinin yörede kuraklıı artırıcı rol oynaması bu durumun ortaya çıkmasını salamıtır. Su yüzeyleri 1975 te hektar iken 1987 de ha. a 2000 de ha. a gerilemitir. Göl alanı ise 1975 te 5104 hektar iken 1987 de 5002 ha. a, 2000 de ise 3101 hektara gerilemitir. Bu tarihten sonra gerek su yüzeylerinde gerekse göl alanında küçük artılar olmu su yüzeyleri 2002 de hektara, 2005 te ise hektara genilemitir. Göl alanı 2002 de 3125 hektara, 2005 te ise 3179 hektara yükselmitir. Bu küçük artıta tarım alanlarında damla sulama sistemine geçilmeye balanması, Gölü besleyen kaynakların daha planlı kullanılması ve göle ulamasının salanması etkili olmutur. KAYNAKÇA ALTUNTA, Cihan ve ÇORUMOLU, Özen (2002). Uzaktan Algılama Görüntülerinde Digital Görüntü leme ve Rsımage Yazılımı, Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendislii Öretiminde 30. Yol Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya. CHEN, Zhaohua ve WANG, Jinfei (2010). Land Use And Land Cover Change Detection Using Satellite Remote Sensing Techniques n The Mountainous Three Gorges Area, China, International Journal Of Remote Sensing, Vol. 31, No. 6, s ERDAS FELD GUDE (2003). Kullanım Kılavuzu. Esri. HUANG, Zhi JIA, Xiuping ve GE, Linkin (2010). Sampling Approaches For One-Pass Land-Use/Land- Cover Change Mapping, International Journal Of Remote Sensing, Vol. 31, No. 6, s KÖSEOLU, Müge ve GÜNDODU, K. Sulhi (2004). Arazi Toplulatırma Planlama Çalımalarında Uzaktan Algılama Tekniklerinden Yararlanma Olanakları, Ulud.Üniv.Zir.Fak. Derg., S.18 s MUSAOLU, Nebiye (1999). Elektro-Optik ve Aktif Mikrodalga Algılayıcılardan Elde Edilen Uydu Verilerinden Orman Alanlarında Mecere Tiplerinin ve Yetime Ortamı Birimlerinin Belirlenme Olanakları, Yayımlanmamı Doktora Tezi, stanbul: stanbul Teknik Üniversitesi. ÖRMEC, Cankut ve EKERCN, Semih (2001). Uydulardan Elde Edilen Verilerle Meriç Nehri Kıyı Çizgisinin ncelenmesi. 8. Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara, s

17 351 ÖZDEMR, M. Ali ve BAHADIR, Muhammet (2008a). Armutlu Yarımadasında Arazi Kullanımının Zamansal Deiimi, 2. Uzaktan Algılama ve Corafi Bilgi Sistemleri, Ekim 2008, Kayseri. ÖZDEMR, M. Ali ve BAHADIR, Muhammet (2008b). Yalova linde Arazi Kullanımının Zamansal Deiimi ( ), stanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Corafya Dergisi, S. 17, s. 1-15, stanbul. ROGAN, John ve CHEN, DongMei (2004). Remote Sensing Technology for Mapping and Monitoring Land-cover and Land-use change, Progress in Planning S. 61, s SESÖREN, Atilla (1999). Uzaktan Algılamada Temel Kavramlar. stanbul. TUNAY, Metin ve ATEOLU, Ayhan (2004). Bartın li Takın Sahalarındaki Deiimin Uzaktan Algılama Verileriyle ncelenmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, S. 2, ISSN: , s TUNAY, Metin ve ATEOLU, Ayhan (2008). Çok Zamanlı Uydu Görüntüleri le Amasra ve Yakın Çevresine Ait Bitki Örtüsü Deiim Analizi, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 13, s