COACHING. engellemifl olurlar.

Transkript

1 Dr. Yeflim Toduk Akifl COACHING Yanl fl Koçlarla Onar lmaz Hatalara Sürüklenmeyin... Günümüzde, Yönetim Dan flmanl nda yeni bir trend bafllad. ABD de bafllay p sonra Avrupa ya atlayan ve sonra da Türkiye de ç kan bu konu Coaching. Ülkemizde ise henüz bu konunun bir bilen inin kim oldu u konusunda kafalar karmakar fl k. Türkiye de yaflamay seviyorum. Yarat c ve giriflimci yap s yla yenilikleri kucaklayan bir yap bu. Yeni olan tutuyor, yeni bir yönetim dan flmanl sistemi ve dan flman bir de popülerlik kazand r ld ysa hemen eksper statüsüne kavufluyor. Coaching de böyle bir konu. Kendi hayat n nas l coach etti ini bilmedi imiz sevimli ve iyi niyetli, biraz psikoloji, köflesinden de ifl deneyimi olan kifliler birden executive coach olarak isimlendiriliyor. Ben ise bilimsel flapkamla ölçmedi im ifle inanmayanlardan m. Haftal k ve günlük bilgi kazand r c kurslar n yarar na inanmakla birlikte, coaching gibi bireyin özel alanlar na girilmesinin ancak son derece ehil ellerde yap lmas gere ine fliddetle inan yorum. Sak p Sabanc n n flte Hayat m adl kitab nda, kendisinin son döneminde Bazen de insanlar do ru stratejiler kulland klar halde d fl faktörlerin etkisiyle baflar elde edemezler ve bu stratejilerden vazgeçmeye bafllarlar. Burada kifliler baflar s zl klar n da do ru de erlendiremedikleri için geliflimlerini engellemifl olurlar. Prof. Tar k Y lmaz ile yapt görüflmelerden son derece faydaland n anlayarak, Tar k Y lmaz ve çift flapkal birikimini sizlerle paylaflmak istedim. Tar k Bey, Psikiatri konusundaki uluslararas kimli inin yan s ra ayn zamanda uluslararas bir hastanede yönetici Yani yöneticili in tam kalbinden geliyor. Deneyim zenginli i oluflturmufl bir uluslararas coach. Bas nda daha çok Psikiyatri alan ndaki uzmanl n zdan söz ediliyor. Oysaki hem sviçre de yöneticilik yapt n z hem de çok yeni Profesör oldunuz. Sizin sadece Türkiye de de il sviçre deki yöneticilik baflar lar n z n da CEO s okuyucular için iyi birer ö reti olaca n düflündük. Bize yöneticilerle yapt n z karfl l kl görüflmelerden yola ç karak yöneticilerin günümüzde ne tür psikolojik dan flmanl k deste ine ihtiyaç duyduklar hakk nda biraz bilgi verebilir misiniz? Özellikle de Avrupa ve Türkiye k yaslamal olarak yöneticilerin psikolojik dan flmanl k talepleriyle ilgili bilgi alabilir miyiz? Eskiden psikolojinin çevresi belirli s n rlarla çevriliydi ama bugün art k o s n rlar neredeyse ortadan kalkt. Art k sa l kl, sa l ks z ayr m yapmadan tecrübelerimizi de erlendirdi imiz her yerde 16 CEO s/ 2005/ Say : 26

2 insan psikolojisi var. Dolay s yla, Psikoloji ve Psikolojik Dan flmanl k hayat m z n her alan na girmifl durumda ve bu bilimlerden faydalanmaktay z. nsanlarla birlikte çal flman n ve insanlar yönetmenin temel noktalar ndan biri de grup psikolojisini iyi bilmektir. Kifli, grup karfl s nda nas l bir psikoloji içinde oldu unu bilmelidir. sviçre deki yöneticilik tecrübelerimden bahsedersem Öfke duygumuzun etkisiyle, bizi öfkelendirecek verileri ortaya ç kar r ve sadece onlar üzerinde yo unlafl r z. Tünel Bak fl, sadece tünelin içinde olanlar görmemize izin verir. zannediyorum faydal olacakt r. Ben, sviçre de Basel Üniversitesi nde uzunca bir süre Klinik fiefli i, Medikal Direktörlük ve Baflkan Vekilli i yapt m. Niçin sviçre de sizin gibi bir Türk doktorunu Klinik fiefi yapmay tercih ettiler? Ben orada hiçbir zaman bir sviçreli gibi davranmad m. Farkl bir kültürden gelmifl olman n avantaj n yaflayarak, onlara hep ne katabilece im konusu üzerinde durdum. Benim sisteme bir fleyler katt m gördüklerinde ise hem ben mutlu oldum, hem onlar mutlu oldular. Orada çok çal flmak, uzun saatler çal flmak gerçekten önemliydi. Ama, do ru liderli e aday olmak da çok önemliydi. sviçre de hiçbir zaman Ben yapt m, oldu diyemezsiniz çünkü orada birine iyi bir lider denilmesi için birlikte çal flt insanlar n o yöneticiyi kabullenmifl olmas gerekir. K sacas, sviçre de kabullenildi iniz sürece liderli iniz devam eder ve tak m n z motive edebilirsiniz. Dolay s yla, atmak istedi im her ad mda mümkün oldu unca, herkesi ikna etmeye çal flt m. Bu durumda da liderlik kadrosuna oynamak kaç n lmazd. Di er bir önemli nokta ise, Bat Avrupa toplumunda özellikle de Orta Avrupa da birlikte çal flt n z insanlar n sizi elefltirmeleri konusunda teflvik edilmesidir. Sistem yöneticiyi elefltirmeyi teflvik ettikçe de, yönetici hep canl ve geliflmeye aç k kalmak zorunda olur. Orada kontrol yukar dan de il; afla dan gelir. Sistem otoriter de il; yönlendiricidir. Galiba ben bunlar n yararlar n fazlas yla gördüm. Özgeçmiflinize bakt m zda, Cerrahpafla T p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal nda uzmanl n z ald ktan sonra Basel da 6 ayl k bir rotasyonunuzun oldu u görülüyor. Sonra sizi tekrar Asistan Doktor olarak ça rd lar. sviçre de asistan doktorluktan yöneticili e uzanan süreç nas l ilerledi? Asistan Doktor olarak bafllad ktan 13 ay sonra orada yeni kurulan Crisis Intervention Center ad ndaki bir birimin flefli ine getirildim. Buras, psikolojik kriz durumundaki kiflilerin herhangi bir psikiyatri klini ine yat r lmadan yo un bir psikolojik dan flmanl k ve koçluk ile hastane konsepti içerisinde tedavi edildi i bir merkezdi. Burada ayakta tedavi d fl nda 8 haftayla s n rl olmak üzere yatakl tedavi hizmeti de mevcuttu. Bu merkeze kriz yaflayan bir ergen de geliyordu; ifl krizi yaflayan bir ifl adam da; iliflki krizi yaflayan bir ev han m da Ama, sviçre özellikle pek çok banka ve ilaç flirketinin merkezi oldu u için biz ifl dünyas yla ve bu dünyan n krizleriyle çok iç içe durumdayd k. Basel da dan flmanl k hizmeti verdi iniz firmalardan birkaç isim verebilir misiniz? Pek çok ilaç firmas ve banka kriz durumunda olduklar nda benimle irtibata geçerlerdi. Mesela, UBS ve Bank Verein 9 y ll k dönemde flirketlerin birleflme süreçlerinin yol açt krizlerden tutun da burnout krizlerine kadar her alanda ifl dünyas n n liderlerine psikolojik destek verirdik. O dokuz y ll k dönem içerisinde merkez, sizin liderli inizde nereden nereye geldi? Bafllang çta Crisis Intervention Center 1,5 y ll k bir projeydi. E er baflar l bulunursa bir heyetin onay yla varolmaya devam edecekti. lk baflta, 4 yatakl bir merkezdi ve benim haricimde 2 asistan vard. Sonra, yatak say s 8 e ç kt ve asistan say s da 3 e ulaflt. Doluluk oran %85 in alt na hiç düflmedi. Biz ister yatarak tedavi görsün isterse ayakta, klinikten ayr lan herkese Memnuniyet De erlendirme Anketi uyguluyorduk. Bu anketin sonuçlar na göre, %85 oran nda kifli Çok memnunum de erlendirmesini yapm fllar. Bu geribildirimler sonucunda da proje sahiplenildi ve uzun süreli oldu. Crisis Intervention yeni bir kavram m yd? Crisis Intervention modern psikoloji veya psikiyatri ile geliflen bir yaklafl m. Bu yaklafl ma göre, bir krize en erken, en do ru ve en yo un flekilde müdahale Türkiye de elefltiri yapmak çok zor. Yine bu nedenle, Türkiye de yönetici ile yönetilen aras geribildirim al flverifli psikolojik olarak engelleniyor. ederseniz bu krizi flansa dönüfltürebilirsiniz. Çünkü, kriz s ras nda sistemler dura an halden oynak hale geçerler ve bu durumda sistemleri de ifltirmek çok daha kolay olur. Benzetmeden yola ç kacak olursak; yerinde duran bir kayay hareket ettirmek çok zordur ama hareket halindeki bir kayay çok daha az kuvvetle daha iyi yönlendirebilirsiniz. Hatta do ru bir müdahale yap l rsa, sadece dan flan kifli de il, onun içinde bulundu u sistem de de iflebilir. Dolay s yla, Crisis Intervention kavram verimlili i CEO s/ 2005/ Say : 26 17

3 nsanlarla birlikte çal flman n ve insanlar yönetmenin temel noktalar ndan biri de grup psikolojisini iyi bilmektir. artt rmak, yaflam kalitesini yükseltmek ve psikolojik krizlerin kronikleflmesini engellemek konusunda son derece etkili bir sistemdir. Önemli olan, uygun terapi ve koçluk uygulamas n n en do ru flekilde yap lmas d r çünkü bafl edilemeyen krizler beraberlerinde çok say da s k nt y da getirirler. Türkiye de bu kavram kurup gelifltirdi iniz ortamlar oldu mu? Çeflitli ifl adamlar na 3,5 y ld r koçluk hizmeti veriyorum. Basel Üniversitesi ndeki Dan flmanl k görevim de devam ediyor. Aç kças, Türkiye de s nma sürecindeyim. Türkiye deki en önemli mesele, ekip oluflturmak. Farkl e itimlerden kiflileri bir araya getirmek buradaki önemli nokta Ama, bireylere flahsen bu tür koçluklar veriyorum. Ben Sak p Sabanc n n Hayat ile ilgili kitab n okurken sizin isminize rastlam flt m. San yorum ona da bir dönem böyle bir koçluk deste i verdiniz. Benim koçluk verdi im isimlerden bahsetmem mümkün de il ama zannediyorum siz Sak p Bey in kitab ndan okudunuz. Bizim her verdi imiz kararda psikolojimiz çok önemli. Dolay s yla, bir koçluk deste i almak hem yaflam kalitesini hem de ifl yerindeki verimlili i artt ran çok önemli bir unsur. Yöneticiler neyi bilmek isterler? Neyi bilirlerse daha iyi yönetici olurlar? Bir lider için birkaç faktör çok önemlidir. Birincisi, yönetici kendi bildiklerinden ve ö rendiklerinden karfl laflt durumla ilgili olarak do ru sonuçlar ç karabilmelidir. Baflar lar do ru yorumlarsan z, baflar lar n z n devam n sa lars n z. Baflar s zl klar n z do ru yorumlamazsan z, krizleri derinlefltirebilirsiniz. Baflar l ve iyi bir yönetici olmak, insan n krizlerle ve baflar lar yla nas l bafl etti iyle çok iç içedir. Burada Control Illusion fenomeninden bahsedebiliriz. Baflar lar m z ço unlukla kendi performans m za ba lama e ilimindeyizdir. Oysaki, baflar lar m zda d fl etkenlerin rolü az msanmayacak kadar büyüktür. Biz içinde bulundu umuz durumlar n afla yukar %30 unu etkileyebiliriz. %70 lik k sm d fl faktörler etkiler. Ama, d fl faktörlerin uygun oldu u durumlarda %30 luk iç faktörleri iyi kullan rsak harikalar yaratabiliriz. E er baflar lar m z kendimize ba lama e iliminde olursak, baflar n n formülünü yanl fl haz rlam fl oluruz. Futboldaki liderlikten örnek vererek bu durumu daha net anlatabilirim. Büyük kupalar kazanm fl bir antrenör baflar lar n n kendi taktiklerinden kaynakland n düflünürse; baflka durumlarda ve olaylarda rahatl kla baflar s z olabilir. Halbuki o antrenör Do ru bir müdahale yap l rsa, sadece dan flan kifli de il, onun içinde bulundu u sistem de de iflebilir kendi taktiklerinden ziyade, o dönemdeki tak m n, kulübün ve sistemin edinilen baflar lar üzerindeki etkisini bilmelidir. Bu antrenör, ancak sistemin Yerinde duran bir kayay hareket ettirmek çok zordur ama hareket halindeki bir kayay çok daha az kuvvetle, daha iyi yönlendirebilirsiniz. özelliklerini tan y p bu özelliklere uygun taktikleri belirleyip uygulatarak baflar y elde etti ini alg lamal d r. Baflka bir sisteme girdi inde de o sistemi tan y p o ortama uygun taktikler gelifltirmesi gerekti ini bilmelidir. flte biz buna Control Illusion fenomeni diyoruz. Bazen de insanlar do ru stratejiler kulland klar halde d fl faktörlerin etkisiyle baflar elde edemezler ve bu stratejilerden vazgeçmeye bafllarlar. Burada kifliler baflar s zl klar n da do ru de erlendiremedikleri için geliflimlerini engellemifl olurlar. Bu sebeple, belirli yönetici tipleri k sa süreli baflar lar elde edip yok olup giderler. Control Illusion kavram d fl nda 9 y ll k deneyiminiz sonucunda bu türz baflka ç kar mlar n z ve örnekleriniz var m? Tabii ki var. Örne in, Mental Ba fenomeni nsanlar bazen verdikleri kararlarla ya da uygulad klar projelerle kendilerini o kadar çok özdefllefltirirler ki; olaylara d flar dan bakamaz hale gelirler. Örne in, bir borsac bir ka d n yükselece i fikrine kendini o kadar çok adar ki ka t düflmeye bafllad nda bile onu do ru zamanda elinden ç karamaz. Bu durum insan yönetiminde de geçerlidir. Bir insana o kadar çok inan r ve güvenirsiniz ki, o kiflinin baflar l olmad n görmenize ra men o kifliyi o görevden alamazs n z. K sacas, duygular n z n karalar n za yans mas yla birlikte baflar s zl k ve hata yapmak kaç n lmazd r. Bir di er kavram da Seçici Alg yani Tünel Bak fl fenomenidir. nsanlar, bir olay karfl s nda baz yorumlar yaparlar ve bu yorumlar onlar n o olayla ilgili tüm duygu ve davran fllar n etkiler. Örne in, bir çal flan m za, yapt bir hatadan dolay k zd m z zaman, onun tüm hatalar birden bire gözümüzün önüne gelir. Öfke 18 CEO s/ 2005/ Say : 26

4 BUS NESS WEEK CEO s/ 2005/ Say : 26 19

5 duygumuzun etkisiyle, bizi öfkelendirecek verileri ortaya ç kar r ve sadece onlar üzerinde yo unlafl r z. Tünel Bak fl, sadece tünelin içinde olanlar görmemize izin verir. Bütünü görmek yerine; sadece öfkenin müsaade etti i fleyleri görür; bu do rultuda yorum yapar z ve bu da bizim davran fllar m z etkiler. Duygular n z n fark nda olmazsan z do ru ve dengeli karar veremezsiniz. En hatal kararlar, yo un duygusal dönem içerisinde al nan kararlard r. Koçluk, duygularla nas l bafl edilece i ve nas l do ru kararlar al nabilece i konusunda teknikler kazand ran bir yaklafl md r. Siz, yöneticilerin bu ö retileri hayata geçirmelerini ne flekilde sa l yorsunuz? Her fleyden önce, yöneticilerin özgeçmifllerini bilmek çok önemli. Kifli geçmifliyle, ailesiyle, travmatik hadiseleriyle ve ifl yaflant s yla bir bütün olarak ele al n rsa daha etkili bir koçluk sa lanabilir. Koçluk, kifliye özel olmas gereken bir olgudur. Kifliyle ilgili baz noktalar tespit ettikten sonra bunlar hayata geçirmek gerekir. Burada da kifliyle birlikte teknikler belirleyip; bunlar olumlu al flkanl klar haline dönüfltürmeye çal fl r z. 3-3,5 y ld r koçluk vermeye devam etti iniz yöneticiler var m? Var tabii ki. Büyük kupalar kazanm fl bir antrenör baflar lar n n kendi taktiklerinden kaynakland n düflünürse, baflka durumlarda ve olaylarda rahatl kla baflar s z olabilir. Türkiye ve sviçre yi yönetim aflamas nda ve CEO düzeyinde karfl laflt rd n zda, ne gibi farkl l klar görüyorsunuz? En önemli fark, Türkiye de ifl yapabilmek için belirli bir dostluk kurman z gerekir. Aksi takdirde, insanlar bu durumu tamamen kiflisel alg lama e ilimindedirler. letiflim, içerik ve iliflki olmak üzere iki bölümden oluflur. Türkiye de insanlar iletiflimin iliflki bölümünde rahat de illerse içerik bölümünü konuflam yorlar. Halbuki Bat da böyle de ildir. Karfl n zdaki insanla çat flma yaflam fl olsan z bile, içeri i aktarmakla ilgili hiçbir s k nt yaflamazs n z. Bu nedenle, Türkiye de elefltiri yapmak çok zor. Yine bu nedenle, Türkiye de yönetici ile yönetilen aras geribildirim al flverifli psikolojik olarak engelleniyor. Elefltiri, kiflisel bir olgu olarak alg lan yor ve tepkisel bir davran flla karfl laflacaklar n bildikleri için çal flanlar, bu düflüncelerini toplant ya getirmek yerine kendi aralar nda konufluyorlar. Bu durumda da sistemin sa l kl iletiflimi ve geliflimi engelleniyor; yöneticiler de geribildirim alamad klar için körlefliyorlar. Konuflmam z n bafl nda sviçre deyken Türklere ait baz de erleri kulland n z ve bunlar n size avantaj sa lad n belirtmifltiniz. Bunlar neydi? Birincisi, Bat da insan yaln zd r ve duygusal bir boflluk içerisindedir. Oysaki biz Türkiye de aileden itibaren duygusal destek konusunda e itim al r z. Bunu avantaj ya da dezavantaj haline getirmek bizim elimizde. kincisi, biz de iflim kayg s na sahip bir toplum de iliz; her fleyin her an de iflebilece i konusunda yo un bir e itim alm fl durumday z. Bat ya k yasla de iflime çok daha al fl k ve aç z. Üçüncüsü ise, Türkiye de insanlar düflüncede daha esnek davran p pragmatik yaklaflabiliyorlar ve pratik çözümler üretebiliyorlar. Türkiye deki özel hastane say s gittikçe art yor. Avrupa ve Türkiye deki tecrübelerinizi de erlendirerek, siz Türkiye deki özel hastanelerin birinin tepe yönetiminde olsayd n z neyi farkl yapard n z? lk baflta, hastanenin imaj üzerinde dururdum çünkü hastalanan insan çaresizdir ve çaresiz olan kifli en çok güvene ve do ru iletiflime ihtiyaç duyar; o ifli iyi bilen insanlara emanet edildi ini bilmek ister. Türkiye deki hastaneler ya kuruma önem veriyorlar ya da doktorlara. Halbuki, cerrah n iyi olmas gerekti i kadar ameliyathanedeki aletlerin de son teknolojiye sahip olmas gerekir. K sacas, hasta olan kifli hem kuruma hem de hekime inanmak ister ve bir hastane yöneticisi olarak ben bunu sa lamak isterdim. nsanlar kendilerine önem verildi ini hissetmek isterler. Bana göre Türkiye deki özel hastanelerin üniversitelefltirilmeleri gerekiyor. Ya da üniversite yap lar n n özel hastane statüsüne getirilmeleri gerekiyor. Bize ve okurlar m za baflka ne söylemek istersiniz? Karn m z a r d nda doktora gidiyoruz, matematik dersi al yoruz, ngilizce ö renmek için kursa gidiyoruz, bilgisayar sistemimizle ilgili bir sorun oldu unda servise dan fl yoruz Fakat, çok önemli kararlar ald m z kendi karar mekanizmam z gözden geçirmek konusunda nedense ihmalkar davran yoruz. Amerika y yeniden keflfetmek yerine, bu alandaki hizmetlerden faydalanmam z laz m. Bizim nas l kararlar verdi imiz, hem sistemimizi hem de yaflam m z belirliyor. Önemli kararlar do ru biçimde almak amaçl koçluk deste ine ihtiyaç duyuyoruz ve bunu ihmal etmemeliyiz. Prof. Dr. Ali Tar k Y lmaz 1963 y l nda, Malatya da dünyaya gelmifltir. stanbul Erkek Lisesi ard ndan, stanbul Üniversitesi T p Fakültesi nden mezun olmufl, Uzmanl n Cerrahpafla T p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal ndan al p, 1991 y l nda sviçre Basel Üniversitesi Çocuk ve Ergenlik Psikiyatrisi Anabilim Dal nda Asistan Doktor olarak çal flmaya bafllam flt r. Basel Üniversitesi nde Baflkan Vekilli i ve Medikal Doktorluk görevlerine gelmifltir. Halen Basel Üniversitesi nde Dan flmanl k görevini sürdürmekte olup; 2001 y l ndan beri Kadir Has Üniversitesi T p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal Baflkanl n devam ettirmektedir. 9 y l aflk n süredir gerek Avrupa da gerekse Türkiye de pek çok üst düzey yöneticiye koçluk deste i vermektedir. 20 CEO s/ 2005/ Say : 26