Prenatal Dönemde ve Bebeklikte A z ve Difl Sa l

Transkript

1 Derleme/Review Oral Health During Prenatal Period and Infancy Uluda Üniversitesi T p Fakültesi, A z ve Difl Sa l Birimi, Dr. (Difl Hekimi) ÖZET Ülkemizde a z ve difl sa l na gereken özen gösterilmemektedir. Difl çürü ü prevalans, 6 ve 12 yafl grubu çocuklarda %90 düzeyindedir. Bununla birlikte, a z ve difl sa l düzeyinin yükseltilmesi için, toplumun, gebelikten itibaren, a z ve difl sa l konusunda pratisyen hekimler, çocuk hekimleri ve diflhekimleri taraf ndan bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, bu makalede, prenatal dönemde difl geliflimi, bebeklerde a z ve difl sa l ve biberon çürükleri konusunda güncel bilgiler derlenmifltir. (Güncel Pediatri 2007; 5: 77-81) Anahtar kelimeler: A z ve difl sa l, gebelik, prenatal, bebeklik SUMMARY In our country, level of oral health is quite low. Prevalence of dental caries in the groups of 6- and 12-year-olds is about 90%. However, in order to increase the level of oral health, population should be informed by physicians, pediatricians, and dentists on basic oral health care activities from the beginning of gestation. Therefore, current knowledge on tooth development during prenatal period, oral health during infancy, and baby-bottle caries was overviewed in this article. (Güncel Pediatri 2007; 5: 77-81) Key words: Oral health, pregnancy, prenatal, infancy Gebelikte A z ve Difl Geliflimi lk difller do umu takiben alt aya kadar a z içinde görünmezlerse de geliflimleri embriyonal yaflam n 6. haftas ndan önce bafllar. Gebeli in 3. ay n tamamlad ktan sonra difller tan n r hale gelir. Do umdan önce 20 adet süt diflinin hepsinin baz k s mlar oluflmufltur. Birinci kal c az diflinin küçük bir parças d - fl nda kalan kal c difllerin oluflumu do umdan hemen sonra bafllar (fiekil 1) (1). E er bebek parmak emecekse, bu al flkanl k gebeli in 7. ay na kadar geliflecektir. Parmak emme kazan lm fl bir al flkanl k olarak kabul edilmemektedir. Do- umdan önce bebek, süt emmeye haz rl k olarak emme ve çi neme hareketleri yapmaktad r (2). Annenin, bebe inin difllerinin sa l kl geliflimini sa lamak için sa l kl olma ve zararl ilaçlardan uzak durmak d fl nda yapabilece i pek bir fley yoktur. Embriyonik devrede, difllerin geliflimi için gerekli olan kalsiyum, fosfor ve di er mineraller annenin kan dolafl - m ndan al n r. Eriflkin bir kad n n günlük kalsiyum ve fosfor gereksinimi 800 mg iken bu miktar gebelerde 1200 mg a yükselmektedir (3). Annenin gerçekten kötü beslenmesi d fl nda hiçbir fley bu minerallerin normal mine ve dentin yap m nda kullan lmas n engelleyemez (2,4). Gebelikteki kalsiyum ihtiyac n n, annenin difllerinden ve kemiklerinden karfl land inan fl yanl flt r. Annenin diyetinde yeterince kalsiyum varsa, bu ihtiyaç besinlerden karfl lan r. E er beslenme ile yeterince kalsiyum al nm yorsa, bebe in ihtiyac olan kalsiyum difllerinden de il kemiklerinden sa lan r. Gebelikte geliflen difl çürüklerinden bebek sorumlu de ildir. Anne bu dönemde difllerine daha özenli bakmal ve gebeli in bafllang c nda ve yeni sorunlar geliflti- inde diflhekimine baflvurmal d r (2,4-6). Periodontal hastal olan gebelerde erken do umlar n görüldü- ü kabul gören bir yaklafl md r. Özellikle, Porfirimonas gingivalis in plasenta dokular na ak n ederek enflamatuvar yan tlar tetikledi i ve efektör moleküllerin sal n m ile erken do umun bafllad düflünülmektedir (7). Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr., Uluda Üniversitesi T p Fakültesi A z ve Difl Sa l Birimi Görükle Kampüsü Bursa, Türkiye Tel: dcelbek@yahoo.com - dcelbek@gmail.com 77

2 Güncel Pediatri 2007; 5: Gebelik süresince sa l kl difller için ihtiyaç duyulan kalsiyum, fosfor ve di er mineraller; süt ve süt ürünleri, et, tavuk ve bal k, meyve ve sebze ile zenginlefltirilmifl veya saf tah l ve ekmekten oluflan dört temel yiyecek grubunu içeren dengeli bir beslenme ile sa lanabilir (4). Gebelik s ras nda difllerin yap s na, diflleri güçlendirecek oranda florid kat lamaz. Do mam fl bir bebe- in difllerine annenin diyeti yoluyla daha fazla florid eklemenin kan tlanm fl bir yolu yoktur. Diflleri florid ile güçlendirmek için gebelikten sonraki dönemleri beklemek gerekir. Gebelerde florid tableti kullan m gereksizdir (8-10). Gebelikte geçirilen virütik enfeksiyonlar, tetrasiklin grubu antibiyotiklerin anne taraf ndan kullan m ve prematüre do um difllerin geliflimini do rudan etkilemektedir. Virütik enfeksiyonlara ba l geliflen atefl nedeniyle, difl jermlerine mineral çökelmesi bozulmakta ve dolay s yla hipokalsifiye difller oluflmaktad r. Yetersiz kalsifiye difller, bu nedenle difl çürü ü 6 Ay 9 Ay 1 Y l 2 Y l fiekil 1. 6 ay-2 y l dönemi çocuklukta süt ve kal c difllerin geliflim modeli (Moss SJ., Growing up cavity free: a parent s guide to prevention dan modifiye edilerek al nm flt r) (2) gelifliminin ana nedeni olan asit ataklar na karfl direnç gösterememektedirler (2). Tetrasiklin renklenmesinin fliddeti, gebeli in evresine, al nan ilaç dozuna ve süresine göre de iflir. Prematüre do umlarda, difllerin mineralizasyonu yetersiz oldu undan difl çürü ünün daha kolay geliflti i belirtilmektedir (11,12). Bebeklikte A z ve Difl Sa l Do ar do maz bebe in difllerini korumaya yönelik önlemlerin, çocuk hekimi veya diflhekimi taraf ndan aileye ö retilmesi gerekir. Bebekler, difl çürü üne neden olan bakterileri do umdan sonra edinirler (2,13,14). Bu nedenle, bebe in a z ve difl sa l n n korunmas için ebeveynin a z ve difl sa l na gereken özeni göstermesi gerekir. Ebeveynin kendi a z hijyenine özen göstermesi bebeklerde difl çürü ü geliflimini önlemek için gerek kofluldur ancak yeterli de ildir. Oluflmakta olan difllerin çürü e dayan kl olmas için erken dönemde florid uygulanabilir. Su kaynaklar ndaki florid konsantrasyonu, 0.7 ppm ve daha yüksek olan yörelerde, içme suyu, bafll ca florid kayna olarak kabul edilmektedir. Bebeklerin beslenmesi genellikle, anne ve di er memeli hayvanlar n sütü ile olmaktad r. Bebeklerin günlük florid gereksinimi, mg/kg d r. Floridin, plazmadan süte geçifli zay ft r. Annenin florid tüketiminin fazla olmas, sonucu de ifltirmemektedir (15). Anne sütü veya inek sütü ile beslenen bebekler, ihtiyaçtan düflük düzeyde florid almaktad rlar (16). Mamalar n mineral içerikleri de, günlük florid al m miktar n etkilemektedir. Florid konsantrasyonu, protein bazl mamalarda, süt bazl mamalara oranla daha yüksektir. Mama ile beslenen bebeklerin florid al - m, sadece süt ile beslenen bebeklerden fazlad r. Bebeklerde doz afl m n n önlenmesi için, mamalar n florid konsantrasyonunun, en fazla 0.4 ppm düzeyinde olmas ve florid konsantrasyonu düflük sular ile haz rlanmas önerilmektedir. çme suyu florid konsantrasyonu >0.3 ppm ise, genellikle, içme suyuna florid ilave edilmemekte (17) ve içme suyu florid konsantrasyonu 0.6 ppm i aflan bölgelerde, florid takviyeleri önerilmemektedir (18,19) y l ndan bu yana, florid tableti dozlar afla ya çekilmekte ve uygulama Tablo 1. Geleneksel florid tableti kullan m skalas çme Suyu Florid Konsantrasyonu Yafl 0.3 ppm / 0.7 ppm 0-6 ayl k ayl k-3 yafl 0.25 mg /gün yafl 0.5 mg/gün yafl 1 mg /gün 0.5 mg /gün

3 Güncel Pediatri 2007; 5: yafl yükseltilmektedir (17). Tablo 1 de geleneksel florid tableti uygulama skalas gösterilmifltir. Diflin yap - s na kat lan florid difl çürü ünü %50-80 oran nda azaltmaktad r. Sadece anne sütü ile beslenen bebeklere, sütten kesilene kadar florid deste i verilmelidir. Kar fl k beslenmeye geçen bebeklerde florid deste- ine gerek olup olmad n n karar konunun uzman diflhekimlerine dan flarak verilmelidir (4,20,21). Florid kullan m nda fazla kullan m iyi de ildir; az olmas en iyisidir. Diflleri güçlü k lman n bir di er yöntemi, bebekler 3-4 yafl na gelene kadar ateflli hastal k geçirmesini önlemeye çal flmakt r. Özellikle çocukluk hastal klar n n bu dönemin sonuna kadar oluflumu engellenebilirse, çocu un en az ndan kal c ön kesici difllerinin sa l kl olmas sa lanabilecektir. Buna ra men süt çocu u döneminde (1-12 ay) ateflli hastal k geçirilmiflse, sürecek difllerin mineralizasyonunun yetersiz olaca ve dolay s yla difl çürü üne yatk n olacaklar bilinmelidir. Bu bebeklerin difllerinin temizli i özel bir hassasiyet gerektirecektir. Bebeklik Döneminde, Malokluzyon ve Difl Bozukluklar na Neden Olabilecek Kötü Al flkanl klar Baflparmak, parmak, dudak veya kol emme, uzun süreli biberon kullan m (biberonun emzik niyetine kullan lmas ) ve uzun süreli emzik kullan m, bu dönemde s kl kla karfl lafl lan kötü al flkanl klardand r (2). Finlandiya da yap lan bir çal flmada, uzun süreli emzik ve parmak emen 3 yafl grubu çocuklar n %35 inde malokluzyon geliflimi belirlenmifltir. Bu çocuklar n %27 sinde anterior open bite ve kalan %8 inde unilateral cross bite geliflmifltir (22). Bir di er çal flmada uzun süreli emzik ve parmak emmenin dil itmeye e ilimi art rd ve open bite (aç k kapan fl), cross bite (çapraz kapan fl), over jet (üst kesici difllerde ileri itim) ve s n f II (kal c alt 1. büyük az n n orta hatta göre distalde konumlanmas ) malokluzyonlara neden oldu u ifade edilmifltir (23,24). Do umdan hemen sonra çevresindeki pek çok fleyi emmeye e ilimi olan bebeklerin bu refleksi do ald r ve bask lanmamal d r. Yap lan çal flmalar, kaslar n uygun dengeyi bulmalar ve difllerin do ru konumda sürmeleri için bebeklerin dil ve yanak kaslar n çal flt rmalar ve yutma refleksini mümkün oldu unca erken pratik etmeleri gerekti ini vurgulamaktad r (2). Bebekler, çi neme ve s rmaya olabildi ince erken ve hatta ilk difl sürmeden teflvik edilmelidirler. Difl halkas, oyuncaklar ve sert g dalar çi neme al flkanl n n kazand r lmas na yard mc olurlar. Bebeklere erken çi neme al flkanl klar n n kazand r lmas n n çene ve difl geliflimi üzerinde olumlu etkileri yads namaz. Bu nedenle, bebe in yiyece i elle tutmaya baflarabildi i dönemde çi nemeye teflvik edilmelidir. Yiyecek ne kadar sertse çene ve difl geliflimi için o kadar iyidir. 6-8 ayl k bir bebek çi neme ifllevini yerine getirebilir (2,4). Parmaklar do al emziklerdir. Yapay emziklerin do- al olanlara göre avantaj uzaklaflt r labilmeleridir. Parmak emme ve emzik al flkanl n n k r lmas n n en iyi yöntemi bebek uyur uyumaz emzi in veya parma- n a zdan uzaklaflt r lmas d r. 48 ay ve daha uzun süren beslenme amac tafl mayan emme al flkanl klar dental arkta ve okluzyonda kal c de iflikliklere neden olmaktad r. Bu nedenle, bu al flkanl klar n 5-8 yafl na kadar devam etmesinin sorun yaratmayaca görüflünün tekrar de erlendirilmesi gereklidir (25). Emzirme ve biberon aras ndaki fark? Bebek ne kadar uzun süreli emzirilirse, malokluzyon insidans o kadar düflük olacakt r (24). Biberon kullan m, bebe in dilini önde konumland rmas na neden olmakta ve orbiküler kaslar n geliflimini zay flatmaktad r. Uzun süreli emzirme sayesinde dil itme al flkanl nda anlaml bir düflüfl belirlenmifltir (26). Emzirilen bebek, dilini ve a z çevresindeki kaslar n kuvvetlice çal flt rmak zorundad r. Bebek için oldukça u raflt r c bir eylemdir. Bebek, emzirilirken dik tutulursa, yerçekimi yutkunma ile ilgili kaslara do ru yönü verecektir. Bebe in biberonla beslenmesi emzikle beslenmesinden oldukça farkl l k gösterir. Biberondan süt ihtiyaca göre akmaz. Devaml bir flekilde akan süt a zdaki kaslar n çal flmas na yard mc olmaz. Bebek s rt üstü de yat r l rsa, bebe in dili bo ulmay önlemek için yanl fl flekilde konumlan r. Tüm bunlar malokluzyonu haz rlay c etkenlerdir. Biberon kullan m na ba l geliflen malokluzyon kal c difllenmede de aynen etkilerini sürdürmektedir (27). Tüm bulgular fl nda, biberon yerine bardak kullan m na fiekil 2. Üç yafl ndaki bir çocukta biberon çürü ü. Çocuk 2 yafl n doldurana kadar biberonu emzik yerine kullanm flt r (Moss SJ., Growing up cavity free: a parent s guide to prevention dan al nm flt r) (2) 79

4 Güncel Pediatri 2007; 5: geçilmesi önerilmektedir (28). Zorunlu olarak biberon kullanma durumunda olan bebeklerde malokluzyon ve difl çürü ü geliflmemesi için afla daki önlemlerin al nmas gerekir (2): 1. Biberon kullan rken bebe in dik konumland r lmas, 2. Emzi i küçük delikli biberon kullan m, 3. Bebe in mümkün olan en erken dönemde bardak kullan m na al flt r lmas, 4. Bebe e biberonun belli zaman aral klar nda verilmesi, 5. Biberonun emzik fleklinde kullan lmamas ve 6. Günde iki kez a z bak m yap lmas. Biberonun emzik niyetine kullan lmas Biberon çürü ü Biberonu emzik niyetine kullanan ve a zlar her gün düzenli olarak temizlenmeyen çocuklarda 3 yafl ndan önce oluflan yayg n difl çürüklerine biberon çürü ü ad verilir (29-31). Yeni do mufl bir bebe in difllerine yap lacak en büyük kötülük biberonun uzun süreli kulland r lmas d r. Bebek, sade süt, bal-pekmezfleker ilave edilmifl süt, yo urt, bal-pekmez-fleker ilave edilmifl yo urt, haz r meyve suyu veya mama ile dolu biberon ile yat r l rsa, a z sürekli bir flekilde bu g dalarla y kan r. Düzenli a z bak m yap lmayan bu bebeklerde biberon çürü ü geliflimi de kaç n lmaz olacakt r. Emzirilen bebekler de, e er a z bak mlar yap lm yorsa bu tip çürü e adayd rlar. Biberon çürü ü, tüm üst kesici diflleri ve yayg n vakalarda tüm arka diflleri içine al r. Alt ön kesici difllerde oluflamaz çünkü emme iflleminin kendisi ve tükrük varl bu diflleri korur (fiekil 2). Bebek diflleri sürdü ü halde biberon kullan yorsa, sadece uyan k ve oturur pozisyonda kullanmas na izin verilmesi gerekir. Biberon emzik niyetine kullan l yorsa içine sadece su konmal d r. fiekil 3. Yeni do anlarda ve bebeklerde a z temizli i (Moss SJ., Growing up cavity free: a parent s guide to prevention dan al nm flt r) (2) Bebeklikte Rutin A z Bak m Dental plak, gözle görülmeyen, saydam, çok ince kal nl kl, difl çürü ü ve difleti hastal klar ndan sorumlu bir tabakad r. Bir miligram plak içinde milyon bakteri bulunur. Bu bakteriler, g dalarla etkileflerek asit salg larlar (2,4). Bu nedenle, düzenli temizlik difller sürmeden önce bafllamal d r. Yeni do anlarda a z bak m na bafllamak için, bebek, kafas kucakta olacak flekilde yat r l r. Bebe in a z n açmak için iflaret parma bebe in yana ndan afla kayd r l r ve alt çene difl etinin üzerinden afla do ru bast r l r. 5 cm x 5 cm boyutlar nda, çok az miktarda floridli difl macunu sürülmüfl bir gazl bezi iflaret ve bafl parmaklar aras nda tutarak bebe in alt ve üst dama silinir (fiekil 3). Silme ifllemi hafif bas nç uygulanarak yap lmal d r. Günde iki defa (kahvalt dan ve akflam yeme- inden sonra) ve yaklafl k iki dakika sürmesi gereken temizlik ifllemi difl ç karma döneminin hafif atlat lmas na da yard mc olabilmektedir. Düzenli a z bak m yap lan bebeklerin diflleri, temiz ve dental plak olmayan bir ortamda ç kmaya bafllayacakt r. Ayn zamanda daha az bakteri bulunan a z bofllu u sayesinde ilk bir y l üst solunum yolu enfeksiyonlar na yakalanma riski de azalacakt r (2). Kaynaklar 1. Full CA. Dental changes. In: Pinkham JR, cd. Pediatric Dentistry: Infancy Through Adolescence. Philadelphia, Pa: WB Saunders; 1988:p Moss SJ. Growing up cavity free: a parent s guide to prevention. Quintessence Publishing Co, Inc; 2002:p Köksal N, Akp nar R, Köse H, Sayr m K. Prematüre ve yenido- an beslenmesi. Güncel Pediatri 2003;1: Fitzsimons D, Dwyer JT, Palmer C, Boyd LD. Nutrition and oral health guidelines for pregnant women, infants, and children. J Am Diet Assoc 1988;98: Boggess KA, Edelstein BL. Oral health in women during preconception and pregnancy: implications for birth outcomes and infant oral health. Matern Child Health J 2006;10: Blagojevic D, Brkanic T, Stojic S. Oral health in pregnancy. Med Pregl 2002;55: Katz J, Orchard AB, Ortega J, Lamont RJ, Bimstein E. Oral health and preterm delivery education: a new role for the pediatirc dentist. Pediatr Dent 2006;28: Glenn FB, Glenn WB 3rd, Burdi AR. Prenatal fluoride for growth and development: Part X. ASDC J Dent Child 1997;64: Chlapowska J, Opydo-Szymaczek J. Dietary and hygienic aspects of fluoride exposure in pregnant woman. Ann Acad Med Stetin 2004;1: Sa Roriz Fonteles C, Zero DT, Moss ME, Fu J. Fluoride concentrations in enamel and dentin of primary teeth after pre- and postnatal fluoride exposure. Caries Res 2005;39: Annan B, Nuamah K. Oral pathologies seen in pregnant and non-pregnant women. Ghana Med J 2005;39: Ayafll o lu E, Erkek E, Oba AA, Cebecio lu E. Doxycycline-induced staining of permanent adult dentition. Aust Dent J 2005;50:273-5.

5 Güncel Pediatri 2007; 5: Caufield PW. Dental caries: an infectious and transmissible disease where have we been and where are we going?. N Y State Dent J 2005;71: Ersin NK, Eronat N, Cogulu D, Uzel A, Aksit S. Association of maternal-child characteristics as a factor in early childhood caries and salivary bacterial counts. J Dent Child 2006;73: Fejerskov O, Ekstrand J, Burt BA. Fluoride in dentistry. 1st ed. Copenhagen: Munksgaard Co.; Egemen A, Akflit S. Flor ve çocuk sa l ndaki yeri. Ege Pediatri Bülteni 1997;4: Banting DW. International fluoride supplement recommendations. Community Dent Oral Epidemiol 1999;27: Holt RD, Nunn JH Rock WP, Page J. British society of pediatric dentistry: a policy document on fluoride dietary supplements and fluoride toothpastes for children. Int J Ped Dent 1996;6: Kumar JV, Green EL. Recommendations for fluoride use in children. NYSDJ 1998;2: Levy SM, Warren JJ, Davis CS, Kirchner HL, Kanellis MJ, Wefel JS. Patterns of fluoride intake from birth to 36 months. J Public Health Dent 2001;61: Burt BA. The case for eliminating the use of dietary fluoride supplements for young children. J Public Health Dent 1999;59: Paunio P, Rautava P, Sillanpaa M. The Finnish family competence study: the effects of living conditions on sucking habits in 3-year-old Finnish children and association between these habits and dental occlusion. Acta Odontol Scand 1991;51: Melsen B, Stensgaard K, Pedersen J. Sucking habits and their influence on swallowing pattern and prevalence of malocclusion. Euro J Orthodont 1979;1: Farsi N, Salama F, Pedro C. Sucking habits in Saudi children: prevalence, contributing factors, and effects on the primary dentition. Pediatr Dent 1997;19: Warren J et al. Effects of oral habits duration on dental characteristics in primary dentition. JADA 2001;132: Labbok M. Et al. Does brest-feeding protect against malocclusion?. Am J Prev Med 1987;3: Davis D, Bell P. Infant feeding practices and occlusal outcomes: a longitudianl study. J Can Dent Assoc 1991;57: Howard CR et al. Physiologic stability of newborns during cupand bottle-feeding. Pediatr 1999;104: van Houte J, Gibbs G, Butera C. Oral flora of children with nursing bottle caries. J Dent Res 1982;61: Ramalingam L, Messer LB. Early childhood caries: an update. Singapore Dent J 2004; 26: Loesche WJ. Nutrition and dental decay in infants. Am J Clin Nutr 1985;41: