Sigara Bırakmada Nikotin Bağımlılık Düzeylerinin Tedavi Sonuçlarına Etkisi

Transkript

1 Sigara Bırakmada Nikotin Bağımlılık Düzeylerinin Tedavi Sonuçlarına Etkisi Osman ÖRSEL*, Sibel ÖRSEL**, Sibel ALPAR*, Nazire UÇAR*, Selma FIRAT GÜVEN*, Tuğrul ŞİPİT*, Bahar KURT* * Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, ** S.B. Ankara Dışkapı Araştırma ve Eğitim Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, ANKARA ÖZET Bu çalışmada, sigara bırakma polikliniğimize başvuran hastalarda, Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi ne göre hafif, orta ve ağır derecede nikotin bağımlılığı olan olgularda uygulanan tedavilerin [nikotin replasman tedavisi (NRT)/davranış eğitimi-motivasyonel destek (DE)] birinci yıl izlem sonuçlarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Ekim 1999-Nisan 2002 tarihleri arasında başvuranlar (n= 610), değerlendirilerek sigara bırakma yöntemleri konusunda bilgilendirilmiş ve anket uygulanmıştır. İkinci görüşmede tedaviye alınan (üç vizit, telefonla danışma) olguların (n= 561), bir yıllık izlem sonuçları ve demografik veriler istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Programı 435 kişi tamamlamış, iki kişi ölmüş, bağlantı kurulamayan 124 kişi sigara içiyor olarak kabul edilmiştir. Üçyüzyetmişbeş (%66.8) kişiye NRT ve eğitim, diğer gruba ekonomik ve diğer nedenlerle (Fagerstrom skoru < 6, istemeyenler, tıbbi kontrendikasyon) yalnızca davranış eğitimi (n= 186, %33.2) verilmiştir. Başvuranların %10 (56 kişi) u hafif, %57 (320 kişi) si orta, %33 (185 kişi) ü ise ağır düzeyde nikotin bağımlılığı gruplarında yer almaktadır. Üç grubun tedavi gruplarına dağılımı açısından anlamlı istatistiksel fark mevcuttur. Gruplar cinsiyet dışındaki demografik değişkenler ve başlangıç yaşı açısından benzer; sigara içme süresi, bir günde içilen sigara sayısı ve NRT dozu açısından anlamlı farklılık göstermiştir. Sonuç olarak, sigara bırakmada, nikotin bağımlılık düzeyinden bağımsız olarak NRT ve davranış eğitimi benzer olarak etkilidir. ANAHTAR KELİMELER: Nikotin, bağımlılık, tedavi SUMMARY THE EFFECT OF NICOTINE DEPENDENCE STAGES ON SMOKING CESSATION TREATMENT RESULTS In this study, comparison of behavioral education (BE) and/or nicotine replacement therapy (NRT) between stages of mild, medium and heavy nicotine dependence according to Fagerstrom Test for Nicotine Dependence have been aimed. Six hundred and ten patients applied between October 1999-April 2002 have been acknowledged and evaluated by questionnaire. One-year follow-up results and demographic variables of patients who recruited to treatment (n= 435) (three visits, telephone counseling) were analyzed by statistical analysis. Two patients died, 124 patients (non-contactable) were considered to be smoking. 375 case (66.8%) were given NRT and BE; only BE (Fagerstrom < 6, no use of NRT for medical, economic, other reasons) was recommended to 186 subjects (33.2%). 56 (10%) patients were in mild, 320 (57%) patients in medium, and 185 patients in heavy nicotine dependence groups. There was significant statistical difference between groups with regards to distribution of treatment groups. The groups were similar with regards to onset age and demographic variables except gender, and there was statistical difference between groups for packet year and NRT dosage. On the other hand, the smoking cessation rates were similar between nicotine dependence groups in two treatment groups. As a result, in smoking cessation, NRT and behavioral education are both efficient regardless of nicotine dependence stage. KEY WORDS: Nicotine, dependence, treatment 112

2 Sigara Bırakmada Nikotin Bağımlılık Düzeylerinin Tedavi Sonuçlarına Etkisi GİRİŞ Sigara bırakma, bu konuyla ilgili sağlık sorunlarını azaltmada en etkili yöntemdir. İngiltere de sigara kullanımının yaygınlığıyla ilgili yapılan bir çalışmada sigaraya bağlı sağlık sorunu nedeniyle olan ölümlerin yılda olduğu, %28 olan toplumdaki sigara içme oranının da 2010 yılında %24 e düşürülmesinin hedeflendiği bildirilmektedir (1-3). Bu konudaki epidemiyolojik veriler sigara içenlerin %70 inin sigara bırakmayı istediklerini, %46 sının ise en az bir gün süren sigara bırakma girişiminde bulunduklarını göstermiştir (1,2). Sigara bırakma konusunda herhangi bir yardım almayanların yalnızca %7.5 inin beş aylık bir sürede sigarasız kalmayı başardıkları, davranışsal ya da farmakolojik bir girişimin ise başarı oranlarını %15-30 düzeyine kadar arttırdığı bildirilmektedir (1). Davranış eğitimi-motivasyonel destek en yaygın olarak kullanılan ve önerilen yöntemdir. Farklı nikotin preparatları ile birlikte davranış eğitiminin başarı oranlarının %17-35 arasında değiştiği belirtilmektedir (1,4,5). Nikotin bağımlılığının sigara içme davranışının sürdürülmesinde ve tedavi girişimlerinin genel başarısızlığında birinci neden olduğu belirtilmektedir (6) li yıllara kadar tütünün bağımlılıktan çok bir alışkanlık yarattığı kabul edilmekteydi yılına kadar Tütün Kesilme Sendromu tanımlanmadığı için tütün ürünlerinin bağımlılık yaptığı kabul edilmemekteydi. Daha sonra yapılan çalışmalarda, sigara içenlerin sadece %10 unun günde beş ya da daha az sigara içtikleri, diğerlerinin zaman içinde sigara adedini arttırdığı; sigara içme davranış örüntüsünün kişiler arasında tutarlılık gösterdiği ve içenlerin büyük bir kısmının bırakmayı istemesine rağmen içmeyi sürdürdükleri yolundaki veriler nikotin bağımlılığının tanımlanmasına yol açmıştır (7). Bugün Amerikan Psikiyatri Birliği nin sınıflamasında (DSM IV), nikotin bağımlılığı ve nikotin yoksunluğu olarak iki tanı grubu yer almaktadır (8). Öfke, anksiyete, nikotin arama davranışı, konsantrasyon zorluğu, sabırsızlık ve huzursuzluğun nikotin yoksunluğu belirtileri olduğu, fakat bu belirtilerin yoğunluğunun nüks oranlarını arttırması konusunda farklı bulgular mevcuttur (7,9). Nikotin bağımlılığının yaygınlığını ölçen çalışmalarda bir kendi bildirim (self-report) ölçeği olan Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi nin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Birçok çalışmada Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi nin biyokimyasal ölçümlerle korele olduğu, ölçekten alınan puanın sigara içme ve tedavi sonucunu değerlendirmede etkili olduğu saptanmaktadır (10-13). Bununla birlikte orta düzeyin üstündeki nikotin bağımlılığı dereceleri arasında ayırdedici olmadığı belirtilmektedir (10). Çalışmalarda nikotin bağımlılık göstergesi olarak Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi nin puanları dışında günde içilen sigara sayısı, sabah ilk sigaranın içilme zamanı gibi etkenler de tedavi etkinliklerini değerlendirmek için araştırılmıştır. Günde içilen sigara sayısının 25 ve üstünde olması ile sabah içilen ilk sigaranın zamanı, nikotin bağımlılığının göstergeleri olarak çalışmalarda kullanılmaktadır (14,15). Bu çalışmada sigara bırakma polikliniğimize başvuran hastaların özellikleri ve uygulanan tedavilerin [nikotin replasman tedavisi (NRT)/davranış eğitimimotivasyonel destek (DE)] birinci yıl izlem sonuçlarıyla nikotin bağımlılık düzeyleri arasındaki ilişkinin araştırılması amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Ekim 1999-Nisan 2002 tarihleri arasında hastanemiz sigara bırakma polikliniğine başvuranlar (n= 610) çalışmaya alınmıştır. Birinci görüşme sırasında rutin ve spirometrik değerlendirmeleri istenerek Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi uygulanmış, poliklinikte görevli olan psikologlar tarafından sigara bırakma yöntemleri konusunda bilgilendirilmiş, sigara içme davranışları ve tutumlarını belirlemek üzere Sigara İçme Davranışıyla İlgili Tutumlar ve Sigara İçme Nedenleri anketleri uygulanmıştır (16,17). Sigara bırakma ve tedavi açısından değerlendirilmek üzere ikinci görüşme için randevu verilmiştir. İkinci görüşmede poliklinik doktoru tarafından ilk görüşmede istenilen tetkikler değerlendirilmiş, sigara bırakma konusunda davranış eğitimi verilmiş, hastalar NRT ve yan etkileri konusunda bilgilendirilmiştir. NRT uygulanmama nedenleri ise ekonomik nedenlerle tedavi maliyetini karşılayamayanlar, Fagerstrom puanı 6 dan küçük olanlar, NRT uygulamayı istemeyenler, tıbbi kontrendikasyon olanlar, aktif psikiyatrik hastalığı olanlar, preterminal veya terminal hastalar, madde ve alkol bağımlılığı tanısı olanlar olarak belirlenmiştir (18,19). NRT uygulaması 24 saatte bir değiştirilen sırasıyla günde 21, 14 ve 7 mg nikotin salıveren toplam 17.5, 35 ve 52.5 mg 113

3 Örsel O, Örsel S, Alpar S, Uçar N, Fırat Güven S, Şipit T, Kurt B. nikotin içeren 10, 20, 30 cm 2 transdermal flasterler şeklinde dörder hafta boyunca azaltılan dozlarda uygulandı (20). Ancak Fagerstrom skoru 6 dan düşük olduğu halde, daha önce iki defa ve üstünde başarısız bırakma deneyimi olan 16 kişiye düşük doz ve süre NRT tedavisi uygulandı. Üçüncü görüşme ise tedaviye başlandıktan 15 gün sonra yoksunluk dönemi ve NRT grubunda yan etki değerlendirmesi için yapılmıştır. Hastalara bu süre içerisinde gerektiğinde telefonla danışabilecekleri belirtilmiştir. Görüşmelerin birincisi bireysel olarak yapılmakta ve 60 dakika sürmektedir. Diğer iki görüşmede hastalarla grup olarak ortalama 60 dakika süren bir görüşme yapılmaktadır. Görüşmeler sigara bırakma konusunda deneyimli bir klinisyen ve psikologla birlikte yapılmaktadır. Birinci yılın sonunda başvuran ve tedaviye alınanlar telefonla aranarak son durumları, sigarasız kalma dönemleri, NTR uygulanmışsa önerilere uyup uymadıkları, uyum sorunu varsa bırakma nedenleri ve yan etki olup olmadığı konusunda görüşme yapılmıştır. İstatistiksel Yöntem İkinci görüşmeye gelen (n= 563) ve tedavi programına alınan (üç vizit, telefonla danışma) olgulardan 435 i programı tamamlamış, ikisi eksitus olmuş, bağlantı kurulamayan 124 kişi sigara içiyor olarak alınmıştır. Analizler ölen iki kişinin çıkarılmasıyla n= 561 üzerinden yapılmıştır. Çalışmamızda nikotin bağımlılık testinden elde edilen puana göre çok düşük (0-2 puan) (n= 2), düşük (3-4 puan) (n= 54), orta (5 puan) (n= 74), yüksek (6-7) (n= 246) ve ağır (8-10) (n= 185) düzeyde nikotin bağımlılığı olan gruplar belirlenmiş; istatistiksel analizler için düşük (0-4) (n= 56), orta (5-7) (n= 320), ağır (8-10) (n= 185) olarak üç grupta toplanmıştır (16). Bir yıllık izlem sonuçları ve demografik veriler gruplar arası ki-kare, tek yönlü ANOVA, tukey post-hoc testleriyle değerlendirilmiştir. SONUÇLAR Sigara bırakma polikliniğine başvuran olguların demografik verileri ve karşılaştırmaları Tablo 1 de yer almaktadır. Kadınlar daha çok hafif ve orta derece nikotin bağımlılığı gruplarında yer alırken, erkekler orta ve ağır derece nikotin bağımlılığı gruplarında yer almıştır (x 2 = 10.9, p< 0.004). Günde içilen sigara sayısının 25 ve üstünde olması ile uyandıktan sonra ilk 30 dakikada sigara içenlerin oranı yine erkeklerde istatistiksel açıdan anlamlı olarak yüksektir (sırasıyla, x 2 = 13.06, p< 0.001; x 2 = , p< 0.001). Tablo 1. Hafif, orta, ağır nikotin bağımlılık düzeyinde olan grupların demografik özellikler açısından karşılaştırılması. Hafif Orta Ağır Değişkenler Sayı % Sayı % Sayı % İstatistik değerler Cinsiyet Kadın x 2 = 10.9, p< Erkek Medeni durum, evli olanlar x 2 = 7.48, p> 0.11 Eğitim düzeyi İlköğretim x 2 = 6.01, p> 0.19 Lise Üniversite Çalışan x 2 = 0.16, p> 0.92 Solunum/kalp ile ilgili hastalığı olanlar x 2 = 3.88, p> 0.14 > 25 sigara/gün içenler x 2 = 66.9, p< Uyandıktan sonra ilk 30 dakikada içenler x 2 = 101.7, p<

4 Sigara Bırakmada Nikotin Bağımlılık Düzeylerinin Tedavi Sonuçlarına Etkisi Üçyüzyetmişbeş (%66.8) kişiye NRT ve eğitim, diğer gruba ekonomik ve diğer nedenlerle (Fagerstrom skoru 6 dan küçük olanlar, ilaç kullanmak istemeyenler, tıbbi kontrendikasyonu olanlar) yalnızca davranış eğitimi (n= 186, %33.2) verilmiştir. Yalnızca davranış eğitimi alan ve NRT ile birlikte davranış eğitimi alan gruplar arasında cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyi, çalışma oranı açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır. Solunum veya kalp problemleri iki grupta benzerdir. Ağır bağımlılık düzeyinin bir ölçütü olarak alınan günde 25 ve üstünde sigara içme oranı ve uyanınca ilk 30 dakikada sigara içme oranı açısından hafif, orta ve ağır gruplar arasında istatistiksel açıdan anlamlı derecede farklılık saptanmıştır (sırasıyla x 2 = 66.9, p< 0.001; x 2 = 101.7, p< 0.001) (Tablo 1). Tablo 2 de nikotin bağımlılık derecesine göre olan grupların sigara içme davranışları ve bağımlılık düzeyi açısından karşılaştırılması yer almaktadır. Çalışmada yer alan grubun yaş ortalaması 40.4 ± 10.4, sigaraya başlama yaş ortalaması ise 18.6 ± 5.6 olarak saptanmıştır. Paket yılı, kişinin günde içtiği sigara paketi sayısı ile içtiği yıl sayısının çarpımından elde edilmektedir. Üç grup arasında paket yılı, günde içilen sigara sayısı ve Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi puanı açısından istatistiksel açıdan anlamlı farklılık saptanmıştır. Tablo 3 te, hafif, orta ve ağır düzeyde nikotin bağımlılığı olan üç grubun tedavi biçimleri ve sigara bırakma oranları açısından karşılaştırması yer almaktadır. Polikliniğe başvuran ve tedaviye alınanlarda, birinci yıl sonunda sigaraya başlamama oranı hafif bağımlılık gösterenlerde %25 iken, orta ve ağır grupta sırasıyla %32.2 ve %24.2 olarak saptanmıştır (x 2 = 3.54, p= 0.170). Bırakma oranları açısından cinsiyet, eğitim, meslek gibi demografik değişkenler açısından anlamlı fark saptanmadı. Bı- Tablo 2. Grupların sigara içme davranışları ve bağımlılık düzeyi açısından karşılaştırılması. Hafif Orta Ağır Değişkenler Ort ± SS Ort ± SS Ort ± SS İstatistik değerler Yaş 39.0 ± ± ± 10.0 F= 0.7, p> 0.5 Sigara başlama yaşı 20.4 ± ± ± 5.3 F= 2.5, p> 0.5 Paket yılı 12.3 ± ± ± 17.0 F= 18.8, p< Sigara/gün 15.9 ± ± ± 11.5 F= 43.8, p< Fagerstrom puanı 3.6 ± ± ± 0.81 F= , p< Sigara bırakma girişimi 1.8 ± ± ± 1.50 F= 2.23, p> Ort: Ortalama. Tablo 3. Hafif, orta, ağır nikotin bağımlılık düzeyinde olan grupların tedavi sonuçlarının karşılaştırılması. Hafif Orta Ağır Değişkenler Sayı % Sayı % Sayı % İstatistik değerler Tedavi biçimi % NRT + DE x 2 = 41.2, p< % DE Bir yıl sonunda Sigara içenler x 2 = 3.54, p> Bırakanlar Gruplara göre bırakanlar x 2 = 1.9, p> 0.2 hafif NRT + DE grubu x 2 = 0.8, p> 0.4 orta DE grubu x 2 = 0.9, p> 0.4 ağır 115

5 Örsel O, Örsel S, Alpar S, Uçar N, Fırat Güven S, Şipit T, Kurt B. rakan ve bırakmayan gruplar arasında sigara içme öyküsü ve nikotin bağımlılığı puanları açısından anlamlı fark olmadığı görüldü. Yan etkilerden cilt reaksiyonları (%7.2) birinci sıradaydı. TARTIŞMA Sigara bağımlılığının sadece psikolojik nedenlere değil, çevresel ve fizyolojik nedenlere de bağlı olduğu kabul edilmektedir. Nikotinin beyindeki ve diğer organlardaki nikotinik kolinerjik reseptörler üzerinden etkinlik gösterdiği; daha fazla oranda presinaptik alana etki ettiği ve burada asetilkolin, norepinefrin, dopamin ve serotonin gibi nörotransmitterlerin salınımı arttırdığı düşünülmektedir (7,21,22). Sigarayı bıraktıktan sonra sigara arama davranışı, huzursuzluk, bradikardi, uykusuzluk, iştah ve kilo artışı gibi kesilme belirtilerinin ortaya çıktığı, bu belirtilerin saat içerisinde şiddetlendiği, 15 günde azalarak ortadan kalktığı belirtilmektedir. Nikotin bağımlılık düzeyini gösteren değişkenlerin saptanması ve tedavi sonuçlarıyla ilişkisi üzerine birçok çalışma yapılmaktadır. Başlangıçta sekiz maddeden oluşan Fagerstrom Tolerans Anketi, yapılan psikometrik çalışmalarda inhalasyon ve nikotin dereceleme maddelerinin biyokimyasal ölçümlerle korelasyon göstermemesi üzerine yeniden düzenlenmiştir (10,11). Bu iki maddenin çıkarılmasıyla testin iç tutarlılığının arttığının saptanması üzerine bir kendi bildirim (self-report) ölçeği olan Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi kullanılmaya başlanmıştır (10). Kozlowski ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada, Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi ile ölçülen nikotin bağımlılığının ekspire edilen havadaki karbonmonoksit düzeyiyle korele olduğu (ağır düzeyde sigara içmenin göstergesi olarak), fakat orta derecenin üstündeki bağımlıları ayırt edemediği belirtilmektedir (11). Bu çalışmada nikotin bağımlılık düzeylerinin sigara bırakılmasını istatistiksel olarak öngördüğü, fakat güvenilirliğinin düşük olduğu vurgulanmaktadır. Breslau ve arkadaşları ise Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi nin sigara bırakmayı belirlediği, bir günde içilen sigara sayısının ise en iyi belirleyici olduğunu saptamışlardır (12). DSM-IIIR ile saptanan nikotin bağımlılık düzeyinin majör depresyonu olan kişilerde, Fagerstrom Bağımlılık Testi Anketi ne göre daha iyi yordayıcı olduğu, bu durumun DSM-IIIR nin davranışsal belirtilere ağırlık vermesinden kaynaklanabileceğini, dolayısıyla duygudurum ve kişilik özellikleri gibi etkenlerin daha öne çıktığını tartışmaktadırlar (12). Haddock ve arkadaşları ise 7998 kişide Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi ni uygulayarak içme örüntüsü ve sabah içicileri şeklinde iki faktör yapısı elde etmişler, birinci faktörün bir yıl sonraki içme durumunu yordadığını saptamışlardır (13). Çalışmamızda nikotin bağımlılık testinden elde edilen puana göre çok düşük, düşük, orta, yüksek ve ağır düzeyde nikotin bağımlılığı olan gruplar belirlenmiş ve istatistiksel analizlerin sağlıklı yapılabilmesi için üç grupta toplanmıştır (16). Üç grup arasında cinsiyet oranları açısından anlamlı farklılık saptanırken; eğitim, yaş, medeni durum, çalışma, sigaraya başlama yaşı gibi değişkenler açısından farklılık saptanmamıştır. Literatürde de erkeklerin daha ağır nikotin bağımlılık düzeyleri gösterdiği belirtilmektedir (24). Yine bu konudaki bulgularla uyumlu olarak nikotin bağımlılık grupları arasında sigara içme süresi, günde içilen sigara sayısı ve günün ilk içilen sigarası açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (14,15). Son iki değişkenle ilgili olarak yapılan çalışmalarda nikotin bağımlılık düzeylerini gösterme açısından oldukça duyarlı oldukları, ikisinin birlikte kullanılması durumunda duyarlılığın %94, özgüllüğün ise %88 e ulaştığı bildirilmektedir (15). Çalışmamızda sigara bırakma oranı, tüm grupta %29.1 olarak saptanırken, nikotin bağımlılık düzeyine göre oluşturulan üç grup arasında bu açıdan bir farklılık saptanmamıştır. Sigara bırakma tedavisi konusunda birçok farklı yaklaşım ve nikotin yerine replasman tedavilerinin etkinliği konusunda tartışmalar olmakla birlikte, NRT bugün kabul edilen yöntemler arasındadır (25,26). Sigarayı bıraktıktan sonra ortaya çıkan çekilme belirtileri nikotin yoksunluğu olarak ele alınmakta, yerine koyma tedavisiyle bu dönemin tedavisine çalışılmaktadır. Kesilme belirtilerinin yaş, cinsiyet, eğitim durumu ve sosyoekonomik düzey gibi etkenlerle ilişkisi bulunmazken, nikotin bağımlılık düzeyi ağır olanlarda bu belirtilerin, daha şiddetli olduğu yolunda saptanan bulgu NRT uygulanmasını desteklemektedir (22,25). Sigara bırakmada NRT lerin etkinliğiyle ilgili yapılan bir meta-analizde, NRT kullanan ve en az altı aylık bir yoksunluk dönemi bildiren çalışmalarda bırakma oranlarının daha yüksek olduğu, nikotin bağımlılık düzeyinin ve ek olarak kullanılan 116

6 Sigara Bırakmada Nikotin Bağımlılık Düzeylerinin Tedavi Sonuçlarına Etkisi diğer yöntemlerin bırakma oranlarını etkilemediği bildirilmiştir (26,27). Farklı nikotin yerine koyma yöntemlerini kullanan çalışmalar, %17-35 arasında başarı oranları bildirirken, nikotin bant ve plasebo yöntemlerini karşılaştıran bir çalışmada istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olmadığı (sırasıyla %21 ve %14 bir yıl sonunda) bildirilmiştir (3,28,29). Nikotin bağımlılığı düzeylerine göre oluşturulan gruplarda, tedavilerin basamak tedavi ya da kişinin özelliklerine göre oluşturulan kişiye göre tedavi şeklinde uygulandığı bir çalışmada, NRT ve basamak şeklinde bilişsel-davranışçı/beceri eğitimi, motivasyonel görüşme/destekleyici terapi, kısa girişim terapisi uygulanan gruplar arasında uzun süreli sigara içmeme oranları açısından farklılık saptanmamıştır (4). Basamak veya uygun tedavi yöntemlerini araştıran çalışmalarda yer alan bir diğer konu da nikotin bağımlılığı düzeyine göre NRT dozunun ayarlanmasıdır (4,30). Bu konuda yapılan bir çalışmada da NRT ye rağmen sigara içmeye devam edenlerde, NRT dozunun arttırılmasının başlangıçta başarı oranlarını arttırdığını, fakat uzun dönemde sonucun değişmediğini bildirmektedir (30). Tonnesen ve arkadaşları ise yüksek dozda kullanılan nikotin bantlarının sigara bırakma oranlarına olan etkisini 3575 kişinin yer aldığı bir çalışmada araştırmışlar ve bir yıl sonunda yüksek doz nikotin bantları kullananlarda sigara bırakma oranlarının daha yüksek olduğunu 12 haftanın üzerinde kullanımın ise sonuçları değiştirmediğini saptamışlardır (31). Çalışmamızda nikotin bağımlılığı düzeylerine göre bir tedavi yöntemi olmamakla birlikte, Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi nden alınan puana göre NRT dozunun belirlenmesi nedeniyle tedavi gruplarına dağılım ve gruplar arasında NRT dozu açısından anlamlı farklılık mevcuttur. Bununla birlikte gruplar arasında tedavilere yanıt açısından farklılık saptanmamıştır. Yukarıdaki çalışmada bir diğer önemli sonuç da kısa girişim terapisinin toplam üç görüşmede tamamlanması ve diğer yöntemler kadar etkili bulunmasıdır. Poliklinik çalışmamızda da davranış eğitimi için benzer yöntem kullanılmış ve bu konuda yapılan araştırmalarla benzer bir sigara bırakma oranı saptanmıştır (4). Önümüzdeki yıllarda sigara içmenin medikal ve ekonomik boyutları giderek artacaktır. Bu nedenle sigara bırakma konusunda başarı oranları daha yüksek tedavi yöntemleri geliştirilmelidir. Çalışmamızın sonucuna göre sigarayı bırakma başarısında NRT kadar davranış eğitimi ve yoğun motivasyonel destek de etkilidir ve bu durum nikotin bağımlılık derecesinden etkilenmemektedir. KAYNAKLAR 1. Simon AJ, Carmody TP, Hudes HS, et al. Intensive smoking cessation counseling versus minimal counseling among hospitalized smokers treated with transdermal nicotine replacement: A randomized trial. Am J Med 2003;114: Uzaslan EK, Özyardımcı N, Karadağ M, et al. The physician s intervention in smoking cessation: Results of the five years of smoking cessation clinic. Ann Med Sci 2000;9: Hand S, Edwards S, Campell IA, Cannings A. Controlled trial of three weeks nicotine replacement treatment in hospital patients also given advice and support. Thorax 2002;57: Smith SS, Jorenby DE, Fiore FC, et al. Strike while the iron hot is: Can stepped-care treatments resurrect relapsing smokers. J Consulting Clinical Psychology 2001;69: Flore CM. US Public Health Service Support. A clinical practice guideline for treating tobocca use and dependence. JAMA 2000;283: Teneggi V, Squassantre L, Iavarone L, et al. Correlation and predictive performances of saliva and plasma nicotine concentration on tobacco with drawal-induced craving. Br J Clin Pharmacol 2002;54: Coşar B, Şahin K, Arıkan Z, Işık E. Nikotin bağımlılığı, psikofarmakolojisi ve bağımlılık davranışının bazı psikiyatrik bozukluklarla ilişkisi. 3P Dergisi 1996;4: Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayısal El Kitabı, Dördüncü Baskı (DSM IV), Washington: Amerikan Psikiyatri Birliği. Köroğlu E (çeviren), Hekimler Yayın Birliği, Ankara, Hughes JR, Gust SW, Skoog G. Symptoms of tobacco withdrawal: A replication and extension. Arch Gen Pyschiatry 1991;48: Heathorn TF, Kozlowski LT, Frecker RC, Fagerstrom KO. The Fagerstrom test for nicotine dependence: A revision of the Fagerstrom tolerence questionnaire. Br J Addict 1991;86: Kozlowski LT, Porter CQ, Orleans CT, et al. Predicting smoking cessation with self-reported measures of nicotine dependence: FTQ, FTND, and HSI. Drug Alcohol Depend 1994;34: Breslau N, Johnson EO. Predicting smoking cessation and major depression in nicotine-dependent smokers. Am J Public Health 2000;90: A study of psychometric and predictive properties of the Fagerstrom test for nicotine dependence in a population of young smokers. Nicotine Tob Res 1999;1:

7 Örsel O, Örsel S, Alpar S, Uçar N, Fırat Güven S, Şipit T, Kurt B. 14. Heathorn TF, Kozlowski LT, Frecker RC, et al. Measuring the heaviness of smoking: Using self-reported time to the first cigarette of the day and number of cigarettes smoked per day. Br J Addict 1989;84: De Leon J, Diaz FJ, Becona E, et al. Exploring brief measures of nicotine dependence for epidemiological surveys. Addict Behav 2003;28: Özkan M. Sigara bırakma yöntemleri. Bartu Saryal S, Acıcan T (editörler). Güncel Bilgiler Işığında Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı. Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi, 2003: Bilir N, Doğan BG, Yıldız AN. Sigara içme konusunda davranış ve tutumlar. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No: 7, Ankara Emri S. Sigara ve sağlık. Barış İ ed). Solunum Hastalıkları. 3. Baskı. Ankara: Atlas Kitapçılık, Mollahaliloğlu S, Coşkun Ö, Tiryakioğlu AE, Başara Ü (Yayın Kurulu). Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberleri Sigarayı Bırakma, Ankara Demir T. Sigara bıraktırma yöntemleri. Umut S, Erk M (editörler). Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Seminer Notları. 1998, İstanbul. 21. Benewitz NL. Pharmacological aspects of cigarette smoking and nicotine addiction. N Engl J Med 1988;319: Sadock BJ, Sadock VA. Synopsis of Psychiatry. 9 th ed. Baltimore: Lippincott & Wilkins, 2003; Breslau N, Kilbey M, Andreski P. Nicotine withdrawal symptoms and psychiatric disorders: Findings from epidemiological study of young adults. Am J Psychiatry 1992;149: Fagerstrom KO, Kunze M, Schoberberger R, et al. Nicotine dependence versus smoking prevalence: Comparisons among countries and categories of smokers. Tob Control 1996;5: Danacı AE, Sarandöl A. Sigara kullanımı ve nikotin bağımlılığı. Özyardımcı Ö (editör). Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002; Jorenby DE, Leischow SJ, Nides MA, et al. A controlled trial of sustained-release bupropion, a nicotine patch, or both for smoking cessation. N Engl J Med 1999;340: Silagy C, Mant D, Fowler G, Lodge M. Meta-analysis on efficacy of nicotine replacement therapies in smoking cessation. Lancet 1994;343: Campell IA, Prescott RJ, Tjeder-Burton SM. Smoking cessation in hospital patients given repeated advice plus nicotine or placebo chewing gum. Respir Med 1991; 85: Fiore MC, Smith SS, Jorenby DE. The effectiveness of the nicotine patch for smoking cessation: A meta-analysis. JAMA 1994;271: Russell MAH, Stapleton JA, Feyerabend C, et al. Targeting heavy smokers in general practice: Randomized controlled trial of transdermal nicotine patches. British Medical J 1993; 306: Tonessen P, Pailetti P, Gustavson G, et al. Higher dosage nicotine patches increase one-year smoking cessation rates: Results from the European CEASE trial. Eur Respir J 1999;13: Yazışma Adresi Osman ÖRSEL Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Keçiören/ANKARA osmanorsel@yahoo.com 118