Avrupa Birliği bu yıl birlikteliğin 50. yılını kutluyor. Avrupa ailesini kuran Roma Antlaşması 25 Mart 1957 de imzalanmıştır.

Transkript

1 T.C. MALİYE BAKANLIĞI AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI MART 2007 SAYI 2 BU SAYIDA: KOFI ANNAN SONRASI KÜRESEL SİSTEM KÜRESELLEŞMENİN BÖLGESELLEŞMESİ 2 4 Avrupa Birliği bu yıl birlikteliğin 50. yılını kutluyor. Avrupa ailesini kuran Roma Antlaşması 25 Mart 1957 de imzalanmıştır. AB ÜLKELERİNDE MALİ DİSİPLİNE İLİŞKİN KURALLAR: 6 PAKTA NE OLDU? AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİ 9 YABANCI DOĞRUDAN YATIRIMLAR AB ÜYELİĞİ VE 11 TÜRKİYE HIRVATİSTAN: 13 AB SÜRECİNDE HIZLI BİR TREN Bir yandan kültür, dil ve gelenek farklılıkları korunurken diğer yandan özgürlük, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı ve eşitlik gibi ortak ilkelere dayalı bir BİRLİK in temellerini atmıştır. Bu çerçevede, Avrupa Birliği bu yıl düzenleyeceği konferans, fuar, festival, kültürel etkinlikler, dans, müzik, tiyatro ve spor gösterileri ile barış ve istikrarı, özgürlük ve demokrasiyi, refahı ve büyümeyi kutlayacaktır. T.C. Maliye Bakanlığı, AB ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı nın internet sayfası güncellenerek yeni yüzü ile hizmete açılmıştır. Katkılarından dolayı Devlet Bütçe Uzmanları Ali RENÇBER ve Ali Yıldırım EKER e teşekkür ederiz. Sayfamıza ilişkin görüş ve önerilerinizi e-posta yolu ile bize ulaştırabilirsiniz.

2 KOFİ ANNAN SONRASI KÜRESEL SİSTEM LATİF YILMAZ Bilindiği gibi Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Kofi Annan 2006 yılı sonunda 10 yıldır sürdürmüş olduğu görevini Ban Kimoon a bırakmıştır. Annan ayrılmasına kısa bir süre kala yaptığı konuşmalarda önemli noktalara değinmiştir. Bu konuşmalardan bir tanesi de 11 Aralık 2006 tarihinde ABD de bulunan Truman kütüphanesinde gerçekleşmiştir 1. Annan genel olarak konuşmasında küresel sorunlarla baş edebilmek ve daha etkin bir uluslararası işbirliği için çağrı yapmakta, ülkeler arası ilişkilerin ve uluslararası kuruluşların demokratikleşmesinin önemine değinmektedir. Mevcut küreselleşme ve uluslararası ilişkiler altında geçen on yıllara baktığımızda ülkeler gün geçtikçe daha ağır problemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle fakir ülkeler mevcut küresel yönetimden ağır şekilde etkilenmektedirler. Yoksulluk, yoksunluk, eğitim, sağlık ve çevre sorunları bu ülkelerin yaşadıkları en önemli sorunlardan bazılarıdır. Şüphesiz ki bu sorunların bir kısmı söz konusu ülkelerin yönetim zafiyetlerinden kaynaklanmaktadır, ancak uluslararası sistemdeki adaletsizlikler ve küreselleşmenin zengin ülkeler lehine yönetilmesi de fakir ülkelerin sorunlarının çözülmesini zorlaştırmaktadır. Bu resme bir de uluslararası güvenlik sorunlarını ve istikrarsızlığı eklediğimizde çözüm adına uluslararası adımların atılması hayati derecede önem arz etmektedir. Bu bağlamda Kofi Annan nın işaret ettiği sorunlar oldukça önemlidir. Annan söz konusu konuşmasında, küresel sorunlarla mücadele için tarihsel olarak dört önemli dersin ortaya çıktığını ifade etmektedir Bunlar; bütün ülkelerin güvenlikle ilgili konularda sorumluluklarının olduğu, küresel refahtan herkesin, sadece varlıklıların değil fakir ve güçsüzlerin de faydalanmalarının sağlanması, zenginliğin ve güvenliğin hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına bağlı olduğu ve son olarak uluslararası düzeyde ülkelerin hesap verebilir olmalarının gerektiğidir. Annan a göre bütün bunların eksiksiz olarak gerçekleşmesi etkin bir küresel işbirliğine ve demokratik bir küresel sisteme bağlıdır. Mevcut küresel sisteme baktığımızda en önemli sorun demokrasi eksikliği gibi gözükmektedir. Ulus içi konularda demokrasiye yapılan vurgu, maalesef uluslararası konularda unutulmaktadır 2. Demokrasi ve hukukun üstünlüğü bir ülke için ne kadar değerli ise uluslararası sistemin de etkin çalışması için o kadar önemlidir. Bu anlamda küresel sitemin daha demokratik hale getirilmesi, uluslararası konularda zengin ülkeler kadar fakir ülkelerin de söz sahibi olması, sistemin daha etkin çalışması ve barış ortamının sağlanması için önemlidir. Bu amaçla, özellikle IMF, Dünya Bankası ve BM gibi uluslararası kuruluşların daha da demokratikleşmeleri çözüm için atılacak adımların en başında gelmektedir. Ekonomik konular düşünüldüğünde IMF, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü nün halihazırdaki yapıları ve işleyişleri büyük oranda gelişmekte olan ve fakir ülkelerin aleyhine gözükmektedir. Özellikle fakir ülkelerin bu kurumlar tarafından alınan kararlarda çok az söz sahibi oldukları bilinen gerçeklerden sadece bir tanesidir. Ayrıca bütün bunlara ek olarak, fakir kesimlerin 1 Kofi A. Annan, Truman Library speech, < 2 Stiglitz, J. (2004) "The Future of Global Governance," Initiative for Policy Dialogue Working Paper Series, Task Force on Governance of Globalization, November < FutureofGlobalGovernance11_8.pdf> 2

3 temsilcilerinden ziyade zengin kesimlerin temsilcileri olan iş ve finans dünyası bu kuruluşlarda alınan kararları etkilemektedir. Halbuki bu kurumların daha demokratik bir yapıya kavuşmaları için, özellikle sendikaların ve güçsüzleri temsil eden sivil toplum örgütlerinin de bu kuruluşların politikalarının oluşturulmaları safhasında söz sahibi olmaları gerekmektedir. Sonuç olarak, günümüz dünyasında yaşanan küresel terörizmin, istikrarsızlığın, güvenlik sorunlarının, fakirliğin ve eşitsizliklerin temelinde büyük oranda mevcut küresel yönetimin zayıf olması yatmaktadır. Ekonomik küreselleşme olanca hızıyla ilerlerken, bunu düzenleyecek siyasal altyapı ve kurumlar oldukça zayıf kalmaktadır. Tren hızlandıkça, zamanla rayların gözden geçirilmesi hatta değiştirilmesi gerekir. Bu anlamda, mevcut küresel yönetim, küreselleşmenin beraberinde getirdiği sorunları çözmekten acizdir. Söz konusu sorunları çözebilecek, adalet temelleri üzerine dayanan demokratik küresel kurumlara ve yönetime ihtiyacımız vardır. Bu noktada Annan ın da konuşmasında belirttiği gibi uluslararası işbirliğinin daha da arttırılması ve ülkeler arası ilişkilerin ve uluslararası kuruluşların daha da demokratikleşmeleri çözüme giden yolun haritasıdır. AVRUPA KOMİSYONU ARA DÖNEM MAKROEKONOMİK TAHMİNLERİ Avrupa Komisyonu ara dönem makroekonomik tahminlerini Şubat ayında yayımlamıştır. Buna göre, Avrupa Birliği nde ekonomik büyüme canlı bir şekilde devam etmekte olup, 2007 yılı için büyüme tahminleri AB nin tamamı için %2,7, Avro bölgesi için is %2,4 olarak tahmin edilmektedir yılında istihdam piyasasındaki iyileşme sayesinde artan iç talep sonucunda büyüme 2000li yılların en yüksek seviyesinde, yani AB nin tamamında %2,9, Avro bölgesinde ise %2,7 oranında gerçekleşmiştir. Enflasyon oranının ise, 2007 yılında Avro bölgesinde %1,8, AB de ise %2,0 oranına düşmesi beklenmektedir. Bu ara dönem raporunda AB ekonomisine ilişkin genel tahminlerin yanı sıra, ayrıntılı olarak en büyük yedi ülkenin (Almanya, İspanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Polonya ve Birleşik Krallık) büyüme ve enflasyon oranı tahminlerine yer verilmektedir. Raporun tamamına aşağıdaki adresten erişilebilir: 3

4 KÜRESELLEŞMENİN BÖLGESELLEŞMESİ ORHAN ELÇİ Küreselleşme bir yandan dünyayı küçük bir köy haline getirirken, diğer yandan da özellikle kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla insanların, diğer yaşam şekillerini görmeleriyle kendilerinin ne gibi şartlarda yaşadıklarını fark etmelerine ve bu şartlar gördüklerinden kötü ise iyileştirme bilincini geliştirmelerine neden olmuştur. Bu bilincin sonucu olarak daha iyi yaşayanlar ile daha kötü yaşayanlar arasında başlayacak ve savaşa varacak kavgalar kimsenin yararına olmayacaktır. Kendisi Avrupa da kalıcı bir barış sağlamak üzere kurulmuş olan Avrupa Birliği nin de böyle bir kavgaya müsaade etmesi beklenemezdi. Kuruluşu esnasında ekonomik ve sosyal uyumu kendine görev edinen Birlik içerisinde bölgesel gelişmişlik farklılıklarının fark edilir düzeye çıkması ile de bölgesel politikalar belirlenmiş ve geliştirilen yapısal araçlarla bu farklılıklar giderilmeye çalışılmıştır. Sayısal veriler bu farklılıkları gidermede başarılı olunduğunu göstermektedir. Bu aşamada sorulması gereken soru bu farklılığın giderilme nedenidir. Hakim konumundan vazgeçmek isteyecek bir canlının olmayacağı düşünülürse geri kalmış bölgelerin, ileriye gitmiş bölgelerce tam anlamıyla geliştirilmelerine inanmak pek gerçekçi olmayacaktır. Gelişmenin dinamik bir yapıya sahip olduğu da göz önüne alınırsa bir gün dünyanın her milimetre karesinin aynı gelişmişlik düzeyine ulaşması söz konusu olmayacaktır. Geri kalmış yerlerde suni olarak desteklenmiş hızlı bir gelişme sağlanırken, hali hazırda alıp başını gitmiş yerlerde yavaş da olsa gelişim devam edecektir. O halde hakim konumunu kimselere kaptırmak istemeyen gelişmiş otoriteleri bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarını gidermeye iten neden nedir? Para kazanmak yaşamı devam ettirebilmenin gereksinimlerinin başında gelmektedir. Para birikimi de gelişmişlik düzeyinin en önemli göstergelerindendir. Para kazanmanın yollarından biri satılabilecek mallar üretmektir. Tekrar vurgulanacak olursa önemli olan üretmek değil, satılabilecek mallar üretmektir. Kendisi yeterince gelişmiş bölgelerin ürettiği malları kendi bölgesinde satabilme potansiyeli bellidir. Esas olan yeni pazarlar bulmaktır. Bu açıdan hedef pazarlar geri kalmış bölgelerdir. Gelişim yarışında havlu atmış bu bölgeler ipi göğüslemiş bölgelerin mallarını satabilecekleri en uygun pazarları oluşturmaktadırlar. Satın alma gücü düşük bu bölgelere bu güç dışarıdan enjekte edilecektir. Bölgeler arası ekonomik ve sosyal uyum Antlaşma maddeleri ile hüküm altına alınmalı, geri dönülmez bir nitelik kazandırılmalıdır. Egemenlik devri ile imzalanan antlaşmalara dayanarak güçlü bir yasal niteliğe sahip olan gelişmişlik farklılıklarının giderilmesi görevini gerçekleştirmek üzere antlaşmanın yetkili kıldığı organların fon oluşturmaları kaçınılmazdır. Böylelikle gelişmiş ülkelerin gelişmişlik göstergeleri olan para birikimlerinden bir kısmı, sonra kayıtsız ve şartsız ve fazlasıyla geri alınmak üzere geri kalmış bölgelerin kalkındırılmasına tahsis edilmiştir. Elde edilen başarı da bu geri dönüşümle sağlanmıştır. Amaç kimi kalkındırmak? Üretilen mallara Pazar bulunmuşken kazanılacak parayı artıracak bir diğer yol da üretim miktarını artırmaktır. Gelişmiş bölgelerde istihdam piyasaları da nispeten oturmuştur. Her ne kadar işsizlik küresel bir problem olsa da gelişmiş bölgelerde baş edilemeyecek bir problem değildir. Ancak üretimi artırabilmek için üretim sürecine daha fazla işçi dahil etmek gerekmektedir. Geri kalmış ülkelerde işsizlik sorunu baş edilemeyecek düzeyde bir problemdir. 4

5 Üretimi artırabilmenin hedef kitlesi de yine az gelişmiş bölgelerdedir. O halde Birlik içerisinde işçilerin serbest dolaşımının, çalışma ve yerleşme haklarının sağlanması şarttır. Bu da antlaşmalarla hükme bağlanmıştır. Gelişmiş bölgelerdeki üretim teknikleri vasıflı işçi çalıştırmayı gerektirmektedir. Geri kalmış bölgelerde ise potansiyel işçiler vasıfsızdır. Mesleki eğitimler ile bu işçiler vasıflandırılmalıdır. Bunun yanında potansiyel işçi sayısını artırmak için de kadın erkek eşitliği sağlanmalı, kadınların iş gücü piyasasına katılımı teşvik edilmeli ve hatta hamilelik ve anneliğin başlangıç dönemlerinde özel izinler düzenlenmeli, annelerin işlerine devam edebilmelerini sağlamak için de kreşler, anaokulları açılmalıdır. Kadın erkek eşitliğini sağlamadaki, çocuklara yönelik eğitim birimleri oluşturmadaki amaç insan sevgisi ve eşitlikçi zihniyetten mi kaynaklanmaktadır? Bölgesel farklılıkları gidermeye yönelik olarak harcanan paraların geri dönüşündeki başarı, para kazanma hırsını artırmış ve aday ülkeler ile potansiyel aday ülkelerdeki bölgesel farklılıkların da giderilmesi hedefler arasına alınmıştır. Bölgeler arası gelişmişlik düzeyinde uçurumlar olan ve en gelişmiş bölgesi bile Avrupa Birliği ortalamasının altında kalan Türkiye de bu kapsamdadır. Bölgesel politikalar yoluyla kullanılan yapısal araçlar ile bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının giderilebilmesi, bu projenin bölgesel düzeyde sahiplenilmesini gerektirmektedir. Ancak geleneksel olarak oldukça merkezi bir yönetim yapısına sahip Türkiye de böyle bir sahiplenme henüz gelişmemiştir. Konuya ilişkin tartışmalar merkezi düzeydedir. Hali hazırda katılım öncesi fonlardan yararlanabilecek olan Türkiye, yapısal fonlar ve uyum fonundan yararlanabilmek için Birliğe üye olmak zorunda olduğunu aklından çıkarmamalıdır. O halde 35 başlık altında devam eden müzakere sürecinde başlıklar arası önem sırası yapılmamalı ve üyeliğe giden yolda her başlığa ilişkin çalışmalar söz konusu başlığın kapatılması azmiyle devam ettirilmelidir. MALİ KONTROL BAŞLIĞINDA MÜZAKERELERİN BAŞLAMASI İÇİN İLK ADIM ATILDI * 14 Şubat 2007 tarihinde Brüksel de toplanan AB Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER), Mali Kontrol başlığında Türkiye ye Müzakere Pozisyon Belgesini hazırlaması için davet mektubu göndermeyi kararlaştırdı. Bu başlıkta müzakerelerin başlaması için herhangi bir açılış kriteri öngörülmedi. Bunun yanı sıra toplantıda, Sermayenin Serbest Dolaşımı başlığında da bir mektup gönderilerek, bu başlıkta müzakerelerin açılması için Türkiye'nin iki açılış kriterini karşılaması gerektiğine karar verildi. Söz konusu açılış kriterleri, Türkiye'nin sermaye hareketleriyle ve ödemelerle ilgili yasal düzenlemelerde AB müktesebatına uyum stratejisini sunması ve kara parayla mücadelede eylem planı hazırlamasını içeriyor. * 5

6 AB ÜLKELERİNDE MALİ DİSİPLİNE İLİŞKİN KURALLAR: PAKTA NE OLDU? HÜLYA SOYLU AB de ekonomi politikaları her ne kadar ulusal devletlerin yetkisine bırakılsa da, parasal birlik aşaması bu yetkinin kullanılma alanını düzenlemektedir. Ancak, işlerin istenildiği gibi gitmemesi ekonomi politikası alanında yeniden değişikliklere gidilmesine yol açmaktadır. Bu noktada gelişmeleri tarihsel bir perspektif içerisinde özetlemek yararlı olacaktır. İstikrar ve Büyüme Paktı, ekonomik ve parasal birliğin üçüncü aşaması olan Avrupa Birliği nde tek para kullanımıyla birlikte gündeme gelmiştir. İlk haliyle İstikrar Paktı, 1995 yılında Almanya Maliye Eski Bakanı Theo Waigel tarafından geliştirilmiştir. İstikrar ve Büyüme Paktı olarak tekrar isimlendirilen Paktın temel bileşenleri üzerinde mutabakat, Aralık 1996 Dublin Bakanlar Konseyi Zirvesinde sağlanmış ve resmi olarak Temmuz 1997 de Amsterdam Zirvesinde kabul edilmiştir. Bu tür bir düzenlemede, Ekonomik ve Parasal Birlik aşamasının yaklaşmasıyla Alman kamuoyunun, Avro nun Alman Markı kadar güçlü olması konusundaki şüpheleri etkili olmaktadır. Alman Hükümeti, İstikrar ve Büyüme Paktını yeni sistemde enflasyon düzeyinin düşük olacağı tezini desteklemek için kullanmıştır.3 Pakt, Avrupa Merkez Bankasının temel misyonu olan fiyat istikrarını sağlamasını kolaylaştırmaya yöneliktir. Vurgu yaptığı temel noktalar, Avrupa Merkez Bankasının siyasi etkilerden bağımsız olduğu, ulusal hükümet açıklarının finanse edilmeyeceği, açıkların parasal olarak karşılanmasının yasak olduğu ve üye ülkelerin aşırı açıklardan -ki bu durum Gayrisafi Yurtiçi Hasıla nın (GSYİH) %3 ünün üstünde olması olarak tanımlanmıştır- kaçınacakları şeklindedir. Orijinal haliyle İstikrar ve Büyüme Paktı, dengeye yakın veya fazla bütçe oluşmasına yönelik orta vadeli hedefler öngörmektedir. Söz konusu hedefleri sağlamaya yönelik olarak da, aşırı açık ve borç durumunu düzeltemeyen ülkelere mali cezaların getirilmesine ilişkin bir zaman çizelgesi ortaya koymaktadır. Pakt, AB Konseyi Kararı ve iki tane Konsey Tüzüğünden oluşmaktadır.4 Söz konusu Konsey Kararı tüm tarafları, üye ülkeleri, Komisyonu ve Konseyi Maastricht Antlaşmasını ve İstikrar ve Büyüme Paktını sıkı bir şekilde ve ivedilikle uygulamaya davet etmektedir. Konsey Tüzükleri ise, iki tamamlayıcı unsurdan oluştuğu görülür: Önleyici unsur : Bu bölüm, bütçe pozisyonlarının güçlendirilmesine ve ekonomi politikalarının koordinasyonuna atıfta bulunmaktadır. Burada, tek paraya katılan ülkeler, Komisyona bir istikrar programı sunmaya davet edilmektedir. Söz konusu istikrar programlarının, her yıl güncelleştirilmesi ve üye ülkelerin orta vadeli bütçe hedefleri, ekonomik gelişmeler hakkında temel varsayımlar ve hem açık hem de borç oranına ilişkin izlenen yollar gibi detayları içermesi zorunludur. Avro dışında 3 Philip Arestis, Kevin McCauley and Malcolm Sawyer, An Alternative Stability and Growth Pact for the European Union, University of East London, 1999, s Avrupa Komidyonu web sitesi İlgili düzenlemeler: * Resolution of the European Council on the Stability and Growth Pact Amsterdam, 17 June 1997 * Council Regulation (EC) No 1466/97 of 7 July 1997 on the strengthening of the surveillance of budgetary positions and the surveillance and coordination of economic policies * Council Regulation (EC) No 1467/97 of 7 July 1997 on speeding up and clarifying the implementation of the excessive deficit procedure. 6

7 kalan ülkelerin ise, çerçeve olarak istikrar programlarına benzer bir uyum planı (covergence plan) sunmaları gerekmektedir. Bu tür programların erken uyarı sistemi olarak işlev görmesi amaçlanmakta ve bir üye ülkenin referans değerleri ihlal etmeye yakın olduğu zaman, işaretler vermesi beklenmektedir. Düzeltici/caydırıcı unsur : İkinci Konsey Tüzüğü ile getirilmiştir. Burada amaç, aşırı açık prosedürü uygulamasının açıklığa kavuşturulması ve hızlandırılmasıdır. Ayrıca, Maastricht Antlaşması çerçevesinde müsaade edilen hareket serbestisi alanını en aza indirme çabası bulunmaktadır. Süreç, şu şekilde işlemektedir: Ülkelerin bütçe verileri, her yıl istikrar programlarının sunulacağı tarih olan 1 Mart ta incelenmek üzere Komisyon un elinde olacaktır. Konsey (üye ülke maliye bakanlarından oluşan ECOFIN) istikrar raporlarını inceleyecek ve raporun sunulması tarihini takip eden 2 ay içerisinde Komisyonun kararına ilişkin görüş ortaya koyacaktır. İstikrar programı, ülkenin orta vadeli bütçe hedefinden önemli ölçüde ayrıldığını gösteriyorsa bu durumda Konsey istikrar programının güçlendirilmesi için tavsiyede bulunacaktır. Durum devam ederse, üye ülkenin referans değerlerini ihlal ettiği yönünde hüküm getirilecektir. Pakt, aşırı açık veren üye ülkeyi yaptırımdan korunmasına izin verecek hükümler hakkında detaylı bilgiler içermektedir. Buna göre, ekonomik gerileme söz konusu ve üretim %2 den daha fazla düşmüş ise, bu durumda üye ülke yaptırımdan muaf olacaktır; ancak açık gerileme durduğu zaman düzeltilecektir. Üretim % asasında bir düşüş göstermişse o zaman Konsey, aşırı açık yönünde bir karar verirken takdir hakkını kullanabilecektir. Burada ani gerilemeler, önceki dönemlere göre kümülatif üretim kaybı ve hükümet açıklarının yatırım harcamalarını aşıp aşmadığı gibi diğer faktörler de göz önüne alınacaktır. Konsey, mali durumu inceleme altında olan ülke ile ilgili bütün bilgileri dikkatle incelediğinde aşırı açığın olup olmadığına ilişkin bir karar vermek zorundadır. Bu kararı alırken Konsey, nitelikli çoğunlukla hareket edecek ve Maastricht Antlaşması uyarınca, Avro alanında olmayan ülkeler ve hakkında karar verilecek ülke de dahil olmak üzere tüm üye ülkeler bir oy hakkına sahiptir. İlgili üye ülkenin referans değerlerini ihlal ettiği sonucu çıkarsa, Konsey tarafından önerilen düzeltici önlemleri uygulaması için dört aylık bir süresi bulunmaktadır. Eğer ülke, Konsey tavsiyelerine uyarsa, aşırı açık devam edebilir; ancak bütçe açığı tespitin yapıldığı tarihi izleyen bir yıl içerisinde düzeltilmelidir. Düzeltici önlemleri uygulamayan ülke, Maastricht Antlaşması Madde 104c (11) uyarınca bir dizi yaptırıma tabi tutulacaktır. Bu yaptırımlardan biri, depozito şeklinde olmak zorundadır. Bu durumda, yaptırımlar hakkında karar verme yetkisi, ilgili üye ülke hariç Avro bölgesindeki ülkelerde olacaktır. Depozito, GSYİH nin %0.2 si kadar sabit unsur, verilen açık oranı ile %3 referans değeri arasındaki farkın 1/10 u kadar değişken unsurdan oluşmaktadır. Bütçe açığı iki yıl içerisinde düzeltilmezse depozito kalkmakta ve para cezası yerini almaktadır. Eğer açık iki yıl içerisinde düzeltilirse, depozito geri verilmekte ve böylece ceza, ödenmeyen faiz olmaktadır. Bu duruma getirilen eleştiriler, yüksek açık ve borca ilişkin gözetim mekanizmaları ve yaptırımların, ulusal hükümetlerin mali yetkilerini kısıtladığı yönündedir. Örneğin, bir ekonomik gerileme ile karşı karşıya olan ve borç seviyesi çok yüksek bir ülke, Maastricht limitlerini ihlal etme korkusuyla genişleyici maliye politikası izleyemeyecek veya sınırları ihlal etmiş olacaktır. Nitekim, üye ülkeler tarafından söz konusu üst sınırların sık sık aşılması, Paktın 7

8 kredibilitesini tehlikeye düşürmüştür yılında Almanya ve Portekiz e yönelik erken uyarı mekanizmasının işlemesi için Konseyin gösterdiği isteksizliğin ardından, 2003 yılında Almanya ve Fransa ya karşı başlatılan aşırı açık prosedürünün, Konseyin Komisyon tavsiyesini onaylamaması nedeniyle de facto (fiilen) askıya alınması, krizi açıkça ortaya koymuştur. Bunun üzerine birtakım gelişmeler yaşanmıştır. 5 Avrupa Komisyonu, Avrupa Konseyi nin isteği üzerine bir tebliğ yayımlamıştır. Tebliğde, ana yapı korunmakla birlikte ülkeye özgü koşullar ve reformların dikkate alınması, kamu borcu seviyesine daha fazla önem verilmesi, belirli koşullarda aşırı açığın düzeltilmesi için daha fazla süre tanınması suretiyle Pakt yumuşatılmıştır. Mart 2005 tarihinde de ECOFIN, bir anlaşmaya vararak raporunda, aynı doğrultuda Paktın önleyici ve düzeltici unsurlarına birtakım değişiklikler getirmiştir. Rapora göre, önleyici unsurda orta vadeli bütçe hedefleri, yapısal koşullar dahilinde artık borç oranı ve potansiyel büyüme düzeyi temelinde ülkeden ülkeye değişiklik arz edecektir. Bu çerçevede hedefler, GSYİH nin %1 i düzeyinde bir bütçe açığı ile denge durumunun bir miktar üstünde bir fazla verme aralığında olacaktır. Denge durumunun bir miktar üstünde bütçe fazlası verme hedefi, borç yükü ağır ülkelere uygulanacaktır. Uzun vadeli mali kazançları olabilecek yapısal reformlar, gerek hedeften geçici nitelikte sapma yaşandığı zaman, gerekse orta vadedeki hedefe yönelik düzeltmede dikkate alınacaktır. Bütçe açığı durumunda GSYİH nin %0,5 i oranında yıllık minimum düzeltmenin yapılması zorunluluğu bulunmaktadır; ancak orta vadedeki hedefe giden yol için daha detaylı hükümler öngörülebilir. Düzeltici unsurda ise, referans açık değerinin gerekçesi olabilecek istisnai nitelikte konjonktüre bağlı koşulların tanımında bir değişikliğe gidilmiştir. Avrupa Komisyonu ihlal durumunu değerlendirirken, Lizbon gündemi ile Ar-Ge ve yenilik alanlarındaki politikaların uygulanması, borcun sürdürülebilirliği, kamu finansmanının kalitesi ve Avrupa bütünleşmesinden doğan mali yükümlülükleri dikkate alacaktır. Ancak, %3 açık limitinin sınırlı ve geçici nitelikte olması gerekmektedir. Yine, emeklilik reformları uygulaması da, açığın düzeltilip düzeltilmediği hususunun değerlendirilmesinde dikkate alınacaktır. Aşırı açığın düzeltilmesi için son süreye ilişkin olarak ise, Konseye söz konusu süreyi birtakım özel koşulların bulunması halinde bir yıl daha uzatma imkanı vermektedir. Böylece süre, 2 yıla çıkmaktadır. Konsey bütçeyi olumsuz yönde etkileyecek öngörülmeyen bir ekonomik durum olması halinde ise, süreyi daha da fazla uzatabilir. Paktın ilk çıkış zamanında katı hükümlerin bulunması ve bu konunun önderliğini Almanya nın yapması, halihazırdaki durumla çelişmektedir. Öyle anlaşılıyor ki, söz konusu olan Almanya ve Fransa gibi motor ülkeler olunca ve Paktın kuralları diğer ülkeler tarafından da sık sık ihlal edilince, hukukun üstünlüğüne zarar vermemek adına bu tür bir yöntemin izlenmesi kaçınılmaz olmuştur. Pek tabii, ulusal devletlerde bu konuda bir değişikliğe gitme ihtiyacının hasıl olduğunu da dikkat dahilinde tutmak gerekir. 5 Marco, Buti, Will the New Stability and Growth Pact Succeed? An Economic and Political Perspective, European Commission (EC) Economic Papers, January 2006 s İlgili düzenlemeler: * COM(2006) 304 final, Communication From the Commission to the Council and the European Parliament, Public Finances in EMU 2006 The first year of the revised Stability and Growth Pact, * Council Regulation 1056/2005 amending Regulation (EC) No 1467/97 on speeding up and clarifying the implementation of the excessive deficit procedure 8

9 AVRUPA BİRLİĞİ (AB) BÜTÇESİ MÜGE HAYRİYE GÜVENÇ AB Bütçesi, Birliğin kurulduğu yıllardan günümüze kadar olan süre içerisinde gittikçe artan bir öneme sahip oldu ve bu da beraberinde AB bütçesinin Birliğe üye ülkeler tarafından siyasileştirilerek hemen hemen her platformda tartışılan bir alanına dönüştürülmesini getirdi. Birlik, yıllar içerisinde pek çok kez genişleyerek üye sayısını artırdı. Birliğin üye sayısını artıran genişleme dalgalarını, derinleşme yani Birliğin müdahale alanına giren politika alanlarının artması ve Birlik çapında üretilen yasal düzenlemelerin sayı ve içerik bakımından çoğalması takip etti. Birliğe üye ülke sayısında ve Birliğin müdahale alanına giren politikaların kapsamında meydana gelen bu artışların etkisi AB bütçesinin yapısında ve finansal kaynaklarında çok belirgin bir şekilde gözlenebilir. Kabul etmek gerekir ki AB bütçesi, Birliğin genişleme ve derinleşme süreçleri üzerinde hem ekonomik hem de siyasi olarak çok büyük bir öneme ve etkiye sahiptir. Bütçenin büyüklüğü, gelir ve gider kalemlerinin yapısı ve fonların tahsisi, AB nin kurumsal ve siyasi pek çok sürecinin kaynağını teşkil eden çatışma ve uzlaşma alanlarını açıklayan ve Birliğin önceliklerini tanımlayan bir niteliktedir. Pazar bütünleşmesinin tamamlanması için uygulanması gerekli olan bütün politikalar AB bütçesi tarafından finanse edilmektedir. Avrupa bütünleşme sürecinin hız kazandığı dönemlerde bütçenin büyüklüğünde ve yapısında bütünleşme sürecini destekleyecek değişiklikler yapılması bunun en büyük göstergesidir. Diğer yandan, AB bütçesine her yıl üye ülkeler tarafından aktarılan mali kaynaklar, AB bütçesi üye ülkelerin ulusal bütçeleriyle karşılaştırıldığı zaman her ne kadar küçük olarak ifade ediliyor olsa da hiç de azımsanmayacak büyüklüktedir. Bu da üye ülkelerin zamanla bütçeye aktarılan ve bütçe tarafından tahsis edilen kaynaklar üzerinde giderek artan derecede kontrole sahip olmak istemelerine yol açmıştır yılında imzalanan Lüxemburg Anlaşması ile Birliğe kazandırılan Öz Kaynaklar Sistemi, Birliğin üye ülkelerin katkılarından bağımsız olarak kendi kaynaklarına sahip olmasının yolunu açmış ve Birliğe finansal bir özerklik sağlamıştır. Birliğin kuruluşunu temsil eden 1957 tarihli Roma Anlaşması ndan 1971 yılına kadar geçen süre içerisinde kömür ve çelik üretimi üzerinden alınan vergiler ile üye devletlerin her yıl düzenli olarak aktardıkları katkılarla finanse edilen Birlik bütçesi, 1971 yılında oluşturulan Öz Kaynaklar Sistemi ile uluslararası kuruluşların bütçelerinden ayrılarak daha farklı bir yapıya kavuşturulmuştur. O zamana kadar üye ülkelerin yaptıkları katkılar nedeniyle kendi ulusal çıkarlarını maksimize etmek için bir yol olarak gördükleri bütçe kaynakları bir anlamda ülkelerin müzakere konusu olmaktan çıkarılmış ve Birliğin ortak amaçlarının başarılmasında kullanılması için daha üst bir seviyeye taşınmıştır. Ancak Birliğin sahip olduğu bu mali bağımsızlık uluslararası alanlarda meydana gelen pek çok gelişmenin Birliğin uygulamalarına yansıtılması ve son yıllarda Birlik çapında kabul edilen pek çok düzenleme nedeniyle azalmaya başlamıştır yılında Öz Kaynaklar Sistemi içerisinde tanımlanan ve Birliğin tek gerçek öz kaynağı olarak anılan geleneksel öz kaynaklardan tarım vergileri ve gümrük vergileri Dünya Ticaret Örgütü kararları doğrultusunda azaltılmaya başlanmış ve bu da Birlik bütçesinin önemli bir gelir kaynağını sekteye uğratmıştır. Bunun yanı sıra, 1971 yılında Öz Kaynaklar Sistemi içerisinde tanımlanarak 1979 yılında Birlik bütçesine aktarılmaya başlanan KDV ye dayalı kaynağın doğası gereği azalan oranlı bir yapıya sahip olması 9

10 bu kaynağın adilliğinin üye ülkeler tarafından sorgulanmasına yol açmıştır. Buna göre, Birliğin daha az refaha sahip olan ülkelerinde tüketimin milli gelir içerisindeki payı yüksek olduğundan, bu ülkeler Birliğe üye daha zengin ülkelere kıyasla Birlik bütçesine daha fazla KDV ye dayalı kaynak aktarmak durumunda kalmışlardır. Bu da zamanla KDV ye dayalı kaynağın adilliğinin tartışılmasına yol açmış ve bunun sonucunda 1999 yılında yapılan Berlin Konseyi kararları doğrultusunda bu kaynağın 2004 yılından itibaren üye ülkelerin uyumlaştırılmış KDV matrahlarının sadece %0,5 oranında alınması uygun bulunmuştur. Birlik bütçesindeki payları yıllar içerisinde giderek azalan geleneksel öz kaynaklar ile KDV ye dayalı kaynak yerlerini artan oranlarda GSMH ya dayalı kaynağa devretmiştir. AB ortak politikalarının bir savunucusu olan ve her platformda AB ye daha supranasyonel bir yapı kazandırmak için çaba sarf eden Avrupa Komisyonu bile genişleyen ve derinleşen Birliğin artan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bu sürecin önüne geçememiştir. Üye ülkelerin her yıl GSMH larından bütçeye belli bir oranda aktardıkları mali yardımlardan oluşan GSMH ya dayalı kaynağın Birlik bütçesinin en önemli gelir kaynağı olması beraberinde üye ülkelerin Birliğe tahsis edilen mali kaynaklar üzerinde daha fazla söz sahibi olmak ve bu mali kaynakları kendi ulusal çıkarları doğrultusunda yönlendirmek istemelerini getirmiştir yılı Haziran ayında yaşanan bütçe krizleri ve Mali Perspektifinin ancak uzun süren tartışmalar sonucunda kabul edilmesi bu sürecin en belirgin kanıtıdır. Çıkmaza sürüklenen bütçe tartışmaları her defasında üye ülkeler arasında sağlanan uzlaşı yani bir anlamda her ülkenin kendi çıkarından biraz olsun feragat etmesi yolu ile sonuca bağlanabilmiştir. Birliğin ekonomik ve siyasi bütünleşmesini finansal anlamda mümkün kılan ve pek çok ulusal bütçeden yapısal olarak farklılıklar göstererek Avrupa Birliği gibi kendine özgü bir yapıya sahip olan böyle bir oluşumun problemsiz işlemesi doğal olarak mümkün değildir. Nitekim pek çok iç ve dış etken AB bütçesinin etkin bir yapıya sahip olup, Birliğin ortak amaçlarının başarılması için faaliyet göstermesini engellemektedir. Ancak Birliğin ortak politikalarının finansmanı için bu kadar hayati bir öneme sahip olan ve dolayısıyla Birliğin ömrünü biçerek gelecekte alması muhtemel yapısını şekillendirecek olan AB bütçesinin Birlik vatandaşları ile bütçe arasında doğrudan bir bağ oluşturacak yeni bir kaynak tahsis edilmesi yolu ile bir an önce yeniden bağımsızlığına kavuşturulması ve üye ülkelerin ulusal çıkarlarının konuşulduğu bir platformdan çok Birliğin ortak amaçlarının başarılması için gerekli olan tartışmaların yapıldığı bir alana dönüştürülmesi gerekmektedir. 10

11 YABANCI DOĞRUDAN YATIRIMLAR, AB ÜYELİĞİ ve TÜRKİYE PELİN KUZEY Günümüzde, özel yatırımlar ekonomik büyüme ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanabilmesi, yoksulluğun azaltılabilmesi için en önemli araçlardan biri haline gelmiştir. Özel yatırımların ekonominin üretim kapasitesinin artırılması, yeni iş alanları yaratılması, yeni teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması ve gelir artışını sağlanması üzerinde doğrudan etkileri olduğu uluslararası kuruluşlar, politik ve akademik çevrelerce kabul edilmektedir. OECD Yatırım Komitesi ve Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı bu alanda yaptıkları çalışmalarla üye ülkelere rehberlik eden kuruluşlardır. OECD tarafından hazırlanan Yatırım Politika Çerçevesi (YPÇ), ekonomilerin özel yatırım açığını kapatabilmelerine yardımcı olmak, bu sayede kalkınmayı teşvik etmek, yoksullukla mücadeleyi desteklemek ve tüm devletlerin küresel ekonominin yönetiminde sorumluluk almalarını sağlamayı hedeflemektedir. YPÇ sağlıklı bir yatırım ortamı yaratılması için gerekli on politika alanına ilişkin önerilerden oluşmaktadır. Bu politika alanları yatırım politikası, yatırımların teşviki ve kolaylaştırılması, ticaret, rekabet, vergi, kurumsal iyi yönetişim, kurumsal sorumluluk, kamu yönetimi, altyapı ve finans sektörünün gelişimi ve insan kaynakları yönetimini kapsamaktadır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı tarafından her yıl yayınlanan Dünya Yatırım Raporlarında ise ülkelerin bölgeler itibarı ile yatırım performansları değerlendirilmektedir. Bu çerçevede, döneminde 916 milyar Amerikan Doları seviyesine ulaşan Yabancı Doğrudan Yatırımlardan dünyanın gelişmiş ekonomilerinin % 59.4, gelişmekte olan ülkelerin %35.9, Güney Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğuna üye devletlerin ise %4.7 oranında pay aldığı görülmektedir. Global karşılaştırmalarda karşımıza çıkan bu oranlar YDY nin gelişmekte olan ülkeler açısından ne derece önem arzettiğini gerçeğini bir parça gölgelemektedir. Nitekim, YDY gelişmekte olan ülkelerin yatırım seviyelerini iç tasarruf oranlarının üzerine çekmelerini sağlayacak bir araçtır ve bu nedenle gelişmekte olan ülkelerde büyüme ve kalkınmayı hızlandırmak açısından hayati öneme sahiptir. YDY nin önemi sabit sermaye yatırımlarının kompozisyonu incelendiğinde daha açıkça ortaya çıkmaktadır. Gelişmiş ülkelerde YDY nin toplam yatırımların %4 ila %11 ini oluşturduğu görülürken, gelişmekte olan ülkelerde bu oranın %30 seviyesine kadar tırmanabildiği görülmektedir. Öte yandan, Yabancı Doğrudan Yatırım akımlarında yıllık bazda büyük ölçekli bir artış görülmemesine karşın, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınmayı sağlayabilmek için her geçen gün daha da çetinleşen rekabet koşullarında daha fazla yatırım çekebilmek için rakipleri ile mücadele etmeleri gerekmektedir. Bu çerçevede Yatırım Teşvik Kuruluşları Birliği ne üye kuruluşların sayısının günden güne arttığı, ülkelerin YDY rejimlerinin standart kurallara bağlandığı görülmektedir. Gerek ülkeler gerekse bölgeler arasında kızışan rekabet nedeniyle, Yabancı Doğrudan Yatırım pastasından daha büyük pay alabilmek amacıyla, ülkelerin farklı teşvik mekanizmaları kullanmaları ve çok yönlü bir yaklaşım benimsemeleri gerekmektedir. Günümüzde sağlanan teşvikler finansal, mali ve altyapıya ilişkin teşvikler olarak sıralanmaktadır. Bunlar arasında kıyaslama yapmak gerekirse, finansal teşvikler en az tercih edilen, mali teşvikler en az itiraz edilen, 11

12 altyapıya ilişkin teşvikler ise en çok tercih edilen teşvikler durumundadır. Yatırım ortamının yanı sıra, ülkelerin dikkat etmeleri gereken bir diğer unsur Yabancı Doğrudan Yatırımların niteliğidir. Yüksek katma değeri olan, teknoloji yoğun yatırımlar nitelikli ve her ülke için cazip olan yatırımlardır. Türkiye 1990 lı yıllarda ve 2000 lerin başında Yabancı Doğrudan Yatırımlar açısından fakir bir görünüm sergilerken, 2005 yılı ile birlikte büyük bir sıçrama gerçekleştirmiştir döneminde yıllık ortalama 790 milyon dolar seviyesinde seyreden Yabancı Doğrudan yatırımlar 2004 yılında milyon dolara, 2005 yılında ise milyon dolar seviyesine yükselmiştir. Türkiye nin Yabancı Doğrudan Yatırım oranlarında sağladığı bu artışın önemli nedenlerinden birinin Avrupa Birliği üyeliği perspektifinin birinci politika önceliği haline getirilmesi olduğu düşünülmektedir. Bilindiği üzere, 17 Aralık 2004 tarihinde Brüksel gerçekleştirilen AB Konseyi Zirvesi'nde, Türkiye ile müzakerelerin 3 Ekim 2005 tarihinde başlamasına oybirliğiyle karar vermesinin ardından Türkiye-AB ilişkilerinde yeni bir dönem açılmıştır. Bu durum, 2005 yılında nerede ise 2004 yılı seviyesinin dört katına ulaşan Yabancı Doğrudan Yatırımlar açısından AB üyelik perspektifinin ne kadar önem taşıdığı gözler önüne serilmektedir. Geçtiğimiz son genişleme dalgası ile Avrupa Birliği ne üye olan Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri, Malta ve Kıbrıs ın durumu incelendiğinde de benzer sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Nitekim, 1994 yılında Essen Avrupa Konseyi Zirvesinde Avrupa Birliği nin genişlemesine ilişkin kararın almasının ardından özellikle Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya ya giren YDY rakamlarında büyük artışlar görülmüştür. Bunun yanı sıra 1997 yılında Avrupa Birliği nin beş aday ülke ile müzakerelere başlama kararının ardından bu ülkelere akan YDY oranında ikinci bir artış yaşanmıştır. Müzakerelerin açılması yönünde kararın alındığı ülkeler YDY açısından cazip yatırım bölgeleri haline gelirken, AB kararlarının yatırımcıları etkilediği bir ortamda, iyi performans gösteren ülkeler katılımın getirdiği meyvelerden en çok yararlanan ülkeler olmuşlardır. Daha iyi performans sergileyen ülkeler ekonomik kalkınma açısından düşük performans sergileyen ülkelerle aralarındaki farkı açarken, Avrupa Birliği ne katılım tarihinin gecikeceği izlenimini veren ülkelere akan YDY oranı inişe geçmiş ve yatırımcılar YDY stratejilerinde değişiklik yaparak daha farklı pazar arayışlarına girmişlerdir. Bu çerçevede, ülkemizin yabancı doğrudan yatırım potansiyelinin tam olarak kullanılabilmesi, 2005 yılında sağlanan artışın istikrarlı hale getirilmesi ve Çin ve Hindistan gibi büyük rakiplerin söz konusu olduğu bir ortamda rekabet gücümüzün korunabilmesi amacıyla amacıyla mali alana, yatırım ortamının ve işgücü piyasasının iyileştirilmesine, finans sektörünün etkinliğinin ve rekabet gücünün, teknoloji hazmedebilme ve yenilik kapasitesinin arttırılması ve eğitim sisteminin iyileştirilmesine ilişkin reformlarını sürdürülürken AB perspektifi birinci politika önceliği olmaya devam etmelidir. Müzakere sürecinde, ülkemizin göstereceği performans sağlanacak Yabancı Doğrudan Yatırım oranları açısından belirleyici olacaktır. Bu nedenle Sermayenin Serbest Dolaşımı, Vergilendirme, Rekabet gibi yatırım ortamını doğrudan ilgilendirecek fasıllarda AB müktesebatına hızlı uyum sağlanması adaylık sürecinin meyvelerinden azami düzeyde faydalanabilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. 12

13 HIRVATİSTAN: AB SÜRECİNDE HIZLI BİR TREN NİHAL SAMSUN KARABACAK AB müzakerelerine Türkiye ile aynı tarihte başlayan Hırvatistan, bu süreçte oldukça hızla ilerlemekte olup, 2-3 yıl içerisinde AB ye tam üye olması beklenmektedir. Bu çalışmada, bu ülke hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra, Hırvatistan ın AB ile ilişkilerine değinilecektir. Ülke Bilgisi Hırvatistan Cumhuriyeti, 4,4 milyonluk bir nüfusa sahip, komşuları Bosna Hersek, Macaristan, Sırbistan, Karadağ, Slovenya olan bir Batı Balkan ülkesidir. Çok partili parlamenter demokrasi ile yönetilen Hırvatistan, tam bağımsızlığını tarihinde kazanmış ve bu tarihten itibaren işleyen bir demokrasiye sahip olmuştur. Hırvatistan da, yıllık GSYİH 27,6 milyar Avro, kişi başına düşen GSYİH ise 6200 Avro dur. Para birimi Kuna olup, Şubat 2007 itibariyle, Avrupa Merkez Bankası verilerine göre, 1 Avro 7.35 Kuna ya eşittir. 6 Hırvatistan ın ekonomik durumuna göz attığımızda, reel büyüme oranı 2006 yılının ilk yarısında %4,8 oranında artmıştır. Yine 2006 nın ilk yarısında, cari açık seviyesi artmış ve GSYİH nın %7.7 si oranında gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, dış ticaret açıkları GSYİH nın %24,8 ine yükselmiştir. Yabancı Doğrudan Yatırımlar (FDI), 2006 yılında da cari açıkların önemli bölümünü finanse etmiştir. Yıllık ortalama TÜFE artışı 2005 yılında %3,3 oranında olmuş, bu büyük ölçüde akaryakıt, ulaşım ve yiyecek fiyatlarındaki artıştan kaynaklanmıştır. Hırvatistan da işsizlik oranı ise 2005 yılında %12,7 ye düşmüştür. Mali konsolidasyon 2005 ve 2006 yıllarında da devam etmiştir. Genel bütçe açıkları 2005 yılında azalarak GSYİH nın %3,9 u, kamu borç oranı ise GSYİH nın %44 ü oranında gerçekleşmiştir. Mali konsolidasyonun devam ettirilmesi, yapısal reformların, özellikle sağlık, sosyal yardım ve devlet yardımları alanlarında, hızlandırılmasını gerektirmektedir. KİTlerin yeniden yapılandırılması ve özelleştirme alanlarında da geçtiğimiz yıl fazla bir ilerleme kaydedilmemiştir. 7 Hırvatistan ın AB Macerası Hırvatistan-AB ilişkileri, Avrupa Birliği nin Batı Balkanlardaki ülkelere (Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Eski Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya, Sırbistan, Karadağ) yönelik İstikrar ve Ortaklık Süreci ile başlamıştır. Balkan ülkelerinin kalkınmasını ve gelecekte AB üyeliği için hazırlanmasını destekleyen bu süreç, üç temel araçtan oluşmaktadır: İstikrar ve Ortaklık Anlaşmaları, özerk ticaret önlemleri ve önemli miktarda mali yardım. Kasım 2000 deki Zagreb Zirvesi ile başlayan bu süreç kapsamında, Hırvatistan ile AB arasında 29 Ekim 2001 tarihinde İstikrar ve Ortaklık Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma 1 Şubat 2005 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. Anlaşma, siyasi diyalog, bölgesel işbirliği, 2007 yılı itibariyle sanayi ürünleri ve tarım ürünlerinin çoğu için bir serbest ticaret alanı yaratılması suretiyle malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı, Hırvat mevzuatının özellikle rekabet, fikri mülkiyet ve kamu alımları alanlarında AB müktesebatı ile uyumlaştırılması ve adalet, özgürlük ve güvenlik alanları da dahil AB politikalarının tüm alanlarında işbirliği yapılmasını kapsamaktadır. Komisyon bu esnada teknik danışmanlık ve mali yardım sağlayacaktır. Hırvatistan, 21 Şubat 2003 tarihinde AB ye tam üyelik başvurusunda bulunmuş, bu 6 European Commission, DG Enlargement, < > 7 European Commission, Enlargement Papers, Western Balkans in Transition, No. 30, December 2006, s

14 başvuru hakkındaki Komisyon un görüşü 20 Nisan 2004 tarihinde yayımlanmıştır. Buna göre, - Hırvatistan işleyen bir demokrasiye ve hukukun üstünlüğünü garanti eden istikrarlı kurumlara sahiptir ve temel haklar açısından ciddi bir sorun görülmemektedir. Bununla birlikte, Hırvatistan ın azınlık hakları, yargı reformu, bölgesel işbirliği ve yolsuzlukla mücadele alanlarında daha fazla çaba göstermesi ve Eski Yugoslavya için Uluslararası Savaş Suçluları Mahkemesi (ICTY) ile tam bir işbirliği içerisinde hareket etmesi gerekmektedir. - Hırvatistan ın, reform programını sürdürmesi ve zayıflıkları gidermesi koşuluyla, orta vadede AB nin rekabetçi baskıları ve piyasa güçleriyle baş edebilen işleyen bir piyasa ekonomisine sahip olduğu kabul edilebilir. Bu değerlendirmeler doğrultusunda, Komisyon Hırvatistan ile AB müzakerelerinin açılmasını önermiştir Haziran 2004 tarihli Zirvede, Hırvatistan ın aday ülke olduğu kararlaştırılmıştır. Aralık 2004 Zirvesinde ise, Hırvatistan ın Eski Yugoslavya için Uluslararası Savaş Suçluları Mahkemesi ile tam işbirliği yapması koşulu ile, tam üyelik müzakerelerinin 17 Mart 2005 tarihinde açılması kararlaştırılmış, ancak bunun yerine getirilmemesi üzerine müzakerelerin açılması ertelenmiştir. Ekim ayının başında, işbirliğinin tam olarak gerçekleştiğinin teyit edilmesi üzerine, Türkiye ile aynı gün, yani 3 Ekim 2005 tarihinde, Hırvatistan ile tam üyelik müzakerelerine başlanmıştır. Hırvatistan ın tarama süreci de Türkiye ile aynı anda tamamlamıştır. Bunun ardından, Hırvatistan ın ülkemize kıyasla oldukça hızlı bir şekilde tüm fasıllarda ilerleme kaydettiği görülmektedir. Bu çerçevede, tarama süreci tamamlanan 33 fasıldan 2 sinde (Bilim Araştırma ve Eğitim Kültür) müzakereler geçici olarak kapatılmış, 13 fasılda (Vergilendirme, Ekonomik ve Parasal Birlik, İstatistik, Gümrük Birliği ve Mali Kontrol dahil) açılış kriteri olmaksızın müzakeler başlatılmış ve 7 fasılda da müzakerelerin açılması için açılış kriteri iletilmiştir. 8 Hırvatistan, tüm fasıllarda AB ye tam uyum için üyelik yükümlülüklerini yerine getirmeye ve müzakereleri bir an önce tamamlamaya çalışmaktadır. Diğer yandan, halen bir aday ülke olan Hırvatistan için de AB tarafından mali yardım sağlanmakta ve her yıl düzenli raporlar yayımlanmaktadır. Bu raporlardan İlerleme Raporu aday ülkenin üyelik yükümlülüklerini yerine getirme kapasitesinin yanı sıra, siyasi ve ekonomik kriterlere uyum düzeyi hakkında da güncel bilgi sağlamaktadır İlerleme Raporu Değerlendirmeleri Siyasi Kriterler Hırvatistan ın AB üyeliği yolunda kat ettiği ilerlemelerin değerlendirildiği son İlerleme Raporu, 8 Kasım 2006 tarihinde yayınlanmıştır. Bu rapora göre, Hırvatistan siyasi kriterleri karşılamaya devam etmektedir. Genel olarak bir takım ilerlemeler kaydedilmekle birlikte, belirli alanlarda daha fazla çaba gösterilmesi gerekmektedir. Demokrasi ve hukukun üstünlüğü daha da geliştirilmiştir. Ancak, yargı, kamu yönetimi ve yolsuzlukla mücadele konularının iyileştirilmesi önemlidir. Bu çerçevede, ilk olarak, kamu yönetimi reformuna ilişkin strateji hazırlıklarına başlanmıştır. Mevzuat değişikliğinin yanı sıra, kamu hizmetleri üzerindeki siyasi etkinin azaltılması, kamu personelinin kalıcılığının sağlanması ve kalifiye personel istihdam edilmesi gerekmektedir. İkinci olarak, yargı reformu 8 Hırvatistan Cumhuriyeti Dışişleri ve Avrupa Entegrasyonu Bakanlığı, < > 14

15 stratejisinin uygulamasına başlanmıştır. Yargının işleyişini iyileştirmek için bir takım yasal ve kurumsal düzenlemelere gidilmiştir. Reform çalışmaları halen başlangıç düzeyinde olduğundan bir takım eksiklikleri barındırmaktadır. Üçüncü olarak, 2006 yılında yeni bir yolsuzlukla mücadele programı kabul edilmiş ve Yolsuzluk ve Organize Suçları Önleme Ofisi (USKOK) güçlendirilmiştir. Ancak, yolsuzluk ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir. Diğer yandan, insan hakları ve azınlıkların korunması alanlarında yavaş da olsa ilerleme görülmektedir. Uygun yasal mevzuat bulunmakla birlikte, uygulama hızlandırılmalıdır. 9 Ekonomik Kriterler Hırvatistan ın işleyen bir piyasa ekonomisine sahip olduğu söylenebilir. İstikrara yönelik makroekonomi politikaları düşük enflasyon, döviz kuru istikrarı ve büyüme artışını beraberinde getirmiştir. Özel yatırımlar artmış, işsizlik azalmıştır. Mali konsolidasyon sürdürülmüş ve bu, gelirlerdeki güçlü artışla desteklenmiştir. Bankacılık sektörü büyümeye devam etmiştir. Hırvat ekonomisi AB ile önemli ölçüde entegre durumdadır. Bununla birlikte, dış ticaret ve cari hesaplardaki dengesizlikler ve yüksek dış borç makroekonomik istikrara yönelik potansiyel riskler olarak görülmektedir. Yapısal reformlar yavaş ilerlemektedir. IMF ve Dünya Bankası ile işbirliği ekonomi politikalarının önemli bir çıpası olmaya devam etmiştir. Ancak, yetkililer IMF ile yapılan anlaşmanın tamamlanmasının ardından yeni bir anlaşma yapılmamasına karar vermiştir. Zaman zaman, ilgili bakanlık ve kuruluşlar arasındaki zayıf iletişim ve işbirliği, ekonomi politikasının kalitesini düşürmektedir. 10 Görüldüğü üzere, işleyen bir demokrasiye yalnızca 9 yıl önce sahip olan Hırvatistan, AB ile entegrasyonda en hızlı Balkan ülkesi olmuştur. Tanıtıcı tarama toplantılarına birlikte katılım sağladığımız Hırvat heyetlerinin bu çalışmalarda ve AB sürecinde oldukça organize ve hazırlıklı oldukları görülmüştür. Yapılan görüşmelerde, AB ye yakın zamanda üye olacağını düşünen Hırvatistan ın henüz tarama süreci başlamadan önce mevzuatını büyük ölçüde AB müktesebatı ile uyumlaştırmış ve gerekli kurumları kurmuş olduğu öğrenilmiştir. AB halkı tarafından da AB ye tam üye olması beklenen ve istenen Hırvatistan, tam üyelik yolunda büyük bir azim ve kararlılıkla ilerlemektedir. 9 < > 10 European Commission, Enlargement Papers, Progress towards meeting the economic criteria for accession: the assessment of the 2006 Progress reports, No. 29, December 2006, s.6, 13 15

16 T.C. MALİYE BAKANLIĞI AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI İlkadım Caddesi No:2 Kat: Dikmen/ANKARA Telefon: (312) Faks: (312) e-posta: Bu Bülten T.C. Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı AB Uzman ve Uzman Yardımcıları Tarafından Hazırlanmıştır T.C. Maliye Bakanlığı Tüm hakları saklıdır.