Çiftçilik ve Hayvan Þiirleri*

Transkript

1 Çiftçilik ve Hayvan Þiirleri* Þopan Ataða Þaruvanýñ bir tülik piri - Þopan, Keltirmey kuv, pir ata, koyða topan! Koydý añdýðan beleniñ beri kurýp, Býkbýrt tiyip üni öþsin kaskýr apan Atýñ jaksý teñirim, Men bir tilek tileymin, Suraðanda bergeniñdi bileyin; - Ay müyizi þakpaktay, Þüydeleri tokpaktay, Tegene kuyrýk koþkarlý, Maldý berseñ koydý ber! Uldý berseñ boydý ber, Jurtka akýl salðanday, Akýlý artýk oylý ber!.. Aksaðannan aksaðan, Kozýsý ölse kaksaðan, Üy töbeniñ tübinde, Oybay salýp mañýraðan, Kozýsý men jamýraðan, Kozýsýnan ayrýlsa, Kara tutýp mañýraðan, Appak kana süti bar, Þaðaladay kurtý bar, Þopan ata balasý, Koylar bassýn üyiñdi! Koylar bassa üyiñdi, Koymay bassýn üyiñdi! Çoban Ata'ya Çiftçinin pîrlerinden biri olan, ey Çoban, Getirtmeyip kov, pîr ata, koyunlara topan 1! Koyunlarý gözleyen belâlarýn hepsi yok olup, Kýran girmiþ gibi sesi kesilsin kurt yuvasýnýn... Adý güzel Tanrým. Benim bir isteðim var, Ýsterken gerçekleþtireceðini bileyim: Ay biçimli boynuzu çakmak 2 gibi, Boyun yünü tokmak gibi, Kocaman kuyruklu koçlarý var, Mal vereceksen, koyun ver! Oðul vereceksen boylu poslu oðul ver, Millete akýl verecek kadar, Aklý üstün düþünmesini bilen oðul ver!.. Aksayandan aksayan, Kuzusu öldüðünde kahrolan, Evin yakýnýndaki tepe eteðinde, Acý acý meleyen, Kuzusuyla hasretle kucaklaþan, Kuzusunu kaybettiðinde, Yas tutup meleyen, Apak sütü var, Martý gibi kurutu var, Çoban Ata balasý, Koyunlar bassýn evini! Koyunlar basarsa evini, Durmadan bassýn evini! Jýlkýþý Ataða Þaruvanýñ bir piri - Jýlkýþý ata, Tilegende öziñ ber aktan bata! Üyir-üyir jýlkýný þurkýratýp, Oydan, kýrdan arkansýz ekep mata! Öziñ sakta ýskýrðan jel men javdan, Kuvðýn-sürgin sabýltkan töten lavdan, Þaruvaný keyitpe böriktirgen, Öziñ sakta peleli kýyan davdan. Taðý bir tilek tileyin, Þýn bergeniñ bileyin, Öñkey ala þubardan, Jal-kuyrýðý þubalðan, Ayðýr berseñ, baysaldý, Üyiri tolðan baytaldý, Öñkey mama biye men Savðan sayýn iyigen, Biyesi butýn jýymasýn, Yýlkýcý Ata'ya Çiftçinin pîrlerinden biri olan, ey Yýlkýcý Ata, Ýstediðimde kendin ver helalden bir hayýr dua! Sürü sürü yýlkýyý kiþnetip, Dereden tepeden ipsiz getirip bir yere topla! Sen koru ýslýk çalan yel ile düþmandan, Takip, kaçýrma ve periþan eden ani tehlikeden, Çiftçiyi üzme beklenmedik anda telaþa düþüren, Sen koru, belâlý, zor davadan. Yine bir isteðimi söyleyeyim, Gerçekten istediðimi vereceðini bileyim, Hepsi ala alacadan, Yele kuyruðu yerlere sürünen, Aygýr vereceksen aðýrbaþlý, Sürüsü genç kýsraklarla dolu, Hepsi sütlü kýsraklarla Saðdýkça göðsü sütle dolan, Kýsraðý ayaklarýný toplamasýn, * Tekrar gruplarý kafiye göz önünde bulundurularak aynen býrakýlmýþtýr. Orijinal olarak býraktýðýmýz kelimelerin anlamlarý ilk geçtiði yerde verilmiþtir. 1 Topan: Koyunlarda rastlanan bulaþýcý bir hastalýk. 2 Çakmak taþý.

2 Könekke süti sýymasýn. Uzara bersin jelisi, Keñiy bersin örisi. Tavsýlmasýn teñirdiñ Üsti-üstine berisi. Koðalý köldi jaylaðan, Koðanýñ basýn þaynaðan, Þýñðýrtýp asav kulýndý, Kýl arkanmen baylaðan, El köþkende balalar, Kýykuv salýp aydaðan, Keñ örteñdi jaylaðan, Kuvðandarða jetkizbey, Kaþkandardý koymaðan, Jýlkýþý ata balasý, Jýlký bassýn üyiñdi. Jýlký bassa üyiñdi, Jýymay bassýn üyiñdi! Oysýl Karaða Þaruvanýñ bir piri - Oysýl kara, Tüyeni ösir jarýlkap, bolýp pana! Ýt-kus, pele, indetten aman saktap, Top-top kýlýp botalat, aruvana! Jene bir tilek tileyin, Bergeniñdi bileyin, - Kotanða sýymas tüye ber, Tüye berseñ, üye ber! Jatkan jeri daladay, Azuv tisi kaladay, Eki örkeþi baladay, Karþýldaðan buvrasý, Jalbýraðan þuvdasý, Jibekten bolsýn buydasý. Oydan oyða boþalap, Sansýz ingen botalap, Botalarýn ösirtip, Saltanatpen köþirtip, Konýstan konýs tañdatýp, Köþkende jondý þañdatýp, Jaksý jayða kondýrsýn, Þaruvaný toltýrsýn! Közi jarýk juldýzday, Moyný iyir kobýzday, Kuyrýðý uzýn kamþýday, Þuvdasý bar jamþýday. Mavýñ-mavýñ mañ baskan, Þuvdalarýn þañ baskan, Tört ayaðýn teñ baska, Eki örkeþin kom baska, Tilin tiken tespegen, Alabota, terisken, Murýndýðý kelisken, "Þök!" degende, "Býk!" - degen, Þeþip üyin jüktegen, Oysýl kara balasý Tüye bassýn üyiñdi. Tüye bassa üyiñdi, Kiye bassýn üyiñdi! Köneðe 1 sütü sýðmasýn. Uzadýkça uzasýn baðlandýðý ip, Geniþledikçe geniþlesin otlaðý. Bitmesin Tanrý'nýn Üst üste veriþi. Su kamýþý bol gölleri mesken edinen, Su kamýþlarýnýn baþlarýný yiyen, Kiþnetip asî taylarý, Kýl urganla baðlayan, Göç sýrasýnda çocuklarýn, Haykýra haykýra sürdükleri, Geniþ ve yenilenmiþ otlaðý mesken edinen, Kovalayanlara yakalanmayan, Kaçanlar ondan kurtulmayan, Yýlkýcý Ata balasý, Yýlký bassýn evini, Yýlký basarsa evini, Toplama fýrsatýný vermeden bassýn evini! Oysýl Kara'ya Çiftçinin pîrlerinden biri olan, ey Oysýl Kara, Develeri büyüt esirgeyip, koru kolla! Karga kuzgun, belâ, marazdan koruyup, Topluca yavrulat, ey aruvana 3! Yine bir isteðimi söyleyeyim, Ýstediðimi verdiðini bileyim, Ahýrlara sýðmaz develer ver! Deve vereceksen, yýða yýða ver! Yattýðý yer bozkýr gibi, Azý diþi þehir gibi, Ýki hörgücü iki çocuk gibi, Azgýn azgýn buðrasý, Yelp yelp eden boyun yünü, Ýpekten olsun baþ ipi. Doðuracaðýnda vadiden vadiye geçip, Sayýsýz develer yavrulayýp, Yavrularýný büyütüp, Saltanatla göç ettirip, Yurttan yurt seçtirip, Göç sýrasýnda tepeleri toza boðup, Ýyi bir yurda kondursun, Çiftçinin hazinesini doldursun! Gözleri parlak yýldýz gibi, Boynu eðri kopuz gibi, Kuyruðu uzun kamçý gibi. Boyun ve paça yünü keçe örtü gibi. Aðýr aðýr adýmlar atan, Boyun ve paça yününü toz kaplamýþ, Dört ayaðýný denk basan, Ýki hörgücünü yað kaplamýþ, Dilini diken delmemiþ, Kazayaðý, arpa, Burunluðu kendine yakýþan. "Çök!" dediðinde "Býk!" diyen, Çözüp otaðlarýný 3 yükledikleri, Oysýl Kara balasý Develer bassýn evini, Develer basarsa evini, Kut bassýn evini! 1 Könek: Deriden yapýlmýþ, içine kýsrak sütü saðýlan kap. 2 Aruvana: Tek hörgüçlü, asil cins nar (deve); diþi deve, maya. 3 Çadýrýný, keçeden çadýrýný.

3 Zeñgi Babaða Þaruvanýñ bir piri - Zeñgi baba, Sýyýr berseñ sütti ber öñkey mama. Keñ öriske þubýrtýp öziñ baðýp, Keþke jakýn kotanða ekep kama. Taðý bir tilek tileyin, Bergeniñdi bileyin. Kos jegüvge jaramdý Ilðýy boyþañ ögiz ber, Jup-jubýmen egiz ber. Bukalarý evkeli - Þüydeleri bilevdey, Ayaktarý tirevdey, Er tüsten ýñðay segiz ber Seygel tiyse, möñkigen, Okýra tiyse, jöñkigen, Ala bas jip estirgen. Murnýn tuvra testirgen. Kuyrýðýnda þoðý bar, Japalap týþkan boðý bar. Sazdav jerge toktaðan, Üy arasýn boktaðan, Sýyýr degen mal eken Davsý bar azanday, Jelini bar kazanday, Müyizi bar jýltýldak, Buvýný bar sýrtýldak, Zeñgi baba balasý Sýyýr bassýn üyiñdi, Sýyýr bassa üyiñdi, Sýymay bassýn üyiñdi! Seksek Ataða Þibegeler þigesi, Katpa keler þekesi, Soysa saný kalaktay, Savsa süti bulaktay. Eki konak kelgende, Eptevlisin kaytersiñ. Jalðýz konak kelgende, Jaravlýsýn kaytersiñ. Avýl köþip konðanda, Öregenin kaytersiñ. Böri bakýr kelgende, Köregenin kaytersiñ. O börini körgende, Iskýrðanýn kaytersiñ. Kuyýrþýðýn artýna, Kýstýrðanýn kaytersiñ. Böri ala kaþkanda, Bakýrðanýn kaytersiñ. "Oybay iyem, kettim," - dep, Bakýrðanýn kaytersiñ. Koydý kösem bastaytýn, Ötkelden ürkip saspaytýn, Karaðay müyiz serkeli, Þüyde jaldý jelkeli, Seksek ata balasý, Zengi Baba'ya Çiftçinin pirlerinden biri olan ey Zengi Baba, Sýðýr vereceksen, sütlüsünü ver, hepsi mama 1. Geniþ otlaða salýverip, kendin güdüp, Akþamüzeri getirip kapat ahýra. Yine bir isteðimi söyleyeyim, Ýstediðimi verdiðini bileyim. Çifte koþmaya yarar, Hepsi boylu poslu öküzler ver, Çifter çifter ikiz öküzler ver. Boðalarý kalýn boyunlu, Ense üstleri bileði gibi, Ayaklarý direk gibi, Çeþit çeþit renkten sekiz sekizden ver... Üvez 2 dokunduðunda çýrpýnan, tepinen, At sineði dokunduðunda alýp baþýný giden, Ala baþ ipi estiren, Burnuna delik deldiren, Kuyruðunda bir demeti olan, Kocaman kocaman edip sýçtýðý boku var. Sazlýca yerde duran, Evlerin arasýný bokla kirleten, Sýðýr denilen mal imiþ... Sesi var ezan gibi, Yelini 3 var kazan gibi, Boynuzu var hep parlayan, Eklemleri var hep sýrt sýrt eden, Zengi Baba balasý Sýðýr bassýn evini, Sýðýr basarsa evini, Sýðmasýn, hep bassýn evini! Seksek Ata'ya Seçkinlerin seçkini, Ýnce ve sert olur alný. Kestiðinde kalça eti kürek gibi. Saðdýðýnda sütü kaynak gibi. Ýki misafir geldiðinde, Uygunluðuna ne dersin? Tek misafir geldiðinde, Ýþe yararlýðýna ne dersin? Oba göçüp konduðunda, Kendiliðinden otlayýþýna ne dersin? Kurt kuzgun geldiðinde, Keskin gözlü oluþuna ne dersin? O kurdu gördüðünde, Islýk çalýþýna ne dersin? Kuyrukçuðunu arka ayaklarý arasýna, Sýkýþtýrmasýna ne dersin? Kurt alýp götürdüðünde, Baðýrmasýna ne dersin? "Eyvah sahibim, gittim!" diyerek, Baðýrmasýna ne dersin? Koyunlara iyi önder olan, Geçitten ürküp þaþýrmayan, Çam gibi koca boynuzlu, tekeli, Kalýn yeleli, enseli, Seksek Ata balasý, 1 Sütü çok. 2 Sivrisineðe benzeyen bir böcek (TDK Sözlüðü) 3 Yelin: Ýnek, koyun, manda gibi hayvanlarda memenin süt toplanan bölümü (TDK Sözlüðü)

4 Eþki bassýn üyiñdi. Eþki bassa üyiñdi, Keþke bassýn üyiñdi. Keçi bassýn evini. Keçi basarsa evini, Akþam bassýn evini. Tüye, Tüye Tüyeler Tüye, tüye, tüyeler, Tuzýñ kayda tüyeler? Balkan tavdýñ basýnda, Baldý koyan kasýnda Enip kettim egiske, Koyným toldý jemiske, Jemisimdi jerge berdim, Jer juvsanýn berdi. Juvsanýn men koyða berdim, Koy maðan koþakanýn berdi. Koþakandý men konakka soydým, Konak maðan kamþýsýn berdi. Kamþýsýn men kazða berdim, Kaz maðan jumýrtkasýn berdi. Jumýrtkaný men enekeme berdim, Enekem maðan bir alaþa tay berdi. Alaþa tayða min, - dedi, Olay-bulay jür, - dedi, Kýzdý avýlða tüs, - dedi, Kýmýzýnan iþ, - dedi. Kýmýzýnan bermese, - Tayýña mine þap, - dedi, Kýzýn ala kaþ, - dedi. Deve, Deve Develer Deve, deve, develer, Tuzunuz nerede, develer? - Balkan daðýnýn baþýnda, Baldý Koyan yakýnýnda Giriverdim ekinliðe, Kucaðým doldu yemiþle. Yemiþimi yere verdim, Yer polenini verdi. Poleni ben koyuna verdim, Koyun bana kuzusunu verdi. Kuzucuðu ben konuk için kestim, Konuk bana kamçýsýný verdi. Kamçýsýný ben kaza verdim, Kaz bana yumurtasýný verdi. Yumurtayý ben anacýðýma verdim, Anacýðým bana bir alaca tay verdi. "Alaca taya bin." dedi. "Oraya buraya git, dolaþ." dedi. "Kýzlý obaya git." dedi. "Kýmýzýndan iç." dedi. Kýmýzýndan vermezse, Tayýna bin de dört nala sür." dedi. Kýzýný alýp kaçýr." dedi. II. Kamþýsýn kýzða berdim, Kýz tüymesin berdi. Tüymesin kölge berdim Köl köbigin berdi. Köbigin terekke berdim, Terek kabýðýn berdi. Kabýðýn kelinþekke berdim, Kelinþek oramalýn berdi. Oramalýn apama berdim, Apam asýk berdi. Asýðýn muzða berdim, Muz suvýn berdi. Suvýn kara sýyýrða berdim, Kara sýyýr sütin berdi. Sütin pisirip otýrýp edim, Köbelek kelip kürp etip, Köbigin iþip ol ketti. Japalak kelip jalp etip, Jarmýsýn iþip ol ketti. Savýskan kelip sak etip, Sarkýp iþip ol ketti. Etekem kelip edi, Kaspaðýn kýrýp berdim II.... Kamçýsýný kýza verdim, Kýz düðmesini verdi. Düðmesini göle verdim, Göl köpüðünü verdi. Köpüðünü kavak aðacýna verdim. Kavak aðacý kabuðunu verdi. Kabuðunu geline verdim, Gelin mendilini verdi. Mendilini anneme verdim, Annem aþýk verdi. Aþýðýný buza verdim, Buz suyunu verdi. Suyunu kara sýðýra verdim, Kara sýðýr sütünü verdi. Sütünü piþirerek oturuyordum, Kelebek gelip kürp edip, Köpüðünü içti gitti. Yabalak gelip yalp edip, Yarýsýný içti gitti. Saksaðan gelip sak edip, Dibine kadar içti gitti. Etekem 1 gelmiþti, Kazýyýp kazýyýp dibini verdim... 1 Kardeþim.

5 Maldýñ Balasýn Süyüvi Koy süyedi balasýn "koñýrým" dep, "Ýþteñeni bilmegen momýným" dep. Sýyýr süyedi balasýn "torpaðým" dep, "Karañðýða baspaðan korkaðým" dep. Tüye süyedi balasýn "botaþým" dep, "Javdýraðan köziñnen totaþým" dep. Eþki süyedi balasýn "laðým" dep, "Tastan taska sekirgen þunaðým" dep. Jýlký süyedi balasýn"kulýným" dep, "Tulpar bolar jügirgen jurýným" dep. III. Kaskýr koyþýlarða aytadý dep oynaytýn takpak Bala koyþý, Alýsta oynap kala koyþý. Tört koyþý, Töbe koyþý, Bir toktýñdý bere koyþý. Üþ koyþý, Öle koyþý, Eñ kiþiñdi köme koyþý. Eki koyþý, Ermek koyþý, Bir toktýñdý bere koyþý. Attý koyþý, Aþuvý kattý koyþý. Tüyeli koyþý, Turðan koyþý, Töbesinen urðan koyþý. Ögizdi koyþý, Ölgen koyþý, Jep bolðanda körgen koyþý. IV. Eþki baktým, - eñirep baktým, Koy baktým, - koñýrav taktým. Sýyýr baktým, - sýydañ kaktým, Jýlký baktým, - jorðalattým. Tüye baktým, - tüyme taktým, Lak baktým, - jýlap baktým. Eþki Eþki koydý bastaðan, Koydý artýna tastaðan, Eþki degen januvar, Soysa saný kalaktay, Savsa süti bulaktay. Eþki degen januvar, "Basta" dese bastaðan, Kayýrýp müyiz jastaðan. Janýna lak kelgende, Süzip-süzip tastaðan. Jalðýz konak kelgende, Jaravlýsýn kaytersiñ. Hayvanlarýn Yavrularýný Sevmesi Koyun sever yavrusunu "konurum" 1 diyerek, "Hiçbir þey bilmeyen uslum." diyerek. Sýðýr sever yavrusunu "torpaðým" 2 diyerek, "Karanlýkta adým atmayan korkaðým." diyerek. Deve sever yavrusunu "botacýðým" 3 diyerek, Dolu dolu gözünü seveyim totacýðým." diyerek. Keçi sever yavrusunu "oðlaðým" diyerek, "Taþtan taþa atlayan yaramazým." diyerek. At sever yavrusunu "kulýným" 4 diyerek, "Küheylan olacak mirasçým." diyerek. III. "Kurt Çobanlara Þöyle Söyler" Diyerek Oynanan Bir Oyunun Tekerlemesi: Ey, çocuk çoban, Uzakta oyuna kapýlýp kalýversene. Dört çoban, Tepedeki çoban, Bir toklunu versene. Üç çoban, Ölüversenize, En küçüðünüzü gömüversenize. Ýki çoban, Uðraþ çoban, Bir toklunu versene. Atlý çoban, Öfkesi sert çoban. Develi çoban, Duran çoban, Allah'ýn gazabýna uðramýþ çoban. Öküzlü çoban, Ölmüþ çoban, Yiyip bitirdiðinde gören çoban. IV. Keçi güttüm, aðlaya aðlaya güttüm, Koyun güttüm, çýngýrak taktým. Sýðýr güttüm, zayýflayýp çöp gibi oldum. Yýlký güttüm, yorgalattým. Deve güttüm, düðme taktým. Oðlak güttüm, aðlayarak güttüm. Keçi Keçi koyunlarýn önünde giden, Koyunlarý geride býrakan, Keçi denilen hayvancaðýz, Kesti mi, kalça eti onun kürek gibi, Saðdý mý sütü onun kaynak gibi. Keçi denilen hayvancaðýz, "Baþa geç de baþla" dediðinde sürüye önder olan, Çevirip boynuzlarýný ona yaslanan, Yanýna oðlak geldiði zaman, Süsüp süsüveren. Tek konuk geldiðinde, Ýþe yararlýðýna ne dersin? 1 Konur: Esmer, açýk kestane renginde olan (TDK Sözlüðü) 2 Torpak: Buzaðý. 3 Bota: Deve yavrusu. 4 Kulýn: Atýn bir yaþýna kadar olar yavrusu.

6 Eki konak kelgende, Eptevlisin kaytersiñ. Üþ konak kelgende, Üy iþimen toymaydý. Altý konak kelgende, Artpaðanýn kaytersiñ. Jeti konak kelgende, Jetpegenin kaytersiñ. Toðýz konak kelgende, Toymaðanýn kaytersiñ. Uyýktap kalðan balaða, Koymaðanýn kaytersiñ. Tastan taska sekirip, Oynaðanýn kaytersiñ. "Þek!" dese de iyesi, Bolmaðanýn kaytersiñ. Koy Avýldardýñ koyý bar, Koyý bardýñ toný bar. Savsa tetti süti bar, Soysa tetti eti bar. Jamýlýþ pen töseniþ, Koydan emey nemene, Þekpen, þalbar, kap, arkan, Sodan emey nemene. Ýki konuk geldiðinde Uygunluðuna ne dersin? Üç konuk geldiðinde, Bütün bir aile onun etiyle doymuyor, Altý konuk geldiðinde Artmayýþýna ne dersin? Yedi konuk geldiðinde, Yetmeyiþine ne dersin? Dokuz konuk geldiðinde, Doymayýþlarýna ne dersin? Uyuyakalmýþ çocuða Etinden bir lokma býrakmayýþýna ne dersin? Taþtan taþa atlayýp, Oynayýþýna ne dersin? "Þak!" dese de sahibi, Dinlemeyiþine ne dersin? Koyun Obalarýn koyunlarý var, Koyunu olanýn kürkü var. Saðsan tatlý sütü var, Kessen tatlý eti var. Üstüne ve altýna serecek örtü, yaygý, Koyundan deðil nereden? Cepken, þalvar, çuval, urgan, Ondan deðil nereden? Torý Kulýn Jaðý kalaktay, Moyný sadaktay, Töbeli juldýzday, Jüni kundýzday, Jalý jibektey, Saný bilektey, Közi monþaktay, Kuyrýðý þaþaktay. Özi jup-jumýr, Erni jýp-jýbýr, Davsý þip-þiñgir, Basý kup-kuldýr. Jutýnýp jügirüvþi edi, Bultýyýp turuvþý edi, Noktaný, jelini, Kiyimdi, terini, Közine tüskendi, Ernimen emüvþi edi, Ezgilep berüvþi edi, Soñýnan erüvþi edi. Dalaða þýðýp ap, Kuyrýðýn tigip ap, Asýrdý salar edi, Aynala þabar edi. Enesin emer edi, Erkelep teber edi. Doru Kulýn Çenesi kürek gibi, Boynu yay gibi, Alnýndaki akýtmasý yýldýz gibi, Yünü kunduz gibi. Yelesi ipek gibi, Ayaðýnýn üst kýsmý bilek gibi, Gözü boncuk gibi, Kuyruðu saçak gibi. Kendisi yusyumru, Dudaklarý kýpýr kýpýr, Sesi þip þingir, Çok hýzlý koþar. Hýrslýydý dört nala koþardý, Küser dururdu. Yularý, ipi, Giysiyi, deriyi, Gözüne iliþeni, Dudaklarýyla emerdi, Ezer ezer verirdi, Peþinden takip ederdi. Dýþarýya çýkýp, Kuyruðunu havaya dikip, Oynamaya baþlardý, Döne döne koþardý. Anasýný emerdi, Naz edip tekmelerdi.

7 Torpak Jumbaðým da, jumbaðým, Jorða kara torpaðým. Töskeydegi betege, Terip jegen torpaðým. Düley kalýñ sarý kamýs, Aralaðan torpaðým. Atka saban salðanda, Sýðalaðan torpaðým. Aska-toyða mingende, Jorðalaðan torpaðým. Okýra kuvýp ketkende, Korðalaðan torpaðým. Keþegi kün besinde, Bügingi kün besinde, Kara kaska torpaðým, Joðalýptý korkamýn Aska barðan katýndar, Alþañdamay kaytýñdar. Aldýñda torpak körinse, Jýldam maðan aytýñdar. Toyða barðan katýndar, Toytañdamay kaytýñdar. Top sýyýrdýñ iþinde, Torpak körseñ aytýñdar Endi eñgime ne kerek, Tavýp aldým torpaktý, Karap jürip kopaktý. Ustap aldým jataktan, Koyaný da kurýsýn, Etegimdegi talkandý, Koyan tuvlap tökkeni. Aþuvým kelip sol jerde, Torpaðýmdý sökkenim. Künde minip torpaðým, Oybayýña koymadým. Kýrða þýðýp kýrandap, Döñge þýðýp týrañdap, Ketkeniñdi koymadýñ. Aþ böridey jýlmañdap, Asýr salýp oynadýñ. Bul jüristi koymasañ, Ustap seni soyamýn. Buzaðý Bilmecem, bilmecem, Yorga kara buzaðým. Yamaçtaki yabani arpalarý, Tek tek seçip yiyen buzaðým. Çok çok kalýn sarý kamýþlýðý, Gezen buzaðým. Ata saman verirken, Gizli gizli bakan buzaðým. Aþ, düðün dernekler için binildiðinde, Yorga giden buzaðým. Üvez kovaladýðýnda, Kaçýp gizlenen buzaðým. Dün öðle sonrasý, Bugün öðle sonrasý, Alný ak akýtmalý kara buzaðým, Kaybolmuþ, korkuyorum... Aþa giden kadýnlar, Kibirlenmeyin, dönün. Bir buzaðý önünüze çýkarsa, Çabuk bana söyleyin. Ey, düðüne giden kadýnlar, Kaba þýmarýklýðý býrakýn, dönün, Bir bölük sýðýrlarýn arasýnda Bir buzaðý görürseniz söyleyin... Daha fazla konuþup da ne edeyim, Buldum ben buzaðýyý, Baka baka dolaþýp kamýþlýðý. Yakaladým onu yattýðý yerde, Tavþaný yere batsýn, Eteðimdeki talkaný 1 Tavþan çýrpýnýp dökmüþtü. Öfkelenip orada, Buzaðýmý azarlamýþtým. Her gün binip, buzaðým, Aðlayýp sýzlasan da rahat býrakmadým. Kýra çýkýp önüne arkana bakmadan koþup, Tepeye çýkýp dört ayaðýný dört tarafa açýp, Kaçmaktan vazgeçmedin. Aç kurt gibi kurnaz kurnaz sýrýtýp, Atlayýp zýplayýp oynadýn. Böyle gezmekten vazgeçmezsen, Yakalayýp seni keseceðim. Kökjendet Kökjendet, tuðýrýñ altýn, jibek bavlý, Bar ma eken Kökjendettey kýran þavlý? Küninde otýz üyrek, kýrýk kaz ilip, Keþ bolsa otýruvþý eñ toyattavlý. Kökjendet altý kaþtýñ bavýñdý üzip, Þýdamay öneriñe kettiñ kýzýp. Senimen on segiz jýl boldým joldas, Kettiñ be þýnýmenen küder üzip? Kökjendet uþuvþý edi jeldey esip, Atuvþý edi toptý kazða jannan keþip. Ýlgende kaz-üyrekti topýrlatýp, Körgen jan suktanuvþý edi: "Jendet!" - desip. Kökjendet 2 Kökjendet, tuðýrýn 3 altýn ipek baðlý, Var mý acaba, Kökjendet gibi yaþlý avcý kuþ? Bir günde otuz ördek, kýrk kaz yakalayýp, Akþam oldu mu otururdun avýnýn etinden doymuþ. Kökjendet, altý kez kaçtýn baðýný koparýp, Hünerine duyduðun hayranlýkla çok heyecanlanýp. Seninle on sekiz yýl arkadaþ oldum. Gittin mi gerçekten de ümidini kesip? Kökjendet uçardý rüzgar gibi esip, Kaz kafilesine atýlýrdý canýný da düþünmeyip. Yakaladýðýnda kaz ördekleri grup grup edip, Gören insan gözünü dikerdi: "Cellat!" deyip. 1 Talkan: Kavrulmuþ buðday, darý, vb. tahýllarýn öðütülmüþ unu. 2 Kökjendet: Burada bir avcý kuþ adý olup "gök cellat", " 3 Tuðýr: Eðitilmiþ alýcý kuþlarýn avcýnýn koluna konmasý için deriden yapýlan kolluk ve müþtemelâtý.

8 Kökjendet sendey kýran endi kelmes, Jasýmnan salðan kusým sendey emes. Jügirtip köp üyrekke tastaðanda, Suksýrdan baskasýnan toyat jemes. Kökjendet moynýñ uzýn, þalðýñ kýska, Salar em elde bolsa talay kuska. Kaz üyrek özen suvdan ilip baktýñ, Duvadak körinbedi sen bayðuska. Kökjendet, kandý balak, þirkin keri, Bolar ma Kökjendettey kustýñ beri. Avýldý kus etine keni kýluvþý eñ, Þirkinniñ ne kýlayýn ötti zarý. Kökjendet kus uþadý tömen örlep, Tileydi þabýtýnda: "Üyrek ber!" - dep, Keþke taman salðanda dabýl kaðýp, Ýledi nayzaþa atýp: "Meni kör!" - dep. Kökjendet tüsti bügin bizdiñ eske, Kaytuvþý eñ kaz-üyrekti teñdep keþke, Koñýr kaz, suksýr, köjek tolýp kaldý, Jügirdim saskanýmnan Kozýköþke Kök cendet, senin gibi avcý kuþ bir daha doðmaz, Gençliðimden beri ava saldýðým kuþlar senin gibi deðil. Koþturup kalabalýk ördeklere saldýðýnda, Toyat 1 olarak suksýrdan 2 baþkasýný yemez. Kökjendet, boynun uzun, pençen kýsa, Salardým avla diye þimdi bile seni nice kuþa. Derelerden kaz ördek yakaladýn durdun gayretle, Devekuþu rastlamadý sen zavallýya. Kökjendet, mükemmel avcý, ah, ihtiyar kuþ, Olur muydu Kökjendet gibi kuþlarýn hepsi. Köyü kuþ etiyle doyururdun, Ne diyeyim, güzel kuþumun anladým kýymetini. Kökjendet kuþ uçar aþaðý süzülüp, Ýster ilham geldiðinde: "Ördek ver!" diyerek. Akþamleyin ava saldýðýnda vaktin geldiðini ilan edip, Yakalar mýzrak gibi atýlýp: "Gör beni!" diyerek. Bugün biz Kökjendet'i anýmsadýk, Dönerdin akþamlarý Kökjendet, kaz ördekleri yükletip, Konur kaz, suksýr, çiþik 3 çoðalýp her yaný doldurdu, Koþtum þaþkýnlýktan Kozýköþ'e... I. Jañðýrar destür saltýmnýñ, Tazarsýn bulak jýlðasý. Kasterli meniñ halkýmnýñ, Mereke navrýz jýl basý. Amansýz ba, ulýs oñ bolsýn, Ak mol bolsýn, Kayda barsañ jol bolsýn Ulýs baktý bolsýn, Tört tülik aktý bolsýn. Ulýs bereke bersin, Bele-jala jerge ensin. II. Ulýs küni keri-jas, Kuþaktasýp körisken. Jaña aðýtkan kozýday, Jamýrasýp örisken. Þaldar bata berisken, "Saktay kör, - dep, - teristen." "Kel taza bak kel," - desip, "Ýyem tilek ber," - desip, "Köþ, kayraðan, köþ," - desip, "Köz körmestey öþ," - desip III. Esik aldý kara suv boylaðaným, Jalðannýñ kýzýðýna toymaðaným. Kömilsem de keter me kökeyimnen, Kalkammen ulýs küni oynaðaným NAVRIZ ÖLEÑDERÝ / NEVRUZ ÞÝÝRLERÝ I. Yenilenecek gelenek göreneklerimin, Temizlensin pýnar yataðý. Deðerli benim halkýmýn, Nevruz Bayramý, yýlbaþý. Merhaba, ulusta barýþ olsun, Ak 4 bol olsun, Nereye gideceksen de yolun açýk olsun!.. Ulus bahtlý olsun, Dört çeþit evcil hayvanýn sütlü olsun! Ulus bayramý Nevruz bereket 5 versin, Belâ iftira, kötülük yere girsin! II. Ulus günü Nevruz'da ihtiyar genç, Kucaklaþýp selamlaþýrdý. Yeni salývermiþ, meleþen kuzular gibi, Bayramý hep birlikte kutlardý. Ýhtiyar adamlar hayýr dua verirdi, Bir aðýzdan:"koru, kötülükten, uðursuzluktan! Gel, tertemiz baht, gel! Ýyem, isteðimi gerçekleþtir! Göç, Kayragan, göç! "Göze görünme, sönüp yok ol!" diyerek... III. Evin önü derin su dibine daldýðým, Yalan dünyanýn eðlencesine doymayýþým. Gömülsem de silinir mi gönlümden, Güzel yârimle Ulus Günü oynayýþým... 1 Toyat: Kartal, þahin vb. avcý kuþlara verilen, kendilerinin yakaladýklarý avýn eti. 2 Suksýr: 1. Gri renkli, ufak bir ördek. 2. mec. Kurnaz, uðursuz. 3 Çiþik: Tavþan yavrusu 4 Süt ve süt ürünleri. 5 Buradaki "bereket" kelimesinin "1. rýzk, bolluk, kut; 2. birlik" anlamlarý da vardýr.

9 Kün Jaylatuv Öleñi Tak, Süleymen, Süleymen, Senen medet tileymin, At basýnday ak bult, Alla senen tileymin. Koy basýnday kök bult, Kojam senen tileymin. Koðalý kölder kurýdý, Kuba jondar þöldedi. Koldan kara javýn ber, Kara sabam kavsadý, Kasýmnan karañ-kurañ ketti ðoy, Mañdayýmnan aþçý þuvak ötti ðoy. Janday dosým ak bult, Omýravdan sok bult. Tanay-tanay ak bult, Omýravdan sok bult. Eskek jeldi sur bult, Eriktirmey jete kör. Men tasýmdý torlayýn, Torsýkka salýp korlayýn, Teñiri öziñ berseñ zorlayýn. Tuñðýyýk kara kölderden, Þöp alayýk ak bult, Omýravdan sok bult! Erbek-serbek bay atay, Erkek kana küreñ tay. Þýyýp kara, þýyýp kara, Kulan-jýlan bulan tay, Martay, martay, Teri tokým mar turðay, kay turðay, Türlen kara bultým, Men de seniñ ultýñ: Dariya þor, dariya þor! Bult Pen Javýn Þakýruv Temir, temir, temirjan, Temirdiñ ulý kavðajan. Tasýrkasañ tas javdýr, Kakarlansañ kar javdýr. Buvýrkansañ muz javdýr, Muzday temir kursandýr. Kel, kel bult, kel bult, Eki enege tel bult. Aðýsý kattý suvlardan, Þýyray soðýp kel bult. Þöptiñ basý jerlerden Jügire soðýp kel bult. Kayýñ basýn kayýra sok, Arþa basýn ayýra sok. Tobýlðý basýn tolðay sok, Atan tüye jýða sok. At bavýrýnan öte sok, Üzeñgini üze sok. Tebingini tese sok, Yaðmur Duasý Taht Süleyman, Süleyman, Senden medet istiyorum, At baþý kadar ak bulut, Allah'ým, senden istiyorum. Koyun baþý kadar gök bulut, Hocam, senden istiyorum. Kamýþlý göller kurudu, Issýz tepeler susadý. Kendi ellerinle soðuk bir dolu yaðdýr, Kara yayýðým kurudu, Yanýmdaki kýpýrdayan canlýlar gitti ya, Alnýma acý soðuk geçti ya. Can dostum, ak bulut, Göðüsten vur, bulut. Duru duru ak bulut, Göðüsten vur, bulut. Esen rüzgarlý, gri bulut, Usandýrmayýp yetiþsene. Ben taþlarýmý sýralayayým, Tuluma koyup saklayayým. Tanrým, sen vereceksen zorlayayým. Dibi derin kara göllerden, Ot alalým, ak bulut, Göðüsten vur, bulut! Yalpalayarak giden zengin dedecik, Kýzýl erkek tay, Kýlýç gibi bakýþla dimdik bak, dimdik bak, Kulan yýlan, geyik, tay, Martay, Martay, Deri örtü mar dursun, nasýl dursun; Deðiþ renkten renge girip, kara bulutum, Ben de senin bir ulusun, Dariya þor, dariya þor! 1 Bulut ve Yaðmur Çaðýrma Demir, demir, demircan, Demirin oðlu kovacýk. Yadsýndýysan, taþ yaðdýr, Kýzdýysan çok, kar yaðdýr, Öfken çok büyüdüyse, buz yaðdýr, Buz gibi demirle kuþatýver. Gel, gel bulut, gel bulut, Ýki ananýn ortak yavrusu olan bulut, Akýþý güçlü sulardan, Çevik bir esiþle gel bulut. Ot baþlarý yere eðik topraklardan, Koþarak, ese ese gel bulut. Kayýn baþýný kaykýltarak es, Arþa 2 baþýný ayýrarak es. Tobýlðý 3 baþýný dalgalandýrarak es. Koca deveyi devirerek es. Atýn baðrýndan geçerek es. Üzengiyi kopararak es, Tebingiyi 4 delerek es. 1 Dariya þor!: Bir boyun parolasý, ongunu veya halk þiirinin kalýp ifadelerinden olsa gerek. Sözlükte (Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi) "dariya" (1. derya, büyük nehir, büyük göl; 2. mec. çok fazla, sýnýrsýz, engin) ve "þor" (yaranýn tostoparlak, kabarýk vb. þekiller almasý) kelimelerinin bu þiirdeki gibi bir kullanýmýna yer verilmemiþtir. 2 Arþa: Servigiller ailesine mensup, her zaman yeþil olan aðaç türü. 3 Çayýrmelikesi, erkeç sakalý 4 Tebingi: Üzenginin üst tarafýna, insan bacaðýyla atýn vücudu arasýna konulan, insan bacaðýný atýn terinden koruyan bir çeþit örtü.

10 Menki baydý basa sok, Koþkar baydý kosa sok. Türli tavdan tav koyma, Tunýk suvdan suv koyma. Ak atýma mineyin, Alladan seni tileyin. Kök atýma mineyin, Kökten seni tileyin. Oný menen kök jiyren, Kök Süleymen payðambardýñ demi menen, Teñirimnen medet tileyin. Erbek-serbek bay atay, Erkek kana küreñ tay. Þýyýp kara, þýyýp kara, Kulan-jýlan, bulan tay, Tartay-martay, Teri tokým mar turðay, kay turðay. Türlen kara bultým, Men de seniñ ultýñ, Dariya þor, dariya þor. Jýlan Þakkanda Uvýn Kaytaruv Arbavý Ker, ker, ker jýlan, Kerege bastý mer jýlan. Bir jýlan bar - sum jýlan, Bir jýlan bar - sur jýlan, Bir jýlan bar - jeti jýlðý tuv jýlan. Kuralay tavdýñ basýnan Kuvýp kelgen kuv jýlan, Payðambardýñ deminen, Degelek keldi þýk jýldam Ak jýlan, atý jýlan, Kiþi jýlan, mýsý jýlan, Sarý jýlan, sarý bas jýlan, Köl jýlan, kölber jýlan, Þýk teñirden permen keldi, Permennen kattý jarlýk keldi. Marý-marý marý jýlan, Bazriy biri jýlan, Uzýn-uzýn, uzýn jýlan, Markarý, sarkarý, Býldýr-þýldýr bolðan tünniñ basýnan Lek-lek keldi þýk jýlan. At jýlan, kat jýlan, Ýyis jýlan, iþbýr, kara jýlan, Otýz bes közdi, Kýrýk jüzdi, Orman tünniñ basýnan Lek-lek keldi þýk, jýlan. Zengin bey Menki'yi 1 basarak es. Ona zengin bey Koþkar'ý katarak es. Çeþit çeþit daðlardan dað býrakma, Duru sulardan su býrakma. Ak atýma bineyim, Allah'tan seni isteyeyim. Gök atýma bineyim, Gökten seni isteyeyim. Onunla gök kýzýl sarý, Gök Süleyman Peygamber'in nefesiyle, Tanrýmdan medet isteyeyim. Yalpalayarak giden zengin atay 2, Erkek kýzýl tay. Kýlýç gibi bakýþla dimdik bak, dimdik bak, Kulan yýlan, geyik, tay, Tartay-martay, Deri örtü mar dursun, nasýl dursun; Deðiþ renkten renge girip, kara bulutum, Ben de senin bir ulusun, Dariya þor, dariya þor! Yýlan Isýrdýðýnda Onun Zehrini Etkisiz Kýlmak Ýçin Okunan Arbav 3 Gri, soðuk, kibirli yýlan; kibirli yýlan, Kerege 4 baþlý yýlan. Bir yýlan var, kurnazdýr, Bir yýlan var gridir. Bir yýlan var yedi yýllýk koca yýlan. Kuralay daðýnýn tepesinden, Kovalayarak gelen uðursuz yýlan. Peygamberimizin nefesinden, Kuvvet geldi, çýk hemen!.. Ak yýlan, adý yýlan, Küçük yýlan, heybetli yýlan, Sarý yýlan, sarýbaþ yýlan, Göl yýlan, uzanmýþ yatan uzun yýlan, Çýk, Tanrý'dan ferman geldi, Fermandan daha sert bir emir geldi. Marý marý 5, marý yýlan, Bazý biri, bazý yýlan, Uzun uzun, uzun yýlan. Markarý, sarkarý, 6 Bebek dili gibi anlaþýlmaz, gizemli gecenin baþýndan Saf saf olup geldi,çýk, yýlan! At yýlan, kat yýlan, Koku yýlan, iþbýr, kara yýlan, Otuz beþ gözlü, Kýrk yüzlü, Kapkaranlýk gecenin baþýndan, Saf saf olup geldi, çýk, yýlan! 1 Buradaki "menki" kelimesi bir özel isim de olabilir. Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi'nde "ménki" deðil, "méngi" kelimesi (delirmiþ, aklýný kaybetmiþ, ne yaptýðýný bilmeyen, mankurt) bulunmaktadýr. Söz konusu þiirde de "ne yaptýðýný bilmeyen, deli insan" kastedilmiþ olsa gerek (a.n.). 2 Atay: Dedecik. Kafiyeyi korumak için orijinali yazýldý (a.n.). 3 Arbav: 1. Büyülemek, sihirle etkisiz hale getirmek; kandýrmak, efsun. 2. Kazak halk þiirinde bir tür. 4 Kerege: Keçe çadýrýn aðaçtan yapýlmýþ, portatif duvarlarý. Burada yýlanýn baþýndaki kafeslik biçimindeki çizgiler kastedilmektedir. 5 Marý: Yýlan. 6 Bu satýrdaki kelimeler kafiye için seçilmiþ, daha çok ses taklidi olan kelimeler olsa gerek. (a.n.).

11 Büyi Þakkandaðý Arbav Büyi, büyi, büyi þýk, Büyi keldi Kambar þýk. Zaðarýñdý jaymay þýk, Otýz omýrtkadan þýk, Kýrýk kabýrðadan þýk. Meniñ atým naymandý, Tuv biyeniñ etin Tuvrap berseñ toymandý, Endi seni koymandý. Karakurt Þakkandaðý Arbav Ay-kay mekri, kay mekri, Jýlan mekri, þayan mekri, Külli külli külli meken, Külli er murýt, Ezger müzker, Jýya-jýya, para-para, Sýyýrðýnda, sekerkýnda, Ðýlabuz küle nastan. Kara keldi, koy keldi, Aman keldi, kün keldi. Küman keldi þýksýn, Süleymennen medet keldi. Bibisiy-bibisiy, tilebjiy, kilebjiy, Ala komdý, bala komdý, Eri sana, beri sana. Ey mekri, den mekri. Alba mañýra, öltir meni, Þiyþe mañýra, öltir meni, Jýtýr meni þekir joldas bolarmýn, Þýk teñiriden permen keldi. Buzavbas Þakkandaðý Arbav Bav-bav belengi, Bavýrý þubar belengi, Koy keldi, kozý keldi, Eveden boz ala torðay keldi. Jerden sarý ala baytal keldi, Þýk, teñiriden permen keldi. Keleñ-keleñ keleñger, Bavýrý þubar kemeñger, Üsti þubar kemeñger, Tas töbeñnen tüsermin, Tañ urðanday kýlarmýn. Tanavýñdý tilermin, Þattý-buttý kýlarmýn. Tüyeni Þakkandaðý Arbav Dav-dav davýñ bar ma tüyemde, Davýñ bolsa tüyemde, Jürþi býlay birevge. Kuday taðala bak berse, Töre tiyer bizderge. Büve Isýrdýðýnda Okunan Arbav Büve, büve, büve çýk, Büve geldi, Kambar 1 çýk! Zehrini yayamadan çýk, Kýrk kaburgadan çýk, Otuz omurgadan çýk. Benim adým Nayman, Doðurmamýþ kýsraðýn etini, Kesip kesip versen de doymam, Artýk seni sað býrakmam. Karakurt 2 Isýrdýðýnda Okunan Arbav Hey hey, hey mekri, Yýlan mekri, akrep mekri, Küllî küllî küllî mekân, Küllî er murýt 3 Ezker müzker, Toplaya toplaya, paramparça, Sýyýrðýnda, sekerkýnda 4 Gýlabuz küle nastan, Kara geldi, koyun geldi, Sað sâlim geldi, güneþ geldi, Þüphe geldi, çýksýn, Süleyman'dan medet geldi. Bibisi bibisi, tilebji, kilebji, Ala komlu 5, bala komlu, Bir þöyle say, bir böyle say, Ey mekri, tamam mekri, Alba 6 mele, öldür beri, Çakal gibi mele, öldür beni, Yok et beni þakir yoldaþ olurum, Çýk, Tanrý'dan ferman geldi. Danaburnu Isýrdýðýnda Okunan Arbav Bað bað belengi, Baðrý alaca belengi, Kuzu geldi, koyun geldi, Gökten boz ala serçe geldi, Yerden sarý ala kýsrak geldi, Çýk, Tanrý'dan ferman geldi. Kelen kelen kelenger, Baðrý alaca bilge, Üstü alaca bilge, Tam tepene inerim, Tan çarpmýþ gibi kýlarým, Burun deliklerini keserim, Gevezelik ederim. Deve Isýrýldýðýnda Okunan Arbav Dava dava, davacý mýsýn deveme, Davacý isen deveme, Yürü þöyle, gidelim birine. Allahütealâ baht vermiþse, Hüküm kesmek geçer bizim elimize. 1 Yýlký pîri (atlarýn koruyucu ruhu) Kambar Ata. 2 Karakurt: Zehirli örümcek. 3 Anlamýna göre deðil, kafiye için seçilmiþ kelimeler olsa gerek. 4 Bu satýrdaki kelimeler de kafiye için seçilmiþ olsa gerek. 5 Kom: 1. Deve hörgücünün dip tarafýnýn kaplayan yað tabakasý. 2. Deveye yük yükleneceði zaman onun çift hörgücü ile komunu kaplayacak þekilde örtülen örtü. 6 Alba: Albastý.

12 Orman tavdýñ basýnda, Degelek tur sakýldap, Montaný tur takýldap, Kara tuyak basýna, Þýðayýn dep jakýndap. Þýk teñiriden kattý permen keldi. Baylav Sözderi Bastan bastan bar bastan, Kum kuvrayda, kuptan nurayda, Þiyki zende þiymiyti kerez, Aðaþtay baylan, tastay kat. Abýr abýr abýrlama, Men turðanþa jýbýrlama. Koy koradan örgen jok, Bala-þaða turðan jok, Mert bayladým, þart bayladým, Tuvra jýlannýñ avzýn bayladým. Orman daðýnýn tepesinde Bir kuvvet duruyor sak sak edip, Uslu uslu duruyor tak tak edip, Kara toynak baþýna, Çýkmak için yakýn gelip. Çýk, Tanrý'dan sert ferman geldi. Baðlama 1 Sözleri Baþtan, baþtan var baþtan, Kum kuvrayda, kutpan nurayda 2 Çið zende þimiti kerez, Aðaç gibi baðlan, taþ gibi kaskatý kesil. Acele acele acele etme, Ben kalkýncaya kadar kýpýrdama. Koyunlar ahýrdan daha çýkmadý, Çoluk çocuk daha uykudan kalkmadý, Pek baðladým, sert baðladým, Doðrudan yýlanýn aðzýný baðladým! BEDÝK I-Türi Ayt degennen aytayýn bu bedikti, Kara makpal toným bar bürme edipti. Ot ottamay, suv iþpey jata berse, Bedik emey nemene bir kedikti. Köþ... Köþ, köþ! Bedik ketip baradý jatka taman, Jügen ala jügirdim atka taman. Kuday aydap bedikti kolða berse, Ýytere salar edim otka taman. Köþ..., köþ, köþ! Bedik, bedik desedi, Bedik jeldey esedi. Askar-askar tavlarða "Ey, köþ!" - dese köþedi. Ey, köþ! Köþer bolsañ, ey, bedik Mekege köþ, Kempir mýyýn müjigen þekege köþ. Köþ aylasýn bilmeseñ, men aytayýn, Koy bastaðan ay müyiz serkege köþ! Köþer bolsañ, ey, bedik, Arkaða köþ, Karaðaydý kak jarðan jöñkege köþ. Köþ aylasýn bilmeseñ, men aytayýn, Koydan-koyða jügirgen markaða köþ! Köþer bolsañ, ey, bedik, jýlanða köþ, Kuyrýðý jok, jalý jok, kulanða köþ. Köþüv jayýn bilmeseñ men aytayýn, Sayak kuvðan seygidey kunanða köþ. BEDÝK 3 I.Türü. Söyle der denmez söyleyeyim bu bediði, Kara kadifeden kürküm var iþlemeli. Ot yemeden, su içmeden öyle yatmaya devam ederse, Bedik deðil de ne, bir þüpheli. Göç... Göç, göç! Bedik gidiyor yad ellere doðru, Dizgin alýp koþtum ata doðru. Allah yardýmcý olup Bedik elime geçerse, Ýtiverirdim onu ateþe doðru. Göç... Göç, göç! Herkes "bedik bedik" diyor, Bedik yel gibi esiyor. Yüksek yüksek daðlara, "Ey, göç!" dendiðinde göç ediyor. Ey, göç! Göçeceksen, ey Bedik, Mekke'ye göç, Kocakarýnýn beynini kemiren þakaða göç. Göç etme yolunu bilmiyorsan, ben söyleyeyim, Koyunlara önderlik eden ay boynuzlu tekeye göç! Göçeceksen, ey Bedik, Arka'ya göç, Çam aðacýný ikiye bölen yongaya göç. Göç etme yolunu bilmiyorsan, ben söyleyeyim, Koyundan koyuna koþan markaya 4 göç! Göçeceksen, ey Bedik, yýlana göç, Kuyruksuz, yelesiz kulana göç. Göç etme yolunu bilmiyorsan, ben söyleyeyim, Yalnýzý kovalayan üvez gibi kunana 5 göç. 1 Baylav: Baðlama. Hastalýðý "baðlamak", durdurmak, yani tedavi etmek için okunan þiirler. 2 Bu satýrdaki kelimeler anlamlarýna göre deðil, daha çok kafiye, ahenk için seçilmiþ gibidir. Kuray: (kuray-kuray: Atlara seslenirken, atlarý sürerken kullanýlan ünlem. Kutpan: 1. Yatsý namazý vakti.2. Kut, bereket, rýzk. 3 Bedik: Hasta bir insaný veya hayvaný tedavi etme amacýyla okunan halk þiiri türü. Eski devirlerde "bedik" çoðunlukla akþamlarý, hastanýn etrafýna toplanan kalabalýk bir grup tarafýndan okunurdu. Zamanla "badik" erkek ve kadýn grubu tarafýndan okunan bir nevi atýþma geleneði olmuþtur. Daha sonralarý ise genç kýzlarla erkeklerce icra edilen sembolik bir atýþmaya dönüþmüþ, gençlerin bir araya toplanýp düzenledikleri oyun eðlencelerde okunan bir nevi oyun tekerlemesi yahut mani atýþmasý diyebileceðimiz türe dönüþmüþtür. 4 Marka: Büyümüþ, olgun kuzu. 5 Kunan: Ýki yaþýný bitiren tay.

13 II-Türi Ev, bedik, köþer bolsañ tavlarða köþ, Kýzarðan tav iþinde bavlarða köþ. Tappasañ köþer jaylav men aytayýn, At minip arkýraðan javlarða köþ. Ev, bedik, köþer bolsañ kýyaða köþ, Kayýmsýz kýyrap jatkan mýyaða köþ, Tappasañ köþer jaylav men aytayýn, Jartaska jalðýz salðan uyaða köþ. Ev, bedik, köþpek bolsañ jürgenge köþ, Jorýtkan jorýk izdep sürgenge köþ. Tappasañ köþer jaylav men aytayýn, Bülingen büldirgensiz bülgenge köþ. Ev, bedik köþer bolsañ, alýska köþ, Jan baspas, kulan jortpas alýska köþ. Tappasañ köþer jerdi, men aytayýn, Ot jakkan ormandaðý kaþkýnða köþ. Ev, bedik, köþer bolsañ köþerge köþ. Köpirgen avzý-basý eserge köþ. Tappasañ köþer jerdi men aytayýn, Kaktýkkan kalýñ kalmak bes elge köþ. Ev, bedik, köþer bolsañ saylarða köþ, Muktajsýz muðdarsýz baylarða köþ. Tappasañ köþer jaydý men aytayýn, Kýyðaþ kas, kýlýmsýðan kýzdarða köþ. III-Türi Bediktiñ basý osýlay jalpýlanýp keledi de, ayaðý kýz, bozbalanýñ eziline aynaladý. Meselen: Jigit: Karatavým gedenge, Karatavým, Tav basýnan soðadý kara davýl. Sizdiñ üyde bedik bar degenge, Kaptay köþip keledi bizdiñ avýl. Bedik ketip baradý tavdan asýp, Tavdan askan bultpenen aralasýp. Endi ekevmiz bedikti tavýp alýp, Þýn kumardan þýðayýk sabalasýp. Jigit: Temir bedik degende, temir bedik, Kuv kýzdardýñ þekesin kemir, bedik. Semiz kýzdýñ iþine kirip ketip, Büyrek mayýn je de semir, bedik. Bedik ketip baradý Mekesine, Eþki arýðýn bildirmes tekesine. Onan köþer jayýñdý me aytayýn, Bar da jabýs jigittiñ þekesine. Jigit: Karatavdan key bedik asýp ketken, Jigitterdiñ üreyi kaþýp ketken. Etegine bir tabak topýrak salýp, Körgen kýzdýñ közine þaþýp ketken. II. Türü Ey, Bedik, göçeceksen daðlara göç, Kýzararak görünen dað içindeki baðlara göç. Bulamýyorsan göçecek yayla ben söyleyeyim, Atlara binmiþ haykýran düþmanlara göç. Ey, Bedik göçeceksen kayaya göç, Biçimsiz, yerle bir olmuþ meyan köküne göç. Bulamazsan göçecek yayla, ben söyleyeyim, Kayaya yapýlmýþ yalnýz yuvaya göç. Ey Bedik, göçeceksen yürüyene göç, Sefer arayýp geceleri de yürüyene göç. Bulamazsan göçecek yayla, ben söyleyeyim, Bozulmuþ birliksiz, yýkýma uðramýþa göç. Ey, Bedik, göçeceksen uzaða göç, Canlýnýn dolaþmadýðý, kulanýn gezmediði uzaða göç. Bulamazsan göçecek yer, ben söyleyeyim, Ateþ yakan ormandaki kaçaða göç. Ey, Bedik, göçeceksen göçere göç, Aðzý baþý köpük olup köpüren yaramaza göç. Bulamazsan göçecek yer, ben söyleyeyim, Sataþan kalabalýk beþ Kalmuk iline göç. Ey, Bedik, göçeceksen vadilere göç, Muhtaç olmayan, dertsiz zenginlere göç. Bulamazsan göçecek yer, ben söyleyelim, Yay kaþlý, nazlý nazlý gülen kýzlara göç. III. Türü "Bedik"in baþý, giriþ kýsmý yukarýdaki gibi genel bir giriþle baþlar, ayaðý ise kýzla yiðidin nükteli atýþmasýna, þakalaþmasýna dönüþür. Örneðin: Karatavým 1 dediðimde, Karatavým, Dað baþýndan eser vurup kara fýrtýna. Sizin evde "Bedik var" deyince, Kalabalýk olup göç ediyor geliyor bizim oba. Bedik gidiyor daðý aþýp, Daðý aþýp göðe ulaþan buluta karýþýp. Þimdi ikimiz Bedik'i bulup, Hevesimizi alalým atýþýp. Demir Bedik dediðimde, demir Bedik, Kurnaz kýzlarýn þakaðýný kemir, Bedik. Þiþman kýzýn karnýna girip, Böbrek yaðýný yiyip semir, Bedik. Bedik gidiyor gidiyor Mekke'sine, Keçi zayýf olduðunu sezdirmez tekesine. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Git de yapýþ yiðidin þakaðýna. Karatav'ý bazý Bedikler aþmýþ gitmiþ, Yiðitlerin cesareti kaçýp gitmiþ. Eteðine bir tabak toprak koyup, Karþýlaþtýðý kýzýn gözüne saçýp gitmiþ. 1 Karatav: "Kara dað" anlamýna gelen bir yer adýdýr.

14 Bozbalanýñ köþ, bedik, sanýna köþ, Jatýp iþer jalkavdýñ karnýna köþ. Onan köþer jeriñdi men aytayýn, Jigitterdiñ kuvþýyðan jaðýna köþ. Jigit: Akýn kýzdýñ köþ, bedik, tiline köþ, Bakta aþýlðan sarttardýñ güline köþ. Onan köþer jeriñdi men aytayýn, Buratýlðan kýzdardýñ beline köþ. IV-türi Jigit: Bukpa bedik degen soñ, bukpa bedik, Küni-tüni jegeni jukpa bedik. Tömenginiñ üyine kirip ketip, Oybay öldim dese de þýkpa, bedik. Bar eken osý avýlda üþ kün bedik, Þapanýmnýñ etegi üþ dildalýk. Joðarðýnýñ üyine söyles kýlýp, Tömenginiñ üyine tüskin, bedik. Jigit: Burma bedik degen soñ, burma bedik, Burýlýp bosaðada turma bedik. Jeti künge jetkize ayt bedikti, Kevline egesiniñ kelmes kedik. Kuvalasýn kelmestey, kuvalasýn, Esi ketken maktaydý duvanasýn. Bedikti jýyýp-terip dorbaða sal, Anav kýzdar bedikti kuvalasýn. Bedik dese biz keldik þaba-þaba, Suvða salsa jibiydi katkan saba. Osý avýlda bedik bar degenge, Köþireyik dep keldik eki bala. Dey-dey bökþe degenge dey-dey bökþe, Jaraskan suluv kýzða biyik ökþe, Bedigiñdi koy öleñiñdi ayt, Endi bedik þýksýn keþke. Eþki sýrýn aytpaydý tekesine, Tilim tiyip ketpesin kökesine Meniñ aytkan sözimdi alsañ, bedik, Bar da jabýs osýnýñ þekesine. V- Türi Ton kiygenniñ köþ, bedik, koynýna köþ, Kiþkene balalardýñ oynýna köþ. Jayýñdý onan köþer men aytayýn, Jigittiñ judýrýðý zor moynýna köþ. Delikanlýnýn göç, Bedik, bacaðýna göç, Yatarak yiyen içen tembelin karnýna göç. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Yiðitlerin içe çökmüþ yanaðýna göç. Ozan kýzýn göç, Bedik, diline göç, Baðdaki açýlan Sartlarýn 1 çiçeklerine göç. Oradan göçecek yerini ben söyleyeyim, Nazla salýnan kýzlarýn bellerine göç. IV. Türü. Hep saklanan Bedik, hep saklanan Bedik, Gece gündüz yediði yufka olan Bedik. Aþaðýdakinin evine paldýr küldür girip, "Ah, öldüm." dese de çýkma, Bedik. Varmýþ bu köyde üç gün Bedik, Kaftanýmýn eteði üç altýnlýk. Yukarýdakine evinin dýþýndan seslenip, Aþaðýdakinin evine konuk olasýn, Bedik. Burma Bedik deyince, burma Bedik, Burulup eþikte durma, Bedik. Yedi günden aþaðý söylemeyesin Bedik'i, O zaman sahibinin düþmez gönlüne þüphe. Kovalasýn, bir daha gelmez edip kovalasýn, Över dilencisini aklýný kaybetmiþ olan. Bedikleri toplayýp torbaya koy, Þuradaki kýzlar Bedik'i kovalasýn. Bedik deyince biz geldik koþarak, Suya koyarsa yumuþar kurumuþ yayýk. Bu köyde Bedik olduðunu duyunca, Göçürmek için geldik onu biz iki çocuk. Day day bökþe deyince, day day bökþe 2, Güzel kýza yakýþýr yüksek ökçe, Bediðini 3 býrak türkünü söyle, Artýk Bedik çýksýn akþam gelince. Keçi sýrrýný söylemez tekesine, Lafým dokunmasýn babasýna. Benim sözümü dinlersen, Bedik, Git de yapýþ þunun alnýna. V. Türü Kürk giyenin göç, Bedik, koynuna göç, Küçük çocuklarýn oyununa göç. Mekânýný oradan göçecek ben söyleyeyim, Yiðidin yumruðu güçlü boynuna göç. 1 Özbek. 2 "Kalça" anlamýna gelen "bökse" kelimesi farklý bir telaffuzla kullanýlmýþ, kafiye oluþturmak için özellikle böyle yapýlmýþ olsa gerek. (a.n) 3 Buradaki "bedik" kelimesi, "saçma sapan konuþma, boþ söz" anlamýna da gelir.

15 Jigit: : Kaþkan kýzdýñ köþ, bedik, soñýna köþ, Tünde jürgen kýzdardýñ jolýna köþ. Onan da köþer jayýñdý men aytayýn, Suluv kýzdýñ nezik bel, kolýna köþ. Bozbalanýñ köþ, bedik, aðýna köþ, Abat kýlðan baðbannýñ baðýna köþ. Onan köþer jayýñdý men aytayýn, Jigitterdiñ ker avýz jaðýna köþ. Jigit: Akýn kýzdýñ köþ bedik tiline köþ, Bakta aþýlðan aðaþtýñ güline köþ. Onan köþer jayýñdý men aytayýn, Baratuðýn kýzdardýñ eline köþ. Bedik ketip baradý jer jazýkka, Jeti biyday alýptý jol azýkka. Kuday kolða sol javdý berer bolsa, Basýn baylap keteyik kuv kazýkka. Jigit: Endi, bedik, eñbektiñ bezine köþ, Öleñ kýlðan kýzdardýñ sözine köþ. Onan köþer jayýñdý men aytayýn, Suluvsýðan kýzdardýñ közine köþ. Bay avýldýñ köþ, bedik, kurtýna köþ, Köþip ketken er jerde jurtýna köþ. Onan köþer jayýñdý men aytayýn, Urýskan balalardýñ murtýna köþ. Jigit: Kalýñ þöptiñ köþ, bedik, kuraðýna, Bar da jabýs kýzdardýñ kulaðýna. Onan köþer jayýñdý men aytayýn, Köþip bar, tüs kýzdardýñ turaðýna. Ülken-keri, köþ, bedik, kisige köþ, Ak merüverttey jigittiñ tisine köþ. Onan köþer jayýñdý men aytayýn, Jaña öspirim jigittiñ iþine köþ. Jigit: Bedik ketip baradý suvsamýrða, Jolda jatýr kaykayýp kuv kabýrða. Kuday onday bedikti kolða berse, Basýn baylap keteyik bir tamýrða. Bedik ketip baradý þatka taman, Taðý jürdi mingeli atka taman. Kuday oñdap bedikti kolða berse, Ýyterelik kepirdi otka taman. Kaçan kýzýn göç, Bedik, peþinden göç, Gece dolaþan kýzlarýn yoluna göç. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Güzel kýzýn nazik beliyle koluna göç. Delikanlýnýn göç, Bedik, beyaz olanýna göç, Yapan geliþtiren bahçývanýn baðýna göç. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Yiðitlerin inatçý çenesine göç. Ozan kýzýn göç, Bedik, diline göç, Baðdaki aðacýn açýlmýþ çiçeðine göç. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Gideceðimiz kýzlarýn memleketine göç. Bedik gidiyor düz yere ovaya, Yedi buðday almýþ yol azýðýna. Huda ele o düþmaný verecek olursa, Baþýný baðlayýp gidelim zalim kazýða. Þimdi, Bedik, býngýldaðýn bezine göç, Mani okuyan kýzlarýn sözüne göç. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Güzel göründüðünü sanan kýzlarýn gözüne göç. Zengin obanýn göç Bedik, kurutuna göç, Göç ettiði her yerdeki yurduna göç. Oradan göç edecek mekânýný ben söyleyeyim, Kavga eden çocuklarýn býyýðýna göç. Kalýn otun göç, Bedik, yeþil kamýþýna, Git de yapýþ kýzlarýn kulaðýna. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Göç et, gidip in kýzlarýn meskenine. Büyük yaþlý göç Bedik, kiþiye göç, Ak inci gibi yiðidin diþine göç. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Yeni yetme yiðidin iþine göç. Bedik gidiyor susamýra 1, Yolda yatýyor kaykýlmýþ kuru kaburga. Huda onun gibi Bedik'i ele verirse, Baþýný baðlayýp gidelim bir köke. Bedik gidiyor vadiye doðru, Tekrar yürüdü binmek için ata doðru. Huda yardým edip Bedik'i ele verirse, Ýtelim kâfiri ateþe doðru. 1 Susamýr: Susatan, suyu çok içiren bir hastalýk.

16 Jigit: Burýn zaman bar eken bukpa bedik, Kündiz-tüni jegeni jukpa bedik. Ülken kýzdýñ iþine kirip ketip, "Oybay, öldim!" dese de þýkpa bedik. Bedik þeber degenge, bedik þeber, Jaksý biye arðýmak kulýn tabar. Toyran kýzýk avlýñda bedigiñ bar, Habarlasýp turmasañ kuday atar. Jigit: Endi köþseñ, köþ, bedik, sazýða köþ, Jazdý küngi oravlý kazýða köþ. Onan köþer jayýñdý men aytayýn, Kýz avlýnda kabaðan tazýða köþ. Bedik deseñ baruvþý eñ þaba-þaba, Suvða salsa jibiydi kara saba. "Köþpeytuðýn bedigiñ kaydasýñ?" - dep, Köþirüvge kelgenim, kuday toba. Geçmiþte varmýþ hep saklanan Bedik, Gece gündüz yediði yufka olan Bedik. Büyük kýzýn karnýna giriverip, "Ah, öldüm! dese de çýkma, Bedik. Bedik usta deyince, Bedik usta, Ýyi kýsrak argýmak kulýn 1 doðurur. Obanda toydan daha ilginç Bediðin var, Sürekli haberleþmezsen gazabýna uðrarsýn Huda'nýn. Þimdi göçeceksen göç Bedik, saza göç, Yaz mevsimindeki sarýlý kazýya 2 göç. Oradan göçecek mekânýný ben söyleyeyim, Kýz köyündeki ýsýrgan tazýya göç. Bedik derse giderdin koþa koþa, Suya koyarsa yumuþar kara yayýk. "Göçmeyecek Bedik'in neredesin?" diye, Göçürmeye gelmiþim, Huda'ya ant. BAKSI SARINDARI Sözdiñ basý bismilla, Bismillasýz is kýlma. Bismilla deseñ, kuday bar, Jýn-þaytan körinse, Sýrtýmnan eri kuva-ay, ber... Babalarým dem bergen, Özderiñe kol bergen, Ülken ata er aruvak, Talay jerden jol körgen. Evliyege dem bergen, Aytar sözge em bergen, Jeti ölikke jan bergen, Jeti pirge kol bergen, Akþora babam kolday kör. Jýn atasý Barlýbay, Þakýrðanda keldiñ be-ay? Jýn atasý er koyan, Þakýrðanda kel koyan. Koykap tavýn örlegen, Kaptýñ tavýn jerlegen, Arkadan þaytan aydaðan, Jýn-þaytandý baylaðan, Endi artýña karama. Endi artýña karasañ, Kaptaðan kara bulttay, Kaynap bitken bulaktay, Saydan þýkkan kuraktay, Jeñsiz beren kiyingen Laþýn kustay þüyilgen, Kas-kabaðý bürilgen, Jaraðan bükir mýkýndý, Kara bulttay kekildi, BAHÞI SARINLARI 3 Söz baþý bismillah, Bismillahsýz iþ yapma. Bismillah dersen Huda vardýr, Cin þeytan gözükürse, Arkamdan öteye kovalayýver... Atalarýmdandýr nefes vermiþ, Sizlere el vermiþ, Büyük ata yiðit ruh, Nice yerden yol görmüþ. Evliyaya nefes veren, Söylenecek söze em veren. Yedi ölüye can veren, Yedi pîre el veren, Akþora Atam yardým et. Cin atasý Barlýbay, Çaðýrdýðýmda geldi mi, hey? Cin atasý yiðit tavþan, Çaðýrdýðýmda gel, tavþan. Koykap Daðý'na týrmanan, Kaf Daðý'ný mesken edinen, Arka'dan þeytaný kovan, Cin þeytaný baðlayan, Þimdi arkana bakma. Þimdi arkana bakarsan, Kaplayan kara bulut gibi, Kaynayarak akan pýnar gibi, Vadide yetiþen kamýþ gibi, Kolsuz zýrh giyen, Lâçýn kuþu gibi süzülen, Kaþý göz kapaðý büzülen, Gergin, kambur kalçalý, Kara bulut gibi kaküllü, 1 Argýmak: Asil, cins at, küheylan. 2 Kazý: Atýn kalýn baðýrsaðýnýn içine tuzlanmýþ et doldurmak suretiyle yapýlmýþ bir çeþit sucuk. 3 Sarýn: 1. Þarkýnýn eski devirlerdeki ayný tempoyla, ayný makamla seslendirilen türü; 2.Ezgi, ritim. 3. mec. Bir þey için uygun durum, bir þeyin esasý, mantýðý vb. 4. mecazi. bir þeyin izi, iþareti.

17 Aydaharday aydý orak, Aybaltasý kandý orak, Kaydan keldiñ javdý orap?.. Javlanbay-ak keliñiz, Mýna avruvdý köriñiz: Eter buðan em bar ma? Salar buðan dem bar ma? Aytatuðýn mal bar ma? Þýðaturðýn jan bar ma? Töñirekti boljañýz, Akýlmenen tolðañýz. Eveli kuday eldi oñda, Eldi oñdasañ erdi oñda. Muhammettey payðambar, Aynalayýn sen de oñda. Kelem þerip moynýñda, Duðalarýñ koynýñda, Töñirekke köziñ sal, Elevmet otýr üyiñde. Sanap juldýz batýrðan, Sarðaytýp tañdý atýrðan, Mýñ kisige barabar, Ak sakaldý babañýz, Biz de sizdiñ balañýz, Sevkele kara sakaldým, Patsayý þapan jamýlðan, Kýrða þýksam kýzým dep, Örge þýksam ulým dep, Kuralay közi kýzarðan, Kuvday bop þaþý aðarðan. Ak sakaldý babamýz, Bizder sizdiñ balañýz, Alpýs otav kara jýn, Kayda kettiñ munda kel, Attý kelme jayav kel, Kattý kelme bayav kel. Endi söyle balger, Anýktap söyle deriger, Ülken jüzdi bilgiþim, Kiþi jüzdi jarðýþým, Boljay otýr bayðusým. Kaydan keldiñ sabýlýp, Mingendey atýñ þabýlýp? Batýrým alýp kelipsiz, Jetpis batpan temirdi, Jalðýz öziñ jamýlýp, Balalý kazday ýñýranýp, Beyterektey buralýp. Batýr terek sen söyle, Tülkili kara serigim, Osýndayða keregim, Jasý kiþi avdý alðan, Öjet kisi javdý alðan, Söyleþi endi kuldýk bas. Söylemeseñ buyðusým, Boladý maðan jaman is. Ak tuyðýným, bopam-ay, Tomaðañ seniñ kümisten, Ayak bavýñ jibekten, Eki birdey barþýn kus, Ejderha gibi aylý orak, Aybaltasý kanlý orak, Nereden geldin düþmaný kuþatýp?.. Düþman olmadan geliniz, Þu hastayý görünüz, Edecek buna em var mý? Verecek buna nefes var mý? Adak adayacak mal var mý? Çýkacak can var mý? Etrafý arayýp tarayýnýz, Akýlla etraflýca düþününüz. Evvela, Allah, halký yurdu düzelt, Halký yurdu düzeltirsen yiðidi düzelt. Peygamberimiz Muhammet, Kurbanýn olayým sen de düzelt. Kelâm-i þerif boynunda, Dualarýn koynunda, Etrafa dikkatle bak, Cemaat oturuyor evinde. Sönünceye dek bütün gece yýldýzlarý sayan, Sararýp tan atýncaya dek göz kýrpmayan, Bin kiþi deðerinde, Ak sakallý atanýz, Biz de sizin çocuðunuz, Gelin baþlýðý gibi sivri kara sakallým, Ýpek kaftan giyinen, Kýra çýktýðýmda kýzým diyerek, Yüksek yere çýksam oðlum diyerek, Ceylan gözü gibi gözleri kýzarmýþ, Kuðu gibi olup saçý aðarmýþ. Ak sakallý babamýz, Bizler sizin balanýz, Altmýþ otað kara cin, Nereye gittin, buraya gel, Atlý gelme, yayan gel, Hýzlý gelme, yavaþ gel. Þimdi söyle falcý, Ýyi anlat doktor, Büyük yüzlü kâhinim, Küçük yüzlü yargýcým, Tahmin yürüterek otur, bîçarem. Nereden geldin telaþla koþup, Binilmiþ gibi atýn koþudan yorulup? Bahadýrým getirmiþsiniz, Yetmiþ batmanlýk demiri, Tek baþýna sýrtlayýp, Yavrulu kaz gibi inleyip, Kavak aðacý gibi salýnýp. Bahadýr kavak aðacý, sen söyle, Tilkili kara arkadaþým, Böyle bir anda lazým olaným, Yaþý küçük avý almýþtýr, Cesur kiþi düþmaný almýþtýr 1, Söylesene þimdi, eðiyorum hürmetle baþ. Söylemezsen bîçarem, Olacaktýr benim için kötü bir iþ. Ak doðaným, yavrucuðum, Baþlýðýn senin gümüþten, Ayak baðýn ipekten, Her ikisi de barþýn 2 kuþ, 1 Yenmiþtir. 2 Barþýn: On yaþýný geçmiþ kartal.

18 Bavýrýñ þubar, arþýn kus, Kýytuv-kýytuv sarý kus, Jegen jemiñ berin kus. Temir kanat, kara kus, Seksen segiz kumarlým, Toksan toðýz tumarlým. Sol ýyýðýñ sevkelem, Oñ ýyýðýñ ükilim, Kýzýl da jiyren at mingen, Jal kuyrýðýn þart tüygen. Eki nayza tüyisken, Kýzýl kalpak kiyisken, Kuyýn javða tiyisken. Eki birdey torý atým, Kuyýskandý kula atým, Kýzýl þubar aydahar, Kara þubar jolbarýs, Mañdayýñnýñ kalý bar, Arkañýzdýñ jalý bar, Özi bir erki bolmasa, Boy bermeytin januvar. Bir müyiziñ kök tirep, Bir müyiziñ jer tirep, Soðuv jerge barabar. Balak þuvdañ balkýldap, Azuv tisiñ bir sakýldap, Arka basýñ takýldap, Aynalayýn kart buvra, Kelþi bermen jakýndap. Ay koja men kün koja, Sýyýnðan pirim sen koja. Sýyýnðan koja, pirler-ay, Tentek kara erler-ay, Buvýný jok býlkýldap, Kaydan keldiñ sýlkýldap? Sarý mayday tolýksýp, Suvýtkan atýñ bulýksýp?.. Sol-sol, sol-sol jatýr, Jaðasýnda sonýñ kol jatýr, Sonþa koldýñ iþinde, Þoyýn kulak degen alýp jatýr. Aspandaðý köp peri, Köp periniñ iþinde, Atý jaksý dev peri, Suv iþinde suv peri, Sumýrayða uksaðan kuv peri. Jýn iþinde, jýn peri, Jýndanbay-ak jür peri. Ay astýnda ak peri, Jeti peri keler me, Tolýksýp tuvðan ayday bop? Jeti asker jatýr ma, Öz aldýna darday bop? Kuday dostu Muhammet, Þadyardýñ dosý eken, Þaytan men Ezireyil, Bendeñizge kas eken. Kastýðý munýñ osý eken, Bismilla dese duva bar, Jýn-þaytandý kuva bar! Baðrýn benekli, arþýn kuþ, Kýytu kýytu 1, sarý kuþ, Yediðin yemin hepsini kus. Demir kanat 2, kara kuþ, Seksen sekiz tutku duyduðum, Doksan dokuz muskalým. Sol omuzun duvaklým, Sað omuzun nazarlýklým, Kýzýl da sarý ata binmiþ, Yelesini kuyruðunu sýkýca düðümlemiþ, Ýki mýzrak uç uca birleþmiþ, Karþýlýklý kýzýl kalpak giymiþ, Fýrtýna gibi düþmana saldýrmýþ. Her ikisi de doru atlarým, Kuskunlu kula atým, Kýzýl benekli ejderha, Kara benekli kaplan, Alnýnýn beni var, Arkanýzýn yelesi var, Kendi isteðiyle olmazsa, Baþ eðmeyen hayvancaðýz. Bir boynuzun göðü tutup, Diðer boynuzun yeri tutup, Bir vuruþluk mesafeye denk. Paçandaki yünün dalgalanýp, Azý diþin sak sak edip, Sýrtýn bedenin tak tak edip, Kurbanýn olayým, kart buðra, Gelsene beri yaklaþýp. Ay hoca ile güneþ hoca, Dua ettiðim pîr, sen hoca. Dua ettiðim hoca, ey pîrler, Ah, yaramaz yaðýz yiðitler, Eklemleri tutmuyor sallanýp, Nereden geldin gevrek gevrek gülüp? Tereyað gibi kývamýnda, dalgalanýp, Dinlensin diye koyduðun atýn þaha kalkýp?.. O o, o o yatýyor, Kenarýnda onun bir ordu bulunuyor, O kadar kalabalýk askerin arasýnda, Þoyýnkulak adlý bir alp bulunuyor. Gökyüzündeki çok per, Çok perinin arasýnda, Atý güzel dev peri, Su içinde su peri, Uðursuza benzeyen kurnaz peri. Cinler arasýnda cin peri, Cinnet geçirmeden yaþa peri. Ay altýnda ak peri, Yedi peri gelecek mi, Dolup doðan ay gibi olup? Yedi asker yatýyor mu, Kendi baþýna kocaman olup? Huda dostu Muhammet, Þad-ý yârin dostu imiþ, Þeytan ile Azrail, Bendenize düþman imiþ. Düþmanlýðý onun bu imi, Bismillah dersen dua var, Cin þeytanlarý kovalayarak git! 1 Kuþa seslenirken söylenen söz. 2 Büyümüþ, uçacak olgunluða ermiþ.

19 Aspandaðý tört attý, Tört attýnýñ iþinde, Kayratý artýk börte attý, Endi söyle, tor taylým, Er nersege oñtaylým, Jan aðama jan joldas, Jan joldasým jan kýymas, Kayýrýlar küniñ kayda bar? Tumsýðýña muz katsa, Beriler küniñ kayda bar? Jan-jaðýna karaðan, Kulaþtap þaþýn taraðan. Javðan karday boratýp, Perde men düzin karaðan, Örkeþi jok nar ma eken? Suvdan þýkkan süyrik pe, Suvrýlýp ozðan jüyrik pe? Toptan þýkkan tulparým, Azdan þýkkan suñkarým, Januvarým söyleþi, Kerip jandý kamþýlap, Silekeyiñ tamþýlap, Aspandaðý köp peri, Köp periniñ iþinde, Atý þuvlý kök peri! Karajal jazðan, kaskýrým, Tasýy berþi taskýným! Endi söyle elþi kýz, Elge habar berþi kýz, Ak boz atka minþi kýz, Ükili balak, seksen þok, Barmaðýñ bar öñþeñ þok, Endi söyle sur taylým, Er nersege oñtaylým! Bazar ketken bar tayak, Bukar ketken jeksayak, Otýz tisiñ tizilip, Aþ beliñ seniñ üzilip. Kaydan keldiñ jazðan-ay, Sen söyleþi azðana-ay! Kerege boyý ker jýlan, Kerilmey-ak kel jýlan, Üy aynala sur jýlan, Suvmañdamay jür jýlan! Altý jýlan at etip, Eki jýlan kamþý etip, Altý kulaþ ak jýlan, Beldemeden sok jýlan, Seni alar jok jýlan, Beldemeden sen soksañ, Eki kulaþ üþ jýlan, On ornýnday ordalým, Kýrýk mýñ saný nayzalým, Osýndayða paydalým, Arbañ-arbañ jügirgen, Adýmý jerdi kuvýrðan. Adýmýñnan kuvýldý, Tabanýñnan suvýrýldý. Jýlatpay tuman aþýlmas, Jýðýlmay jüyrik basýlmas. Gökteki dört atlý, Dört atlýnýn arasýnda, Kuvveti üstün gök atlý, Þimdi söyle doru taylým, Her iþte becerikli olaným, Caným aðabeyime can yoldaþý, Can yoldaþýna insan kýyamaz. Bu yana dönüp bakacak günün hani? Gagana buz donduðunda, Teslim olacak günün hani? Etrafýna bakan, Kulaç kulaç saçýný tarayan. Yaðan kar gibi savurup, Perde ile yüzüne bakan, Tek hörgüçlü deve miymiþ? Sudan çýkan süyrik 1 mi, Öne geçen yürük mü? Kalabalýktan çýkan küheylaným, Azdan çýkan þahinim, Hayvancaðýzým, söylesene, Zavallý caný kamçýlayýp, Salyan damlayýp, Gökteki çok peri, Çok perinin arasýnda, Adý meþhur gök peri! Aziz arlan, kurdum, Taþýmaya devam et selim! Þimdi söyle elçi kýz, Millete haber versene kýz, Ak boz ata binsene kýz, Saçaklý paça, seksen demet, Parmaklarýn var hepsi kor, Þimdi söyle boz taylým, Her þeyde becerikli olaným! Pazara giden bütün sopalar, Buhara'ya giden diðerlerinden ayrý, Otuz diþin bir sýra dizilip, Ýncecik belin kopacak gibi olup. Nereden geldin, bîçarem, Sen konuþ birazcýk! Upuzun boz yýlan, Gerinmeden gel, yýlan, Evin etrafý hep boz yýlan, Ona buna burnunu sokmadan yürü yýlan! Altý yýlaný at yapýp, Ýki yýlaný kamçý yapýp, Altý kulaç ak yýlan, Bel hizasýndan vur yýlan, Seni yenecek yok baþka yýlan, Bel hizasýndan sen vurursan, Ýki kulaç üç yýlan, Ateþ yeri kadar yuvalý yýlaným, Sayýsý kýrk bin mýzraklým, Böyle anlarda faydalý olaným, Apýþak apýþak koþan, Adýmý yeri göðü inleten. Adým adým kovalandý, Tabanlarý yaðladý. Aðlatmadan sis kalkmaz, Düþmeden yürük hýzýný kesemez. 1 Süyrik: Kamýþýn veya sulak yerde yetiþen bitkilerin tatlý kökü.

20 Dosmýrza Baksýnýnki Degen Sarýn Jýn atasý, Berlibay, Þakýrðanda keldiñ be-ay? Kelþi bermen jýn peri, Þakýrðanda kel peri! Ayda, þirkin jýndar-ay! Keþiktiñ neðýp mundar-ay! Eveli kuday jýn bergen, Ötirik bermeþ þýn bergen, Kelþi bermen sarý kýz, Aytýlðan söziñ deri kýz. Üþ jüz alpýs jasaðan, Jak süyegi bosaðan, Aykayda meniñ jan apam, Þakýrðanda kel sana! Oñ ýyýðýma min sana! Ayda bermen palþý kýz! Ak boz atka minþi, kýz, Ayðay-süreñ salþý, kýz! Palþý da karam sen söyle, Ötirik aytpay jön söyle, Ötirik aytsañ ölgeniñ, Kazbay jerge kömgenim. Aytýlatýn mal bar ma? Þýkkalý turðan jan bar ma? Tebingide ter bar ma? Tepsinip turðan er bar ma? Kanjýðada kan bar ma? Kaptay þapkan jav bar ma? Boljavþý kara boljay kel, Töñirekti þolðay kel!.. Ayda bermen jiyren tay! Sen kelgende köñlim jay, Sarý ayaktay erindim, Sarýmsaktay azuvlým!.. Þýñðýr-þýñðýr kisinesken, Tört ayaðý bolattý, Jal kuyrýðý kanattý, Adýmý jerdi kuvýrðan, Azuvý þöpti suvýrðan, Kýyðan kamýs kulaktým, Ot ornýnday tuyaktým, Üzeñgisi üzbe altýn, Tebingisi terme altýn, Kuyýskaný kuyma altýn, Jügeni bar tüyme altýn, Kuv nayzalý jiyren tay, Kuv nayzañdý kolýña al, Bal bolsa, oyýña al! Tömen ketken tört attým, Joðarý ketken bes attým, Arkaða ketken ala attým, Jal kuyrýðým, kanattým, Sevkele kara sakaldým, Batsayý ala þapandým, Kelþi bermen ker taylým, Er nersege oñtaylým. Beyistiñ þöbin ottaðan, Özge þöpti taptaðan. Dosmýrza Bahþý'nýn Dedikleri Þiir Cin atasý Berlibay, Çaðýrdýðýmda geldin mi? Gelsene beri cin peri, Çaðýrdýðýmda gel peri! Haydi haydi, ey cinler! Geciktin neden, ey mundar! Önce Huda cin vermiþ, Yalan deðil gerçekten vermiþ, Gelsene beri sarý kýz, Söylediði söz ilaç olan kýz. Üç yüz altmýþ yaþayan, Çene kemiði gevþeyen, Ah, benim caným annem, Çaðýrdýðýmda gelsene! Sað omzuma binsene! Haydi beri gel, falcý kýz! Ak boz ata binsene, kýz! Gürültü koparýp karýþýklýk çýkarsana, kýz! Güzel falcým, sen söyle, Yalan deðil doðrusunu söyle, Yalan söylersen demek öldün, Kazmadan yere gömdüm demek. Adak olarak adanacak mal var mý? Çýkmak üzere olan can var mý? Tebingide ter var mý? Talip olup hazýr duran yiðit var mý? Terkide kan var mý 1? Saldýran kalabalýk düþman var mý? Keþifçi keþif yaparak gel, Etrafý araya taraya gel!.. Haydi beri gel kýzýl tay! Sen geldiðin zaman gönlüm huzurlu! Sarý ayak gibi dudaklým, Sarýmsak gibi azýlým!.. Þýngýr þýngýr kiþneþen, Dört ayaðý çelikli, Yelesi kuyruðu kanatlý, Adýmý yeri sarsan, Azýsý otu çekip çýkaran, Sivri kamýþ kulaklým, Toynaðý ateþ yeri kadar toynaklým, Üzengisi halkalý altýn, Mahmuzu örme altýn, Kuskunu dökme altýn, Yularý var düðümlü altýn, Keskin mýzraklý sarý tay, Keskin mýzraðýný al eline, Bal ise, hatýrla! Aþaðý giden dört atlým, Yukarý giden beþ atlým, Arkaya giden ala atlým, Yelem kuyruðum, kanatlým, Külah gibi kara sakallým, Ýpek ala kaftanlým, Gelsene beri, boz taylým, Her þeyde becerikli olaným. Cennetin otunu yiyen, Baþka otlarý ezip geçen. 1 Kazançlý mý, ganimetli mi?